van het wetgevend kader voor De bib is de enige laagdrempelige culturele voorziening

Transcriptie

1 tijdschrift voor bibliotheek & archief Periodiciteit: Maandelijks juni 2015 Afgiftekantoor: Turnhout Erkenningsnummer: P Geert Roelandts over de evolutie van het wetgevend kader voor openbare bibliotheken De bib is de enige laagdrempelige culturele voorziening Open research data Sm@artbib, een mediawijs spel Het Haachtse OLC-Café Martin Berendse over zijn loopbaan

2 nformatie Kursaal Oostende donderdag 17 & vrijdag 18 september 2015 m maan an t i e aan an zee Besparingen en bestuurlijke hervormingen zetten de bibliotheek- en archiefsector in Vlaanderen onder druk, net op een moment dat de overheid een digitale sprong voorwaarts wil maken. Kiezen we nu voor aloude zekerheden, of investeren we in innovatie? Meer dan ooit is Informatie aan Zee een zoeklicht op de toekomst. Informatie en inschrijvingen Download de app

3 editoriaal VERANTWOORDELUKE UITGEVER Julie Hendrickx, Statiestraat 179, 2600 Berchem L union fait la force HOOFDREDACTEUR Julie Hendrickx julie.hendrickx@vvbad.be REDACTIE Klaartje Brits, Beatrice De Clippeleir, Gerd De Coster, Noël Geirnaert, An Labis, Myriam Lemmens, Kris Michielsen, Paul Nieuwenhuysen, Veronique Rega, Peter Rogiest, Saskia Scheltjens, Eva Simon, Patrick Vanhoucke, Bruno Vermeeren. REDACTIESECRETARIS Tom Van Hoye tom.vanhoye@vvbad.be REDACTIEADRES VVBAD META Statiestraat 179, 2600 Berchem Tel meta@vvbad.be Reageer op Twitter: #overmeta ADVERTENTIES Marc Engels marc.engels@vvbad.be LAY-OUT Marc Engels DRUK EVM META verschijnt 9x per jaar, niet in januari, juli en augustus. META is een uitgave van de VVBAD en is begrepen in het lidmaatschap, maar is ook verkrijgbaar als abonnement. Meer informatie op ISSN X Bruno Vermeeren, coördinator Op onze Algemene Ledenvergadering in maart verbroederden we met verschillende zusterverenigingen uit het andere landsgedeelte. De kennismaking wordt zeker nog verdiept. Allianties kunnen ook meer zijn dan vriendschappelijke ontmoetingen. Negen koepelverenigingen uit de cultuur- en jeugdsector, waaronder de VVBAD, staken de koppen samen rond de inperking van de provinciale bevoegdheden. De concrete bezorgdheden verschillen van sector tot sector. De provinciale wedstrijden en prijzen voor amateurkunsten zijn geen streekgericht bibliotheekbeleid. Toch vragen we in grote lijnen hetzelfde: de provinciale bevoegdheden moeten zoveel mogelijk overdragen aan Vlaanderen, geen verkapte besparingsoperatie, ruimte voor bovenlokale en regionale samenwerking en ontmoeting Een gezamenlijk standpunt leidde al tot uitnodigingen van de kabinetten Cultuur en Bestuurszaken. Soms zijn er andere redenen om een gemeenschappelijk standpunt in te nemen. De uitnodiging voor een hoorzitting in het Vlaams Parlement, bevatte meteen ook de vraag om een gemeenschappelijk standpunt te bepalen over de overdracht van sectorale middelen naar het gemeentefonds. Samen met FOV, de federatie sociaal-cultureel werk en de Vereniging Vlaamse Cultuur- en gemeenschapscentra (VVC) kreeg de VVBAD een kwartiertje spreektijd. Gelukkig waren we het snel eens over de kern van onze boodschap: eerst een duidelijke Vlaamse beleidsvisie op onze sectoren, dan pas een beslissing over de overdracht van middelen. De hoorzitting kwam er mede dank zij de mobilisatiekracht van een veel bredere alliantie. In mei lanceerde het burgerplatform Hart boven Hard een petitie onder het motto lokale voorzieningen zijn een recht!. De handtekeningen die verzameld werden, volstonden om een bulldozer knarsend tot stilstand te brengen. De commissie Bestuurszaken stelde de bespreking van het ontwerpdecreet uit om verdere consultatie mogelijk te maken. Binnen onze eigen sector is eensgezindheid niet altijd vanzelfsprekend. In het IBL-dossier is het niet zo duidelijk wie aan zet is om te komen tot sectorbrede afspraken. Ter herinnering: de provincie Antwerpen schrapte haar subsidie voor het interbibliothecair leenverkeer (IBL) voor openbare bibliotheken, waardoor het hele systeem herdacht moet worden. De voorbije weken bleek ook dat de sector geen gedeelde mening heeft over de gereglementeerde boekenprijs. De beperking van de korting voor bibliotheken tot maximaal 15 procent, blijkt in tijden van besparingen voor vele bibliotheken onaanvaardbaar, terwijl andere wel achter de afspraken blijven staan die weliswaar een hele tijd geleden binnen het Boekenoverleg gemaakt werden. Een eerste voorwaarde om brede coalities te kunnen smeden om de slagkracht te vergroten, is interne eensgezindheid. Het is duidelijk dat hier een opdracht ligt voor de VVBAD. De vakantie is in aantocht: een goed moment voor reflectie en bezinning. META

4 inhoud META 2015/5 Jaargang 91 - juni 2015 vaste rubrieken 1 Editoriaal L union fait la force 4 Nieuws 24 Signalement Erfgoeddag Etalage CAVA 29 Inzet Inneke Daghelet 30 Over de schutting Herita Liesbeth De Maeyer 32 Trend Het Haachtse OLC-café Els Coeckelbergh 33 Het cijfer 33 Het plan 38 De vraag Hoe krijg je meer audiovisueel archiefmateriaal in de klas? Karen Vander Plaetse Het is aan ons bibliothecarissen om aan te tonen dat bibliotheken niet vervangbaar zijn als het op overdracht van kennis en bibliotheekvoorzieningen in de samenleving gaat. 39 Column Klokken luiden Laurent Meese 39 Citaat 40 Uitgepakt Getty Vocabularies: LOD Alina Saenko 41 Kroniek Open bestuursvergadering sectie AHD FAAD-studievoormiddag Conferentie: Digitaal, kans of noodzaak? 42 Toepassing 44 Personalia 45 Zo gezien Sally Chambers 47 Activiteiten 48 Uitzicht 2 META

5 inhoud Eind juni zijn het de laatste werkdagen voor Geert Roelandts op de Afdeling Sociaal-Cultureel werk. META blikte daarom samen met hem terug op de evolutie van de wetgeving: van het Bibliotheekdecreet van 1978 naar het Decreet Lokaal Cultuurbeleid, en verder (Foto: Paul van Wouwe VVBAD) interview 18 Wij hadden gehoopt dat we vanuit Vlaanderen nog middelen zouden behouden om de bibliotheeksector, zelfs in die decentralisatie, te blijven ondersteunen. Geert Roelandts artikels Open research data Inge Van Nieuwerburgh e.a. een mediawijsspel voor jongeren van de Brusselse bibliotheken Hilde Lingier Essay: Stappen terug, vooruit en opzij Martin Berendse

6 nieuws Overleg Wetenschappelijke Bibliotheken opgestart Met de verkiezing van een bestuur op 5 mei ll. is het Overleg Wetenschappelijke Bibliotheken (OWB) de nieuwe projectgroep van de VVBAD, definitief uit de startblokken geschoten. De vergadering verkoos Hilde Van Kiel (KU Leuven) tot voorzitter, Stijn Meersseman (Arteveldehogeschool) tot ondervoorzitter en Veerle Van Conkelberge (UGent) tot secretaris. Alle Vlaamse universiteitsbibliotheken zijn lid van OWB en via de Vlaamse Hogescholenraad (Vlhora) zijn alle hogeschoolbibliotheken vertegenwoordigd. Ook de Koninklijke Bibliotheek, het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek, het Instituut voor Tropische Geneeskunde, het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika, het Vlaams Instituut voor de Zee en de Vlerick Business School traden toe. Zoals bekend, wil OWB projecten opzetten ten behoeve van wetenschappelijke bibliotheken in Vlaanderen. Basis voor dit werk vormen de projecten van het voormalige VOWB. Op de vergadering werd dan ook verslag uit gebracht over het depotproject biomedische wetenschappen en over het Ok!pi2-project. In het depotproject maakten wetenschappelijke bibliotheken afspraken over het bewaren van wetenschappelijke publicaties in dit domein, terwijl het Ok!pi2-project instaat voor de inzameling van statistische gegevens over de bibliotheken. De vergadering besliste ook om te onderzoeken of een nieuw depotproject haalbaar is rond het domein van de bioingenieurswetenschappen. Er werd van gedachten gewisseld over een digitaal platform voor kleine Nederlandstalige tijdschriften, over open access en auteursrecht en over het belang van onderzoeksdata. Wie meer wil weten over de werking van OWB, neemt contact op met Bruno Vermeeren (bruno.vermeeren@vvbad.be). (BV) Digitaal Archief Vlaanderen Het project Digitaal Archief Vlaanderen wil digitale overheidsinformatie raadpleegbaar, bewijskrachtig, terugvindbaar en herbruikbaar maken en houden. Het is een van de speerpunten van de doelstelling Vlaanderen Radicaal Digitaal uit het Vlaams Regeerakkoord Binnen de Vlaamse overheid wordt de inrichting van gemeenschappelijke dienstencentra voor boekhouding en sociaal secretariaat voorbereid. De Vlaamse Regering besliste om dat traject uit te breiden met Digitaal Archief Vlaanderen. In de komende maanden uitzoeken zal onderzocht worden of het Digitaal Archief Vlaanderen het best kan functioneren als een gemeenschappelijk dienstencentrum en hoe de werking en aansturing daarvan kan worden georganiseerd. Met dit project wordt tegemoetgekomen aan de vraag van de archiefsector en de bestuurders, zowel van lokale besturen als van de Vlaamse overheid, die al jaren vragende partij zijn om een aanbod inzake digitale archivering te creëren. Het wil de complexiteit van digitale archivering grotendeels wegnemen bij hen. Om digitale overheidsinformatie duurzaam toegankelijk te houden, zijn er investeringen nodig in infrastructuur, afspraken en middelen. Elke openbaar bestuur kan die investeringen zelf doen. Maar dat is duur en weinig efficiënt. DAV heeft een toepassingsgebied van ca bestuursinstanties volgens het Archiefdecreet, maar zou zich in de eerste 5 jaar focussen op de Vlaamse overheid, de gemeenten, de OCMW s, de provincies, het Vlaams Parlement en de administratieve rechtscolleges. Bart Severi > 4 META

7 nieuws CVO Brussel zet opleiding BDI stop In het Centrum voor Volwassenenonderwijs (CVO) Brussel wordt de opleiding Initiatie Bibliotheek-, Documentatieen Informatiekunde (BDI) vanaf volgend schooljaar niet langer georganiseerd. Dat besliste de Raad van Bestuur van de Scholengroep Brussel afgelopen maand mei. De opleiding is een beroepsopleiding die voorbereidt op uitvoerende functies in bibliotheken en documentatiecentra. Met het verdwijnen van de Initiatie BDI komt in het Brussels gewest een einde aan het Nederlandstalig bibliotheekonderwijs. Alhoewel moet worden erkend dat het aantal cursisten in de opleiding nooit erg hoog is geweest, was er de laatste jaren wel een toename. Als docenten betreuren wij het dat door de relatief plotse beslissing om de opleiding niet langer te organiseren, die opleving niet de kans heeft gekregen om zich door te zetten en mogelijk voor een nieuw elan te zorgen. Vernieuwing in de opleiding was er de voorbije jaren bijvoorbeeld al door de toepassing van gedeeltelijk afstandsonderwijs. Met name omdat het aantal cursisten uit Brussel de laatste jaren in verhouding was toegenomen, valt het af te wachten of Brusselaars die in de bibliotheek sector willen gaan werken de weg zullen vinden naar de opleidingen in Vlaanderen en voldoende gemotiveerd zullen zijn om de verplaatsing te maken. Het gaat tenslotte vaak om mensen die overdag al werken en die dus baat hebben bij een avondopleiding in de buurt. Het verdwijnen van de Initiatie BDI in Brussel betekent de zoveelste verschraling binnen het bibliotheekonderwijs. Hilde Lingier, Patrick Vanhoucke, Jan Vissers, voormalige docenten Initiatie BDI CVO Brussel De Coördinerende Archiefdienst aan het werk! In META 2015/1 stelde de Coördinerende Archiefdienst (CA) zich een eerste keer voor als het steunpunt dat in het kader van het Archiefdecreet zorgt voor de ondersteuning van zorgdragers op vlak van hun informatiebeheer. De Coördinerende Archiefdienst zat niet stil sinds deze voorstelling maar werkte aan de opstart van het steunpunt en zocht hiervoor partners. Deze partners bevinden zich zowel in als buiten het veld. De CA wil namelijk als een spilfiguur verbindingen leggen en een wisselwerking creëren tussen beleid en praktijk. Zo zorgden we ervoor dat de werkgroep Lokaal Overheidsarchief input kon leveren voor de Leidraad Organisatiebeheersing van Audit Vlaanderen. Op die manier worden de besturen die aan de slag gaan met organisatiebeheersing geconfronteerd met beheersmaatregelen die in onze sector als een goede praktijk beschouwd worden. Er zijn uiteraard ook heel wat directe linken met de VVBAD. De beroepsvereniging is door Tom Haeck, voorzitter sectie Archief en Hedendaags Documentbeheer, vertegenwoordigd in onze stuurgroep. Hij kan vanuit die rol bepaalde noden op de agenda zetten. Sabrina Ospazi houdt de vinger aan de pols door haar deelname in de werkgroep Lokale Overheidsarchieven. Oplossingen, ervaringen, bevindingen en goede praktijken worden zoveel mogelijk doorgegeven en gedeeld met de sector. Zo coachen we zorgdragers bij de implementatie van het beslissingsmodel voor de digitale handtekening en waarschuwen we voor de mogelijke valkuilen bij de toepassing ervan. Krachten bundelen en kennis delen, staat centraal in onze opdracht. Intergemeentelijke samenwerkingsverbanden zijn dan ook belangrijke partners. Zij bieden ons een forum om aan verschillende zorgdragers tegelijk opleiding te geven over onder andere het correct vernietigen van archiefdocumenten. Een belangrijk communicatiekanaal is de website. Deze wordt daarom in een nieuw kleedje gestoken. De structuur zal laagdrempelig zijn en de inhoud wordt steeds actueel gehouden. Nu kan je er al terecht voor enkele sjablonen, voorbeelden en stappenplannen. Houd deze, in combinatie met onze nieuwsbrief, dus zeker in het oog! Om zeker te zijn dat we zoveel mogelijk zorgdragers van informatiebeheerder tot manager bereiken, zullen nog andere kanalen worden aangewend. Zo lopen er gesprekken om ook via het Expertisecentrum voor Gemeentesecretarissen het belang van een goed informatiebeheer uit te dragen bij die doelgroep en zoeken we aansluiting bij ABB, VVSG en FARO. Ten slotte staat de Coördinerende archiefdienst ook in voor de administratieve ondersteuning van de selectiecommissies en de bewaking van de consistentie tussen verschillende selectielijsten. De commissie van de Vlaamse overheid ging al als werkgroep van start. De vorderingen van de selectielijsten en de verslagen worden maximaal openbaar gemaakt waardoor jullie snel opmerkingen, aanvullingen en vragen kunnen doorspelen. Voor de opvolging van de gemeentelijke selectielijsten zijn de besprekingen en de praktische verdeling met het Algemeen Rijksarchief aan de gang. Uiteraard kijken we uit naar jullie reacties na het lezen van dit artikel. Laat het ons weten via mail be). Meer informatie is ook steeds te vinden op onze website ( be/informatiemanagement) Sabrina Ospazi, Coördinerende Archiefdienst META

