Daltonboek ODB de Branink

Transcriptie

1 Voorwoord Onze school is een daltonschool, die zich daardoor onderscheidt van vele andere scholen. Met ons daltonboek willen wij u informeren over hoe wij op de Branink ons daltononderwijs vorm en inhoud geven; waarom wij de dingen doen, zoals we die doen, wat wij van de kinderen verwachten en wat u van de school kunt verwachten. Iedereen die daar belangstelling voor heeft kan het daltonboek doorlezen via onze website. Door het lezen van dit daltonboek en het bezoeken van de informatie-avonden en open dagen krijgt u hopelijk een goed beeld van de dagelijkse praktijk van ons onderwijs. Het daltonboek zal ieder jaar geëvalueerd en indien nodig aangepast worden aan een veranderde situatie of een nieuwe ontwikkeling. Via de nieuwsbrieven houden wij u op de hoogte van mogelijke aanpassingen en wijzigingen. Leeswijzer Hoofdstuk 1 is een algemeen deel over het ontstaan en de principes van het daltononderwijs. Hoe onderscheidt daltononderwijs zich en wat is de meerwaarde. In dit hoofdstuk worden de termen en begrippen uitgelegd, zoals we die regelmatig in onze school gebruiken. In hoofdstuk 2 beschrijven wij de werkwijze van groep 1/2. Hoe passen wij de 6 kernwaarden van het daltononderwijs in onze dagelijkse onderwijspraktijk toe. Welke hulpmiddelen gebruiken wij daarbij en wat levert het op voor de kinderen. Ditzelfde doen we in hoofdstuk 3 voor onze werkwijze in de groepen 3 t/m 8. In hoofdstuk 4 beschrijven we wat het daltononderwijs de kinderen oplevert. We hebben geprobeerd onderwijstermen zoveel mogelijk te vertalen, zodat de tekst ook voor niet-ingewijden duidelijk is. Graag horen wij van u als er toch nog onduidelijkheden in dit boek zijn geslopen. 1

2 Inhoudsopgave Hoofdstuk 1 Algemeen 1.1 Achtergrond Daltononderwijs 1.2 Wat maakt Dalton zo bijzonder? 1.3 De 6 Daltonkernwaarden 1.4 Missie en visie Missie: wat willen we bereiken Visie: hoe denken we dat te doen 1.5 Hoe bereiken we dit? Taakbord Taakwerk en taaktijd Dag- en weektaak Dagkleuren Opstart Samenwerken (maatjeswerk) Daltonblok Uitgestelde aandacht 1.6 Meerwaarde van daltononderwijs Hoofdstuk 2 Werkwijze in groep 1/2 2.1 Hoeken 2.2 Taakbord 2.3 Opstart 2.4 Gemengde groepen 2.5 Maatjes 2.6 Zelfstandigheid 2.7 Uitgestelde aandacht Hoofdstuk 3 Werkwijze in groep 3 t/m Begrippen en termen Taakbord Weektaken Taakuren Daltontijd Uitgestelde aandacht 3.2 Opbouw van de weektaak Groep Groep Groep Groep Groep 7 en Opbouw per leerjaar 3.4 Keuzevrijheid 3.5 Verantwoordelijkheid 2

3 3.6 Zelfstandigheid 3.7 Buiten de klas werken 3.8 Keuze-uur 3.9 Correctie 3.10 Reflectie Hoofdstuk 4 Wat moet een leerkracht bij ons op school kunnen 4.1 We hanteren de Dalton uitgangspunten 4.2 Profielschets van een Daltonleerkracht volgens de NDV 4.3 Daltonleerkracht op Hoofdstuk 5 Wat levert het op voor de kinderen 3

4 Hoofdstuk 1 Algemeen 1.1 Achtergrond van het daltononderwijs Daltononderwijs is een manier van onderwijs geven, gebaseerd op de ideeën van Helen Parkhurst. Zij heeft deze werkwijze in het begin van de vorige eeuw ontwikkeld in het Amerikaanse plaatsje Dalton. Belangrijk in haar onderwijsvisie is dat de school een soort maatschappij in het klein is, waarin kinderen opgroeien tot volwaardige, democratische burgers. Respect, verantwoordelijk zijn en verantwoordelijkheid nemen en rekening houden met een ander komen steeds weer in haar visie terug. Er zijn in de afgelopen jaren steeds meer daltonscholen in Nederland ontstaan. De reden is dat Daltononderwijs goed past bij de ideeën over goed en modern onderwijs. Ook de aansluiting met het voortgezet onderwijs is goed, zeker met het studiehuis in de laatste jaren van het voortgezet onderwijs. Voor Daltonscholen gelden dezelfde leer- en opvoedingsdoelen, zoals voor alle andere scholen in Nederland. Toch scoren Daltonscholen vaak hoger in de verslagen van de onderwijsinspectie. 1.2 Wat maakt daltononderwijs zo bijzonder? Op een daltonschool oefenen de kinderen een heleboel vaardigheden, die ze in hun latere leven ook nodig hebben: -zelfstandigheid -samenwerken -respect voor een ander -zelf verantwoordelijk zijn -taken verdelen -naar elkaar luisteren -een plan te maken -agenda bijhouden -problemen oplossen -eigen werk kritisch te kunnen beoordelen -keuzes te kunnen en durven maken - effectief omgaan met tijd en materialen - reflecteren op gedrag, werk en omgeving In de hierna volgende hoofdstukken zullen deze vaardigheden verder worden toegelicht. 1.3 De 6 daltonkernwaarden Daltononderwijs gaat uit van 6 kernwaarden: Het leren hanteren van vrijheid (=verantwoordelijkheid) Kinderen krijgen de ruimte (vrijheid) om keuzes te maken. Leerkrachten durven kinderen verantwoordelijkheid te geven. Kinderen krijgen in toenemende mate de kans verantwoordelijk te zijn voor hun eigen leren; het accent wordt in de loop van de jaren verplaatst van het uitvoeren van een opdracht naar het (deels) zelf eigen maken van de leerstof. 4

