Hollands Glorie JAAR

Transcriptie

1 Hollands Glorie JAAR

2 Jubileumtentoonstelling 2012 HOLLANDS GLORIE Zaterdag 25 februari t/m zondag 11 maart Openingstijden tentoonstelling: dinsdag t/m zondag uur (maandagen gesloten) Voor informatie en prijzen kunt u contact opnemen met: Mr. Mark H.G. Smit Gecertificeerd Registertaxateur Lid Federatie TMV info@marksmit.nl Anna S.J. Smit-Loor asmit@marksmit.nl Adreswijzigingen: catalogus@marksmit.nl Omslag: Otto Eerelman Winterse laan met arreslee getrokken door een driespan Voor beschrijving zie pag. 14. Mark Smit Kunsthandel B.V. Markt 5, 7731 DB Ommen T F Buiten tentoonstelling geopend: woensdag t/m zaterdag van uur en op afspraak 2 3

3 Inleiding - hollands glorie Zelfs een bekend thema als Hollands Glorie kan tot verrassingen leiden en tot contrasten die op het oog weinig met elkaar te maken lijken te hebben. Het schilderij Spelende kinderen op het strand (1872) van Jozef Israels is al jarenlang onze best verkochte ansichtkaart. Het is een afbeelding van vier kinderen spelend met een zeilbootje in het water aan het strand. De oudste jongen draagt een kind op zijn rug. Een mooie variant is Spelende visserskinderen (1865), een van de highlights in deze catalogus. Er zit meer kleur in dan het schilderij van het Rijksmuseum. Jozef Israels schilderde het op het breekpunt van de Romantiek en de Haagse School. Dit is een goed werk uit die periode. Wanneer dat het geval is, mag het bij mij aan de muur, zowel thuis als in het Rijksmuseum. Kinderen aan het strand, daar herkennen we ons allemaal in. Israels varieerde veelvuldig op dit thema. De voorstellingen wekken vertedering op. Het is Hollands Glorie ten voeten uit. Wat mij fascineert is dat een tafereel als dit zo n ongelooflijke aantrekkingskracht heeft dat het mensen na hun museumbezoek tot een aankoop van een kaart beweegt. Dan heb je als kunstenaar toch wel iets bijzonders tot stand gebracht. Jozef Israels is volop aanwezig in Nederland dus voor het museum zou ik dit werk niet kopen, maar je weet het nooit. In het kader van de verzakelijking van musea zou je misschien meer publiekslievelingen moeten ophangen. Dit is onmiskenbaar een publiekslieveling. Goois landschap van Jan Sluijters hing in 1996 in de Kunsthal op de tentoonstelling Meesters van het licht. Ook al is Sluijters meerdere malen naar Parijs gegaan, hij is een lokale Hollandse held gebleven. Net als Leo Gestel. Waarom de ene kunstenaar wel internationaal furore maakt en de andere niet, is altijd moeilijk uit te leggen. De verhoudingen zijn soms helemaal zoek. Als je kijkt naar de Klassiek Modernen, dan had Mondriaan in vergelijking tot Sluijters en Gestel de meeste ambitie en heeft hij het internationaal het verst gebracht. Maar hang Goois landschap naast een André Derain (die werk maakte dat vergelijkbaar is) en Sluijters schilderij kan zo in het Centre Pompidou. Een fenomeen vind ik Wobbe Alkema. Geboren in Borger in 1900, overleden in Kampen in Hollandser kun je het niet bedenken. Kijkend naar zijn Compositie met zeven cirkels denk ik: hoe kan het dat deze Alkema daar in het hoge noorden zat te werken als een Russische constructivist? Waar kreeg hij zijn informatie vandaan? Vermoedelijk van een tijdschrift als De Stijl of i10. Hoewel deze bladen een beperkte verspreiding kenden. Alkema was óf uitermate goed geïnformeerd, óf hij voelde de tijd goed aan. Hij is een typische eenling. Als ik twee favorieten mag noemen uit de twintig highlights, dan kies ik voor Israels en Alkema. Extremer dan deze twee kun je het niet krijgen. In de collectie van Mark Smit zitten zowel meesters uit de Romantiek, de Haagse School, het Impressionisme en de Klassiek Moderne periode die internationaal furore hebben gemaakt, als kunstenaars die dichter bij huis zijn gebleven. Voor een Nederlandse kunstenaar is het nooit makkelijk geweest om internationaal door te breken. Nederland is een klein land, een klein taalgebied en de kunstmarkt in Nederland is eveneens klein. Door de bezuinigingen en bijvoorbeeld de sluiting van Sotheby s in Amsterdam raakt de kunst in Nederland nog verder achterop. Dat is geen goede ontwikkeling. Bovendien zoeken mensen in tijden van economische tegenspoed naar bevestiging en zekerheid. Dus is er momenteel vooral behoefte aan bekende namen en aan kwaliteit. Hoewel we nog steeds verrast willen worden, durven we niet op avontuur. Ook dit draagt niet bij tot een bloeiende kunstscene die nu eenmaal naar voren wil en risico wil nemen. Maar iedereen denkt altijd ook dat de crisis waarin hij zit de ergste is en dat is niet zo. De geschiedenis laat zien dat er altijd weer perioden van bloei komen, hoe dan ook. Mark Smit brengt een doordachte selectie eerste en eredivisie van de Nederlandse kunst. Van Andries Schelfhout tot Marc Mulders. Ik vind dat een verstandige keuze. De kunsthandel kent zo een heel eigen signatuur en dat is goed. Omdat het economisch wat mindere tijden zijn, vind ik het ook dapper. Dapperheid is voor mij ook Hollands Glorie. Wim Pijbes, hoofddirecteur Rijksmuseum 4 5

4 10 jaar Mark Smit Kunsthandel 20 highlights Voorwoord In de zomer van 2001 besloot ik op zevenentwintigjarige leeftijd een eigen kunsthandel te beginnen. De passie voor kunst was er al en van huis uit had ik ook het ondernemerschap meegekregen. Ik stapte naar de notaris om Mark Smit Kunsthandel BV op te richten en ging op zoek naar een geschikte locatie. Die vond ik uitgerekend in Ommen, de stad waar ik ben opgegroeid. In het voormalige, negentiende-eeuwse gemeentehuis kwam een prachtige ruimte vrij. De beslissing om hier de kunsthandel te vestigen was snel genomen. Anna Loor toen mijn vriendin, nu mijn vrouw kwam naar Ommen om een deel van de organisatie op zich te nemen. Arie Bakker, een groot liefhebber met veel verstand van schilderkunst, bood zich aan als adviseur bij het opbouwen van een kwalitatief goede collectie. In maart 2002 opende de kunsthandel met een speciale tentoonstelling. Tien jaar later kijken wij terug op een boeiende periode waarin vele bijzondere schilderijen werden aangekocht en verkocht en spannende ontdekkingen werden gedaan (zie pagina 48 t/m 51). Met onze extra feestelijke tentoonstelling en deze catalogus vieren wij ons jubileum. Als thema hebben wij Hollands Glorie gekozen, een onder werp waarmee wij ons verbonden voelen. Wij zijn een in Nederland gevestigde kunsthandel met een overwegend Hollandse clientèle. Speciaal voor deze tentoonstelling speurden wij naar oer-hollands werk van gerenommeerde Nederlandse meesters uit de 19 e en 20 e eeuw die ook buiten de landsgrens beroemd zijn geworden. Zo vonden we in Engeland een Enkhuizens stadsgezicht van Cornelis Springer en in Amerika een schaapskudde bij Dekkersduin van Anton Mauve. In België kochten we het schilderij De Ring van de bij het brede publiek minder bekende schilder Huib Luns (vader van oudminister van Buitenlandse Zaken Joseph Luns). Huib Luns schilder de dit bijzondere werk in zijn woonplaats Brussel toen hij 21 jaar was. Het toont fascinerende invloeden van het symbolisme en de neo-renaissance. Ik heb niet eerder soortgelijk werk van een Nederlandse schilder gezien; Hollands Glorie vanuit Brussel! Hollands Glorie roept bij mij ook associaties op met de grootste schatkamer van Nederland, het Rijksmuseum. Graag wil ik Wim Pijbes, hoofddirecteur van het Rijksmuseum, hartelijk danken voor zijn bereidwilligheid om deze catalogus in te leiden. Dankbaar ben ik mijn familie voor al hun support in de afgelopen jaren. Evenals onze relaties en de vele geïnteresseerden die ons vereren met een bezoek. Graag zie ik u op onze jubileumtentoonstelling! Mark Smit 6 7