8 nieuws Welke toekomst voor de provinciale bevoegdheden en middelen voor cultuur en jeugd? Binnen de sectoren Cultuur en Jeugd heerst er grote ongerustheid over de overdracht van provinciale bevoegdheden. Negen koepelorganisaties uit deze twee sectoren schreven samen een brief aan de ministers Homans en Gatz, de leden van de commissies Bestuurszaken en Cultuur en de provincies. In de brief uiten ze enkele voorwaarden en bezorgdheden over de overheveling van de provinciale middelen, mensen en bevoegdheden, zoals omschreven in het Vlaamse regeerakkoord. De ondertekenaars stellen vast dat de Vlaamse regering de provincies hun persoonsgebonden bevoegdheden, waaronder die voor de beleidsdomeinen cultuur en jeugd, zal ontnemen en dit met ingang van 1 januari In zijn beleidsnota schrijft minister van Cultuur en Jeugd Sven Gatz: De persoonsgebonden bevoegdheden van de provincies zullen overgeheveld worden naar ofwel het lokale niveau ofwel naar de Vlaamse overheid. De overheveling van deze taken en bevoegdheden gebeurt steeds met bijhorende budgettaire middelen, patrimonium, personeelsleden en rechten en verplichtingen. De ondertekenaars benadrukken dat toewijzing van de middelen die overkomen van de provincies, moet geregeld worden in overleg met de betrokken sectoren. Tot op heden is hierover echter geen formeel overleg geweest. Ze wijzen ook op het belang van heldere referentiekaders en duidelijke referentiejaren bij de overdracht van die bevoegdheden. Voor de referentiejaren moet de klemtoon liggen op 2013 en De bevoegdheden van de provincies moeten zoveel mogelijk overgedragen worden aan het Vlaamse niveau om de sectoren/werkvelden te versterken, versnippering tegen te gaan en lokale besturen optimale ondersteuning te bieden. De ondertekenaars betreuren dat het provinciale beleid op verschillende domeinen nu al afgebouwd wordt, zonder dat er duidelijkheid is over de toekomst. Zo komt de continuïteit van de werking en de dienstverlening in het gedrang. Dit mag geen verkapte besparingsoperatie worden. De middelen die vanuit de provincies beschikbaar waren voor cultuur en jeugd, moeten ook in de toekomst ten goede komen van deze sectoren. Er is nood aan een globale beleidsvisie die de link legt tussen het Vlaamse beleid, het lokale beleid en de ruimte en organisaties daar tussenin. De ondertekenaars wijzen in het bijzonder op het belang van bovenlokale en regionale samenwerking en ontmoeting binnen de cultuursector en de jeugdsector. Het gaat om samenwerking en ontmoeting binnen de diverse deelsectoren, maar ook tussen sectoren onderling en tussen overheden. Daarbij is er ruimte voor efficiëntiewinst, voor ontmoeting en expertisedeling. Samenwerking en ontmoeting kunnen maar bloeien mits de nodige financiële en inhoudelijke ondersteuning. Die ondersteuning wordt ook gevraagd door de lokale besturen, zoals blijkt uit de regioscreening. Vlaanderen moet de verantwoordelijkheid opnemen voor actoren die provinciaal of regionaal actief zijn. Bij georganiseerde regiosamenwerking, is er bovendien nood aan regionaal georganiseerde participatie van burgers. De uitbouw van een regionaal beleid vraagt inspraak van de burgers en van het middenveld. De ondertekenaars vragen bijzondere aandacht voor de provinciale uitleendiensten. Deze dienstverlening moet behouden blijven. Ongeacht wie deze dienstverlening in de toekomst organiseert, is het belangrijk dat er een bereikbaar en betaalbaar, regionaal georganiseerd, uitleenaanbod blijft bestaan voor de organisaties die er gebruik van maken. De Ambrassade Formaat Jeugdhuiswerk Vlaanderen Forum voor Amateurkunsten FOV. Federatie Sociaal-cultureel Werk Overleg Kunstenorganisaties (oko) Provinciale Raad voor Cultuur van de provincie Antwerpen Vlaamse Jeugdraad Vereniging Vlaamse Cultuur- en gemeenschapscentra (VVC) Vereniging Vlaamse Jeugddiensten (VVJ) Vlaamse Vereniging voor Bibliotheek, Archief & Documentatie (VVBAD) 6 META

9 nieuws Minister antwoordt op vragen over Digitaal Archief Vlaanderen In de commissie voor Bestuurszaken, Binnenlands Bestuur, Inburgering en Stedenbeleid van het Vlaams parlement vroeg Bart Caron (Groen) aan minister Liesbet Homans (N-VA) naar een stand van zaken in verband met het DAVproject, dat onderzoekt of er voor de Vlaamse bestuursinstanties samengewerkt zou kunnen worden op het vlak van digitaal archiveren van overheidsinformatie. Hij heeft immers de indruk dat het project voorlopig stil ligt. Ook Joris Poschet (CD&V) en Marius Meremans (N-VA) sloten zich aan bij de vraag en bij de discussie. De minister antwoordde dat het om een proefproject ging opgestart door de Vlaamse overheid in maart 2012 samen met de KU Leuven, het FelixArchief in Antwerpen en het Vlaams parlement. Het proefproject wordt nu geëvalueerd en er wordt bekeken of de resultaten efficiënt en werkbaar zijn, of ze eventueel nog bijgestuurd moeten worden en wat het vervolgtraject kan zijn. Dit gebeurt onder leiding van het departementshoofd van het departement Informatie Vlaanderen. Onder meer wordt onderzocht of de infrastructuur van het Vlaams Instituut voor Archivering (VIAA) voor de opslag van digitale overheidsinformatie aangewend zou kunnen worden. Verder is er gevraagd aan een aantal lokale besturen om hun concrete noden in verband met digitaal archiveren op te lijsten. De minister hoopt op conclusies over het proefproject en voorstellen voor het vervolg tegen de zomer. Johan Vannieuwenhuyse, Provinciaal Archief West-Vlaanderen De beste wetenschappelijke tijdschriften op uw tablet! BrowZine is een tablet applicatie die gebruikers door wetenschappelijke en peer-reviewed artikelen laat bladeren, lezen, opslaan en exporteren. Eenmaal bekeken en opgeslagen kan het artikel ook zonder internetverbinding benaderd worden. BrowZine vereenvoudigt het bijhouden van de meest recente vakliteratuur. Lees meer op of scan de QR code! Contact: Stephen Van de Wiele, of +32 (0)

10 artikel Foto: MGDboston. Open research data Onderzoeksinstellingen zien meer en meer het belang in van open science. Open access promoten is al jarenlang een taak binnen de wetenschappelijke bibliotheek, de uitbreiding naar andere takken van open science is ondertussen ook volop aan de gang. Het beheer van data wordt daarbij steeds belangrijker. Er circuleert immers ontzettend veel data resulterend uit onderzoek. Meestal blijft de toegang tot die data echter beperkt. Soms is dat uit noodzaak omdat de data nu eenmaal gevoelig zijn en persoonlijke gegevens bevatten. In andere gevallen is het echter om andere, minder relevante redenen, zoals is te tijdrovend, wie begrijpt die data, het formaat is niet standaard, etc. 1 Ter bevordering van de kwaliteit van de data, samenwerking met anderen, innovatie binnen en buiten onderzoeksinstellingen en vele andere redenen is open data de weg die we moeten opgaan. Als we spreken over open data dan gebruiken we de open definition 2 om die te definiëren: Open means anyone can freely access, use, modify, and share for any purpose (subject, at most, to requirements that preserve provenance and openness). Met andere woorden, data is open als iedereen er toegang toe heeft, ze kan gebruiken, aanpassen en delen, voor welk doel dan ook. De maximale beperking is refereren aan de bron en eisen ze te delen onder dezelfde openheid. Als je dit vertaalt naar creative commons licenties, dan is dat data met de licenties CC0, CC-BY en CC-BY-SA. 3 Data openstellen is echter niet genoeg om ze herbruikbaar te maken. Gebruik van open standaarden die machineleesbaar zijn is even belangrijk, alsook een beschrijving met duidelijke metadata en het toekennen van een unieke ID. 4 In dit artikel het verhaal van drie instellingen die een opendatabeleid implementeren en onderzoeksdata aanbieden aan geïnteresseerden. De koe bij de horens vatten en ervoor gaan, dat is hun boodschap. Inge Van Nieuwerburgh 8 META

11 artikel VDAB Michael De Blauwe, Pieter Ronsse en Willem Vansina De toekomstige verplichting om open data ter beschikking te stellen, was niet de eerste reden voor de VDAB om met open data te starten. Open data past binnen de bedrijfsfilosofie van de VDAB die focust op innovatie, wendbaarheid, transparantie en maximale zelfredzaamheid. Open data maakt het mogelijk dat applicaties voor nichemarkten of doelgroepen ontwikkeld worden door andere partijen. De VDAB kan en wil niet alles zelf doen op de arbeidsmarkt. Arvastat Met Arvastat heeft de VDAB een decennium van ervaring inzake openheid over onze data. Arvastat is een vrij toegankelijke toepassing waarmee allerhande cijfers over de werkzoekenden en de vacatures in Vlaanderen opgezocht kunnen worden. Wil je weten hoeveel werkzoekenden er zijn in je eigen gemeente of Met Arvastat heeft de VDAB een decennium van ervaring inzake openheid over onze data. provincie? Wil je weten hoeveel van hen laaggeschoold zijn? Wil je weten hoeveel vacatures uit de bouwsector, waarvoor minimaal een hoger diploma en ervaring vereist is, ontvangen werden tussen februari 2001 en september 2010? Je kan het via enkele eenvoudige selecties allemaal zelf via Arvastat opzoeken. Arvastat biedt dus een binnen Europa unieke openheid met betrekking tot data over werkzoekenden en vacatures, ook al is het technisch geen open data. Toen we in 2005 Arvastat lanceerden was dit een revolutionair instrument. Omdat de toepassing ook regelmatig gebruikt wordt, zijn de consequenties die deze toepassing voor de VDAB heeft gehad sterk vergelijkbaar met die van open data. Arvastat: lessons learned Minder vragen? Think again! Arvastat werd onder andere gelanceerd om het aantal voorspelbare vragen naar cijfers te doen verminderen. De toepassing zorgt er immers voor dat we niet meer elke maand cijfers voor allerhande gemeenten en provincies moeten maken en opsturen. Of het aantal vragen met de lancering van Arvastat effectief gedaald is, durven we echter niet met zekerheid stellen. Arvastat heeft weliswaar het aantal eenvoudige vragen naar aantallen werkzoekenden en vacatures sterk doen verminderen. Meer openheid inzake data genereert echter ook vragen. Enerzijds krijgen we meer vragen naar data die net niet in Arvastat beschikbaar zijn. Anderzijds verschuift de aard van de vragen. Waar men ons vroeger vroeg naar de cijfers, vraagt men ons nu naar een verklaring voor cijfers en evoluties die men zelf heeft opgezocht. Aangezien we via o.a. Arvastat tonen dat we heel wat over de arbeidsmarkt weten, krijgen we ook meer en meer vragen die helemaal niets met de VDAB-data te maken hebben. Dit was de doelstelling. We willen immers een Kerncijfer werkzoekenden gemeente Gent. META

12 artikel kenniscentrum voor de gehele arbeidsmarkt zijn. Dit is echter ook een uitdaging. Nu hebben we mensen nodig die naast de eigen cijfers de hele arbeidsmarktcontext door en door kennen. Datakwaliteit en het managen van verwachtingen Gebruikers kennen de periodiciteit van de updates en reageren snel als een update later dan normaal is, als het systeem niet bereikbaar is of als ze een bug of fout ontdekt hebben. Zeker als de doelstelling is om op de eerste werkdag van de maand te rapporteren over de cijfers van de voorgaande maand, leg je jezelf heel wat discipline op. Er is echter nog een uitdaging aan deze openheid. Omdat alle cijfers open zijn en één samenhangend geheel vormen, heeft de kleinste fout grote consequenties. Stelt één gemeente bij het maandelijks raadplegen van de cijfers een zware fout vast, moeten we alle cijfers ook die op Vlaams niveau opnieuw berekenen. Aangezien de Vlaamse minister van Werk op de eerste werkdag van de maand de officiële Vlaamse werkzoekendencijfers al heeft gecommuniceerd, moeten we dergelijke correcties kost wat kost vermijden. Arvastat dwong ons om strakke werkprocessen op te zetten en een dagdagelijkse interne rapportering voor de werkzoekendencijfers op te zetten zodat we onmiddellijk kunnen optreden bij fouten en de vereiste persteksten kunnen schrijven voor het einde van de maand. Wat is Create your own jobadvisor? Via Arvastat hebben we ervaring met openheid over onze data. Hoewel we nog maar pas structureel open data ter beschikking stellen, heeft de VDAB ook al ervaring met echte open data. Sinds schooljaar organiseert de IT-afdeling van de VDAB Create your own Jobadvisor, een wedstrijd voor Vlaamse IT-studenten waarbij we hen uitdagen om zelf een prototype te ontwikkelen voor tools die mensen helpen bij het vinden van werk. In functie van deze oefening krijgen de studenten toegang tot heel wat VDAB-data, waaronder de vacaturedatabank van de VDAB. Naast het positioneren van de VDAB als innovatieve, open en dynamische organisatie met oog voor de jeugd, is dit een manier om jongeren te consulteren over welke instrumenten zij van ons verwachten. Create your own jobadvisor: lessons learned Keep it simple Wanneer we als overheid digitale dienstverlening organiseren, werken we klassiek door eerst zo veel mogelijk informatie over de burger te verzamelen. Dit vanuit het idee dat, als we een zo compleet en exact mogelijke dossier hebben, we ook de beste dienstverlening kunnen aanbieden. De studenten uit de studentenwedstrijd draaien deze logica volledig om: zorg dat de gebruiker zo snel mogelijk kan starten met de toepassing, zelfs als de dienstverlening dan nog slecht is, en moedig hem of haar bij het gebruik van de toepassing aan om meer data te geven zodat ook de dienstverlening stapsgewijs beter wordt. Als het niet absoluut noodzakelijk is voor de dienstverlening, vraag het dan niet onmiddellijk. Haal de data ook waar ze al beschikbaar is. Als het al op mijn LinkedIn-pagina staat of opgevraagd is door een andere overheidsinstelling, haal het dan daar. Just show me Jongeren willen daarnaast geen droge pagina s vol tekst met beschrijvingen van vacatures of werkgevers. Ze willen hun informatie visueel. De vacatures en de eigen woonplaats moeten op kaart uitgezet worden zodat de woon-werk afstand onmiddellijk zichtbaar is. Wil je vanuit hun toepassing een beeld krijgen van de werkgever, dan krijg je exact dat (via een link met bijvoorbeeld Google Street View). Als er bedrijfsfilmpjes op het net staan, gebruik die dan. Cijfers dienen ter beschikking gesteld via kaarten of grafieken zodat ze spreken. Uiteraard moet de toepassing in zijn geheel er ook aantrekkelijk uitzien. Mobile, mobile, mobile Toepassingen dienen gemaakt te worden op maat van de mobiele gebruiker. Toepassingen dienen voor een touchscreen ontwikkeld te worden en er mag niet al te veel informatie op één pagina staan zodat het ook via de smartphone nog hanteerbaar blijft. De boodschap van deze IT-studenten is met andere woorden zeer duidelijk: VDAB, werk als de sociale media, niet als een overheid. Conclusie: een uitdagende kans Zowel Arvastat als Create your own jobadvisor dagen onze organisatie uit. De eerste met betrekking tot onze data, cijfers en informatiehuishouding, de tweede in de manier waarop wij onze digitale dienstverlening vorm geven. Gemeenschappelijk aan zowel Arvastat als de studentenwedstrijd is dat we zelf actief en bewust met onze (open) data aan de slag gaan of er bewust voor zorgen dat anderen er mee aan de slag kunnen gaan. Dit is belangrijk. Pas als de data ook effectief worden gebruikt, worden we ten volle uitgedaagd en kunnen we het maximale uit onze open data halen. Zijn we van deze acties efficiënter geworden? Dat durven we niet te beweren. Wel is het zeker dat we er beter van kunnen worden. Arvastat heeft ons gedwongen om beter te worden inzake informatiemanagement en kennis van de arbeidsmarkt. De Digistrijd toont ons hoe onze digitale dienstverlening beter kan worden. De open data van VDAB is terug te vinden via opendata.vdab.be. Via be/digitalewedstrijd en kan je enkele van de producten van voorgaande wedstrijden bekijken. 10 META