5 Het leren zelfstandig te werken Kinderen willen graag actief bezig zijn. Zelfstandig werken komt sterk tegemoet aan deze wens, waardoor de motivatie en belangstelling bij de kinderen wordt vergroot. Zelfwerkzaamheid betekent dat kinderen worden uitgedaagd zelf oplossingsmethoden te zoeken, zoveel mogelijk eerst zelf problemen op te lossen en opdrachten uit te voeren. Als kinderen in staat zijn zelfstandig te werken, heeft de leerkracht meer tijd om kinderen te helpen die meer hulp nodig hebben. Het leren samen werken Respect is hierbij een kernbegrip. Kinderen moeten leren in tweetallen (maatjes) of in kleine groepjes met elkaar samen te werken, maar ook leren hoe ze elkaar kunnen helpen en hoe ze van elkaar kunnen leren. Maatjeswerk gebeurt binnen de eigen groep, maar ook koppelen we regelmatig jongere en oudere kinderen aan elkaar. Dit is voor de sociale ontwikkeling van de kinderen erg stimulerend. Om het samenwerken te leren en uit te breiden hebben we voor onze school een coöperatieve werkvormen kalender ontwikkeld. Deze bevat de afgesproken coöperatieve werkvormen per jaar. Het leren effectiviteit te zijn Het leren omgaan met de tijd, mogelijkheden en middelen op een effectieve manier om zo het beste resultaat te realiseren is volgens Helen Parkhurst een must wanneer je goed wil functioneren in de maatschappij. De huidige maatschappij en de ontwikkelingen die de wereld op dit moment ondergaat vragen hier ook om. Daar om moet men leren effectief te zijn. Kritisch nadenken over vragen als wie kan mij helpen, wat heb ik nodig, besteed ik mijn tijd op de beste manier e.d. hoort hier vanzelfsprekend bij. Het leren reflecteren Om je goed te kunnen ontwikkelen moet je leren om naar je zelf te kijken en te weten of je doelen hebt behaald of niet. Leren kijken naar dingen die je gedaan hebt en dat gebruiken voor nieuwe ontwikkelingen noemen we reflecteren. Wij willen deze vaardigheid ontwikkelen bij leerlingen om hen zo te laten leren van hun eigen ontwikkeling en deze nog verder uit te breiden. Het borgen Om alle kernwaarden en alle ontwikkelingen binnen het leren en de school op voldoende wijze te kunnen organiseren en zeker te stellen is het van groot belang dat wij regelmatig kijken of we de dingen die we afgesproken hebben nog zo doen. Of dit de goede manier nog is of dat er veranderingen moeten komen. Door te borgen weten we of we op de goede weg zijn en blijven. 5

6 1.4 Missie en visie Missie: wat willen we bereiken Wij beseffen en respecteren dat ieder mens uniek is en dat ieder mens er mag zijn, waarbij wij kinderen waarderen om wie ze zijn en niet om datgene wat ze (nog) niet kunnen. Wij respecteren de eigen identiteit van ieder kind. Kinderen moeten op weg worden geholpen naar een eigen levensopvatting, waarbij waarden, zoals het opkomen voor de zwakkeren en het nastreven van gerechtigheid een belangrijke rol vervullen. Wij zijn een school en willen dat onze leerlingen de basisvaardigheden leren. Maar wij leren niet om te leren, wij leren om te leven. Naast het cognitieve leren vinden wij het sociale leren, het goed kunnen omgaan met anderen en ook het leren van elkaar, zeker zo belangrijk. Kinderen moeten zowel bij de leerkracht als bij elkaar terecht kunnen. Een goede basis van onderling vertrouwen is hierbij van groot belang. Wij willen alle kinderen leren dat er hogere waarden in het leven zijn dan alleen materiële. De leeromgeving moet een omgeving zijn waarvoor iedereen zich verantwoordelijk voelt. Wij letten op elkaars spullen en gaan altijd voorzichtig met elkaars materialen en die van school om. De uitdagende leeromgeving is groter dan het klaslokaal alleen. Wij willen de wereld van het kind vergroten en de leerlingen een kritische houding ten opzichte van de wereld meegeven. Wij zijn een Daltonschool en onderschrijven de kenmerking van het Daltononderwijs. Wij vinden verantwoordelijkheid essentieel voor de ontplooiing van de persoonlijkheid van ieder mens. Kinderen leren met verantwoordelijkheden om te gaan binnen de ruimte die wij hen bieden. De Branink wil kinderen opvoeden tot zelfstandig denkende mensen die hun verantwoordelijkheden ten opzichte van zichzelf en anderen niet uit de weg gaan. Wij zijn een openbare school. Iedereen is welkom, verschillen in de ontwikkeling van kinderen, de verschillende culturele en geloofsachtergronden en de verschillende interesses van onze kinderen worden door de leerlingen, ouders en leerkrachten erkend en gerespecteerd. Samengevat zijn onze doelen: Kinderen ontwikkelen zich op cognitief gebied ten minste zoals verwacht mag worden. Goed burgerschap: onze leerlingen tonen wederzijds respect, openheid, tolerantie, betrokkenheid, verantwoordelijkheid en rechtvaardigheid. Kinderen ontwikkelen sportieve, sociale en creatieve talenten. 6

7 1.4.2 Visie: hoe denken we dat te doen Als wij onze leerlingen serieus willen nemen dan moeten wij het kind centraal stellen binnen het onderwijs dat wij aanbieden. Leerlingen kunnen namelijk alleen groeien en zich ontwikkelen in een veilige, sfeervolle en uitdagende (leer)omgeving, waarin zij zich gewaardeerd gerespecteerd voelen. Ieder kind heeft een talent en is waardevol. Het welbevinden van de leerlingen staat op Het Roessink hoog in het vaandel. Op De Branink vinden we het belangrijk om kinderen de mogelijkheid te bieden zich breed te ontwikkelen. We besteden veel aandacht aan de basisvaardigheden lezen, taal en rekenen. Daarnaast vinden we ook de ontwikkeling van sociale, de emotionele, de motorische en de creatieve vaardigheden belangrijk. We willen in ons onderwijs recht doen aan ieder kind, door rekening te houden met de eigen aard van de kinderen en met hun verschillen in ontwikkeling, begaafdheid, belangstelling en motivatie. Wij besteden structureel aandacht aan creatieve ontwikkeling. Daarnaast staan de culturele en motorische ontwikkeling meerdere keren per schooljaar centraal in de gehele school, bijvoorbeeld bij afsluitingen van projecten, de musical van groep 8, de sportactiviteiten, culturele projecten en uitstapjes, muziekles en allerlei leuke, creatieve leesactiviteiten. Ook hier gaan plezier, het verkleinen van bijvoorbeeld podiumangst en het aanleren van vaardigheden hand in hand. Het verder verdiepen van het daltononderwijs en het bouwen aan een adaptieve school vormen tevens de rode draden in het werk. De Branink geeft, mede vanuit de daltongedachte, prioriteit aan: De ontwikkeling van het zelfvertrouwen van het kind. Het prikkelen van de nieuwsgierigheid van het kind. Het bevorderen van samenwerking. Het bevorderen van zelfstandigheid. Het bevorderen van verantwoordelijkheid door vrijheid te geven aan de vormgeving van de eigen taak. Het op maat aanpassen van het onderwijs voor de individuele leerling binnen een heldere zorgstructuur. Het begeleiden van kinderen bij hun ontwikkeling tot volwaardige leden van de samenleving. Bij jonge kinderen gaan we steeds uit van het vormen van de eigen beleving en ervaring. Bij oudere kinderen krijgt naast het vormingsaspect, het kennisaspect een belangrijke plaats. We sluiten aan bij de mogelijkheden van elk kind. Dit doen we door onze kinderen taak- en doelgericht te laten werken aan gedifferentieerde taken en door het stimuleren van het maken van bewuste keuzes. Om onze kinderen op hun eigen niveau, kwaliteit en interesse te kunnen bedienen, zorgen wij ervoor dat we de ontwikkeling van onze kinderen goed in kaart brengen. In het Portfolio is de ontwikkeling van de leerling te zien van groep 1 totdat de leerling van school gaat. Het portfolio is een onderdeel van het rapport. 7