5 Cornelis Springer Amsterdam Hilversum De Kaasmarkt in Enkhuizen met de Waag, bij zomer Olie op paneel 50 x 40.5 cm, gesigneerd rechtsonder en gedateerd 1871 Herkomst: Kunsthandel P.A. Scheen, Den Haag, 1967; MacConnal-Mason Gallery, Londen. Literatuur: P.A. Scheen, Lexicon Nederlandse Beeldende Kunstenaars , Den Haag 1981, afbeelding nr. 101; W. Laanstra, Cornelis Springer ( ), Utrecht 1984, afbeelding pag. 173, cat. nr Kunstenaar Afkomstig uit een geslacht van meester-timmerlui en architecten werd Cornelis Springer zelf architectuurschilder, oftewel schilder van stadsgezichten. Hij was een leerling van Kasper Karsen, die in hetzelfde genre was gespecialiseerd. Beiden behoorden tot de top van het stadsgezicht uit het tijdperk van de Romantiek. Springer bleef zijn hele leven de romantische schilderstijl trouw, ook bij de opkomst van het impressionisme en de daarop volgende stijlen. Hij stierf een jaar na Vincent van Gogh. Hollands De overgrote meerderheid van zijn stadsgezichten vond Springer in een aantal oud-hollandse stadjes, van Bolsward tot Zaltbommel en van Harderwijk tot Veere. De meeste van zijn stadsgezichten betreffen echter locaties in Amsterdam, Enkhuizen en Haarlem. Glorie Springer had een voorkeur voor gebouwen uit de zestiende en zeventiende eeuw, huizen uit de Gouden Eeuw van Nederland. Het genre van het stadsgezicht is in die periode ook in Nederland ontstaan en heeft zich vandaaruit over de wereld verspreid. Kunstwerk De Kaasmarkt in Enkhuizen is een brede straat waar vroeger niet alleen kaas maar ook vis werd verhandeld. Links in het midden van het schilderij staat de vroegrenaissancistische Waag uit De door Springer geschilderde details, zoals de beelden langs de dakrand en andere architectonische details, zijn tot op de dag van vandaag nog net zo te zien. Even voorbij de Waag staat een wit gebouw met vier zuilen, de vroegere Oranjezaal, dat ook nog bestaat. Hetzelfde geldt voor de hardstenen waterpomp die in de schaduw rechts onder de bomen waarneembaar is. Zo n pomp zorgde voor de drinkwatervoorziening; waterleiding werd pas ca ingevoerd. De bomen zijn verdwenen, net als een deel van de overige gebouwen. Linksvoor is een groenteman met hondenkar te zien, in gesprek met de meid van een huis met trapgevel. 8 9

6 Andreas Andries Schelfhout Den Haag Den Haag IJspret bij een molen Olie op paneel 36.1 x 47.1 cm, gesigneerd linksonder en gedateerd 56 Herkomst: Coll. N. Zand, Duitsland; Part. coll. Nederland. Literatuur: W. Laanstra, Andreas Schelfhout , Amsterdam 1995, afbeelding pag. 110 en op de cover, cat. nr. W Kunstenaar Andreas Schelfhout schilderde bijna uitsluitend landschappen, die hij gedetailleerd en gevarieerd, maar volgens bepaalde schema s samenstelde. Hij componeerde ze in zijn atelier aan de hand van een voorraad tekeningen en schetsen, die hij ter plekke had gemaakt. Zo zijn er op zijn schilderijen wel bepaalde locaties te herkennen, maar in feite was het geheel geconstrueerd een bestond het in werkelijkheid niet zo. In de Romantiek was dit geen ongebruikelijke methode. Hollands Schelfhout schilderde vooral het Hollandse kustlandschap: het strand, de duinen en het polderlandschap daarachter. Maar hij maakte ook Gelderse landschappen. Zijn grote voorbeelden vond hij bij de landschapsschilders van de Gouden Eeuw en dat is kenmerkend voor de Romantiek. Glorie Schelfhout wordt beschouwd als dé negentiende-eeuwse meester van het ijsgezicht. In zijn tijd was de kans op een strenge winter veel groter dan tegenwoordig. Maar hij schilderde ook veel zomerse boslandschappen met plassen of rivieren en kleine boerderijtjes en strandgezichten met boten en woelige baren. Schelfhouts landschappen zijn gaaf: vermolmde bomen of ruïnes die er wel waren bracht hij niet in beeld. De schilder was een van de best betaalde kunstenaars van de negentiende eeuw en had goede contacten met het Koninklijk Huis. Kunstwerk Het is een mooie dag met zwakke wind. Alleen boven de stad in de verte hangen donkere wolken. Op het ijs wemelt het van het volk. Links zien we een bedoening van de schaduwzijde. Aan de andere kant komt een vrouw in de zon aanlopen. Een jongetje staat op de voorgrond met zijn hondje naar de mensen te kijken. Een vrouw duwt in een slee een andere vrouw voort. Op een bankje voor een tentje met koek en zopie zitten en staan mannen en vrouwen. In het midden is een stel lekker aan het zwieren en rechts brengt een man hooi voor een paard op het ijs. Allerlei variaties van menselijk gedrag op het ijs. Dat is fabuleus geschilderd in zijn donkere gladheid waarop elke kras te zien is. De ijzel, de sneeuw en de ijsbrokken zijn bijna tastbaar