13 artikel Het Instituut voor Natuur en Bosonderzoek Bart Goossens, Dimitri Brosens, Peter Desmet, Daniel Du Seuil Het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO) is het Vlaams onderzoeks- en kenniscentrum voor natuur en het duurzame beheer en gebruik ervan. Het INBO verricht onderzoek en levert kennis aan al wie het beleid voorbereidt, uitvoert of erin geïnteresseerd is. Als toonaangevende wetenschappelijke instelling werkt het INBO in de eerste plaats voor de Vlaamse overheid, maar het levert ook informatie voor internationale rapporteringen en gaat in op vragen van lokale besturen. Daarnaast ondersteunt het INBO onder meer organisaties voor natuurbeheer, bosbouw, landbouw, jacht en visserij. Het INBO maakt deel uit van nationale en Europese onderzoeksnetwerken. Waarom Open Data? In haar missie geeft het INBO aan dat het inzicht wil geven in natuur en bos via kwaliteitsvol onderzoek om zo het beleid voor een duurzame samenleving te onderbouwen. Deze missie vertaalt zich in de strategische doelstellingen ter ondersteuning van regeringsinitiatieven, partners en de implementatie van de Europese biodiversiteitsstrategie. Hoewel Open Data door iedereen vrij gebruikt kunnen worden, is het nuttig om als instituut onze wensen betreffende het datagebruik te communiceren, vooral voor gebruik door de wetenschappelijke gemeenschap. een belangrijke maatschappelijke, wetenschappelijke en soms commerciële meerwaarde voor derden. De roep om deze data openbaar, toegankelijk, gedocumenteerd en actueel ter beschikking te stellen wordt steeds groter voor het INBO. Wat doet het INBO vandaag al? Het INBO is al enkele jaren geregistreerd als GBIF 5 data publisher en heeft met de ondertekening van de Bouchout declaratie 6 nog eens bekrachtigd zich in te zetten voor open biodiversiteitsdata. Het INBO publiceert momenteel 17 gestandaardiseerde en gedocumenteerde datasets 7 via GBIF, goed voor meer dan 5,2 miljoen waarnemingen. Het publiceren van een dergelijke dataset kan gecombineerd worden met het schrijven van een datapaper 8. Dit is een peer reviewed publicatie die een dataset beschrijft en correct hergebruik en datacitatie stimuleert. Uitgevers 9 van datapapers vereisen dat de data toegankelijk zijn via GBIF of en andere open repository. Het INBO heeft reeds drie datapapers gepubliceerd en er zijn meerdere in uitvoering. In de operationele werking van het instituut worden deze strategische doelstellingen nagestreefd door wetenschappelijk onderzoek en monitoring uit te voeren die hun output kennen in wetenschappelijke artikels, rapporten en adviezen die beleid en maatschappij ondersteunen in beheers- en beleidskeuzes. Maar, voor zowel interne als externe spelers is niet enkel het uiteindelijk advies, rapport of wetenschappelijke artikel van belang, maar ook de data waarop deze zijn gebaseerd. Het openstellen van de data draagt niet enkel bij tot de transparantie van de werking van het INBO, maar heeft ook Visualisatie op basis van bird tracking data gepubliceerd via GBIF. META

14 artikel Sinds november 2014 biedt het INBO verscheidene geospatiale datasets aan via Geopunt (AGIV) onder een Open Data licentie. Alle data verzameld binnen de LifeWatch 10 projecten worden gepubliceerd als Open Data (bijv. de meeuwentracking data 11 ). Het INBO opteert voor Dryad 12 als platform voor het ontsluiten 13 van ondersteunende data voor A1-publicaties. Richtlijnen Een Open Data instituut heeft een duidelijk opendatabeleid nodig. Het beleid van het INBO werd daartoe opgebouwd rond deze 10 richtlijnen: 1 Alle wetenschappelijke data waar het INBO (mede)eigenaar van is, vallen onder dit beleid en kunnen als Open Data ontsloten worden, met toepassing van de wettelijke uitzonderingsgronden. Wetenschappelijke data waar het INBO (mede)eigenaar van is, vallen onder dit beleid. Externe data waar het INBO toegang toe heeft, maar geen (mede) eigenaar van is, vallen enkel onder dit beleid indien ontsluiting als Open Data contractueel is vastgelegd of als de andere partij hiermee schriftelijk akkoord gaat. Voor nieuwe opdrachten wordt contractueel vastgelegd dat het INBO (mede) eigenaar wordt van de bekomen data en zij het recht heeft deze te ontsluiten volgens de eigen richtlijnen. Het INBO hanteert voor het ontsluiten van data de wettelijke uitzonderingsgronden voor openbaarmaking van milieu-informatie (decreet van 26 maart 2004, artikel 15), zoals de bescherming van milieu, persoonsgegevens en vertrouwelijke gegevens. Deze uitzonderingen worden toegepast op specifieke attributen van een dataset (e.g. geografische coördinaten) en bij voorkeur met anonimisering en verminderde resolutie. 2 Data komen ten vroegste 12 maanden na het verzamelen in aanmerking voor ontsluiting. Dit embargo geldt op recordniveau: voor langlopende projecten kan een subset van een groeiende dataset al tijdens het verzamelen ontsloten worden. Het in aanmerking komen voor ontsluiting betekent niet automatisch dat de data zullen ontsloten worden: dit hangt af van prioritering. Onderzoekers of projecten (zoals LifeWatch) kunnen actief beslissen om de data al vroeger te ontsluiten. 3 Ruwe data worden ontsloten. Ruwe data zijn verzamelde data in bruikbare vorm (bijv. soortwaarnemingen en metingen). Ze hebben het potentieel voor verscheidene onderzoeksvragen of doeleinden gebruikt te kunnen worden. Ruwe data komen in aanmerking om ontsloten te worden indien er 1) vraag naar is en/of 2) een infrastructuur voor is, zoals GBIF voor waarnemings- en taxonomische data, GenBank voor genetische data, en GeoPunt 14 voor belangrijke GIS-lagen. De ontsluiting van de ruwe data wordt jaarlijks geprioriteerd en ingepland. 4 Resultaatdata die geassocieerd zijn met een wetenschappelijk artikel, rapport of advies worden ontsloten bij publicatie. Geassocieerde resultaatdata zijn data die gebruikt worden voor en/of besproken worden in een publicatie. In tegenstelling tot ruwe data hebben ze vaak een aantal transformaties (bijv. aggregaties, analyses) ondergaan. Bij de publicatie van een wetenschappelijk artikel, rapport of advies worden deze data mee ontsloten, zelfs al zou het embargo (zie punt 2) nog van toepassing zijn. De data worden in principe ontsloten via een data repository en er wordt vanuit de publicatie gerefereerd naar de publieke data. In bepaalde gevallen kan ook naar reeds gepubliceerde ruwe data verwezen worden. 5 Data worden ontsloten als Open Data, zoals gedefinieerd in de Open Definition, onder Creative Commons Zero. Alle data worden ontsloten volgens de Open Definition, die onder andere stelt deze voor iedereen vrij toegankelijk, te verspreiden en (her)bruikbaar zijn. De data worden ontsloten onder Creative Commons Zero, waarmee duidelijk wordt gemaakt dat geen auteursrechten golden en gelden op de data en deze in het publiek domein geplaatst worden. Deze waiver is juridisch de meest geschikte voor het type data dat het INBO hanteert. 6 Er wordt in gepubliceerde datasets steeds verwezen naar de INBOnormen voor datagebruik. Daar geen auteursrechten bestaan op feitelijke data, kunnen geen gebruiksvereisten afgedwongen worden op dergelijke publieke data. Wel maakt het INBO haar wensen betreft citatie en datagebruik vooral dan in een wetenschappelijke context kenbaar via normen (zie hieronder). Voor alle gepubliceerde datasets wordt naar deze normen verwezen. 7 Ontsloten data worden steeds voldoende gedocumenteerd met metadata. Metadata beschrijven een dataset en vermelden onder andere contactpersonen, methodologie, en taxonomische, temporale en geografische scope. Ze helpen de gebruikers van de data deze beter te begrijpen. Alle ontsloten data worden steeds gedocumenteerd met metadata. Het formaat en de uitgebreidheid van de metadata hangen af van de vereisten van het platform (GBIF, GenBank, Dryad, etc.) waarop deze wordt gepubliceerd. 8 Voor alle onderzoeksprojecten wordt een data management plan (DMP) opgesteld. De onderzoeker dient steeds vaker op verzoek van de subsidieverstrekker een data management plan (DMP) 12 META

15 artikel op te stellen waarin aangegeven wordt op welke manier de onderzoeksdata beheerd, gedocumenteerd en gedeeld gaan worden. Het data management plan dient opgesteld te worden in de beginfase van een onderzoeksproject door de projectleider. 9 Onderzoekers passen het opendatabeleid toe. Het opendatabeleid wordt opgenomen als doelstelling voor onderzoekers in hun jaarlijkse planning. Via de jaarlijkse evaluaties wordt toegezien op het naleven van de vastgelegde afspraken. 10 Het IDC ondersteunt de onderzoekers in de toepassing van het opendatabeleid. Het INBO Informatie & Datacenter (IDC) implementeert het opendatabeleid en 1) zorgt voor de nodige ondersteuning en tools om Open Data te publiceren, 2) faciliteert het schrijven van datapapers, en 3) helpt in het standaardiseren van data en metadata, gebruik makend van internationaal aanvaarde standaarden. Normen voor datagebruik Hoewel Open Data door iedereen vrij gebruikt kunnen worden, is het nuttig om als instituut onze wensen betreffende het datagebruik te communiceren, vooral voor gebruik door de wetenschappelijke gemeenschap. Hiertoe publiceert het INBO, net als enkele andere organisaties (zoals Canadensys 15 en VertNet 16 ), normen voor datagebruik, waarnaar telkens verwezen wordt in iedere gepubliceerde dataset. Deze normen zijn geen juridisch document, maar worden als ethische normen beschouwd: Bronvermelding: hoewel bronvermelding niet wettelijk verplicht is, is het wel de norm binnen de wetenschappelijke gemeenschap. Voor wetenschappelijke artikels adviseren we de richtlijnen van het tijdschrift te volgen voor het citeren van datasets, voor ander gebruik raden we aan een link naar de oorspronkelijke dataset toe te voegen. Wees verantwoordelijk: (mis)bruik de data niet op een onwettelijke, schadelijke of misleidende manier. Informeer jezelf over de omvang en het oorspronkelijk doel van de data aan de hand van de metadata, en besef dat deze onderhevig kunnen zijn aan verandering en fouten. Respecteer openheid: verzwijg de open status van de data niet. Contacteer ons: we zijn steeds geïnteresseerd om te zien hoe de data gebruikt of gevisualiseerd wordt, of om meer informatie te verkrijgen over de data. Het kan de start zijn van een boeiende samenwerking. Besluit Aan de ontwikkeling en de goedkeuring van het INBO opendatabeleid is heel wat werk vooraf gegaan. De volgende stappen zijn het toepassen van dit beleid in de praktijk en het overtuigen van de onderzoekers van het belang van Open Data in relatie tot hun onderzoek. Om tot resultaat te komen staat in 2015 naast de uitwerking en implementatie van een aantal processen (bijv. opstellen van een data management plan, selecteren van ruwe data, etc) en het voeren van een bewustmakingscampagne ook nog de uitrol van het dataportaal gepland zodat alle informatie tegen eind dit jaar via één portaal ter beschikking zal worden gesteld. Het Onderzoeksinstituut voor Natuur en Bos hoopt met dit opendatabeleid het wetenschappelijk onderzoek in Vlaanderen inzake natuur en biodiversiteit transparanter en toegankelijker te maken. Dit kan alleen maar voordelen opleveren voor iedereen die met natuurbeleid te maken heeft. META

16 artikel Het Vlaams Instituut voor de Zee Jan Haspeslagh Sinds een klein decennium wordt in de VLIZ-bibliotheek gewerkt aan een openaccessarchief voor mariene literatuur, het Open Marien Archief (OMA). Dat dit geen eindpunt is, maar eerder een belangrijke stap naar meer integratie en beschikbaarheid van alle wetenschappelijke output, was van het begin af duidelijk. Immers, de onderzoeker is bij het lezen van een artikel ook benieuwd naar de onderliggende data. Dit is niet alleen nodig voor het peer-review proces, maar ook omdat wetenschappelijke data de grondstof vormen voor elke onderzoeksactiviteit. Data kunnen ook hergebruikt worden, of in andere combinaties of contexten geanalyseerd, waarbij nieuwe wetenschap kan ontstaan. Data verzamelen kost bovendien zeer veel, en dan is het duurzaam kunnen beheren en hergebruiken van onderzoeksgegevens ook een economische noodzaak. Oceanografische data verzamelen kost zeer veel geld, mee door het inzetten van gespecialiseerde apparatuur. Hier wordt de onderwaterrobot RV Genesis terug aan boord gebracht. UGent-RCMG. Vooral het feit dat wetten geen of nauwelijks rekening houden met het open access aspect, zorgt voor grote juridische onzekerheid. Daarom ontwikkelt het VLIZ naast OMA ook het Marien Data Archief (MDA). In deze datarepository kunnen wetenschappers hun datasets deponeren, waarbij voorzien wordt in een gedetailleerde beschrijving en een veilige en permanente opslag van de sets. Alle gegevens zijn open data wat betekent dat ze soms onder bepaalde voorwaarden kunnen opgevraagd worden door andere onderzoekers voor raadpleging en hergebruik. Dat leidt dan tot nieuwe publicaties en nieuwe datasetcombinaties, op hun beurt vaak in open access beschikbaar. De ideale wereld, hierboven beschreven, is lang een mooie wensdroom gebleven, want tussen droom en daad staan wetten in de weg en praktische bezwaren, niet alleen in Elsschot s Huwelijk, maar zeer zeker ook in de meeste wetenschappelijke disciplines. Er bestaan weinig breed aanvaarde procedures en regels over dataopslag en -hergebruik. Een internationaal sluitend wettelijk kader rond datacopyright, datalicenties en database rights, dat al deze aspecten zou moeten regelen, is er nog niet omdat dit relatief nieuwe materie is. Vooral het feit dat wetten geen of nauwelijks rekening houden met het open access aspect, zorgt voor grote juridische onzekerheid. Dataeigenaars staan daarom niet te springen om hun gegevens vlotjes af te staan aan repositories. Meerwaarde Om onze mariene onderzoekers toch over de streep te krijgen hebben de VLIZbibliotheek en het VLIZ-datacentrum drie troeven uitgewerkt om meerwaarde te creëren voor OMA en MDA: centraal metadatabeheer, doorgedreven integratie en het creëren van nieuwe informatie- en dataproducten. Centraal metadatabeheer Het volledige beheer van de systemen valt onder de verantwoordelijkheid van VLIZ. Alles wat de wetenschapper hoeft te doen is zijn publicaties opladen in OMA en datasets toevoegen aan MDA met de nodige metadata, via gestandaardiseerde formulieren. Publicaties krijgen in de literatuurdatabank gestandaardiseerde referenties mee. De digitale tekst wordt gekoppeld aan thesauri, woordsystemen, geografische trefwoorden en taxonomische lijsten. Ook datasets worden op die manier met eigen specifieke dataparameters ontsloten. Waar het mag en kan, worden de artikels uiteraard in open access aangeboden via OMA. Datasets worden vanuit MDA opzoekbaar en opvraagbaar, onder de eventuele voorwaarden die de eigenaar meegegeven heeft bij deponering. Deze voorwaarden moeten wel compatibel zijn met het VLIZ-databeleid (zie kaderstuk p. 15). Voor datasets worden bestaande DOI-links meegegeven, of gecreëerd in samenspraak met de eigenaar. Dit maakt de set op een permanente manier opzoekbaar en citeerbaar, een heel belangrijke incentive voor de onderzoeker! Volledige integratie Het informatie en datamanagement van VLIZ mikt ook op een open en ver doorgedreven integratie van alle informatie- en data-elementen. Dit wordt gestuurd vanuit één centrale databank, het Integrated Marine Information System IMIS, waarin verschillende modules via de metadata sterk met elkaar gelinkt zijn 14 META