8 In deze doelen willen wij samenwerken met ouders / verzorgers. Wij zien ouders als gelijkwaardige gesprekspartners en maken gebruik van hun kennis, ervaring en inzet. Wij bereiken onze doelen door: Adaptief onderwijs in jaargroepen, waarbinnen leren zelfstandig te werken aan de hand van dag- en weektaken, maar ook door coöperatief te leren (in teams en met verschillende sociale rollen). Sociale vaardigheidstrainingen en een veilige leeromgeving. Tweemaal per week gymnastiek, en deelname aan verschillende sporttoernooien. Ouderbijeenkomsten met een open, vragend karakter. Minimaal eenmaal per week een creatieve les. 1.5 Hoe bereiken we dit? Taakborden In iedere groep 1 en 2 hangen borden die het werk van de leerlingen weer geven. Hierop houden de leerlingen hun werk bij of kiezen zij wat zij willen gaan doen. Daarnaast wordt er in de groepen gewerkt met dagritmekaarten op het bord, zodat de leerlingen hun werk kunnen plannen. Deze hulpmiddelen geven duidelijkheid en helpen de leerlingen structuur in hun dag aan te brengen Taakwerk en taaktijd Op het lesrooster van alle groepen is dagelijks voldoende taaktijd opgenomen, waarin kinderen zelfstandig bezig zijn met het werk van hun dag- of weektaken. Ook hierin zit een opbouw, er van uitgaande dat kinderen steeds een langere tijd zelfstandig kunnen werken en steeds meer in staat zijn verantwoordelijkheid te dragen. Het taakwerk bestaat uit de verwerkingsopdrachten van de leerstof die de kinderen gedurende het leerjaar moeten inoefenen. Uiteraard hebben de kinderen eerst uitleg gehad. Het taakwerk wordt grotendeels door de leerkrachten bepaald; bij het samenstellen van het keuzewerk worden de kinderen wel betrokken. Keuzewerk bestaat uit de opdrachten, waaruit de kinderen mogen kiezen als zij met het verplichte taakwerk klaar zijn. Deze zijn in de bovenbouw gekoppeld aan de doeopdrachten van de verschillende projecten van Alles in 1. Daarnaast is er op de takenkaart ruimte voor een eigen leerdoel van een leerling. 8

9 1.5.3 Dag- en weektaak Dagtaken zijn de opdrachten die op die dag gedaan moeten worden; zo zijn weektaken de opdrachten voor de week. In groep 3 en 4 werken de leerlingen met een dagtaak. In de groepen 5 t/m 7 wordt een weektaak gebruikt en in groep 8 nemen de leerlingen het taakwerk over in een agenda. De vorm van de opdrachten verschilt: in de kleutergroepen en groep 3 wordt gewerkt met plaatjes (pictogrammen), in de overige groepen woorden. Kinderen mogen zelf beslissen in welke volgorde ze de taken maken, eventueel ook met wie als het samenwerkopdracht is. Hiermee willen we de kinderen leren dat ze vooraf nadenken over wat ze gaan doen; op die manier willen we ze leren planmatig te werken Dagkleuren Ter ondersteuning van het plannen gebruiken we dagkleuren; deze zijn door de hele school hetzelfde. Met de kleuren geven kinderen aan op welke dag ze aan een bepaalde opdracht willen gaan werken. Ook geven ze met de dagkleuren dat een opdracht af is. Zo houden de kinderen en de leerkrachten overzicht over de voortgang van het werk. Maandag Dinsdag Woensdag Donderdag Vrijdag rood geel roze paars blauw Opstart Om 8.35 uur gaat de eerste bel van de dag. De leerkrachten zijn op dat moment in de groep aanwezig. Bij de kleutergroepen mogen de ouders even mee naar binnen om hun kind weg te brengen en gaan de leerlingen of in de kring zitten of direct aan een werkje dat op de tafels ligt. De leerlingen van groep 3 mogen tot de herfstvakantie naar binnen worden gebracht. Vaak begint de dag met lezen. Dit om een rustige overgang van huis naar school te creëren. De leerlingen komen even tot rust en de leerkrachten kunnen even wat kleine zaken met kinderen bespreken of werken met individuele leerlingen Samenwerken ( maatjeswerk ) We willen dat kinderen regelmatig met elkaar samenwerken; dit als voorbereiding op later. Soms mogen de kinderen zelf kiezen met wie ze willen samenwerken, soms bepaalt de leerkracht dat. Kinderen die samenwerken, zijn elkaars maatjes. Vandaar dat we op de taakborden en taakformulieren vaak de term maatjeswerk gebruiken. 9