7 Adrianus Eversen Amsterdam Delft Drukbevolkte zonnige straat achter een kerk Olie op paneel 44 x 37 cm, gesigneerd rechtsonder en linksonder met monogram en gedateerd 78 Literatuur: P. Overduin, Adrianus Eversen , Schilder van stads- en dorpsgezichten, Wijk en Aalburg 2010, afbeelding pag. 14 en 235, cat. nr Foto: coll. P. Overduin Kunstenaar Eversen was o.a. leerling van Cornelis Springer. Hij schilderde vele stadsgezichten van oud-hollandse steden in de zomer en in de winter (toentertijd vrijwel altijd met sneeuw en ijs). Hollands Uit zijn schetsboekjes is op te maken dat hij naar het leven tekende in steden en stadjes als Amsterdam, Amersfoort, Delft, Enkhuizen, Haarlem, Harderwijk, Hattem, Naarden, Oudewater e.a. Van die stadjes liet hij de oude architectuur tussen ca en 1800 tot leven komen op schilderijen, die niet in die mate de werkelijkheid weerspiegelden als zijn schetsen. Glorie Het ging Eversen, anders dan zijn leeftijdgenoot en leermeester Springer, helemaal niet om een topografische exacte weergave van de werkelijkheid van een stadje. Huizen werden weggelaten of toegevoegd en torens kwamen ergens anders terecht dan waar ze hoorden en werden soms deels van vorm veranderd. Eversen beschouwde de onderdelen van wat hij had geschetst als bruikbare zetstukken voor een eigen compositie, een andere werkelijkheid dan de echte werkelijkheid. Wat hij in feite deed was het scheppen van een historische sfeer met historische rekwisieten. Hij deed dat met groot artistiek vermogen en een goed gevoel voor details. Kunstwerk Links staat een verwaarloosde kerk, waarvan de top van de toren een ruïne is, zoals o.a. blijkt uit de begroeiing die zich van haar meester heeft gemaakt. Het plaveisel is kapot, ook de huizen rechts vertonen allerlei tekenen van verval. De mensen op de voorgrond lijken druk doende met van alles en nog wat, maar vooral met kletsen. Misschien is het middagpauze. Uit de goed geplaatste lichtval valt op te maken dat de zon vrij hoog staat. Het geheel ademt een sfeer van ontspannen bedrijvigheid

8 Otto Eerelman Groningen Groningen Winterse laan met arreslee getrokken door een driespan Olie op doek 90 x 130 cm, gesigneerd linksonder en gedateerd 1907 Herkomst: Part. coll. Nederland. Literatuur: Uit het Leven, 22 feb. 1907; Maandblad Op de Hoogte, Kerstoverdenkingen door ds. S.A. Baljon, 23 nov Kunstenaar Eerelman was een academische schilder, opgeleid aan de Academie Minerva te Groningen. Hij had moeite om te kiezen in welk genre hij zich zou bekwamen en begon met historieschilderijen, gevolgd door genrestukken en bloemstillevens. Pas toen hij zich in 1875 in Den Haag vestigde, waar hij tot 1902 zou blijven wonen, specialiseerde hij zich in het schilderen van paarden en honden. Hollands Eerelman vormde met vader en zoon Verschuur de top van de paardenschilders in Nederland in de negentiende eeuw. Overal in Nederland schilderde hij paarden in diverse contexten: paardenmarkten en -keuringen, paarden aangespannen voor verschillende typen rijtuigen en arren, paardenportretten ten voeten uit of voorstellingen met indianen en cowboys uit de circussen van Buffalo Bill en Pawnee Bill. Hij maakte ook een chique album met eenenveertig paardenrassen, en een andere met negenentwintig hondenrassen. Glorie Anders dan meestal de leden van de Haagse School zette Eerelman zijn schilderijen doorgaans niet af via de kunsthandel, maar werkte hij veel in opdracht. Leden van het Koninklijk Huis in Den Haag, leden van de Nederlandse adel en sommige overheden, maar ook gefortuneerde burgers voorzagen hem ruimschoots van opdrachten. Zo maakte hij bijv. een tekening van de doop van prinses Wilhelmina, een aquarel van de achtjarige Wilhelmina die een pony berijdt, een schilderij van de inzegening van het huwelijk tussen Wilhelmina en prins Hendrik en zo veel meer. Kunstwerk Over het algemeen is Eerelman een fijnschilder met een nauwkeurig oog voor het precieze detail in voorstellingen waarin het paard (en ruiter of menner) heel centraal staan. Maar in een aantal schilderijen laat hij zien dat hij ook oog had voor het landschap, in het bijzonder in schilderijen met sneeuw. En dan blijkt dat hij ook heel goed is in het weergeven van de verschillende gedaantes van sneeuw en in het oproepen van de sfeer van een winterse dag waarin het zicht niet zo scherp en precies is en de paarden op een zekere afstand blijven

9 Jozef Israels Groningen Den Haag Spelende visserskinderen Olie op doek 48 x 68 cm, gesigneerd linksonder en gedateerd 1865 Kunstenaar Jozef Israels begon als traditionele historieschilder, maar raakte al spoedig in de ban van Franse en Duitse stromingen uit de Romantiek. Rond 1855 begon hij echter meer te schilderen naar de natuur. In het bijzonder legde hij zich toe op het uitbeelden van arme bevolkingsgroepen zoals de Hollandse vissers aan de Noordzee, eerst in Zandvoort en Katwijk, later in Scheveningen. Daarnaast maakte hij veel portretten. In 1871 vestigde hij zich definitief in Den Haag, waar hij de grijze eminentie werd van de Haagse School. Hollands Jozef Israels heeft het wel en wee van Hollandse vissers tot een van de hoofdthema s van zijn werk gemaakt. Daarbij legde hij een sociale gevoeligheid aan de dag, die zich soms bewoog op de grens van sentimentaliteit. Glorie Israels had veel succes, wat zich uitte in veelvuldige bekro ning en en ander eerbetoon, nationaal maar ook internationaal. Zijn schilderijen werden met name in de Angelsaksische wereld veel verkocht en hij vond in Groot-Brittannië en Noord-Amerika rijke verzamelaars, die zijn werken in hun collecties opnamen, soms in tientallen. Zodoende verspreidde hij ook de lof der Nederlandse schilderkunst. Kunstwerk Kinderen die op het strand spelen komen vaak voor in Israels werk. Het is een thema dat in de negentiende eeuw ook wel werd samengevat onder de noemer: De kinderen der zee. Ze stammen alle uit de tijd tussen ca en ca. 1875, een lichte periode in zijn oeuvre. Licht van kleur en licht van thema en toon. Onbezorgd spelende kinderen, huiselijk geluk en moederliefde vormen dan zijn hoofdthema s. Schilderijen uit andere periodes doen vaak somberder aan, al getuigen ze wel zoals deze van zijn sociale gevoeligheid