17 artikel VLIZ Data - opendatabeleid Het VLIZ is voorstander van een vrije uitwisseling van data. Data dienen zo veel mogelijk beschikbaar gesteld voor wetenschappelijk onderzoek op zowel nationaal als internationaal niveau. Het VLIZ ziet het als zijn kerntaak om die dataontsluiting te faciliteren. Data waar het VLIZ de primaire bron van is worden steeds publiek ontsloten. Metadata die het bestaan van een dataset illustreren worden steeds publiek ontsloten, tenzij expliciet aangevraagd werd om dit niet te doen. In vele gevallen zijn er argumenten waardoor geen of slechts een beperkte toegang verleend kan worden. Het VLIZ respecteert deze beperking en zal in samenspraak met de data-eigenaar een op maat uitgewerkt databeleid opzetten. Het VLIZ zal de ontsluiting van data volgens dit beleid verder opvolgen, ook na het verloop van de context waarin de datapolicy werd opgesteld. Bijvoorbeeld, in het kader van specifieke projecten wordt vaak door de partners een moratoriumperiode gevraagd tot de gegevens of resultaten van het project gepubliceerd zijn. (uitgebreid beschreven in Haspeslagh & Vanden Berghe, Bibliotheek- & archiefgids 79/2). Het oorspronkelijke concept van IMIS werd in de afgelopen vijftien jaar verder ontwikkeld en verfijnd om vooral de Belgische mariene wetenschapswereld optimaal te kunnen documenteren. Hierbij werd sterk de focus gelegd op het gedetailleerd behandelen en ontsluiten van de wetenschappelijke output: publicaties, opgebouwde expertise, projectwerk en last but not least datasets. Ondertussen werd een eerste open informatieproduct gepubliceerd, het Compendium voor Kust en Zee (zie kaderstuk p. 16), waarin onder andere de geïntegreerde open data en informatie uit IMIS gebruikt wordt. Nieuwe dataproducten Naast het beheren van MDA, is het VLIZdatacentrum ook actief betrokken in het creëren van nieuwe en afgeleide producten die gebaseerd zijn op open data van diverse oorsprong. Het MDA-archief zelf wordt hiervoor gebruikt, maar er wordt ook nauw samengewerkt met de data creators. VLIZ voorziet in platformen die wetenschappers toelaten datasets aan te leveren en te documenteren in systemen die deze data onmiddellijk integreren en verspreiden in open, online dataen informatieproducten. Daarnaast wordt het ook mogelijk om deze gegevens te publiceren en zo datacitaties te genereren. We illustreren dit proces met voorbeelden uit MDA en uit het European Marine Observation and Data Network (EMODNET). Van artikel naar datapublicatie en -citatie Een onderzoeksgroep publiceert een peer-reviewed artikel in een openaccesstijdschrift (BRAECKMAN et al., PLoS ONE 9(10): e108153). De onderliggende dataset wordt opgeslagen in het MDA, waarbij de onderzoekers uitgebreide metadata toevoegen. De auteurs stellen deze data vrij ter beschikking van andere onderzoekers via een Creative Commons CC-BY-NC licentie. Gebruikers kunnen deze set dus via een simpele downloadknop uit MDA Gebruik van gegevens moet steeds erkend worden of het nu om publieke of aangevraagde data gaat. Op elk moment van download of transfer vermeldt het VLIZ de erkenning van de databron. Indien een substantieel deel van de gegevens gebruikt wordt spoort het VLIZ de gebruiker aan om contact op te nemen met de oorspronkelijke bron van de gegevens. Het VLIZ organiseert dit door de inbouw van disclaimers in datasystemen en door opname van citaties in het metarecord van de dataset. (actuele versie te vinden op nl/databeleid ) Datapublicatie: de dataset die gebruikt werd voor de bovenliggende publicatie, krijgt een eigen DOI-link en referentie. Deze data zijn onder een CC-BY-NC licentie vrij beschikbaar vanuit het MDA via de downloadknop. META

18 artikel Het Compendium voor Kust en Zee integreert alle informatie over de Vlaams/Belgische mariene onderzoekswereld. VLIZ Compendium voor Kust en Zee Er bestaat een groeiende vraag in de mariene en maritieme wereld naar wetenschappelijk onderbouwde en geactualiseerde informatie als antwoord op maatschappelijke vragen en probleemstellingen. Deze vragen vloeien veelal voort uit de toenemende nood aan een geïntegreerde benadering waarbij zowel milieu- en natuuronderzoek in het mariene systeem als socio-culturele, economische en institutionele aspecten aan bod komen. De informatie is deels voorhanden maar dikwijls sterk gefragmenteerd, sectorgebonden of weinig toegankelijk. Het Compendium voor Kust en Zee wil deze disperse informatie en gegevens uit het Vlaams en Belgisch marien en maritiem onderzoek bundelen. Al het thematisch onderzoek behorend tot diverse wetenschapsdisciplines uitgevoerd in mariene en kustgebonden ecosystemen en estuaria, inclusief het beleidsondersteunend onderzoek en het onderzoek gericht op gebruikstoepassingen en sectoren, komt hierbij aan bod. Het geïntegreerde en grensoverschrijdende karakter van het Compendium, inclusief de land-zee grens, draagt bij tot een verhoogde communicatie binnen het netwerk van zeewetenschappers en deskundigen die professioneel betrokken zijn met kust en zee, en verhoogt ook de zichtbaarheid en toegankelijkheid van het marien onderzoek. halen en zelf verder gebruiken in hun onderzoek. De dataset heeft een DOI meegekregen, en wordt dus een citeerbare datapublicatie. Deze citatie kan dan opgenomen worden in bijvoorbeeld de Data Citation Index (een recente aanvulling van de Web of Knowledge databankgroep) en draagt zo bij tot de wetenschappelijke reputatie van de onderzoeksgroep. Herverdeling en nieuwe dataproducten EMODNET ( is een Europees project waarbij de partners Europese mariene data, dataproducten en metadata van verschillende oorsprong bijeenbrengen op een uniforme manier. Het hoofddoel is om de gefragmenteerde en verborgen data te ontsluiten, geïntegreerd aan te bieden en te herverdelen. Op die manier faciliteert de Europese Commissie meer duurzaam onderzoek via kwalitatieve, gestandaardiseerde en vrije toegang tot mariene data. VLIZ voorziet een aantal technische platformen die aan de onderzoekers toelaten om hun data, vanuit MDA of van andere bronnen, te koppelen aan het centrale EMODNET-portaal. Dit portaal integreert de data met een aantal visualisatietools en brengt vooral gegevens van verschillende oorsprong samen in één open omgeving van waaruit onderzoekers nieuwe combinaties met, en analyses op mariene data kunnen maken. Dit leidt tot nieuwe wetenschappelijke datasets, producten, publicaties en inzichten. Er moet nog veel water naar de zee vloeien voor alle mariene data in open Het EMODNET-portaal integreert en visualiseert mariene datasets. Deze interactieve kaart toont waar Zeekevers (een zeeslakkensoort) gevonden werden. De code 647 verwijst rechtstreeks naar de volledige dataset in het MDA. 16 META

19 artikel repositories beschikbaar zullen worden. Overheden nog steeds de grootste geldschieters voor wetenschappelijk onderzoek hebben er alle belang bij om op internationale schaal het wettelijk kader hiervoor aan te reiken. Ondertussen wordt de mariene onderzoekswereld gemotiveerd om nu reeds hun gegevens vrij aan te bieden door hen zo veel mogelijk meerwaarde te geven: veilige en permanente opslag, centraal institutioneel beheer, blijvende controle over datagebruik, datapublicatie en -citatie, integratie, en het creëren van nieuwe dataproducten die voor iedereen beschikbaar zijn. Referenties BRAECKMAN, U. et al. (2014). Empirical evidence reveals seasonally dependent reduction in nitrification in coastal sediments subjected to near future ocean acidification. PLoS One 9(10): e dx.doi.org/ /journal.pone Bijhorende data: dx.doi.org/ /1 HASPESLAGH, J.; VANDEN BERGHE, E. (2003). IMIS, de eerste Vlaamse mariene informatiedatabank. Bibliotheek- & archiefgids 79(2): LESCRAUWAET, A.-K. et al. (Ed.) (2013). Compendium voor Kust en Zee 2013: Een geïntegreerd kennisdocument over de socio-economische, ecologische en institutionele aspecten van de kust en zee in Vlaanderen en België. Vlaams Instituut voor de Zee (VLIZ): Oostende. ISBN pp. 1 Bekijk ook de 50 shades of no : 2 Opendefinition.org 3 Zie creativecommons.be 4 Zie ook voor meer vb datapaper: lifewatch.inbo.be 11 lifewatch.inbo.be/blog/posts/bird-tracking-datapublished.html We gebruiken in dit artikel de termen publicatie en ontsluiting. Beide betekenen het online beschikbaar stellen van data (als Open Data) META

20 Geert Roelandts: De bibliotheek is de enige laagdrempelige culturele voorziening die we hebben in elke gemeente. En ik zou het ontzettend jammer vinden moest dat teruggeschroefd worden.

21 interview Interview: Geert Puype en Julie Hendrickx Foto s: Marc Engels Eind juni trekt Geert Roelandts als afdelingshoofd Volksontwikkeling en Lokaal Cultuurbeleid de deur van het Agentschap Sociaal-Cultureel Werk in de Arenbergstraat achter zich dicht. 1 Alvorens hij van zijn pensioen kan genieten, sprak META met hem. Want haast niemand maakte de evolutie van de bibliotheeksector en die van het beleidskader van zo dicht bij mee als hij. Waar is uw loopbaan begonnen? Ik heb eerst een tijd in het onderwijs gestaan en een aantal losse opdrachten uitgevoerd aan het Sociologisch Onderzoeksinstituut van de KU Leuven. In 1976 ben ik dan begonnen aan het ministerie voor Nationale Opvoeding en Nederlandse Cultuur onder minister Rika De Backer. Daar heb ik volksontwikkeling gedaan, sociaal-cultureel volwassenenwerk dus. En zo is het begonnen. Later ben ik overgestapt naar de afdeling Volksontwikkeling en Openbare Bibliotheken. Daar is dan uiteindelijk het lokale cultuurbeleid bijgekomen. Heeft u de opmaak van het Bibliotheekdecreet in 1978 meegemaakt? Nee, maar ik heb het wel mee uitgevoerd: de uitvoeringsbesluiten en dergelijke. Maar na verloop van tijd en dat is een algemene tendens worden normen, doelstellingen. Dan wordt het We zijn een goede bibliotheek als we s avonds open zijn. We kregen dikwijls vragen zoals Als we sluiten om half zeven, geldt dat dan ook nog als avondzitting? Maar dat was de essentie helemaal niet. Je moet ervoor zorgen dat de bibliotheek geopend is op de momenten dat het publiek kan komen. Als er in de gemeente s avonds niemand meer buiten komt, maar tijdens de markt des te meer, zorg dan dat je dan open bent! Ik trek het nu op flessen natuurlijk. Maar het klopte niet meer, de normen waren een te groot keurslijf geworden. De sector was op dat moment ook al flink uitgebouwd. Nu elke gemeente een bibliotheek had, was het tijd voor de volgende stap. Daarvoor zijn we vertrokken vanuit de gedachte Waar willen we met de bibliotheek naartoe? Die uitvoeringsbesluiten waren heel uitgebreid en gedetailleerd. Was daar toen al discussie over? Toen was dat een logische beslissing. Er waren in Vlaanderen wel vele kleine wet 21 bibliotheken maar geen echte gemeentelijke bibliotheken. Het was de bedoeling van de Vlaamse overheid om een stevig gemeentelijk bibliotheeknetwerk uit te bouwen. En dat kon niet anders dan heel normerend te werken door bijvoorbeeld te bepalen hoeveel boeken er aangekocht moesten worden of hoeveel uren per week een bibliotheek geopend moest zijn. Ook de professionalisering van de sector was een belangrijk uitgangspunt. De minister bevoegd voor cultuur kreeg zelfs een bijzondere voogdij over het personeelskader van de openbare bibliotheken. In de loop der jaren werd het wetgevend kader afgezwakt. En in de jaren negentig is het decreet dan grondig herbekeken wat resulteerde in het decreet Lokaal Cultuurbeleid. Van verschillende vakdecreten naar één geïntegreerd decreet, hoe gebeurde die evolutie in het denken? De start met een strikt normerend beleid was nodig en had ook een duidelijke bedoeling. De richtlijn dat een bibliotheek ook s avonds openingsuren moesten hebben, was om ruim beschikbaar te zijn voor het publiek. Hetzelfde met het aantal personeelsleden, de professionalisering was toen enorm belangrijk. Het personeelskader werd ook heel strikt bepaald op basis van de openingsuren, uitleenposten en filialen. We gingen er vanuit dat hoe groter de bibliotheek was, hoe meer bedieningspunten er waren en hoe groter de nood was aan professionele ondersteuning. We twijfelden er toen niet aan dat dit maar een eerste stap zou zijn. Het decentraliseren van al die sectoren is uiteindelijk nog sneller gebeurd dan wij hadden voorzien. Elke gemeente, elke bibliothecaris zou voor zichzelf moeten nadenken over de bib. De volgende vraag die wij ons als administratie hebben gesteld was hoe we dit konden stimuleren. Daar is dan het beleidsplan uitgekomen. We hebben toen dikwijls moeten zeggen dat zo n beleidsplan niet voor ons geschreven moest worden maar dat ze dat voor zichzelf moesten doen. Dat het een instrument was om te kijken waar de bibliotheek stond en welke uitdagingen er waren. 1 Sinds 1 april 2015 bestaat het Agentschap Sociaal-Cultureel Werk niet meer. De afdeling Volksontwikkeling en Lokaal Cultuurbeleid werd opgenomen in het Departement Cultuur, Jeugd, Sport en Media en veranderde eveneens van naam: Afdeling Sociaal-Cultureel Werk. META

22 interview De gemeenten én de sector zijn ook echt aan de slag gegaan met het beleidsplan. Maar aanvankelijk floot de bibliotheeksector ons terug. Vervolgens was er de stap naar het integrale cultuurbeleid. Ik herinner me de discussies op het kabinet nog goed: Bert Anciaux die zei dat hij ook het lokale cultuurbeleid wou ondersteunen binnen de gemeenten. Wat zou resulteren in een apart decreet. Terwijl wij toen het bibliotheekdecreet aan het herschrijven waren. Op een gegeven moment hebben we dan de vraag gesteld of het niet logischer zou zijn als dit allemaal zou samenkomen? Zo is dat gegroeid. Hoe hebben jullie de resultaten van dat decreet Lokaal Cultuurbeleid ervaren? Werd er effectief meer beleidsmatig gewerkt vanuit de gemeenten? Onze algemene evaluatie is dat het decreet Lokaal Cultuurbeleid toch heel wat teweeg heeft gebracht. Het heeft cultuur prominenter op de kaart gezet binnen gemeenten. De gemeenten én de sector zijn ook echt aan de slag gegaan met het beleidsplan. Maar aanvankelijk floot de bibliotheeksector ons terug: Je gaat die normen toch niet afschaffen?, Dit is de doodsteek voor de bibliotheken. en Je gaat ons toch niet opzadelen met die beleidsplannen? Dat was de teneur die toen heerste. We hebben toen toch doorgedrukt en ik denk dat het een positief effect heeft gehad op het lokale cultuurbeleid. Heeft elke gemeente het maximaal benut? Natuurlijk niet, dat kan ook niet. We hebben het alleszins maximaal proberen te stimuleren en daar zijn we wel in geslaagd. Het was ook deels een nieuw elan voor de bibliotheeksector, omdat bibliotheken op dat moment en ook nu nog met heel wat vragen geconfronteerd worden. Maatschappelijke ontwikkelingen stelden de rol van de openbare bibliotheken in vraag, Wat zal er gebeuren als de digitalisering verder vorm krijgt? Nu gaan we nog een stap verder: er zal geen ondersteuning meer zijn vanuit de Vlaamse Overheid. Hoe ziet u dat evolueren? Vreest u dat bibliotheken zullen sluiten? Dat is begonnen bij de beslissing om de decreten te herschrijven in het kader van de beleidsprioriteiten voor gemeentebesturen. We zagen in die beleidsprioriteiten geen taak meer voor de Vlaamse overheid. Tenzij wij gingen bepalen hoe gemeenten die beleidsprioriteiten moesten invullen. En dan ben je terug normerend aan het werken. Misschien kan ik het beter anders formuleren: tegenover de gemeentebesturen hebben we steeds herhaald dat het hun taak was om de beleidsplannen in te vullen. Niet de onze. Wij legden niet op wat gemeenschapsvorming is, wij legden niet op wat een kwaliteitsvolle bibliotheekwerking is. Zij bepaalden. Mààr: wij stimuleerden hen wel om hierover na te denken. Toen kwamen de beleidsprioriteiten op de proppen, voor ons een maat voor niets. Want hoe kunnen wij nu een discussie voeren met de gemeente over het feit dat de bibliotheek de goede richting uitgaat? We hadden geen enkel kader meer waarop we ons konden baseren. We merkten dus al vrij vroeg dat we ons kader moesten loslaten. Te vroeg naar ons aanvoelen. We hebben nog geprobeerd om het decreet toch nog uit het Planlastendecreet te halen. Want zo heel veel lasten legden wij ook niet op. We twijfelden er toen niet aan dat dit maar een eerste stap zou zijn. Het decentraliseren van al die sectoren is uiteindelijk nog sneller gebeurd dan we hadden voorzien. Hoe kijken wij daar nu naar? Persoonlijk vind ik het jammer dat we vanuit Vlaanderen geen middelen meer hebben om de bibliotheeksector, zelfs in die decentralisatie, te blijven ondersteunen om bijvoorbeeld meer samenwerking tussen gemeenten en hun bibliotheken te stimuleren. Maar ook dat is er niet door gekomen. Hoe ik nu de toekomst van de bibliotheeksector zie? Ik ben alleszins geen doemdenker maar het doorschuiven van de bevoegdheid naar de gemeenten biedt zowel kansen als risico s. Er zal een afweging komen van kosten en baten en ik hoop dat het resultaat niet zal zijn dat de bibliotheeksector in Vlaanderen wordt 20 META