10 1.5.7 Het daltonblok De tijd die niet aan instructie wordt besteed noemen we op school daltontijd. Deze tijd varieert van dag tot dag en van groep tot groep. In de hogere groepen zal er meer tijd zijn dat leerlingen zelfstandig aan hun opdrachten werken. In de onderbouw zal dit meer afgewisseld worden met gemeenschappelijke momenten. Tijdens deze daltontijd zijn er duidelijke afspraken. Hoe gaan we met elkaar om, wat mag wel en niet, wanneer komt de leerkracht langs, enz. Tijdens de daltontijd heeft de leerkracht de mogelijkheid zaken te observeren of met individuele of kleine groepjes leerlingen aan het werk te zijn Uitgestelde aandacht Kinderen moeten leren om eerst zelf oplossingen te bedenken, want we willen ze graag zelfstandig maken. Stelregel is dan ook: eerst zelf doen! Tijdens het werken met uitgestelde aandacht mogen de kinderen de leerkracht niet om hulp vragen. Als teken gebruiken we hier het rode/oranje en gele gedeelte van de kleurenschijf voor. Als de kinderen op dat moment mogen samenwerken, kunnen ze elkaar helpen. Een andere oplossing is verder gaan met ander werk. Uitgestelde aandacht varieert van 5 minuten in groep 1/2 tot 30 minuten in groep 8. Na een moment van uitgestelde aandacht maakt de leerkracht een ronde (vaste) door de groep om leerlingen feedback te geven en eventuele kleine problemen met de leerstof op te lossen. 1.6 Meerwaarde van daltononderwijs Naast alle vaardigheden die in hoofdstuk 1.2 zijn genoemd, heeft daltononderwijs als meerwaarde dat leerkrachten meer tijd hebben kinderen te helpen. Immers, een deel van de dag zijn de kinderen zelfstandig aan het werk. Er wordt steeds meer van leerkrachten verwacht dat zij kinderen met speciale behoeften hulp kunnen bieden. Dat lukt alleen als andere kinderen in staat zijn en de mogelijkheden krijgen zelfstandig te werken. Door op allerlei manieren de kinderen te betrekken bij het bepalen van de inhoud van bijvoorbeeld het (keuze)werk of de invulling van bepaalde activiteiten worden de kinderen ook meer verantwoordelijk voor hun eigen leren. 10

11 Hoofdstuk 2 Werkwijze in groep 1 en 2 Ook in de kleutergroepen werken we volgens de principes van het daltononderwijs. Kinderen werken met de projecten uit de methode Schatkist en werken hieraan volgens de uitgangspunten van het daltononderwijs. Al lezend zult u in dit hoofdstuk de kenmerken van het daltononderwijs terug vinden. 2.1 Hoeken De kinderen van groep 1 en 2 leren voornamelijk door te spelen. In de spelopdrachten zitten de leerelementen verstopt. Het spelen vindt plaats in verschillende hoeken ; iedere hoek heeft zijn eigen activiteit: Spel en spelen in de themahoek; Lees- en schrijfactiviteiten in de lees- schrijfhoek; Ontwikkelingsmaterialen uit de kast; Bouwen in de bouwhoek; Onderzoeken in de ontdekhoek; Spelend leren in de computerhoek; Knutselen bij de tafel. De hoeken zijn zo ingericht dat ze de kinderen uitdagen en leerkansen bieden. Ze sluiten aan bij de ontwikkelingsmogelijkheden en belangstelling van de kinderen. Door te werken met thema s en deze thema s te laten voortkomen uit de kinderen, is de betrokkenheid van de kinderen erg groot. Dit thema wordt aangereikt door de methode Schatkist en biedt veel mogelijkheden om tot een zinvolle invulling te komen. Activiteiten in de verschillende hoeken worden afgestemd op het thema, zo wordt de betrokkenheid van de kinderen vergroot. De kinderen krijgen de kans ook zelf richting aan hun ontwikkeling te geven: Ze worden gestimuleerd zelf initiatief te nemen; Eigen inbreng te hebben; Zelf keuzes te maken in welke hoek ze willen werken. De leerkracht bewaakt de ontwikkeling van de kinderen door activiteiten zo in te richten dat de kinderen steeds weer opnieuw uitgedaagd worden en zo verder komen in hun ontwikkeling. Maar ook door eisen te stellen aan wat de kinderen doen. Uiteraard zijn deze eisen weer afgestemd op het ontwikkelingsniveau van de kinderen. Om de kinderen structuur te geven, wordt er gewerkt met dagritmekaarten. De plaatjes op deze kaarten laten de kinderen zien wat ze allemaal gaan doen op deze dag. In deze manier van werken zitten veel elementen van het daltononderwijs. 11

12 Vrijheid: Zelfstandigheid: Samenwerken: - Keuze van de hoeken; - Ruimte voor eigen initiatief en inbreng; - Keuze met wie je wilt spelen; - Zelf pakken en opruimen van de spullen; - Zelf bedenken wat je wilt en gaat doen; - Werken in de lees- schrijfhoek ( in de gang); - Samen spelen en werken; - Samen een bouwwerk maken; - Samen een puzzel maken; - Werken met een maatje ; 2.2 Taakbord Om voor de kinderen en de leerkrachten duidelijk te maken welke keuze ieder kind dagelijks heeft gemaakt, gebruiken we het taakbord. Voor een week hangen hier de activiteiten (werkjes) op die de kinderen moeten maken. De leerlingen bepalen wanneer en welk werkje ze gaan maken. Dit doen ze door een kraal in de kleur van de dag achter hun naam/plaatje te hangen. Daarnaast kunnen de kinderen kiezen van het keuzebord. Hierop staan de hoeken, kasten en zaken als verfbord. Voor de jongste kleuters is deze keuze geheel vrij, maar naarmate ze ouder worden moeten er ook verplichte opdrachten worden gedaan. De kinderen mogen zelf plannen wanneer ze de verplichte opdrachten/taakwerkjes gaan doen. Door het taakbord te gebruiken leren de kinderen de dagkleuren en kunnen ze zien wat ze hebben gedaan en misschien nog moeten gaan doen. 2.3 Opstart Aan het begin van de dag komen de kinderen binnen. Vaak beginnen we de dag in de kring, soms liggen er spullen klaar op de tafels en kunnen de leerlingen kiezen waar ze mee aan het werk gaan of wordt door middel van kaartjes op de tafel aangegeven uit welke kast er gekozen mag worden. De bel gaat om 8.35 uur. Vanaf dat moment mogen de leerlingen naar binnen. De ouders mogen hun kind in de groep brengen. Bij de tweede bel (om 8.45) willen we graag met de les beginnen en worden de ouders verzocht om het lokaal te verlaten. Op de eerste woensdag van de maand mogen de leerlingen speelgoed mee naar school nemen. 12