10 Jan Willem van Borselen Gouda Den Haag Hollands polderlandschap met vaart en bomen Olie op doek 65 x 105 cm, gesigneerd rechtsonder Pag. 18 Afbeelding Jan Willem van Borselen (5108) Herkomst: Coll. Koning Willem III; part. coll. Nederland. Literatuur: T. de Liefde-van Brakel, Jan Willem van Borselen - Schilder van het Hollandse polderlandschap - Wind en Wilgen, Alkmaar 2002, afbeelding nr. 92, pag. 84. Tentoonstelling: Woerden, Stadsmuseum, Gras en Wolken, 2 mrt.-2 jun. 1996; Woerden, Stadsmuseum, Jan Willem van Borselen, Wind en Wilgen, 16 mrt.-16 jun Kunstenaar De wat in vergetelheid geraakte Jan Willem van Borselen was aanvankelijk leerling van zijn vader, de verdienstelijke amateurschilder Piet van Borselen, maar rond zijn dertigste volgde hij een masterclass bij de Haagse Andreas Schelfhout, een van de beroemdste landschapsschilders uit het tijdperk van de Romantiek. In 1855 vestigde Van Borselen zich definitief in Den Haag. Net als Cornelis Springer zou Van Borselen de romantische stijl trouw blijven, al komt er gaandeweg wat meer Haagse School in zijn schilderijen. Hollands Van Borselen specialiseerde zich in een typisch Nederlands landschap: een waterrijke landelijke omgeving met weilanden of uiterwaarden, met riet en bomen (vooral wilgen, berken en populieren). De winderigheid van het Hollandse klimaat en de overdrijvende wolkenvelden wist hij uitnemend weer te geven. Zijn landschappen werden gestoffeerd met nietige figuren: mensen, koeien, eenden e.d. De vele nuances groen van ons land laat hij volledig tot hun recht komen. Glorie Het werk van Van Borselen vond gretig aftrek bij verscheidene leden van de Koninklijke familie en leden van de adel en bij de kunsthandel. Hij exposeerde regelmatig in binnen- en buitenland (Londen, Parijs, Wenen, Philadelphia) en was een voor zijn tijd goed betaalde kunstenaar. Zijn grote voorbeelden waren landschapsschilders uit de Gouden Eeuw, zoals Hobbema en Ruysdael. Kunstwerk Boven het wuivend riet links staan enkele magnifiek geschilderde knotwilgen. De weiden zijn bespikkeld met grazende en herkauwende koeien en in de verte schemert het silhouet van een stad met een grote kerk. In het water zijn terloops enkele waterlelies aangegeven. Over een hek leunt een boerin die kennelijk iets zegt tegen een kind. Dit is een van de schilderijen die ooit door koning Willem III ( ) zijn aangekocht. Bij zijn werkzaamheden op en rond Het Loo had Van Borselen regelmatig contact met de koning zelf

11 Hendrik Willem Mesdag Groningen Den Haag De thuiskomst van de vissersvloot in Scheveningen Olie op paneel 130 x 80 cm, gesigneerd rechtsonder Herkomst: Goupil & Co., Londen; Veiling Roos, Amsterdam, Collectie Messchert van Vollenhoven e.a., 5 mei 1892, nr. 75. Literatuur: M. Hols, De meesterwerken van H.W. Mesdag (Nederlandse Meesters deel 5), Den Haag 1908; Op de hoogte, Maandschrift voor de huiskamer, Amsterdam 1909, met afbeelding; J. Poort, Hendrik Willem Mesdag Oeuvrecatalogus, Wassenaar 1986, afbeelding nr Kunstenaar Mesdag was een late roeping : pas op zijn vijfendertigste begon de Groninger aan een driejarige professionele schildersopleiding in Brussel. Daarna vestigde hij zich in Den Haag, toentertijd hét culturele centrum van Nederland. In Den Haag werd hij met een andere Groninger, Jozef Israels, een van de leidende figuren van de Haagse School. Zijn Haagse atelier is Museum Mesdag geworden. Hollands Mesdag schilderde de Noordzee en haar stranden aan de Hollandse kust, bij voorkeur in Scheveningen en omgeving: in elk seizoen, bij elk weertype, op elk tijdstip van de dag; met of zonder strand, met of zonder boten. Glorie Mesdag is een van de beste zeeschilders ooit. Hij schilderde als drong de zilte zeelucht onze neusgaten en longen binnen, als voelen wij de frissche strandbries ons door de lokken spelen, als hoorden wij de branding ruischen en bruischen, schreef zijn tijdgenoot Van Santen Kolff, degene die ook de term Haagse School heeft geïntroduceerd. Mesdag is ook de schilder van het beroemde Panorama Mesdag (1881) in Den Haag, dat nog steeds te bezichtigen is. Kunstwerk Het opschrift SCH 106 op het grootzeil van het rechter schip verraadt dat het om een Scheveningse vissersboot gaat. Het is bewolkt. Er staat een stevige, aanlandige wind: de branding is woelig, er staan witte koppen op de golven en de windvaan staat horizontaal. Twee mannen staan tot hun knieën in het water en sjouwen een ketting of kabel met een anker naar de wal. Het schilderij heeft een driedeling: boven overheerst de lucht, in het midden de schepen en op de voorgrond de branding. Dat niet alleen de weergave van de voorstelling maar ook het materiaal waarmee Mesdag werkte altijd van hoge kwali teit waren, bewijst dit schilderij dat in perfecte staat is en geschilderd is op een groot paneel van mahoniehout

12 Anton Mauve Zaandam Arnhem Schaapskudde op het Dekkersduin bij Den Haag Olie op doek 57 x cm, gesigneerd rechtsonder Literatuur: E.B. Greenshields, Landscape Painting and Modern Dutch Artists, London 1905, afbeelding XXXII, pag Kunstenaar Mauve werd opgeleid door de dierenschilders Pieter Frederik van Os en Wouter Verschuur sr. Mauve had daar veel profijt van zodat hij in de context van uiteenlopende landschappen als toonaangevend schilder van de Haagse School uitblonk in het schilderen van paarden en schapen. Zelf gaf hij later enige tijd les aan zijn aangetrouwde neef Vincent van Gogh, net als hij zoon van een dominee. Vanaf 1858 leidde Mauve een zwervend bestaan, met als veelvuldige pleisterplaats de Veluwerand bij Oosterbeek. Tussen 1874 en 1885 woonde hij in Den Haag en schilderde hij op het strand en in de duinen. Vanaf 1885 had hij een huis in Laren. Hollands Mauve heeft het landelijk leven van Nederland in de tweede helft van de negentiende eeuw op briljante wijze geschilderd, in het bijzonder dat langs de Rijn in Gelderland en bij Den Haag. De verstedelijking zou landschapsschilder Mauve uiteindelijk vanuit Den Haag naar het Gooi drijven. Toen werd het Gooise landschap vaak met schaapskuddes ook door hem vereeuwigd. Glorie Mauves werk werd uitstekend verkocht, zowel in Nederland zelf als aan kunsthandels, musea en verzamelaars in Groot- Brittannië en de Verenigde Staten. Hij kan bovendien als de aanstichter van de Larense School worden beschouwd. Kunstwerk Er bestaat een olieverfschets van 15 x 24 cm uit ca , die als voorbereiding voor dit schilderij lijkt te hebben gediend. De bomen of struiken staan er precies zo op en in hetzelfde landschap. Wel ontbreekt de schaapskudde. De schets heeft de titel meegekregen Duinlandschap met bomen (Dekkersduin?). In Mauves tijd graasden er inderdaad schapen op het Dekkersduin. Het duin werd afgegraven en op die plaats ligt nu de wijk Duinoord. Dus dit is geen heide of woeste grond bij Laren maar een nu verloren stuk natuur bij Den Haag