23 interview teruggeschroefd en dat de zelfredzaamheid van bibliotheken terug meer op het voorplan komt. De grote sterkte van de bibliotheeksector en ik hoop dat dit nog lang zo mag blijven is haar spreiding. Het feit dat er in elke Vlaamse gemeente een bibliotheek is, vind ik een belangrijke meerwaarde. Nu weet ik wel dat ook daar vragen rond gesteld worden, of men niet beter zou werken met grote bibliotheken die (bijna) alles kunnen aanbieden. En uiteraard moeten er afspraken gemaakt worden, niet elke bibliotheek hoeft hetzelfde aanbod te hebben. Maar ik hoop dat die spreiding blijft. Want de bibliotheek is de enige laagdrempelige culturele voorziening die we hebben in elke gemeente. En ik zou het ontzettend jammer vinden moest dat teruggeschroefd worden. Maar ik denk ook dat er voor een aantal taken, die o.m. te maken hebben met het digitale aanbod nood zal zijn aan schaalvergroting. Toen we het decreet herschreven naar het decreet Lokaal Cultuurbeleid, leefde dat idee van die schaalvergroting al. We dachten toen aan regionale samenwerkingsverbanden vanuit bijvoorbeeld centrumsteden. Maar dat is politiek gesneuveld omdat de provincies daar een taak voor zichzelf in zagen weggelegd. Politiek was het moeilijk haalbaar dat Vlaanderen naast de provincies ook nog eens regionale samenwerkingsverbanden zou ondersteunen. In de uiteindelijke teksten is dat geschrapt. De provincies spelen inderdaad een belangrijke rol in de samenwerkingsverbanden. Zij zorgen ook voor ondersteuning. Valt die volledig weg of gaat dat naar Vlaanderen? Dat is eigenlijk de geschiedenis die zich herhaalt. Destijds waren wij bezig met een Vlaamse centrale catalogus (Vlacc). Op een bepaald moment hebben we ons de vraag gesteld of wij die verder moesten ontwikkelen, één Vlaamse centrale catalogus gelinkt aan één bibliotheeksysteem. Dat is niet gelukt. Het was budgettair ook niet haalbaar. Er waren ook al provincies die daaromtrent initiatieven genomen hadden. We hebben elkaar daarin moeten vinden ook vanuit een financiële noodzaak. En vandaag zitten we terug bij dat idee van een eengemaakt Vlaams systeem omwille van de op stapel staande interne staatshervorming waarbij de provincies opnieuw een aantal taken zullen moeten afstoten. Hebben we dan geen tijd verloren? Toen was het niet haalbaar. En er was de druk vanuit de provincies die wél de beschikbare middelen hadden. Het was niet meer dan logisch dat Vlaanderen en de provincies rond de tafel gingen zitten om dit samen te realiseren. Dat begon moeizaam maar uiteindelijk is er toch een echt samenwerkingsproject gegroeid tussen Bibnet en de provincies. Het zal nu allemaal opnieuw herzien moeten worden en ik hoop dat er in de toekomst dan toch nog één Vlaams bibliotheeksysteem kan komen. Welke bevoegdheden zullen van de provincies overgeheveld worden naar Vlaanderen? Of is dat ook nog koffiedik kijken? Voorlopig nog wel, maar ik kan me niet voorstellen dat men de digitalisering van de bibliotheeksector naar de gemeenten zou schuiven. Als die interne staatshervorming volledig uitgevoerd wordt, vermoed ik dat dit wel naar Vlaanderen zal komen. Zal Vlaanderen ook de regionale samenwerkingsverbanden ondersteunen? Op dit moment is dat voor mij te onduidelijk om daar een antwoord op te kunnen geven. Momenteel gebeurt er een inventarisatie, we brengen in kaart wie wat doet. Ik hoop uiteraard wel dat die bevoegdheid naar het Vlaamse niveau wordt overgeheveld. META

24 INTERVIEW Ook in het buitenland En de bovenlokale organisaties? Daar is ook heel wat verschoven. Dat heeft ook alles te maken met maatschappelijke evoluties. De wetgeving en het beleid staan daar niet los van. Dus je begint met een VCOB en Cultuur Lokaal. Cultuur Lokaal was het steunpunt voor cultuur- en gemeenschapscentra, VCOB was er voor bibliotheken en de uitwerking van de digitalisering. Beide organisaties zaten dikwijls op elkaars raakvlak. Er moest dus een nieuw steunpunt komen voor het inhoudelijke luik, LOCUS. Maar omdat we dat technische luik ook zo belangrijk vonden, hebben we dat losgetrokken van het inhoudelijke steunpunt. Hoe denken we nu? Er is een decentralisering dus ook de rol van het steunpunt moet herdacht worden. De gemeenten zijn nu verantwoordelijk. Door Bibnet en LOCUS samen te voegen komt er een nieuwe organisatie die gemeenten moet ondersteunen in het kader van hun lokaal cultuurbeleid. Het digitale luik zal daarin zeker voor de openbare bibliotheken heel belangrijk zijn, maar ook niet het enige. Met welk gevoel denkt u terug aan de evolutie van dat wettelijk kader? We hebben een hele weg afgelegd en daar heb ik een positief gevoel bij. Het bibliotheekdecreet, de uitbouw van het lokale cultuurbeleid, dat heeft heel wat in beweging gebracht. Lokaal heeft men heel veel mogelijkheden gekregen om daar op in te pikken. De vraag is nu wat de volgende periode zal brengen. Het effect van die volledige verantwoordelijkheid van de gemeenten voor de bibliotheeksector zal moeten blijken. De ondersteuning vanuit Vlaanderen is toch wel logisch geëvolueerd: van een heel strikt kader naar een ondersteuning voor kwaliteitsvol werken. En dan nu de volledige decentralisering. Je zou ook kunnen zeggen dat de rol van de Vlaamse overheid af is, elke gemeente heeft nu een kwaliteitsvolle bibliotheek. Het is natuurlijk belangrijk dat die bibliotheken ook op dat niveau blijven. Dat proberen we op te vangen door monitoring. Ik hoop dat we de evolutie van de sector dankzij de BIOS-gegevens toch in kaart kunnen blijven brengen. De beleidsuitvoering moeten we dan wel loslaten maar hopelijk blijft het zicht behouden op de evolutie. Op basis daarvan kunnen gemeenten dan bijsturen en in het slechtste geval zou Vlaanderen toch nog kunnen ingrijpen als het scheef trekt. Ook voor de cultuurcentra doen we dit en Je zou ook kunnen zeggen dat de rol van de Vlaamse overheid af is, elke gemeente heeft nu een kwaliteitsvolle bibliotheek. 22 META

25 interview mag de Vlaamse bibliotheeksector gezien worden. we zijn dit ook aan het uitrollen voor het sociaal-cultureel volwassenenwerk en de amateurkunsten. Het is belangrijk, met het oog op monitoring, dat we sectoren vanuit de Vlaamse overheid in kaart kunnen brengen. Wat is voor u de belangrijkste evolutie geweest in de bibliotheeksector de afgelopen veertig jaar? De belangrijkste evolutie is dat de openbare bibliotheeksector er staat. Dat ze haar plaats verworven heeft in het culturele leven. De gebruikscijfers dalen, dat is ook de tijdsgeest denk ik. Mensen maken eerder gebruik van iets dan ze lid worden. Ook in het buitenland mag de Vlaamse bibliotheeksector gezien worden. We hebben altijd heel snel de indruk dat we achter lopen. Maar wat openbaar bibliotheekwerk betreft staan we er wel. We waren inderdaad een van de eersten om internet in de bibliotheek te introduceren. Kunnen we datzelfde elan volhouden? Dat was toen een samenloop van omstandigheden. De Vlaamse Regering zette toen sterk in op Flanders Technology. Ik ben toen met een collega gaan luisteren naar een uiteenzetting over het internet. Het prille begin. Van meet af aan vonden we dat enorm en wilden we dat maar al te graag introduceren in de bibliotheek. We zijn het vervolgens politiek gaan aftoetsen. In het kader van Flanders Technology waren daar wel oren naar en hebben we de sector daar ook in meegekregen. Tot onze grote frustratie zijn we niet op datzelfde elan verder kunnen blijven werken. Enerzijds was het niet zo simpel om dit vanuit de administratie te blijven opvolgen, anderzijds ging het budgettair niet. Het VCOB is opgericht om die taken over te nemen. Dit is nu een uitdaging voor Bibnet om dit mee te ondersteunen. En het is de taak van Vlaanderen om Bibnet ook voldoende middelen te geven om dat waar te maken. Zijn er zaken waarvan u spijt heeft? There is no yes in yesterday. Moesten we er in geslaagd zijn om het decreet Lokaal Cultuurbeleid uit het Planlastendecreet te halen, denk ik dat de situatie anders geweest zou zijn. Misschien was onze rol dan groter geweest! Maar heeft het zin om daar spijt van te hebben? Ik ga er nu van uit dat de gemeentebesturen wel kunnen omgaan met de verantwoordelijkheid die ze nu krijgen. Maar dat het niet altijd even eenvoudig zal zijn voor de gemeenten kan ik mij ook voorstellen. Zij worden ook geconfronteerd met besparingen en prioriteiten die ze moeten stellen. Volgens mij moet de basisfunctie van de bibliotheek voortdurend vooropgesteld worden: iedereen toegang geven tot informatie. En dat is zelfs nu met dat digitale luik, nog geen realiteit. Er zijn mensen in die samenleving die niet mee zijn. De uitbouw van de bibliotheeksector indertijd, had daar ook mee te maken. De eerste bibliotheekwet uit de jaren twintig was er om iedereen toegang tot informatie uit boeken te verschaffen. Volksontwikkeling was eigenlijk de directe aanleiding. Aan dat aspect zal altijd nood zijn. Hoe bent u als persoon gegroeid doorheen uw carrière? Daarvoor moet ik me de vraag stellen waarom ik deze job zo graag deed. En dat heeft vooral te maken met de mensen, de collega s waarmee ik samengewerkt heb. Helemaal in het begin heeft dat eerder te maken met mensen die je kansen geven. Ik ben begonnen en ik heb kansen gekregen om dingen te doen. Dat geluk heb ik eigenlijk altijd gehad, met vallen en opstaan weliswaar. Als afdelingshoofd heb ik vooral veel motivatie gehaald uit het feit dat ik met een heel toffe groep van collega s heb kunnen samenwerken. En dat je die ook ziet groeien. Als je mensen ruimte en verantwoordelijkheid geeft, groeien ze ook echt. En dat vertaalt zich sowieso in gemotiveerde werknemers. Blijft u de sector na uw pensioen nog volgen? Dat weet ik nog niet. Ik heb mijn job altijd graag gedaan, met veel motivatie. Ik blijf uiteraard wel nieuwsgierig hoe de sector zal evolueren. Maar één van mijn zonen woont in Australië. Op korte termijn is het vooral mijn plan om eens voor een langere periode naar Australië te gaan. Die vrijheid is er nu! En daarna zien we verder! Ik wil niet te veel plannen maken op langere termijn! We wensen je alvast een fijne tijd in Australië en een deugddoend pensioen! META

26 signalement Erfgoeddag 2015 Expositie American Dream in het ADVN. Het Stadsarchief van Harelbeke, Kortrijk en Waregem en het Rijksarchief in samenwerking met Familiekunde Vlaanderen kwamen samen in Harelbeke om er het belang van en de verhalen achter papieren erfgoed te verhelderen. Tentoonstelling in het Stadsarchief van Brugge, Het testament van Pedro de Salamanca. Workshop in het OCMW-Archief Gent: kinderen maakten hun eigen ERFBOX met eigen spulletjes in. 24 META

27 signalement META

28 artikel een mediawijsspel voor jongeren van de Brusselse bibliotheken Hilde Lingier, Vlaamse Gemeenschapscommissie is een spel, ontwikkeld om jongeren in schoolverband en in de vrije tijd de diverse tools van de Brusselse openbare bibliotheken te leren kennen. Op een ludieke en mediawijze manier komen cultuureducatieve componenten aan bod. Het is een ontdekkingstocht voor jongeren van jaar in en rond de bibliotheek en de school, alsook voor educatieve bibliotheekmedewerkers, leerkrachten en jeugdanimatoren. Het idee van is ontstaan vanuit een bestaand bibliotheekspel in de bibliotheek van Etterbeek. Dit spel behandelde tien thema s rond jeugd, fictie/non-fictie en media. Het thema digitale media was niet uitgewerkt, hoewel dit ook een belangrijke plaats heeft in een bibliotheek (digitale databanken, de digitale week, ) Eind 2013 beslist het Streekgericht Bibliotheekbeleid van de Vlaamse Gemeenschapscommissie in overleg met de Brusselse bibliotheken om de komende jaren extra in te zetten op jongeren en mediawijsheid. Het (SBB) ondersteunt en coördineert tal van educatieve, leesbevorderende en digitale projecten. Een budget werd vrijgemaakt en men ging in zee met Mediaraven. De tryouts gingen van start in de bibliotheken van Anderlecht en Schaarbeek. Andere bibliotheken volgen snel zoals Etterbeek, Sint-Joost-ten-Node, Evere, Koekelberg, Sint-Gillis, en Watermaal-Bosvoorde. De leeslijn Sm@rtbib is een project dat kadert binnen de Leeslijn (een traject op maat van kinderen en jongeren, vanuit de wetenschap dat het proces van leessocialisatie bij kinderen en jongeren opgestart moet worden om duurzaam te zijn (jong geleerd, oud gedaan zie ook artikel META 2013/04). Met dit spel beogen de Brusselse bibliotheken een brug te maken naar het onderwijs en naar jongeren in hun vrije tijd. Voor de derde graad van het basisonderwijs is er een link naar de leerdoelstellingen rond muzische vorming (beeld, taal, ), Nederlands, wereldoriëntatie en mediavorming. Voor de eerste graad van het middelbaar onderwijs kadert het spel in de vakoverschrijdende eindtermen van Alert 26 META