13 2.4 Gemengde groepen We werken met gemengde groepen, waarin zowel kinderen van groep 1 als kinderen van groep 2 zitten. Dit vinden wij belangrijk, omdat de kinderen in deze leeftijdsgroep veel van elkaar kunnen leren, bv. samenwerken en elkaar helpen. Dit bevordert het verantwoordelijkheidsgevoel van de groep 2 kinderen, zij helpen een groep 1 kind zich vertrouwd te voelen in de klas en in de school. 2.5 Maatjes Het maatjeswerk wordt in groep 1/2 op verschillende manieren ingevuld. Veelal helpt een kind van groep 2 een kind uit groep 1. Kinderen uit verschillende leerjaren zijn dan elkaars maatjes. Daarnaast is er ook maatjeswerk dat wordt uitgevoerd met een kind uit dezelfde groep. Bijvoorbeeld: maak samen een tekening over de herfst en overleg hoe die tekening eruit moet zien. 2.6 Zelfstandigheid Kinderen leren zelfstandig te werken. Soms in groepjes, soms in tweetallen. Er worden kleine opdrachten gegeven die leerlingen moeten uitvoeren en uitdagen om zelf een probleem op te lossen. 2.7 Uitgestelde aandacht Wanneer de schijf op rood,oranje of geel staat, mogen de kinderen gedurende een aantal minuten niets vragen. Hoe lang dit duurt wordt aangegeven met een timetimer. In die tijd kan de leerkracht extra aandacht geven aan kinderen die dat op dat moment nodig hebben. Wel mogen de kinderen elkaar om hulp vragen. Zo leren kinderen om te gaan met uitgestelde aandacht. 13

14 Hoofdstuk 3 Werkwijze in groep 3 t/m 8 In dit hoofdstuk beschrijven wij op welke wijze wij ons daltononderwijs verder inhoud geven. In de groepen 3 t/m 8 ligt de nadruk op het verder ontwikkelen van zelfstandig en samenwerkend leren. Natuurlijk zijn er dagelijks klassikale momenten, bijvoorbeeld bij instructie, gymnastiek of expressie. We beschrijven onze werkwijze met behulp van de begrippen uit hoofdstuk 1, aangevuld met de begrippen in hoofdstuk 3.1. De ene keer door een beschrijving per groep, de andere keer wordt de doorgaande lijn in de groepen aangegeven. 3.1 Begrippen en termen Dagritmekaarten/lesrooster Er is een rooster zichtbaar in de groep, zodat de leerlingen weten wat ze die dag gaan doen. Wanneer zijn de instructiemomenten, op welke momenten worden welke hulpgroepen bij de leerkracht verwacht en wanneer is er tijd om extra hulp te vragen aan de leerkracht. In de groepen 3 en 4 zijn dit dagritmekaarten in de andere groepen lesrooster Weektaken Op de weektaken staan de verwerkingsopdrachten die de kinderen na de instructie zelfstandig kunnen maken. De opdrachten bestaan uit de basisstof van Veilig Leren Lezen (groep 3), Alles in 1 (groep 4 t/m 8) en Alles Telt. De basisstof is ingedeeld in verschillende niveaus om op die manier goed aan te sluiten bij de behoeften van de verschillende leerlingen. De weektaken lopen van maandag t/m vrijdag. Naast de basisstof kennen we extrawerk en keuzewerk. Het extrawerk is gericht op het verbeteren van zwakke punten bij een kind of het is verdiepingsstof. De weektaak van de leerlingen kan ook zodanig aangepast worden dat bepaalde onderdelen worden geschrapt en worden vervangen door plustaken en opdrachten uit de verschillende methoden, om zoveel mogelijk uit de leerling te halen. Als kinderen klaar zijn met de basisstof en het extrawerk mogen ze kiezen uit keuzeopdrachten; deze geven de mogelijkheid tot een andere vorm van verwerking: spel, creatieve vormen, werkstukken e.d. Naarmate de kinderen ouder worden, krijgen zij ook meer mogelijkheden om zelf een deel van hun weektaak in te plannen. Zo leren zij zelf verantwoordelijkheid voor hun eigen leren te dragen. 14

15 Als blijkt dat een kind bepaalde vrijheden t.a.v. het werken met weektaken niet aan kan, grijpt de leerkracht in en worden vrijheden tijdelijk aangepast. De weektaken moeten kinderen de mogelijkheid bieden zelfstandig te werken, keuzes te maken (plannen), samen te werken en verantwoordelijkheid te dragen, effectief met tijd, materiaal en hulp om te gaan en te reflecteren op het gemaakte werk. Zie bijlage Taakuren Tijdens de daltontijd werken de kinderen zelfstandig aan de opdrachten van de taak. Ze hebben eerst een planning gemaakt, variërend van een dagtaak in de onderbouw tot een weektaak in de bovenbouwgroepen daltontijd Tijdens de daltontijd maken we gebruik van het de kleurenschijf. Dit is een schijf die op het bord van de leerkracht hangt. De kleur geeft aan wat wel en niet kan. Rood; niemand mag praten (ook de leerkracht niet). Oranje, alleen de leerkracht en de leerlingen die aan de instructietafel zitten mogen fluisteren. Geel, je mag fluisterend wat overleggen als je samen moet werken of als je een opdracht hebt waar je niet uitkomt. Tijdens oranje en geel maakt de leerkracht op gezette tijden een rondje door de groep, op dat moment kun je vragenstellen. Je mag dus niet naar de tafel van de leerkracht lopen en vinger opsteken heeft ook geen zin. Een kind dat ongestoord wil werken kan een plekje zoeken aan de werkbanken langs de ramen. Hier is de afspraak dat men daar niet mag praten of overleggen. Deze leerlingen mogen dus ook niet gestoord worden met vragen van anderen. De leerkracht mag hen ook niet storen. Op de gang is het een plek om samen een opdracht te maken, maar hier geldt ook: je overlegt op fluisterniveau met elkaar. Aan het begin van de daltontijd komt de schijf op rood, zo kan iedereen rustig beginnen. Na een afgesproken tijd maakt de leerkracht zijn of haar eerste rondje en gaat de schijf op geel of oranje. Natuurlijk is het bij dictees of toetsen verboden om samen te werken of te overleggen. Bij daltontijd is het belangrijk dat de kinderen zelfstandig aan de slag kunnen gaan. Op de weektaken moeten dan ook voldoende opdrachten staan, waaraan de kinderen zelfstandig kunnen werken. 15