13 Pieter Florentius Nicolaas Jacobus Floris Arntzenius Soerabaja Den Haag Badgasten op het Scheveningse strand Olie op doek op paneel 26 x 36 cm, gesigneerd rechtsonder Kunstenaar Arntzenius is een waardig vertegenwoordiger van de tweede generatie van de Haagse School. Hij is in Nederlands-Indië geboren, maar getogen in Amsterdam en kreeg daar ook zijn opleiding aan de Rijksakademie, waarna hij zich twee jaar lang verder bekwaamde aan de Academie in Antwerpen. Vervolgens werkte hij weer twee jaar in Amsterdam om dan in 1892 met zijn weduwe geworden moeder te verkassen naar het Indische Den Haag. Behalve stillevens en portretten schilderde Arntzenius vooral stadstaferelen en strandgezichtjes. Hollands Arntzenius wordt wel de meester van de Haagse straatjes genoemd. Hij legde het moderne leven in het centrum van Den Haag en op het strand van Scheveningen vast: flanerende dames, een slagersjongen die vlees rondbrengt, een invalide lucifersverkopertje bij de Passage, vrouwen en kinderen op het strand, fietsen en auto s en de paarden- en stoomtram (vanaf 1879). In die tijd ontwikkelde Scheveningen zich steeds meer van vissersplaats tot badplaats. Er lagen geen vissersschepen meer op het strand zoals ten tijde van de Haagse Schoolschilders van de eerste generatie. In 1885 was het Kurhaus in Scheveningen geopend en in het Haagse centrum de Passage. In 1901 werd de pier gebouwd en in 1902 was de boulevard klaar. In 1904 werd de nieuwe vissershaven voltooid. Glorie Arntzenius was bijzonder trefzeker in het weergeven van regenachtig en miezerig weer, al valt er voor Nederlandse begrippen in Den Haag relatief weinig regen. Maar Arntzenius had nu eenmaal een sterke voorkeur voor dit type weer. Zijn hele leven heeft hij goed verkocht en hij won prijzen op internationale tentoonstellingen in München, Venetië, Pittsburg en Brussel. Kunstwerk Dit is een van Arntzenius zomerse strandgezichtjes, gezichtjes, want ze zijn allemaal bescheiden van formaat. Dit vlot geschilderde schilderij is vooral opgebouwd uit bruingele tinten: lichter voor het zand, donkerder voor de tenen strandstoelen. Zelfs de lucht heeft een gelige tint. Zwarte, witte, grijze en rode kleuraccenten duiden de kleren van de badgasten aan, vrouwen en kinderen vooral

14 Maria Elisabeth Georgina Lizzy Ansingh Utrecht Amsterdam De bron des levens Olie op doek x 174 cm, gesigneerd linksonder en gedateerd 1916 Herkomst: Mr. W. Juchter, Amsterdam. Literatuur: M. Viola, Lizzy Ansingh. In: Elseviers Geïllustreerd Maandschrift, jaargang XXVII, jul.-dec. 1917, afbeelding pag. 408; Tent. cat. Amsterdam 1950, Lizzy Ansingh naar aanleiding van den 75 e verjaardag. Tentoonstelling: Amsterdam, Arti et Amicitiae, Tentoonstelling Lizzy Ansingh naar aanleiding van den 75 e verjaardag, 14 okt.-5 nov. 1950, nr. 61; Leiden, Stedelijk Museum de Lakenhal, Eretentoonstelling Coba Ritsema, 22 dec jan Kunstenaar Al vanaf 1900 schilderde Ansingh stillevens met poppen. Dat werd haar specialiteit nadat ze in 1910 een poppenhuis van tweeëneenhalve meter hoog met negen bevolkte kamers had gekocht. Ze gebruikte die veelvuldig als model voor haar schilderijen. Ze schilderde poppen uit heimwee naar verloren tijden, verdwenen mensen en huizen. Haar voorliefde ging uit naar de vroege negentiende, maar vooral naar de achttiende eeuw, een echte poppentijd. Hollands Het poppenhuis dat Ansingh gekocht had, was geen zeldzaam Hollands pronkpoppenhuis uit de zeventiende of achttiende eeuw en ook geen eenvoudiger speelgoedpoppenhuis uit de negentiende eeuw. Het was misschien van eind achttiende eeuw en bevolkt met een samenraapsel van individuele, visueel aantrekkelijke figuren, net als de poppen die ze buiten het poppenhuis had aangeschaft. Daartoe behoorden behalve antieke Europese poppen ook Chinese en Indische figuren. Glorie Ansinghs poppenschilderijen zijn fenomenaal van sfeer, eigenzinnig, speels en geestig. Ze kunnen de vergelijking met de masker- en poppenschilderijen van de veel beroemdere James Ensor beslist doorstaan. Je ervaart de poppen als levende wezens, in hen is dankzij de kunstenares leven geslopen. Kunstwerk Dit sprookjesachtige symbolistische schilderij heet De bron des levens, een onderwerp dat ook wel wordt aangeduid als Fontein van het eeuwige leven of Fontein der jeugd. Het thema werd in de vijftiende en zestiende eeuw regelmatig geschilderd, o.a. door Lucas Cranach de Oude. Bij hem is de bron een heil zaam zwembad, waarin je baadt om te verjongen. Vooral vrouw en gebruikten het bad; mannen werden geacht te verjongen door de omgang met jonge vrouwen. Links sleept een pierrotachtige jongeman een oude vrouw uit het donker naar het licht van de verjongingsbron, waarop de aandacht nog eens extra wordt gevestigd door de schuine lijnen die daar heen wijzen. Drie (porseleinen) achttiende-eeuwse markiezinnen in hoepelrok haasten zich er, onder bloeiende takken, zelfstandig naar toe. Rechts staat een vijfde vrouw naar de bron te staren. Met een variant op Couperus zou je het thema kunnen omschrijven als van vrouwen de dingen die voorbijgaan

15 Isaac LazArus Israels Amsterdam Den Haag Een zonnige dag op het Scheveningse strand Olie op doek 45 x 62 cm, gesigneerd rechtsonder en te dateren 1919 Herkomst: Kunsthandel Frans Buffa, Amsterdam, 1919, inv. nr. 8184; Coll. H.E. ten Cate, Almelo; part. coll. Nederland. Literatuur: Dr. D. Hannema, Catalogue of the H.E. ten Cate collection, deel 1, Rotterdam 1955, nr. 80; S. de Bodt, e.a. Isaac Israels ( ) Hollands impressionist, Schiedam 1999, afbeelding pag. 69. Tentoonstelling: Rotterdam, Kunsthal, Isaac Israels ( ) Hollands impressionist, 4 sep jan Kunstenaar In 1872 vestigt het gezin Israels zich in Den Haag. Al snel begint Isaac met het schilderen van zijn eerste onderwerpen: militairen die gelegerd zijn in de drie nabijgelegen Haagse kazernes. In 1885 vertrekt Isaac naar Amsterdam waar hij in de daaropvolgende jaren zijn schilderstijl ontwikkelt. Na Amsterdam tekent en schildert hij in Parijs, Londen, Zwitserland, Scandinavië, Nederlands-Indië en Italië. Isaac brengt zijn laatste levensjaren door in Den Haag en Scheveningen waar hij vele strandgezichten en zijn beroemde Ezeltjes rijden schildert. Hollands Zijn doeken van de Amsterdamse Munttoren in de vroege ochtendzon, van het stralende Haagse Noordeinde en zijn atelierschilderijen met op de achtergrond de Zonnebloemen van Vincent van Gogh laten de Hollandse impressionistische schilderkunst op haar hoogtepunt zien. Glorie Zijn eerste schilderij, Begrafenis van een jager, een militaire begrafenis op de Algemene Begraafplaats in Den Haag, schilderde hij op zestienjarige leeftijd. In 1883 hing het op de Salon de Paris waar het doek een eervolle vermelding kreeg. Isaac s bekendste schilderijen zijn Midinettes op de Place Vendôme of Danseres in het Scala Theater. Elegante vrouwen in de kledingateliers in Parijs of op het toneel van het theater. Kunstwerk Op het zonnige doek zijn bij de zee een rij groene badkoetsen te ontdekken met daarachter rieten strandstoelen. Flanerende dames en heren op het strand en op het plankier rechts genieten op hun manier van de zon. In de tenten en houten huisjes aan het plankier kon men foto s bestellen, een glas chocolademelk drinken of de bekende Haagse hopjes kopen. Op de boulevard staat een houten huisje met rood dak, dit is de kassa van het Zeebad. Uit het zicht liggen de beroemde Scheveningse hotels zoals het Kurhaus, Palace Hotel en Hotel d Orange. Willemien de Vlieger-Moll 28 29