29 artikel omgaan met media, omgeving en duurzame ontwikkeling. Het belangrijkste is dat de diverse groep jongeren in Brussel sterker worden en uitgroeien tot kritische en participatieve burgers in de snel digitaal evoluerende maatschappij. Verloop Vanuit een centraal bordspel leiden we de jongeren naar digitale toepassingen, websites, kwalitatieve gecontroleerde informatie door middel van een zestigtal vragen. Door de grote diversiteit aan vragen inzake inhoud, creativiteit, tijdsduur en digitale middelen creëren we een grote flexibiliteit, waardoor het spel kan worden aangepast aan de behoeften van de doelgroep/klas en infrastructuur van de bibliotheek (wifi, tablets, goede internetverbinding). Enkele impressies door bibliotheekmedewerkers Het spel steekt goed in mekaar: de vragen zijn op het niveau van de leerlingen, niet te evident, maar ze weten van aanpakken en leren bij. Hoe meer begeleiders, hoe beter, één begeleider per groep is geen overbodige luxe. Er is zeker iemand nodig om het spelbord in de gaten te houden. Het spel kan zonder smartphones gespeeld worden maar het is toch sterker indien ze wel kunnen ingezet worden. Wanneer het spel voor de eerste keer wordt gespeeld is het noodzakelijk dat er meerdere begeleiders zijn om een vlot verloop te kunnen verzekeren. Het is toch verrassend hoe mediawijs onze digital natives zijn, soms toch ook niet. Het spel helpt de bibliotheek om de dagelijkse werking te diversifiëren, het aspect mediawijsheid aan te pakken. positieve feedback van elf leerkrachten die het spel hebben gespeeld op de evaluatievraag Belang van deze activiteit binnen het onderwijs Het spel brengt de bibliotheek dichter naar de leerlingen. Via dit spel kan men kinderen meer in contact brengen met de digitalisering van hun wereld. Ze worden getriggerd om gericht informatie te zoeken, tref- en kernwoorden te vinden en opdrachten goed te lezen. Via dit spel werkt de bib echt drempelverlagend. is een leuk, educatief spel waarbij leerlingen via hun eigen digitale leefwereld in contact komen met de bibliotheek. Het spel spoort leerlingen aan samen te werken, het is tevens een verdieping van de Nederlandse taal. Dit spel maakt een stap naar de digitalisering van het onderwijs Feedback van de leerlingen Leerlingen vonden het leuk dat ze zich vrij konden bewegen in de bibliotheek met de tablets. De internetverbinding op de computers werkte wel te traag. De leuke opdrachten waren niet aan bod gekomen door de beperkte tijd van het bezoek. De vragen meer groeperen inzake moeilijkheidsgraad zodat de competitie fair is in het spel. De tablets van de school hadden geen wifi-ontvangst op elk verdiep van de bibliotheek. Feedback projectleider Hilde De jongeren vinden het tof om met eigen tablets en smartphones aan de slag te kunnen gaan. Wifi is een noodzaak in het inzetbaar maken van het spel. Wanneer de leerkracht een actieve rol opneemt als spelbegeleider aan het bordspel ontstaat er een grotere dynamiek, de leerkracht zet op dat moment haar/zijn klasmanagement in, de leerkracht wordt eventjes een lid van het bibliotheekteam. Het voor-en natraject worden nog niet gebruikt door de leerkrachten. De mogelijkheden van verschillende apps zoals Lomap, Augmented Reality, Comic Strip it, Artpad zijn nog niet benut. Een enkel bezoek op jaarbasis is niet voldoende om het spel ten volle tot zijn recht te laten komen. Op 3 december 2014 werd Sm@rtbib voorgesteld op de nieuwe expertengroep van Bibnet/LOCUS De bib op school. Vanuit deze ontmoetingen namen de bibliotheek van Gent, Wetteren en Nazareth contact op tot kennisdeling. Op 8 december 2014 reikte de Bibliotheekschool van Gent in haar auditorium voor de derde keer de Bib Web Awards uit. Sm@rtbib werd genomineerd binnen de categorie Mediawijs. Kansen Sm@rtbib biedt veel kansen voor bibliotheken en onderwijs. Door de uitrol van dit project werkt de bibliotheek alvast aan de ondersteuning van informatievaardigheden, mediawijsheid, leesbevordering en creativiteit. Om de Brusselse bibliotheekprojecten een grotere zichtbaarheid in het onderwijs te geven, werd voor het eerst geadverteerd in de elektronische nieuwsbrief Klascement. Dit kan een start zijn in de samenwerking van bibliotheken met (educatieve) instellingen waarbij ze elkaar kunnen versterken vanuit hun eigen structuur, middelen, kennis en vaardigheden en zo hun functie van mediawijze partner opnemen en daarin verder groeien. Conclusie Allemaal interessante tips en tricks die zullen meegenomen worden in het toekomstige spelen van Sm@rtbib. > Wil je graag meer informatie, dan kan je terecht op Informatie aan Zee op donderdag 17 september 2015 van u u. in de Delvauxzaal of neem contact op met anne.tissen@vgc.be of hilde. lingier@vgc.be META

30 etalage CAVA Sofie Vanobbergen, Vrije Universiteit Brussel CAVA is het cultureel erfgoedcentrum en het archief van het vrijzinnig-humanisme in Vlaanderen en Brussel en van de Vrije Universiteit Brussel. Het is zowel een collectiebeherende instelling, een consultant voor de hedendaagse administratie, als een wetenschappelijk centrum voor de geschiedenis van het Vlaamse vrijzinnig-humanisme. Wanneer werd CAVA opgericht? Sinds 2012 werken het Centrum voor Vrijzinnig Humanistisch Erfgoed en het Universiteitsarchief van de Vrije Universiteit Brussel samen. Op 8 mei vorig jaar werd het Centrum voor Academische en Vrijzinnige Archieven (CAVA) officieel geopend. Wat is jullie opdracht en hoe vullen jullie die in? CAVA voert de vier basisfuncties (verzamelen, behoud en beheer, onderzoek en valorisatie) uit voor twee in elkaar overlopende erfgoedgemeenschappen: de Vlaamse vrijzinnig-humanistische gemeenschap die geïnteresseerd is in de eigen geschiedenis en de academische gemeenschap die geïnteresseerd is in de historiek van de VUB. We verwijzen leden van de erfgoedgemeenschappen ook door naar andere archief- en erfgoedinstellingen. Wat hebben jullie al kunnen verwezenlijken? Dé belangrijkste verwezenlijking is: enthousiasme bij de erfgoedgemeenschappen. Het toenemend aantal overdrachten en vragen van vrijzinnige organisaties en studentenkringen geeft duidelijk aan dat CAVA beantwoordt aan een reële nood. De reeks panelgesprekken van vorig jaar leverde een schat aan informatie op over de doorbraak van het vrijzinnig humanisme in Vlaanderen, die niet direct te Dé belangrijkste verwezenlijking is: enthousiasme bij de ERFGOEDgemeenschappen. vinden is in geschreven bronnen. Vrijzinnige boegbeelden vullen dat via interviews aan met hun getuigenissen. Als we praktische tips geven op een vorming archiefbeheer of als de informatiebeheerders zien dat ze via ons scoremodel hun digitale maturiteit kunnen verbeteren, worden ze enthousiast. Het is ook motiverend dat de buitenwereld ons af en toe beloont. De beslissing van de Vlaamse minister van Cultuur om CAVA een kwaliteitslabel toe te kennen en de bronzen Bib Web Award van de Bibliotheekschool Gent voor onze Facebookpagina in de categorie E-Talage, bijvoorbeeld. Welke ambities willen jullie als team nog graag verwezenlijken? Een vaste waarde in de erfgoedsector worden, ons extra profileren in Limburg en West- Vlaanderen, een erfgoedgids, een onderzoeksagenda voor vrijzinnig-humanistisch erfgoed, een service pack voor archiefvormers, een congres, een workshop om verenigingen aan te zetten mee te doen aan Erfgoeddag, een digitaal depot en vooral: veel leuke activiteiten. Kortom: ambitie te over. Wat maakt jullie team zo uniek? De bonte mengeling van karakters en interesses. Het gevoel voor humor. De vriendschappelijke doch professionele (werk)sfeer. We zijn op elkaar afgestemd en kunnen altijd rekenen op elkaar. Welke eigenschappen/vaardigheden/interesses zijn cruciaal om in dit team te functioneren? Je moet openstaan voor nieuwigheden, voortdurend bijleren en grenzen verleggen. Omdat we een klein team zijn is een grote mate van zelfstandigheid cruciaal en moet je van alle markten thuis zijn. Toch kan iedereen zich toeleggen op wat hem/haar boeit (valorisatie, behoud, digitaal archief, communicatie, onderzoek, enz.). Door de thematiek moet je wel een brede interesse hebben in het vrijzinnige en het academische landschap. Het CAVA-team bestaat uit: Frank Scheelings: coördinator Kaat Knaepen: behoud en beheer Lisa Dejonghe: verwerving Ward Vansteenkiste: duurzaam digitaal N.N.: onderzoek Sofie Vanobbergen: publiekswerking en communicatie Benny Box: mascotte papieren archief Betty Bit: mascotte digitaal archief Onze stagiaire Erika en Hannelore, onze jobstudente. Onze vrijwilligers Abdou, Barbera, Caroline, Roel en Vanessa. 28 META

31 inzet Inneke Daghelet: We willen dat elke museumbezoeker zich aangesproken voelt om te grasduinen in de collectie Hoe ben je in de bibliotheeksector beland? In 2003 behaalde ik een licentiaatsdiploma in de archeologie, waarna ik een jaar als archeoloog gewerkt heb. Daarna besloot ik om andere horizonten op te zoeken. Na een half jaar gewerkt te hebben als catalograaf in de bibliotheek van de Universiteit Antwerpen, kon ik in 2004 tijdelijk aan de slag als medewerker in een erfgoedproject en bibliotheekmedewerker in het Koninklijk Conservatorium van Antwerpen. Dat tijdelijk is uiteindelijk acht jaar geworden. Ondertussen behaalde ik het BDI-diploma in VSPW Gent. Toen de vacature van bibliothecaris bij het FotoMuseum verscheen, heb ik onmiddellijk gesolliciteerd. En na bijna drie jaar blijkt het nog steeds de juiste beslissing. Wat openbare bibliotheken al enkele jaren met succes lukt, het laagdrempelig maken van een bibliotheek, kan voor wetenschappelijke bibliotheken beter. In hoeverre hebben je studies en vorige werkervaringen je voorbereid op je huidige job? Kunst en cultureel erfgoed zijn onlosmakelijk verbonden met het FoMu. Tijdens mijn studies en de jaren op het Conservatorium heb ik me kunnen inwerken in het reilen en zeilen van deze sectoren. De technische werkervaring die ik opdeed in de conservatoriumbibliotheek was een goede basis om mij in te werken als bibliothecaris. Hoe lang ben je al actief binnen de VVBAD? In 2014 heb ik me kandidaat gesteld om bestuurslid van OKBV te worden. En wat was je motivatie om lid te worden? Ik nam al deel aan de meeste activiteiten van OKBV. Tijdens die activiteiten merk je dat je als bibliothecarissen flink wat van elkaar kunt opsteken en die ontmoetingen inspirerend werken. Via het bestuur heb ik nu ook mijn eigen inbreng. Welk thema ligt je nauw aan het hart? Wat openbare bibliotheken al enkele jaren met succes lukt, het laagdrempelig maken van een bibliotheek, kan voor wetenschappelijke en kunstbibliotheken beter. Die uitdaging is niet evident. Het is de juiste balans vinden tussen een aanbod en de ruimte voor wetenschappelijk onderzoek en vrije tijd. Een thema dat zeker van toepassing is voor de bibliotheek van het FoMu. We willen dat in de toekomst elke museumbezoeker zich aangesproken voelt om te grasduinen in de collectie. Wat is de meest voorkomende misconceptie over je jobinhoud wanneer je mensen vertelt dat je in een bibliotheek werkt? Het is verrassend dat ik nog steeds de opmerking krijg: Zo, dan mag je hele dagen boeken lezen. Of ook: Pff, dat moet saai zijn. Die tweede opmerking krijg ik minder sinds ik in het FotoMuseum werk. Dat lijkt mensen toch meer aan te spreken, rijen vol boeken met prachtige foto s. En weerleggen? Dat doe ik meestal niet. Laat ze maar denken dat ik heel de tijd boeken mag lezen. Dat zou ook geen slechte job zijn, niet? Inneke Daghelet is bi blio thecaris van het FotoMuseum Antwerpen en bestuurslid van het Overleg Kunstbibliotheken Vlaanderen van de VVBAD. In haar vrije tijd gaat ze graag klimmen en fietsen. Wanneer Inneke enkele dagen vrij heeft, vertrekt ze op vakantie. META

32 over de schutting Herita Foto s: Stefan Dewickere Herita wil zoveel mogelijk mensen fan maken van onroerend erfgoed. Dat doet de organisatie door een breed publiek te laten kennismaken met (onroerend) erfgoed en de erfgoedsector te informeren en sensibiliseren. Niet alleen op Open Monumentendag, hét jaarlijkse monumentenfeest, maar iedere dag opnieuw... Wanneer werd Herita opgericht? Herita is het resultaat van de fusie van Open Monumentendag Vlaanderen, Erfgoed Vlaanderen en het Forum voor Erfgoedverenigingen. Wat is jullie opdracht en hoe vullen jullie die in? Iedere dag Open Monumentendag: dat is het doel van Herita. We willen meer mensen informeren over, laten kennismaken met erfgoed en zorgen voor een erfgoedbeleving die jong en oud aanspreekt. Monumenten vertellen ons immers over heden en verleden. Wij zorgen ervoor dat iedereen van deze monumenten kan genieten. Nu en in de toekomst. Door de deuren van monumenten open te gooien en ze om te toveren tot plaatsen vol beleving en verwondering. en oud ontwikkelen in monumenten, zoals de familietrajecten in Kasteel van Horst (Holsbeek) en Kasteel Beauvoorde (Veurne) en door Open Monumentendag, het grootste erfgoedfeest van Vlaanderen, op de tweede zondag van september, verder uit te bouwen tot een breed gedragen evenement voor iedereen. Onze tweede pijler: Herita ontwikkelt een Netwerk Open Monumenten. We werken aan een breed netwerk van monumenten, archeologische sites, landschappen en varend erfgoed in Vlaanderen. Herita brengt het publieksgericht aanbod van het netwerk tot bij het grote publiek en we zorgen voor uitwisseling van kennis en expertise naar het netwerk. Wat hebben jullie al kunnen verwezenlijken? De voorbije jaren lag de focus op de ontwikkeling en de uitwerking van onze strategie. Dit staat nu helemaal op punt. Herita zet heel sterk in op een kwalitatieve en duurzame publiekswerking. In de kastelen van Horst (in Holsbeek) en Beauvoorde (in Veurne) heeft Herita een gloednieuw familieaanbod gerealiseerd, op maat van families met jonge kinderen. Door opdrachtjes, spelletjes, ontdekken jong en oud de geschiedenis van deze monumenten. In het Kasteel van Horst is intussen ook een educatief traject voor scholen uitgewerkt. Herita heeft twee pijlers. Ten eerste willen we een breed publiek aanspreken en dit door gratis lidmaatschap zodat zorg en passie voor monumenten een gedeelde passie van een grote gemeenschap wordt. Een lid van Herita krijgt: een maandelijkse nieuwsbrief, permanente voordelen, exclusieve erfgoedactiviteiten, leuke acties, kortingen bij partners, We willen een boeiende erfgoedbeleving voor jong Herita wil een groot maatschappelijk draagvlak creëren voor erfgoed en dat doen we door zoveel mogelijk mensen te sensibiliseren en te engageren voor erfgoed en voor Herita. Sinds het voorjaar van 2015 kan iedereen dan ook gratis lid worden. Samen met partners uit de sector en ook daarbuiten bouwt Herita momenteel volop aan een netwerk. Leden van Herita krijgen ook korting bij een bezoek aan een monument > Zie ook p META