16 3.1.5 Uitgestelde aandacht Als teken voor uitgestelde aandacht wordt de kleurenschijf gebruikt. Zie voor de betekenis van de kleuren hierboven. 3.2 Opbouw van de weektaak Groep 3: Tijdens daltontijd werken de kinderen aan de dagtaken, op het moment dat het werk van de dagtaak af is gaan de leerlingen verder met keuzewerk. Op de takenkaart is het verplichte werk aangegeven. Als het werk klaar is, kleuren de kinderen het gemaakte werk met de dagkleur. Als het verplichte werk is gemaakt mogen de kinderen werken met het keuze bord, waarop de activiteiten staan aangegeven waarmee ze mogen werken. Daltontijd De taak bestaat uit 2 onderdelen: De dagtaak Per dag hebben de kinderen ongeveer 2 uur de tijd om aan hun methodegebonden taken te werken. Die bestaat uit opdrachten uit de methoden voor lezen, taal, rekenen en schrijven. Deze opdrachten worden op het bord genoteerd. In de loop van het jaar worden de taken op het taakblad genoteerd. Ook krijgen de kinderen gaande weg het jaar steeds meer de vrijheid om zelf te kiezen in welke volgorde ze de taken maken. Dit gebeurt tijdens Daltontijd. De keuze taak De kinderen kunnen kiezen uit een aantal keuzeopdrachten (bijv. Lego, kappla, tekenen, knutselen, de computer, krijtbord, etc). Deze activiteiten worden afgetekend op het taakblad Groep 4 De leerlingen krijgen op maandag een weektaak die onderverdeeld is in dagtaken. De dagtaak bestaat uit opdrachten Alles in 1 en rekenen. In groep 4 verwachten we dat de kinderen kunnen omgaan met een dagtaak. Ze moeten in staat zijn het werk over de dag te verdelen. Als ze klaar zijn met de dagtaak, kunnen ze verder gaan met de vrije opdrachten Groep 5: In groep 5 verwachten we dat de kinderen kunnen omgaan met een dagtaak. Ze moeten in staat zijn het werk over de dag te verdelen door vooraf een planning te maken. Als ze klaar zijn met hun dagtaak, mogen ze alvast beginnen met de extra- en keuzeopdrachten of de opdrachten van de volgende dag. Sommige opdrachten mogen ze over de hele week verdelen, zodat ze geleidelijk aan ook leren werken met een weektaak. Ook maken we een begin met de kinderen te leren zichzelf beoordelen, o.a. door zelf het werk na te kijken en te beoordelen. 16

17 3.2.4 Groep 6: Aan het einde van groep 6 zijn de kinderen gewend om het werk over een week te verdelen. Een groot deel van de kinderen is dan al in staat met een weektaak te werken en hiervoor aan het begin van de week een planning te maken Groep 7 en 8: In groep 7 en 8 moeten de kinderen zelf het taakwerk over de week kunnen verdelen 3.3 Opbouw per leerjaar In het onderstaande schema wordt de opbouw van daltonuren en uitgestelde aandacht duidelijk gemaakt. Het aantal daltonuren en is het minimale aantal keren per groep in een week. Uiteraard kunnen/mogen er meer daltonuren ingeroosterd worden. De lengte van de daltonuren moet gezien worden als het einddoel voor ieder jaar. Dit geldt ook voor de uitgestelde aandacht. Groep Daltonuur Uitgestelde aandacht 1 5x 30 min 1-5 min 2 5x 30 min 1-5 min 3 5x 30 min 5 min 4 5x 30 min 10 min 5 4x 45 min 15 min 6 4x 45 min 20 min 7 4x 45 min 25 min 8 4x 60 min min 3.4 Keuzevrijheid De kinderen kunnen geleidelijk aan meer keuzes maken. Vanaf groep 3 kunnen ze zelf de volgorde van de opdrachten kiezen en/of ze alleen of samen willen werken. Vanaf groep 5 is er de keuze van werkplek: in de klas of in de hal, maar ook of instructie wel/niet nodig is. Na het afronden van de basisstof wordt de keuzevrijheid groter, er wordt gekozen uit het extra opdrachten, vrije opdrachten of keuze opdrachten. 3.5 Verantwoordelijkheid De kinderen zijn in principe zelf verantwoordelijk voor: nakijken, indelen tijd, netheid en registratie op de weektaak. De leerkracht begeleidt dit proces door regelmatig met de kinderen te evalueren. Het ene kind kan meer verantwoordelijkheid aan dan de ander. Voorkomen moet worden dat kinderen verantwoordelijkheden krijgen die ze nog niet aan kunnen. Er zijn voor alle groepen afspraken gemaakt over: Wanneer moet een taak af zijn; Hoe lang en wanneer mag je er aan werken; Wat kijk je zelf na; 17

18 Wanneer en hoe moeten fouten verbeterd worden; Hoe en door wie worden de resultaten geregistreerd; Welke eisen worden er aan het handschrift en de netheid gesteld; een ander moet het schriftelijke werk zonder moeite kunnen lezen. 3.6 Zelfstandigheid In onze verwachtingen over de zelfstandigheid van kinderen houden wij rekening met wat ieder kind aan kan. Ook is hierbij sprake van een geleidelijke opbouw. We verwachten van de kinderen dat ze: Doen wat gedaan moet worden Elkaar niet storen Materialen zelf verzamelen, pakken en opruimen Eerst hun maatje om hulp vragen, dan de leerkracht Hun werk op tijd afmaken en inleveren Hun weektaak inkleuren Hun werk kritisch beoordelen Ook zonder direct toezicht kunnen werken 3.7 Buiten de klas werken: Kinderen die in de klas hebben laten zien over een goede werkhouding te beschikken, mogen tijdens daltontijd ook buiten de klas werken. Buiten de klas werken moet een eer zijn; we moeten er op toezien dat de kinderen deze vrijheid niet misbruiken door voor de gezelligheid of het plezier buiten de klas willen werken. Kinderen die deze vrijheid niet aankunnen, zullen eerst weer voldoende zelfstandigheid en verantwoordelijkheid tijdens het werken binnen het lokaal moeten laten zien. 3.8 Keuze-uur We willen dat alle kinderen in staat zijn aan keuzewerk toe te komen, ook de wat langzamere kinderen. Het keuze-uur is een vast moment in het weekrooster; dan zijn alle kinderen bezig met het keuzewerk. In het keuze-uur mogen zij kiezen uit diverse activiteiten, meer gericht op het ontwikkelen van vaardigheden. Hierbij valt te denken aan creativiteit, sociale en culturele ontwikkeling, techniek, enz. We vinden het belangrijk dat kinderen zelf invulling geven aan hun eigen leren. De kinderen worden uitgedaagd zelf met ideeën te komen. 3.9 Correctie Corrigeren moet je leren Zelf nakijken vraagt een bepaalde houding van kinderen. De kinderen moeten zich realiseren dat je je werk nakijkt om er iets van te leren en niet om zoveel mogelijk krulletjes in je schrift te hebben. 18