16 Jan Hoynck van Papendrecht Amsterdam Den Haag De nationale trekpaardententoonstelling op 4 september 1923 op het Malieveld te s-gravenhage ter gelegenheid van het 25-jarig regeringsjubileum van Koningin Wilhelmina Olie op doek 65 x 80 cm, gesigneerd rechtsonder Herkomst: Havezate Huize de Kamp, Neede. Tentoonstelling: Kortenhoef, Stichting Kunst aan de Dijk, Man en Paard, 29 mei-20 jun Kunstenaar Hoynck van Papendrecht was gespecialiseerd in militaire onderwerpen: historische gevechten op het slagveld, contemporaine oefeningen te velde en zo meer. Tussen ca en 1902 woonde hij in Rheden bij Arnhem, niet ver van de Veluwse kazernes waar hij zijn materiaal vond. Van 1902 tot zijn dood woonde hij in de residentie, tevens garnizoensstad waar de legertop was gevestigd. Hij had ook goede banden met het koningshuis en schilderde meermalen leden van het Koninklijk Huis als ze optraden bij officiële gelegenheden. Hollands Hoyncks specialisatie in militaire taferelen hield ook in dat hij goed moest zijn in het schilderen van paarden. Die dieren waren in zijn tijd essentieel voor de logistiek van het leger, zowel de rij- als de trekpaarden. De schilder woonde geregeld militaire oefeningen bij om zich te documenteren, voornamelijk op de Veluwe en in de regio Den Haag. Ook militaire gebeurtenissen uit het verleden zoals de Slag bij Waterloo hadden zijn belangstelling. Behalve een goed paardenschilder was hij heel precies in het afbeelden van de uniformen van het Nederlandse leger, zoals blijkt uit twee boeken die hij heeft geïllustreerd, nl. het Gedenkboek Eeuwfeest Korps Rijdende Artillerie (1893) en De uniformen van de Nederlandsche Zee- en Landmacht... (1900). Glorie Hoynck van Papendrecht was niet alleen geïnteresseerd in de staatsie van de legertop en de hoge adel, maar ook in het leven van het voetvolk en in wat zich achter de schermen afspeelt. Dit schilderij is daar een goed voorbeeld van. Kunstwerk De locatie is het Malieveld in Den Haag, getuige de bebouwing op de achtergrond, die nog steeds in deze vorm bestaat. De kleding van de modieuze vrouw rechts wijst op de jaren twintig. Op de achtergrond wapperen Nederlandse vlaggen die systematisch worden afgewisseld door brede oranje wimpels. Voor de vlaggen staan grote tenten zoals die bij grote manifestaties worden gebruikt. Vermoedelijk gaat het hier om de Nationale Runder- en Trekpaardententoonstelling van dinsdag 4 september 1923, die gehouden werd ter gelegenheid van het 25-jarig regeringsjubileum van koningin Wilhelmina

17 Huib Luns Parijs Amsterdam De ring Olie op paneel 98 x 37.5 cm, gesigneerd rechtsonder en gedateerd 1902 In originele lijst met opschrift De Ring Huib Luns. Literatuur: Tent. cat. XXXVIIIe Tentoonstelling Salon, Schilderijen en kunstvoorwerpen, Gent 1902, nr Tentoonstelling: Gent, Nouveau Musée au parc de la Citadelle (het huidige museum voor Schone Kunsten), XXXVIIIe Tentoonstelling Salon 1902, 24 aug.-2 nov. 1902, nr Kunstenaar In 1902 was Huib Luns net afgestudeerd aan de Amsterdamse Rijksakademie en had hij zich als onafhankelijk kunstenaar in Brussel gevestigd. Later, toen andere bezigheden zijn talenten opslokten, beperkte hij zich tot kunst in opdracht: het schilderen van portretten en het maken van penningen ter ere van de bestuurlijke, geestelijke, culturele en wetenschappelijke elite van ons land. Daarnaast maakte hij grafiek en illustraties en voerde hij decoraties uit voor kerken e.d. Hollands Aangaande cultuurbeleid en cultuureducatie was Luns in Nederland een belangrijk man. Niet alleen doceerde hij vanaf 1908 tot zijn dood aan hogere opleidingsinstituten in Nederland, maar hij hield ook heel veel lezingen over kunst voor volksuniversiteiten en verenigingen. Hij was bovendien van 1916 tot 1942 lid van de onderwijsraad en jarenlang voorzitter van de Amsterdamse kunstenaarsvereniging Arti et Amicitiae [ Kunst en Vriendschap ]. Daarnaast schreef hij een reeks cultuurhistorische boeken. Glorie Huib Luns was een veelzijdig en energiek man, een bekwaam netwerker en een vlot en aangenaam causeur die wel ter tale was, zowel in het Nederlands als in het Frans. Kunstwerk De ring is vanaf 24 augustus 1902 geëxposeerd op een groepstentoonstelling in het museum in het Citadelpark te Gent. Het schilderij heeft een middeleeuws ridderlijk thema, de kledij van het meisje en van de jongeman met zijn degen duiden daarop. De vrouw maakt een zedig gebaar dat ontleend is aan de houding van Maria in vijftiende-eeuwse annunciaties. Ze drukt een mengeling van gevoelens uit: verwondering, gereserveerdheid en nederigheid. Op de achtergrond een kasteel in een rivierlandschap. Het onderwerp is mogelijk ontleend aan Pelléas et Melisande, een symbolistisch toneelstuk uit 1892 van de uit Gent afkomstige, Franstalige auteur Maurice Maeterlinck ( ). Het stuk diende als basis voor de gelijknamige opera van Debussy die op 30 april 1902 in Parijs in première ging. De setting van dat verhaal komt overeen met die van dit schilderij. Een ring als symbool van huwelijkstrouw speelt een hoofdrol in het stuk, dat draait om het innerlijk conflict van Melisande betreffende de trouw aan haar man enerzijds en haar liefde voor diens jongere halfbroer Pelléas anderzijds