33 over de schutting uit het netwerk van partners. Hét moment van expertise- en kennisdeling is het Open Monumentencongres, dat dit jaar op 19 november plaatsvindt in Gent. Welke tendenzen merken jullie op in de sector? Meer mensen hebben tijd om erfgoed te beleven of om zich, als vrijwilliger, actief in te zetten voor erfgoed. Anderzijds engageren mensen zich voor een steeds kortere termijn. Klassiek en langdurig lidmaatschap staat ook onder druk. Daarom introduceerde Herita het gratis lidmaatschap. Vrijwilligers moeten gekoesterd worden omdat zij mede zorgen voor de drive binnen de sector. Bij Herita voeren we een vrijwilligersbeleid met heel uiteenlopende taken. Er is een groeiend (politiek) besef in Vlaanderen en in Europa dat erfgoed een grote bijdrage levert aan onze West-Europese samenleving en dat het een belangrijke factor is voor de kwaliteit van onze leefomgeving. In Vlaanderen maken de burger en de vele lokale erfgoedorganisaties geen onderscheid tussen onroerend en roerend/immaterieel erfgoed. Activiteiten zoals Open Momumentendag, Erfgoeddag, Nacht van de Geschiedenis, Week van de begraafplaatsen e.a. vertonen meer gemeenschappelijke dan onderscheidende kenmerken. Er is (gelukkig) een groeiend besef dat een integrale erfgoedaanpak de toekomst is. Door de aanhoudende crisis en de budgettaire beperkingen is iedereen verplicht om zijn doelstellingen scherper te stellen waardoor overheden en middenveldorganisaties hun actieterrein strikter afbakenen. De interne staatshervorming en het Onroerenderfgoeddecreet hebben een aantal nieuwe processen in gang gezet. De rol van de provincies wordt beperkter en hun betrokkenheid op lange termijn blijft nog onduidelijk. Anderzijds trekt de Vlaamse overheid zich terug, terwijl lokale actoren net gestimuleerd worden om hun verantwoordelijkheid te nemen. De eerste intergemeentelijke onroerenderfgoeddiensten en onroerenderfgoedgemeenten zijn erkend en die moeten een nieuwe, lokale dynamiek genereren. Er is ook een groeiend besef dat de restauratie, het behoud en het beheer van erfgoed slechts een deel van een groter erfgoedverhaal zijn. Erfgoed en erfgoedzorg moeten ook een betekenis en relevantie voor de samenleving hebben. Publiekswerking en erfgoedontsluiting worden steeds relevanter en een overkoepelende aanpak vanuit erfgoedinterpretatie staat nog maar in de kinderschoenen. Er is een duidelijke evolutie naar actief burgerschap, waarbij (mondige) burgers zich alleen en vooral in groep inzetten en mee verantwoordelijkheid opnemen. Deze evolutie sluit perfect aan bij het concept van de erfgoedgemeenschappen en de visie dat erfgoed geen monopolie (meer) is van de overheid. Net als in andere domeinen is er een toenemend belang van de informatie- en communicatietechnologie en sociale media. Dit creëert nieuwe mogelijkheden en vergt een andere benadering vanuit de erfgoedsector. Er is een toenemend aantal bedrijfjes, eenmanszaken, collectieven en andere initiatieven die hun diensten aanbieden aan de erfgoedsector. Ze kijken vaak door een andere bril, brengen andere invalshoeken aan vanuit andere domeinen en geven daardoor zuurstof. Wat kunnen jullie de BAD-sector nog bijbrengen? Overstijg de decretale, politieke en administratieve beperkingen en werk samen met de collega s van onroerend erfgoed. Als je de grote strategische doelstellingen als erfgoedsector bekijkt (behoud, beheer, interpretatie), dan gaan we die alleen maar realiseren door samen te werken. Zorg dat de middelen die geïnvesteerd worden in de sector, evenwichtig verdeeld worden tussen het erfgoed zelf, de grote hoeveelheid aan intermediaire structuren en het beoogde effect. Focus op het resultaat en de impact en niet op de productie. En andersom, wat kunnen jullie nog leren van de BAD-sector? De collega s van roerend en immaterieel erfgoed leveren mooi werk op het vlak van storytelling, publiekswerking en ontsluiting. Samen met hen wil Herita het verhaal van onze monumenten brengen. De systematische aanpak van het proces verwerving, onderzoek, beheer en ontsluiting is sterker uitgewerkt en kan ons nog veel leren. Op de foto s: Voorstelling van het nieuwe familieparcours in de kastelen van Veurne en Holsbeek. Overstijg de decretale, politieke en administratieve beperkingen en werk samen met de collega s van onroerend erfgoed. META

34 trend Het Haachtse OLC-café Bibliotheek en volwassenenonderwijs, partners in het open leercentrum Els Coeckelbergh, HaBoBIB In het OLC-café op de gezellige mezzanine in de bibliotheekvestiging van HaBoBIB in Haacht, kan iedereen gebruik maken van computers en gratis wifi. Leermiddelen en naslagwerken staan ter beschikking. Maar wat maakt het OLC-café in Haacht nu speciaal? Het is een gezamenlijk project van drie partners: een bibliotheek (HaBoBIB) en twee onderwijsinstellingen (het Centrum voor Basiseducatie (CBE) Open School en het Centrum voor Volwassenenonderwijs (CVO) De Oranjerie). Sinds eind 2012 begeleiden zowel begeleiders van de bib, als van basiseducatie en het CVO de gebruikers bij zelfstandig leren en bij het verwerven van informatievaardigheden. Zo groeide het OLC-café uit tot een kennis- en leercentrum waar iedereen met zijn (leer)vragen terecht kan. Sinds de nieuwe aanbouw in 2012 delen de bibliotheekvestiging van Haacht en het CBE Open School hetzelfde gebouw. Ook de leslokalen van het CVO zijn vlakbij. Fysieke nabijheid is handig als je een gezamenlijk project wil opzetten, maar een structurele samenwerking in een open leercentrum komt niet vanzelf tot stand. Vooraf legden de partners een heel traject af. Een cruciale eerste stap was komen tot een gedragen concept: welke perspectieven hebben de organisaties voor ogen, welke finale doelstellingen? Ook belangrijk: delen ze dezelfde normen en waarden? LOCUS organiseerde samen met een procesbegeleider en een groep van directe betrokkenen een visieworkshop om de inhoudelijke krijtlijnen van de toekomstige samenwerking uit te tekenen. Op basis van de resultaten van deze workshop werd een gefaseerd projectplan opgemaakt. Tegelijk zette HaBoBIB in op informatiebemiddeling en evolueerde ze van een collectiegerichte naar een vraaggerichte bibliotheek. Alle medewerkers namen deel aan opleidingen van het Delphi-traject. Het OLC-café in de praktijk Het OLC-café vind je op de eerste verdieping van de bibliotheek en is van daaruit bereikbaar via een trap. Er is ook een aparte ingang, waardoor er aansluiting is met de leslokalen van CBE Open School. Van op de eerste verdieping is er vrij uitzicht over de bibliotheek. Dit zorgt voor contact met andere gebruikers. De ruimte is modern ingericht. Er staan acht pc s (W8), twee laptops (W8), twee pc s (W7) en een printer/scanner klaar voor de gebruikers. Er zijn ook kasten met naslagwerken en leermiddelen. De bibliotheek koopt de werken aan, vaak na advies door de onderwijspartners. Het OLC-café is vrij toegankelijk tijdens de openingsuren van de bibliotheek. Drie keer per week (in totaal zeven uren) staat er een leerbegeleider paraat. Op specifieke hard- of softwareproblemen kunnen we niet ingaan tijdens de begeleidingsmomenten in het OLC-café. Wel kan iedereen er maandelijks gratis terecht met zijn persoonlijke vragen bij de pc-dokter, een bekwame vrijwilliger. Afstemming tussen de partners Om de begeleidingen vlot te laten verlopen is intens overleg tussen de begeleiders van het OLC-café essentieel. Deze leerbegeleiders hebben immers een verschillende achtergrond en doelpubliek. Naast een tussentijds overleg gebruiken ze het elektronisch leerplatform Moodle. Gezamenlijke afspraken, het delen van documenten, dagelijkse communicatie verlopen zo vlot en efficiënt. Permanente vorming is noodzakelijk voor de begeleiders. Op regelmatige basis worden de nodige competenties in kaart gebracht. Voor bijscholing kunnen de begeleiders meestal een beroep doen op de aanwezige expertise in de drie organisaties. Samenwerking loont Samenwerking met partners biedt nog andere voordelen. De kosten voor het OLC-café delen we door drie. Recente hard- en software verkrijgen we via een voordelig leasingcontract uit het onderwijs. Doordat we elkaars aanbod goed kennen, kunnen we vlot doorverwijzen. De partners organiseren ook regelmatig gemeenschappelijke workshops en infomomenten voor begeleiders. Bijvoorbeeld activiteiten in het kader van de Digitale Week of in de Week van de Geletterdheid. Meer weten? Contacteer bibliothecaris Kathleen De Meester, kathleen.demeester@bibliotheek.be. Het OLC-café. Bronnen: Hannes Vanhaverbeke (samenst.), De Haachtse bib woont samen Samenwerkingsverband HaBoBIB met het Centrum voor Basiseducatie (CBE) en het Centrum voor Volwassenenonderwijs (CVO) De Oranjerie, Locus, 2014 Dirk Beckers, Paper Open Leercentrum HaBoBiB, Graduaat Bibliotheekwezen en Documentaire Informatiekunde, (januari 2014). 32 META

35 het cijfer / het plan MoBo Sinds 14 mei 2014 digitaliseerde het Vlaams Instituut voor Archivering (VIAA) in totaal dragers. In totaal zit er dus zo n 500 TB (ongeveer GB) in het archiefsysteem. Het materiaal dat gearchiveerd werd komt uit de digitaliseringsketen en bevat ongeveer dubbel zoveel video ( items) als audio ( items). De digitalisering en archivering gebeurde voor 29 verschillende CP s. De digitalisering bevat files afkomstig uit zowel Betacam SP, Audiocassete, U-Matic en 1/4 audio tape, naar wav-file voor audio en de bestandsformaten jpeg2000/ mxf of D-10/mxf voor video. In de komende maanden wordt de verwerkingscapaciteit nog verder opgeschaald, tot meer dan 20 TB per dag. Dit is nodig gezien binnenkort nieuwe digitaliseringsprojecten starten en er een kopie van het VRT-archief genomen zal worden. De aangroei kan je trouwens volgen op de teller op de homepagina van VIAA. Bron: viaa.be 500 RITCS/School of Arts is een departement van Erasmus Hogeschool in hartje Brussel. De school herbergt twee afdelingen: de opleidingen audiovisuele kunsten in de Dansaertstraat, en de opleidingen dramatische kunsten in de gebouwen van de Bottelarij in Molenbeek. Vijf jaar geleden startte het RITCS met de verbouwingen van het gebouw in de Dansaertstraat. Het hele gebouw werd ontmanteld. Het materiaal van de oude mediatheek, bibliotheek kwam in dozen terecht. Toen de school zijn intrek nam in het nieuwe gebouw, leek het een ideaal moment om eerst te reflecteren over wat een mediatheek, bibliotheek vandaag kan betekenen. In oktober 2014 startten twee researchers binnen het RITCS een onderzoek naar de opstart van een mediatheek, onderzoeksplatform, bibliotheek, ontmoetingsruimte, werktitel MoBo. Het onderzoek vertrok van een verkenning van de omgeving, een integrale en duurzame manier van werken, en de menselijke schaal. We lanceerden een bevraging onder docenten en studenten, waarbij gepolst werd naar de noden, verwachtingen en wensen. Daarnaast voerden we gesprekken met verschillende collega s uit kunsthogescholen en kunstensector, bezochten we collecties en organisaties, raadpleegden we diverse bronnen, en screenden we de oude collectie. Daarbij werkten we zowel in de diepte als in de breedte. Dit onderzoekstraject confronteerde ons vooral met veel vragen, op verschillende terreinen. Wat is een goede balans tussen een digitale en een fysieke plek? Hoe kijken mensen naar informatie in deze versnipperde netwerk society, waarbinnen de informatie toegang vlak is, maar niet noodzakelijk leidt tot meer kennis? Hoe bouw je een interessante collectie bottom-up op? Hoe zorg je voor een evenwicht tussen een actieve plek, een stille plek, ontmoeting, serendipiteit? Wat betekent een kennisplatform binnen een school, in een digitale wereld? Hoe concipieer je een dynamisch en integraal concept dat verder meegroeit en evolueert met de omgeving? Etc. De zoektocht naar antwoorden op de massa vragen schuwt het experiment, innovatieve trajecten en onverwachte uitdagingen niet. MoBo is geen klassieke bibliotheek of mediatheek, maar een integrale reflectie, onderzoeks- en ontmoetingsruimte. Hier komen de trajecten en verbeelding plus praktijk van onderzoekers, studenten en kunstenaars in al hun gelaagdheid samen met de diverse vormen van kennis en informatienetwerken om zich dan terug uit te vouwen in de school en zijn omgeving. MoBo is een verhaal dat gaandeweg geschreven wordt en waarvan iedereen deel moet kunnen uitmaken. MoBo hoopt in de toekomst te functioneren als een ook architecturaal interessante, hybride en uitnodigende plek waar ontmoeting, uitwisseling en dialoog centraal staan en kunnen wortelen, een actieve hub die tegemoet komt aan de noden van de verschillende bewoners van een school. Linda Suy, onderzoeker RITCS META

36 essay Stappen terug, vooruit en opzij Martin Berendse Een paar weken geleden liet de redactie van META mij weten gefascineerd naar mijn loopbaan te kijken en vroeg me of ik hierover voor META een essay wilde schrijven. Gefascineerd dat ben ik eigenlijk ook wel sinds ik vorig jaar het ambt van algemeen rijksarchivaris in Nederland heb verruild voor de directie van de OBA, de Openbare Bibliotheek Amsterdam. Vandaar dit verhaal. Mijn benoeming bij het Nationaal Archief kwam eind juni 2007 tot stand. Een week later, op werd de spectaculaire nieuwe hoofdvestiging van de OBA geopend: één van de mooiste gebouwen van Amsterdam en op dat moment de grootste openbare bibliotheek van Europa. Een fantastische plek om te zijn. Omdat de Nederlandse Archiefwet voorschrijft dat de algemene rijksarchivaris moet beschikken over het diploma Archivistiek, werd ik voor de rest van dat jaar fulltime student bij de Universiteit van Amsterdam. Een deel van die periode bracht ik door in de nieuwe Centrale OBA, waar ik zag hoe de Amsterdamse gemeenschap bezit nam van die indrukwekkende tempel 1. Ik heb die maanden behoorlijk veel gestudeerd in de OBA, maar vooral ook om me heen gekeken naar de bonte stoet van mensen die je er elke keer weer tegenkomt. Ik heb me in dat half jaar niet alleen voorbereid op het archiefexamen, maar zonder het op dat moment te weten ook op mijn huidige functie bij de OBA. Bij de OBA komt voor mij alles samen waarmee ik me tot nu toe heb beziggehouden en waar ik in geloof. Mijn overstap in 2007 van de directie Kunsten van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) naar het Nationaal Archief, kwam voor velen als een verrassing, maar voor mijzelf allerminst. In de Betuwe, de streek waar ik vandaan kom, lagen cultuurgeschiedenis en erfgoed voor mij evenzeer voor het oprapen als de eigentijdse kunsten. De gesloten, agrarische en veelal streng-protestantse Betuwse bevolking mengde zich in de jaren 60 en 70 van de vorige eeuw met een stroom immigranten uit de Randstad, waaronder heel veel kunstenaars. Ik bewoog me zowel tussen de oude als de nieuwe Betuwnaren en vond het een feest middenin die kleine clash of civilizations te zitten. Ik genoot evenveel van alle premières, try-outs en vernissages in de tot theaterzaal en galerie omgetoverde boerenschuren, als van de verhalen over mijn Betuwse familie en de oude streekgeschiedenis. Wat viel daar toen veel te beleven en te ontdekken. Toen ik naar Utrecht ging om te studeren, was ik zowel van vaders als van moeders kant de eerste nakomeling die de rivier over trok om een wetenschappelijke opleiding te gaan volgen. Een kind van klimmers op de sociaal-economische ladder, dat weer een stukje verder klom. Tijdens mijn studie kwam ik in de theaterwereld terecht, zette met een groep vrienden het Festival a/d Werf op en ging daarna naar Theater Netwerk Nederland, de opvolger van het zogenaamde Shaffy circuit, dat vernieuwend theater uit Nederland en Vlaanderen aan meer speelbeurten en een groter publiek hielp. In 1996 maakte ik de overstap van het zogenaamde margetheater naar het grote toneel en werd zakelijk directeur van het RO Theater, het stadsgezelschap van Rotterdam. In die toen al zeer multiculturele stad trof ik opnieuw botsende beschavingen, waarop het gezelschap voorzichtig probeerde in te spelen door vernieuwing van het repertoire en de educatieve programmering. De nieuwkomers die we daarmee toen probeerden te bereiken trof je niet of nauwelijks in de theaterzalen, maar al wel in de Rotterdamse Openbare Bibliotheek, toen al een brede publieksvoorziening voor de hele stad. Ik kan me nog herinneren dat ik daar met veel bewondering naar keek. Niet lang daarna vertrok ik naar het ministerie van OCW. Ik heb me daar ingezet voor een vitaal en open kunstbestel en voor een grotere betrokkenheid van de verschillende leeftijds- en bevolkingsgroepen in Nederland bij kunst en cultuur. Er werd in die jaren door de nationale overheid, de provincies en de steden extra geïnvesteerd in de culturele infrastructuur. In culturele diversiteit, in de vernieuwing van het bibliotheek-, archiefen museumbestel, in cultuureducatie en in productiehuizen en presentatiecentra die ruimte moesten bieden aan de nieuwe generatie kunstenaars. Na bijna tien jaar beleid en politieke advisering wilde ik weer terug naar te praktijk. En zo kwam ik althans dat dacht ik terecht in de wereld van de geschiedenis en het culturele erfgoed, die andere fascinatie uit mijn jeugd. Het leek me een extra uitdaging dat het Nationaal Archief nog veel meer is dan één van de belangrijkste schatkamers van de Nederlandse geschiedenis. Het instituut heeft niet alleen een geweldige historische archiefcollectie, maar ook een functie als waarborg voor het democratische recht op informatie van alle burgers, als hoeksteen van een deugdelijke overheidsadministratie en als kenniscentrum voor de gehele archiefsector. Voor- en achterdeur Mijn start bij het Nationaal Archief was geen gemakkelijke. In de voorafgaande tien jaren was de voormalige Rijksarchiefdienst ontmanteld door de verzelfstandiging van alle rijksarchieven in de provincies en van de wettelijke functie om toezicht te houden op deugdelijke archiefvorming bij de overheid. De organisatie was hierdoor tot ongeveer 40 procent van de oorspronkelijke omvang gekrompen. De verbinding met de eigentijdse praktijk 34 META