19 Wij hechten grote waarde aan het zelf corrigeren door de kinderen. Dit geldt zowel voor de opdrachten die binnen de taak worden gedaan als voor de opdrachten daar buiten. Zelfcorrectie heeft aan aantal voordelen: Het kind krijgt meteen feedback op zijn werk. Hij hoeft niet te wachten tot hij het werk pas later terugkrijgt van de leerkracht. Het heeft een duidelijk leereffect, omdat het kind, als het een fout ontdekt, zich meteen zal afvragen hoe deze fout heeft kunnen ontstaan. Het geeft de kinderen hierdoor een beter inzicht in wat ze kunnen en bij welke zaken ze hulp moeten vragen aan de leerkracht. Het streven is, om de kinderen zo veel mogelijk is, zelf te laten corrigeren. De groepsleerkracht is degene die het beste kan schatten welk werk er wel en welk werk er niet geschikt is om door de kinderen te laten nakijken. Hierbij gelden de volgende afspraken: Toetsen worden door de leerkracht nagekeken. Regelmatig corrigeert de leerkracht het werk van alle kinderen om goed de vorderingen te kunnen bepalen. De leerkracht neemt steekproeven om te kijken of het corrigeren goed is gebeurd. Ook andere correctievormen worden toegepast. Nakijken met maatjes, leerkrachten, kinderen kijken ieder de helft na, klassikale correctie e.d. Daltonuitgangspunten in dit kader zijn: Vrijheid/verantwoordelijkheid: verantwoordelijkheid nemen voor je eigen manier van nakijken. Zelf hulp/uitleg vragen als je merkt dat er veel fouten zijn gemaakt. Zelfstandigheid: Het zelfstandig nakijken. Samenwerken: In de varianten waarbij je elkaar of samen corrigeert. Reflecteren, direct het resultaat weten en inschatten of je misschien hulp moet vragen Effectiviteit, Door het zelf nakijken weten de leerlingen of ze effectief hebben gewerkt. Is er minder nakijkwerk voor de leerkracht en kan deze de tijd aan begeleiding besteden Reflectie Om reflecteren te kunnen ontwikkelen hebben we een reflectieschijf ontwikkeld die wij gebruiken bij het werken. In de drie fases van deze schijf, vooraf, tijdens en na, staan vragen die de leerlingen zichzelf, als groep, als tafelgroepje of met je maatje kunt stellen. Hierdoor willen we een reflecterende houding bij de kinderen stimuleren. Iedere dag kijken we met de kinderen terug naar de afgelopen dag. Wat ging goed, wat ging niet zo goed, hoe zou het beter kunnen, enz. We willen de kinderen een bewuste houding bijbrengen, waarbij ze leren en begrijpen dat je fouten mag maken. Maar dat je ook van je fouten moet leren. In sommige gevallen zullen leerkrachten met kinderen afzonderlijk terugkijken. Het consequent (laten) verbeteren van fouten is ook een vorm van reflectie. Op de weektaakformulieren is ook ruimte voor reflectie.. 19

20 Hoofdstuk 4 Wat moeten leerkrachten bij ons op school kunnen 4.1 We hanteren de Dalton uitgangspunten De NDV (Nederlandse Dalton Vereninging) heeft enige jaren geleden richtlijnen aangegeven die zij belangrijk vinden voor de competenties van de leerkrachten op een daltonschool. De Branink onderschrijft deze ten volle. Daarnaast zijn er door het team uitgangspunten voor een leerkracht op onze school geformuleerd. Elke nieuwe leerkracht of stagiaire wordt begeleid en leert de afspraken en gewoonten van de school kennen. Verder kunnen zij altijd terecht bij de Daltoncoördinator voor informatie of hulp. Dalton is een vast onderdeel van de team- en bouwvergaderingen. Hier bespreken gemaakte afspraken om deze te borgen en nieuwe ontwikkelingen. 4.2 Profielschets van een Daltonleerkracht volgens de NDV De onderwijsgevende in een Daltonschool is: Een samenwerkingspartner, die met de andere teamleden zich verantwoordelijk voelt voor het totaalgebeuren in de school en zaken die daar dichtbij liggen. Iemand die op constructieve wijze kan participeren in bestaande overlegvormen binnen de onderwijsinstelling. Nieuws - en leergierig van aard en bereid te luisteren wat anderen hem/haar kunnen vertellen over kinderen en hun doen en laten. Een pedagoog in hart en nieren, en pas veel later een instructeur. Iemand die open staat voor aanwijzingen van collegae en initiatieven neemt om van hen te kunnen leren ( door het benutten van elkaars kwaliteiten). Iemand die nadenkt over eigen ervaringen en onderwijsbehoeften en de daaruit voortvloeiende vragen voorlegt aan anderen of komt tot voorstellen van verbetering, c.q. vernieuwing, daarbij de zelfevaluatie niet schuwend. Iemand die de pluriformiteit in de samenleving als uitgangspunt neemt. Iemand die de voorleef functie serieus neemt, die zelfstandigheid, verantwoordelijkheid en sociale vaardigheden in het eigen leefpatroon demonstreert. Iemand die ervaren en minder ervaren collegae in hun persoonlijke en professionele ontwikkeling ondersteunt door op te treden als coach. Iemand die creatief is. Iemand die inzicht heeft in de leerdoelenproblematiek en gebruikt opdrachten die leerlingen stimuleren om zelf invulling te geven aan hun leerproces; stemt dit af op waar een leerling aan toe is. Iemand die de vakinhoudelijke en didactische kennis en vaardigheden beheerst en actief is in het verdiepen c.q. verbreden ervan. Iemand die in de groep kan zorgen voor een goed pedagogisch leerklimaat door het juiste gebruik te geven van ruimte dan wel hanteren van regels en ordehandhaving. Zich ervan bewust is dat het onderwijs er is voor het kind en dat hij / zij slechts een intermediaire functie heeft. 20