18 Johannes Carolus Bernardus Jan Sluijters Den Bosch Amsterdam Goois landschap Olie op doek 40.5 x 50.5 cm, gesigneerd linksboven en middenonder en gedateerd 09 Herkomst: Coll. Dr. J.F.S. Esser, Amsterdam; Kunsthandel G.J. Nieuwenhuizen Segaar, Den Haag. Literatuur: Tent. cat. Le fauvisme ou l épreuve du feu, Parijs 1999, afbeelding pag. 346, cat. nr. 175; M. Jonkman en J. de Raad, Mondriaan Breitner Sluijters e.a., De onstuitbare verzamelaar J.F.S. Esser, Zwolle 2005, afbeelding pag. 97; Tent. cat. Zo Hollands. Het Hollandse landschap in de Nederlandse kunst sinds 1850, Haarlem 2011, afbeelding pag. 53. Tentoonstelling: Rotterdam, Kunsthal, Meesters van het licht, 28 sep.-8 dec. 1996; Münster, Westfalisches Landesmuseum für Kunst und Kulturgeschichte, Farben des Lichts Paul Signac und der Beginn der Moderne von Matisse bis Mondrian, 1 dec feb Deze tentoonstelling is verder te zien geweest in: Grenoble, Musée de Grenoble, 9 mrt.-25 mei 1997 en Weimar, Kunstsammlungen zu Weimar, 15 jun.-31 aug. 1997; Parijs, Musée d Art moderne de la Ville de Paris, Le fauvisme ou l épreuve du feu, 29 okt feb. 2000; Laren, Singer Museum, De onstuitbare verzamelaar J.F.S. Esser, 13 dec apr. 2006; Haarlem, De Hallen, Zo Hollands. Het Hollandse landschap in de Nederlandse kunst sinds 1850, 23 jun.-11 sep Kunstenaar Jan Sluijters is, met zijn companen Piet Mondriaan en Leo Gestel, een van de belangrijkste Nederlandse schilders uit de eerste helft van de twintigste eeuw. Na zijn opleiding in de traditionele negentiende-eeuwse salonstijl trok hij naar Parijs waar hij kennismaakte met moderne stromingen als fauvisme en neo-impressionisme ofwel luminisme. Met name het uitbundige kleurgebruik van het fauvisme en luminisme vormden voor hem een bevrijding. Hollands Van 1909 tot 1911 woonde Jan Sluijters in Villa Vita Nuova op de Hilversumseweg in Laren. In die periode zijn de zogenaamde Larense landschappen ontstaan in een luministische stijl waarvan dit schilderij een mooi voorbeeld is. Deze levendige Gooise landschappen met hun prachtige kleuren en sterke composities vormen een hoogtepunt in zijn oeuvre. Glorie Jan Sluijters was een veelzijdige schilder die uitblonk in schilderkunstige genres als het landschap, het stilleven, het vrouwelijk naakt en het portret. Zijn vele portretten maken hem tot een van de eminenste Nederlandse portretschilders in de eerste helft van de twintigste eeuw. Steeds is zijn moderne kleurgevoel fenomenaal. Kunstwerk Goois landschap heeft de beproefde structuur van een landschaps schilderij. Van boven naar beneden zien wij een blauwe hemel met een grijs wolkenveld en een gele zon; daaronder een roze heuvel met gele en lichtgroene accenten en een blauwe vlek; beneden een eenzame wandelaar op een slingerend pad door een paarse heide. De techniek van schilderen is voor die tijd uiterst modern: donkere kleurvlekken worden op enige afstand van elkaar op een lichtere ondergrond gezet, zoals goed te zien is linksonder waar donkerblauwe en donkergroene blokjes zijn neergezet op een rozige ondergrond. Het omgekeerde kan ook het geval zijn: zie bijvoorbeeld de gele vlekjes op de donkerblauwe plas links. Het wonderlijke is dat we in dit kleurige landschap geloven en er een werkelijkheid in herkennen waarin een man eenzaam over een smal pad langs een helling loopt onder een stralende hemel met een wolkenveld

19 Leendert Leo Gestel Woerden Hilversum Stilleven met goudsbloemen, klaprozen, bottelrozen en andere bloemen Olie op doek 53.5 x 43 cm, gesigneerd linksonder en gedateerd 13 Kunstenaar Gestel schilderde vooral landschappen, stillevens en portretten. Van 1904 tot 1921 woonde hij in Amsterdam. Tussen 1904 en 1911 reisde hij drie keer voor enige tijd naar Parijs, twee keer samen met Jan Sluijters. Beide schilders wilden heet van de naald kennis nemen van de elkaar snel opvolgende nieuwe Franse kunststromingen zoals luminisme (of postimpressionisme), fauvisme en kubisme. Die stromingen beïnvloedden vervolgens hun eigen werk. Van 1921 tot 1929 woonde Gestel in Bergen, waar hij vanaf 1911 vaak de zomers had doorgebracht. In die plaats maakte hij kennis met het expressionisme van de Franse schilder Le Fauconnier en van Vlaamse expressionisten. Bergen vormde naast Groningen een tweede centrum van expressionisme, dat in Bergen vooral Frans was georiënteerd. In 1929 brandde Gestels huis en atelier af, waarbij veel werk van hem verloren ging. Daarna ging hij in Blaricum in Het Gooi wonen. In zijn laatste levensjaren was hij langdurig ziek. Hollands Leo Gestel heeft veel geschilderd rond de plaatsen waar hij woonde: rond zijn geboorteplaats Woerden, rond Bergen en in Het Gooi. Hij paste Franse ideeën toe op Hollandse stof. Glorie Gestel was geen oorspronkelijke vernieuwer van de schilderkunst, maar hij had wel een bijzonder talent. Hij was bijzonder gretig in het toepassen van vernieuwingen, waarvan hij samen met Jan Sluijters in Parijs had kennisgenomen. Met prachtige resultaten experimenteerde hij met neo-impressionisme (na 1904), met fauvisme ( ), met kubisme ( ) en met expressionisme (nadien). Kunstwerk Dit is een bloemstuk zonder vaas en zonder achtergrond. Je zou bijna het idee krijgen dat het uit een groter doek is gesneden, zo overwoekeren de bloemen de rand. Het is bijna abstract, al zijn sommige bloemsoorten nog wel te herkennen: de rode klaprozen, de roze bottelrozen en de oranje goudsbloemen. Twee vergelijkbare, bijna twee keer zo grote stillevens uit 1912, zijn in het bezit van het Gemeentemuseum te Den Haag. Die bevatten echter meer kubistische elementen en zijn minder geabstraheerd

20 Harmen Hermanus Meurs Wageningen Ermelo Aardappelrooiers Olie op doek x 154 cm, gesigneerd rechtsonder en gedateerd 1916 Annotatie verso: Aardappelrooiers. Kunstenaar Vanaf het begin van de twintigste eeuw experimenteerden schilders in hun jonge jaren met uiteenlopende kunststromingen. Zo ook Harmen Meurs. Hij onderging eerst de invloed van het post-impressionisme, daarna die van kubisme en expressionisme. Vanaf 1919 woonde hij in Amsterdam. Daar omarmde hij de Nieuwe Zakelijkheid. Hij was politiek links geëngageerd en ging om met progressieve kunstenaars als Nola Hatterman, Joris Ivens e.a. Aan het begin van de Tweede Wereldoorlog vestigde hij zich met zijn Joodse vrouw op de Veluwe, in een buurtschap bij Ermelo. Allebei hebben ze de oorlog overleefd. Na de oorlog hoorde men echter weinig meer van hem, tot de tentoonstelling Magie en zakelijkheid, realistische schilderkunst in Nederland uit 1999 hem uit de vergetelheid haalde. Hollands Meurs had veel internationale contacten en reisde graag door Europa. Sommige van zijn landschappen zijn gesitueerd in de polders rond Amsterdam, in het bijzonder langs Het Gein, een riviertje. Maar de meeste landschappen maakte hij in het zuiden: in Frankrijk, op Corsica en in Italië en Spanje. Glorie De vruchtbaarste periode van Harmen Meurs ligt tussen ca en Als voorzitter van de schildersvereniging De Onafhankelijken organiseerde hij bovendien in het Stedelijk Museum invloedrijke tentoonstellingen in 1929 resp over de Neue Sachlichkeit uit Duitsland en over het surrealisme uit Frankrijk en België. Als kunstenaar nam hij in dezelfde periode ook het voortouw in protesten tegen het opkomend nationaalsocialisme in Duitsland. Zijn anti-fascistische schilderijen zijn later allemaal vernietigd. Kunstwerk Dit schilderij is een vroeg werk uit zijn post-impressionistische periode. Er spreekt een sociale bewogenheid uit, die hij ook zag bij bewonderde voorbeelden als Jean François Millet en Vincent van Gogh. Zes vermoeide maar taaie boeren en boerinnen rooien met de hand aardappels tegen de achtergrond van een licht glooiend landschap. De staande man steekt een pijpje op, met verwondering aangestaard door de vrouw. De anderen krommen zich over hun werk, een kromheid die zich blijvend in het lichaam van de staande man en vrouw lijkt te hebben genesteld

21 Johannes Johan Dijkstra Groningen Groningen Gezicht op Wierumerschouw op een zonnige dag Olie op doek 65.3 x 94.7 cm, gesigneerd linksonder Kunstenaar Johan Dijkstra was in 1918 een van de oprichters van de Groninger schildersvereniging De Ploeg en een van de eerste expressionistische schilders in Groningen (het Noord-Hollandse Bergen was het tweede centrum van expressionisme in Nederland). Dijkstra schilderde niet alleen, maar hij heeft ook een indrukwekkend expressionistisch oeuvre opgebouwd in de grafiek, zowel in zijn vrije als in zijn toegepaste werk. Tot dit laatste behoren vele boekbanden en boekillustraties, daarnaast affiches etc. Zijn gebrandschilderde ramen mogen er ook zijn; men kan die bezichtigen in de Grote Kerk van Dordrecht, de Geertekerk in Utrecht, de aula van de Rijksuniversiteit te Groningen en het klooster in Ter Apel, om enkele voorbeelden te noemen. Hollands Dijkstra heeft expressieve en kleurrijke portretten geschilderd van mensen in zijn directe omgeving, maar zijn meeste schilderijen zijn expressionistische weergaven van zijn geliefde stad Groningen en het landschap daaromheen. Glorie Johan Dijkstra was een exponent van het expressionisme in Nederland en in de schildersvereniging De Ploeg, waarin trouwens ook andere schilderkunstige stromingen vertegenwoordigd waren. Met Jan Wiegers heeft hij het Duitse expressionisme in Nederland geïntroduceerd. Hij heeft daarmee een belangrijke bijdrage geleverd aan de status van de schilderkunst uit het noorden van Nederland. Kunstwerk Wierumerschouw is een gehucht aan het Reitdiep tussen de stad Groningen en de Waddenzee, de kronkelige gekanaliseerde versie van de benedenloop van de rivier de Hunze. Aan beide oevers ligt vruchtbaar polderland met boerderijtjes zoals op dit schilderij. Dit heeft een kenmerk dat het Duitse expressionisme en de Franse Fauves gemeen hebben: het is een feest van felle kleuren, neergezet met onstuimige penseelstreken. De beide weggetjes zijn paars en de bomen en het gras zijn gelig of rood en lijken te vlammen. Normaler ogen de steenrode huizen, de bruine rieten daken en de hemelsblauwe lucht met witgrijze wolken. Wat vooral wordt overgebracht is het gloeiende van een warme dag

22 Wobbe Hendrik Alkema Borger Kampen Compositie met zeven cirkels Olie op doek 90 x 60 cm, gesigneerd rechtsonder met initialen en gedateerd 1925 Annotatie verso: W. Alkema Literatuur: Flip Bool, Ad Petersen, Het vroege werk van Wobbe Alkema, Amsterdam 1979, afbeelding nr. S. 13; Ploegmonografie, Wobbe Alkema Het absolute, het heldere, De Ploeg 9, Groningen 2009, afbeelding pag. 93. Tentoonstelling: Groningen, Pictura, Wobbe Alkema, 24 feb.-27 mrt. 1978, nr. 7; Zwolle, Librije, Wobbe Alkema, 8 apr.-5 mei 1978, nr. 25; Dordrecht, Dordrechts Museum, Wobbe Alkema, 18 mei-18 jun. 1978, nr. 80; Franeker, Coopmanshuis, Wobbe Alkema, 23 jun.-23 jul. 1978; Amsterdam, Stedelijk Museum, Het vroege werk van Wobbe Alkema, 27 okt.-10 dec. 1978; Den Haag, Haags Gemeentemuseum, Het vroege werk van Wobbe Alkema, 23 dec feb. 1979; Groningen, Groninger Museum, Wobbe Alkema - Het absolute, het heldere, 15 mrt.-14 jun Kunstenaar Naast zijn werk op een reclamebureau resp. bij een architectenfirma maakte Wobbe Alkema van 1923 tot 1935 en later van 1947 tot 1978 schilderijen, grafiek en tekeningen. Korte tijd was hij lid van De Ploeg, de Groningse schildersvereniging, maar hij was geen verenigingsmens. In de Nederlandse kunst was hij in beginsel een eenling. Hij had in de eerste periode wel contact met Carel Willink, maar hij voelde zich het meest verwant met de Antwerpse kunstenaars Jozef Peeters en Felix de Boeck. Vooral door hen werd hij beïnvloed en hij had ook persoonlijk contact met hen. Al vroeg ging zijn voorkeur uit naar een abstracte stijl die was gebaseerd op meetkundige basisprincipes, die door sommigen constructivistisch worden genoemd. Hollands De Stijl, de invloedrijke Nederlandse modernistische stroming, zou een andere invloed kunnen zijn. In 1922 zag Alkema in Pictura in Groningen een expositie met werk van Stijlkunstenaars onder wie Theo van Doesburg. Glorie Het is de verdienste van Henk van Os dat hij het zeldzame werk van deze belangrijke kunstenaar weer onder de aandacht heeft gebracht. Het voorstellingsloze werk van Alkema heeft een spirituele inslag net als het werk van Mark Rothko. Het schilderen betekende voor Alkema een mogelijkheid om zichzelf in verbinding te stellen met het alomtegenwoordige. Hij maakte in zijn composities inventief gebruik van elementaire vormen als rechthoeken, cirkels en driehoeken met gevarieerde en onvoorspelbare resultaten. Kunstwerk Alkema was geen theoreticus of ideoloog zoals andere constructivisten. Zijn werk had een puur intuïtief karakter. Op dit schilderij balanceren cirkels en vierkanten van verschillende grootte in een harmonieus evenwicht en met overlappingen die doorkijkjes geven van de ene vorm naar de andere of die juist verbergen. De compositie van de vormen en de afstemming van de kleuren zijn van een subtiele harmonie