21 4.3 Daltonleerkracht op de Branink De Branink is de werkplek waar we onze Dalton uitgangspunten kunnen optimaliseren. Hiervoor hanteren we het profiel voor de Dalton leerkracht. De groepsleerkrachten werken volgens de uitgangspunten van het Daltononderwijs. In die manier van werken is differentiatie in leerstof en aanpak verankerd, willen we de leerlingen voorbereiden op een zelfstandig bestaan waarin samenwerken en verantwoordelijkheid een vaste waarde hebben. Door regelmatig met elkaar en met de leerlingen op afspraken en ontwikkeling te reflecteren, proberen wij deze dingen voor iedereen te borgen en te ontwikkelen. Omdat het onderwijs op onze Daltonschool meer is dan het overdragen van kennis worden aan de teamleden andere, c.q. bijzondere eisen gestel. Deze staan omschreven in de hierboven genoemde Profielschets van een daltonleerkracht. Daarnaast hebben wij nog een aantal eigen doelen geformuleerd: De leerkrachten zijn Dalton gecertificeerd. Op school is een gediplomeerde Daltoncoördinator De leerkrachten zijn bereid les te geven volgens de kernwaarden van het Daltononderwijs 21

22 Hoofdstuk 5 Wat levert het op voor de kinderen Kinderen vinden het niet prettig om steeds van alles te moeten. Als kinderen zelf invloed uit kunnen oefenen, mee mogen beslissen en vrije keuzes kunnen maken, wordt het werken boeiender en zal de betrokkenheid groter zijn. De kinderen ontwikkelen een verantwoordelijkheidsgevoel voor hun werk, maar ook voor hun omgang met medeleerlingen. Niet alleen het resultaat van het werk is belangrijk; ook hoe je ertoe gekomen bent. Het samenwerken met anderen komt in de evaluatiegesprekken naar voren. Kinderen kunnen makkelijker met verschillen omgaan. Hulp geven aan elkaar wordt een vanzelfsprekendheid. Het zien en respecteren van het anders zijn, levert inzicht en begrip op. Regelmatig reflecteren op het gedane werk en het samenwerken, levert ideeën op hoe het in de toekomst anders kan. Als kinderen zelf invloed op het leerproces en de leerstof hebben, geeft dat kinderen eigenwaarde en bouwt aan zelfvertrouwen. Als je mee kunt denken in wat te doen met de hele groep of een klein werkgroepje dan verhoogt dat je zelfvertrouwen: ik kan het wel. Door dag- weekplanner, dagtaak, weektaak en takenbord te gebruiken, wordt het werken in school voor kinderen duidelijk. Zelfs kleuters weten als ze de klas binnenkomen precies wat hen te wachten staat op een morgen. Ook dat geeft vertrouwen en zekerheid. Dit wil niet zeggen dat je bij ons nooit een verrassing krijgt of dat je als leerkracht nooit het programma om kan gooien als dat op dat moment beter uitkomt. Door het toepassen van de uitgestelde aandacht worden kinderen gestimuleerd om zelf door te zetten als ze iets niet meteen begrijpen. Kinderen worden zo minder afhankelijk van de leerkracht. Mocht het echt niet lukken dan hoeft een kind niet eindeloos op de leerkracht te wachten maar kan hij doorwerken aan een andere taak. Leren plannen is ook leren werken met een agenda. Kinderen wennen eraan dat iets op een bepaald moment af moet zijn. Ze leren vooruit kijken en hun tijd in te delen. Een reflecterende houding is een houding die mensen op een goede manier kan leren wat wel of niet goed is. Zelf je eigen kader weten en je eigen normen met respect voor een ander kunnen weergeven en toepassen is een vaardigheid die je hele leven belangrijk is. Wanneer je goed kunt reflecteren kun je bijsturen wanneer dat nodig is, de goede vaardigheden toepassen op het moment dat dit gevraagd wordt en hulp en steun inroepen als het nodig is. Een mens zonder vrees kent zichzelf en leert daar het meeste van. Effectief om gaan met tijd, materiaal en energie en al het andere is belangrijk. Keuzes maken is vaak moeilijk en vraagt een vaardigheid om het meest effectieve alternatief te kiezen. In elke situatie kan dit verschillen en wat anders vragen van jou als mens. Door dit regelmatig te bespreken en te oefenen, te praten over de gevolgen van gemaakte keuzes worden leerlingen beter voorbereid op de maatschappij die op hen wacht. 22

23 Bijlagen 23

24 Bijlage 1 Takenbord groep 1 en 2 24

25 Takenkaart groep 3 25

26 Takenkaart groep 4 26

27 Takenkaart groep 5 27

28 Takenkaart groep 6 28

29 Takenkaart groep 7 29

30 Takenkaart groep 8 Uit dit overzicht halen de leerlingen zelf hun werk en schrijven dat verdeeld over de week in hun agenda. Deze agenda is uniform van binnen, maar mogen de leerlingen van buiten helemaal in hun eigen stijl maken. Geloof week 5: 2 t/m 6 december Boeddhisme D E F F + Film Info Info + Extra info Gedicht Verhaal Weekwoorden 1 t/m VI I t/m VI I t/m VI I t/m VI Alles Telt blok 2 D E F F+ Les 21 Som 3 maatschrift Som 3 werkschrift Som 3 Werkschrift Som 3 Plus 1 t/m 5 Les 22 Som 1a 2a 3a 4a Som 1 a,b,c 2a,b,c 3 a,b,c 4a,b Som 1 b,c,d 2 b,c,d 3 b,c,d 4 b,c Les 23 Som 2 en maatschrift Som 2 en werkschrift Som 2 Werkschrift Les 24 Som 1a 2a 3a 4a- 5a Les 25 Som 5a- 6a- 7a 8a 9a maatschrift Som 1a,b,c 2 a,b,c 3a,b,c 4a,b,c 5a,b,c Som 5 a,b 6a,b,c,d,e 7a,b,c 8a,b,c 9a,b Som 1 b,c,d 2 b,c,d 3 b,c,d 4 b,c,d 5 b,c,d Som 5 b,c,d,e,f 6 b,c,d 7 b,c,d 8 b,c,d 9 b,c Som 1d 2d 3d 4c Plus 6 t/m 7 Som 2 Plus 8 t/m 13 Som 1d 2d 3d 4d 5d Plus 14 t/m 16 Som 5f 6d 7 d 8d 9c Computer A Computer B Computer B Computer C Computer A Computer B Computer B Computer C D= open en maatschrift E = open en zonder en werkschrift F = zonder en dicht en werkschrift F+ dicht en plusschrift Werk af: - Extra gedicht - Extra verhaal Daarna kiezen: - Doe-opdracht - Altaar - Leerspelen Huiswerk: Edmodo: Topo; topotoets op dinsdag 10 december Denk aan: 3 euro voor Sint feest! 30