37 essay Martin Berendse (Geldermalsen, 1963) Gehuwd met Petra Blok, vader van Dim (1994), Gijs (1995) en Bibi (2000) Studie Nederlands Recht (Rijksuniversiteit Utrecht) Festival a/d Werf Utrecht (directeur) BBDO Business Communications (account manager) Theater Netwerk Nederland (directeur) RO Theater Rotterdam (zakelijk directeur) Ministerie van OCW (o.a. hoofd Beleidsontwikkeling Cultuur en directeur Kunsten) Nationaal Archief (algemeen rijksarchivaris) International Council on Archives (president) 2014-heden Directeur-bestuurder OBA (Openbare Bibliotheek Amsterdam) op het gebied van records management bij de ministeries en andere overheidsorganen was minimaal en het ontbrak aan middelen om de stap naar het digitale domein te zetten door een volwaardige e-depot voorziening in bedrijf te nemen. Vlak voor mijn aankomst had het Nationaal Archief een nieuwe bezuinigingsopdracht van nog een keer 10 procent van het totale budget gekregen. Er werd behoorlijke druk door onze politieke bazen en de archiefgemeenschap op het Nationaal Archief en mijzelf uitgeoefend om te kiezen tussen een erfgoed - of een informatie/administratie -profiel. Wat ik bij het Nationaal Archief heb geleerd, is dat kiezen voor een enkelvoudige kerntaak niet altijd de oplossing is. Ons nog verder concentreren op de erfgoedtaak zou er toe hebben geleid dat de verbinding met de overheidsadministratie geheel zou verdwijnen en we daardoor op een dood spoor terecht zouden komen. De keuze voor een exclusieve focus op de administratieve taak, zou betekenen dat onderzoekers en burgers van Nederland niet of nauwelijks meer terecht zouden kunnen bij het Nationaal Archief, dat dan onzichtbaar en irrelevant voor de samenleving zou zijn geworden. Het voelde als de keus tussen het sluiten van de achterdeur, waarlangs de verbinding met de eigentijdse archiefvorming tot stand komt, of de voordeur, waardoor het publiek en de onderzoekers naar binnenkomen om de archieven te beleven en te gebruiken. Weer stond Hercules op de tweesprong 2. In plaats van te kiezen heb ik me er juist voor ingezet om dat niet te doen en te streven naar een breed en volwaardig takenpakket waarbij het Nationaal Archief zowel kennispartner en dienstenverlener voor het (digitale) archiefvak, als onderzoeks- en publiekscentrum zou kunnen blijven. Na een mislukte fusie met de Koninklijke Bibliotheek 3, moest het Nationaal Archief daarvoor op eigen kracht een toekomstplan ontwikkelen. In het Toekomstplan Van Collectiebeheerder naar Informatieprofessional hebben we de keuze voor het brede takenpakket verder uitgewerkt, met alle consequenties van dien. Het toekomstplan liet geen misverstand bestaan over de gevolgen: minder gedetailleerde inventarissen, minimaliseren van het restauratiewerk, minder inhoudelijke medewerkers op de studiezaal, meer digitale beschikbaarstelling, minder depotbewegingen, minder inzet van medewerkers voor individuele advisering van onderzoekers en meer voor online te publiceren handleidingen. Het plan was voor de nieuwe minister aanleiding extra middelen beschikbaar te stellen voor het investeringsprogramma Digitale Taken Rijksarchieven. So far, so good. Voor de eigen medewerkers waren de hierboven aangehaalde mededelingen uit het toekomstplan minder prettig, omdat de organisatie hiermee in feite afstand nam van de klassieke archivaris: de bevlogen, betrokken, bijna alwetende adviseur en begeleider van menig belangwekkend historisch onderzoek en de consciëntieuze inventarisator van het oude archief. Het was de enige manier om de nieuwe, brede taakopvatting daadwerkelijk in te vullen. Ik heb veel van mijn tijd besteed aan het gesprek met onze medewerkers over de benodigde beweging van de archivaris-oude-stijl (collectiebeheerder) naar de archivaris-nieuwe-stijl (informatieprofessional). Ik heb die beweging vaak een stapje terug en een stapje opzij in de informatieketen genoemd. De stap terug is de stap naar het begin (upstream) van de keten, waar archivarissen hun invloed kunnen aanwenden om de waardering en ontsluiting van de informatie mogelijk te maken. De stap opzij is de stap die veel meer ruimte geeft aan samenwerkingspartners uit de wetenschap, het maatschappelijke leven en zelfs commerciële partijen om gebruik te maken META

38 essay van de ruwe data, deze zelf toegankelijk te maken en te verwerken in nieuwe producten en diensten. Zo wordt de archiefdienst minder leverancier van eindproducten en veel meer van halffabricaten waarop samenwerkingspartners voortbouwen. Dat alles vormde een grote omslag die veel collega s al aan het maken waren, maar die ze diep in hun hart nog best moeilijk vonden. Heel voorstelbaar. Zelf doen is immers mooier dan laten doen. Ik was graag nog een paar jaar doorgegaan bij het Nationaal Archief, om samen met de collega s de benodigde stappen terug en opzij te maken. Totdat begin 2014 het bericht kwam dat de OBA, wegens pensionering van de huidige directeur, op zoek was naar een nieuwe. Dit leek me de enige kans om ooit nog eens de leiding van die geweldige organisatie op me te nemen en zo kwam het dat ik me kandideerde voor deze droombaan in Amsterdam. Thuiskomst Bij de OBA komt voor mij alles samen waarmee ik me tot nu toe heb beziggehouden en waar ik in geloof. Waar ik de functie van het Nationaal Archief als publiekscentrum als gevolg van de brede opdracht naar mijn zin eigenlijk te klein moest houden, zag ik bij de OBA (de best bezochte publieksinstelling van Amsterdam) juist enorme mogelijkheden op dat gebied. Waar digitalisering voor de medewerkers van het Nationaal Archief juist een stap opzij en een stap terug betekenden, lijkt die voor een grootstedelijke basisvoorziening als de OBA juist een grote stap voorwaarts in de informatieketen in te houden. Op veel plaatsen in Nederland is in de voorgaande jaren behoorlijk bezuinigd op de openbare bibliotheekvoorziening, onder het motto dat je voor boeken lenen en lezen tegenwoordig gewoon thuis kunt blijven en alles online kunt regelen, maar dat is een forse miskenning van de educatieve, culturele en sociale rol die bibliotheken in de samenleving spelen. 4 Het is zo ongeveer nog de enige plaats waar jong en oud, rijk en arm, ongeacht hun sociale, economische en culturele achtergrond samenkomen. Juist in het digitale tijdperk zijn lezen, leren en inspireren geen individuele, maar sociale activiteiten, die worden mogelijk gemaakt door openbare bibliotheken. In Amsterdam beschikt de OBA over een grote centrale bibliotheek in het oude Foto: Annetje van Praag Segaar. 36 META

39 essay stadscentrum en vijfentwintig nevenvestigingen in alle wijken, die samen meer dan bezoekers per dag trekken. Samen voor heel Amsterdam heet het nieuwe beleidsplan dat ik eind vorig jaar mocht presenteren. Het kwam tot stand dankzij de inzet en ideeën van heel veel OBA-medewerkers. In dit nieuwe beleidsplan heeft de OBA aangekondigd veel meer ruimte voor de taken op het gebied van educatie, (culturele) programmering en online toegang tot informatie te willen maken door de klassieke bibliotheektaken efficiënter uit te gaan voeren. Inderdaad een stap naar voren in de informatieketen: dichter bij de verschillende doelgroepen die gebruik maken van onze voorzieningen en programma s. Maar ook, net als bij het Nationaal Archief, een stap opzij, door veel meer samenwerkingsrelaties aan te gaan met de maatschappelijke en culturele instellingen in de stad. En daarmee ook een beweging van de bibliothecaris-oude-stijl (collectie) naar de bibliothecarisnieuwe-stijl (connectie). 5 Ik zie grote verschillen tussen de OBA en het Nationaal Archief, maar ook een hele treffende overeenkomst. Aan het begin van de 21e eeuw, de eeuw van de informatie, zijn de medewerkers van deze prachtige kennisinstituten hun klassieke rol opnieuw aan het invullen. Voor de archivaris betekent dit misschien een stapje terug in de informatieketen en een grotere betrokkenheid bij het ontstaan en het goede beheer van de informatiebronnen. Voor de bibliothecaris leidt het wellicht juist tot een stapje vooruit en een veel actievere betrokkenheid bij het gebruik daarvan in alle mogelijke vormen. Stapjes terug, opzij en vooruit in de informatieketen. Dat is wat de voorlieden van kennis- en informatie instituten in de komende tijd voor elkaar moeten zien te krijgen. De stap opzij is misschien nog wel de meest wezenlijke, want daardoor worden informatieprofessionals echte samenwerkingspartners. Wat minder gericht op hun eigen instituties, collecties en specialisaties en wat meer op de mogelijkheden om, samen met hun partners, het bereik en de maatschappelijke betekenis daarvan spectaculair te vergroten. Amsterdam is met 178 nationaliteiten één van de meest internationale steden ter wereld, heeft een forse intellectuele en creatieve bovenlaag, maar een haast nog grotere onderlaag van kwetsbare groepen, laag opgeleiden en laaggeletterden. De OBA is opgericht om al die verschillende groepen ruimte voor persoonlijke ontwikkeling te bieden, vrije toegang tot alle denkbare kennisbronnen en hen te helpen daarin hun weg te vinden. Er valt, juist in een tijd waarin we worden overspoeld door kennis, cultuur en informatie, ongelofelijk veel te leren, te beleven en te ontdekken. Als je, zoals ik, op jonge leeftijd een beetje geluk hebt, kom je daarmee vanzelf in aanraking en vind je de plekken waar het gebeurt. In Amsterdam is de OBA zo n plek, die ook nog eens actief op zoek gaat naar iedereen die er wat minder vanzelf tegenaan loopt, maar ook best een treetje hoger zou willen klimmen. Daarom ben ik directeur van de OBA geworden en dat hoop ik nog een hele tijd te blijven. 1 Op verzoek van de OBA maakte dichter Mustafa Stitou een lofdicht op de nieuwe Centrale OBA, waarin hij de bibliotheek vergelijkt met een tempel. Het gedicht is te lezen in de centrale ontvangsthal en is tevens het titelgedicht van zijn nieuwe dichtbundel Tempel (Amsterdam, De Bezige Bij, 2013). 2 Tijdens de 60ste verjaardag van de Koninklijke Vereniging van Archivarissen in Nederland, sprak één van mijn illustere voorgangers een feestrede uit waarin hij de archivaris omschreef als een Hercules, die de verlokkingen van de bestudering van het oud-archief moet weerstaan om zich juist te kunnen richten op de eigentijdse archiefvorming (D.P.M. Graswinckel, Hercules op de tweesprong?, Nederlands Archievenblad 55, jaargang , pp ) 3 Zie hiervoor o.a. het in META (2013/4) verschenen artikel van collega Charles Noordam. 4 Op 1 januari 2015 is de nieuwe Wet Stelsel Openbare Bibliotheken in Nederland in werking getreden. Hierin worden als kernfuncties van een openbare bibliotheekvoorziening genoemd: ter beschikking stellen van kennis en informatie; bieden van mogelijkheden tot ontwikkeling en educatie; bevorderen van lezen en het laten kennis maken met literatuur; organiseren van ontmoeting en debat en laten kennis maken met kunst en cultuur. 5 Met motto Van collectie naar connectie is ontleend aan het Rapport Bibliotheek van de toekomst, knooppunt voor kennis, contact en cultuur, SIOB, Den Haag, januari META

40 DE VRAAG Hoe krijg je meer audiovisueel archiefmateriaal in de klas? Karen Vander Plaetse, VIAA De digitale leefwereld waarin jongeren YouTuben, instagrammen en snapchatten is in de klas al te vaak een ver-van-mijn-bed-show. Aan goodwill alleszins geen gebrek: onder leerkrachten is grote vraag naar educatief relevant audiovisueel materiaal. Maar zonder degelijk Vlaams alternatief maken ze vooral gebruik van buitenlandse beeldbanken. Nochtans ligt ook in Vlaanderen een aanzienlijke hoeveelheid waardevol audiovisueel materiaal in archieven en culturele erfgoedinstellingen. Dat materiaal werd echter nooit met het oog op ontsluiting voor het onderwijs gearchiveerd of gemetadateerd. Is het dan wel klaar voor het onderwijs? Wat vraagt de leerkracht? Onderzoek van het Vlaams Instituut voor Archivering (VIAA) in samenwerking met ilab.o toonde aan dat leerkrachten de educatieve meerwaarde van audiovisueel archiefmateriaal heel hoog inschatten. Het motiveert en activeert leerlingen, stimuleert het bereiken van de leerdoelstellingen en maakt abstracte concepten tastbaar. Toch gebruikt een minderheid van de Vlaamse leerkrachten audio- en beeldmateriaal in de klas. Naast praktische en logistieke belemmeringen in de scholen, speelt hier vooral het gebrek aan Vlaams audiovisueel bronnenmateriaal: meer dan 60 procent van de leerkrachten geeft aan dat ze in de klas meer audiovisueel archiefmateriaal zouden gebruiken mits toegang tot een gebruiksvriendelijk platform. Daarbij geven ze duidelijk aan dat ze willen vinden, niet zoeken: leerkrachten willen op basis van gepersonaliseerde zoekfuncties kunnen filteren in een voldoende ruim aanbod met een duidelijke educatieve relevantie. Van archief tot klaslokaal Maar hoe ga je met archiefmateriaal aan de slag als het woord fiets alleen al duizenden resultaten oplevert? Voor een leerkracht is het onbegonnen werk om daaruit het meest relevante fragment voor zijn klascontext te selecteren, en dus haakt die vaak af. Een archief ontsluiten zonder enige selectie, metadatering en redactie levert dus niet automatisch de gewenste educatieve meerwaarde op. Een grondige metadatering en basisannotatie zijn essentieel om de educatieve relevantie van het materiaal weer te geven. Zo kan men tot een kwalitatieve selectie van audiovisueel bronnenmateriaal komen, die dan via aftoetsing aan de eindtermen en leerplandoelstellingen verder toegespitst kan worden op maat van het onderwijs. Om het materiaal vlot te kunnen vinden, moet de leerkracht de databank kunnen doorzoeken aan de hand van specifieke filters zoals onderwerp, onderwijsniveau, vak, graad, publicatiedatum en duur. Om dit te bereiken wordt gebruik gemaakt van leerobjectmetadata (LOM), een internationale standaard die bovendien uitwisseling tussen verschillende leerplatformen mogelijk maakt. Gezien de werklast die vele leerkrachten ervaren, is ook het aanreiken van inspirerende thema s en vlot inzetbare collecties voor hen een grote meerwaarde, wat wijst op het belang van eindredactie. Archiefmateriaal in actie Met het onderwijsplatform Testbeeld nam VIAA alvast de proef op de som. Een team van gedetacheerde leerkrachten heeft, na het opstellen van vakgebonden trefwoordenlijsten vanuit de eindtermen en leerplandoelstellingen, een kwalitatieve selectie en redactie uitgevoerd met ongeveer 5000 items, 100 thema s en meer dan 100 lesklare collecties als resultaat. Binnen de periode van één schooljaar wordt Testbeeld actief ingezet in meer dan 10 procent van de Vlaamse scholen. Uit dit praktijkvoorbeeld blijkt dat archiefmateriaal ter beschikking stellen op een platform waar leerkrachten het gemakkelijk kunnen vinden en op een duurzame manier kunnen inzetten aan een duidelijke nood beantwoordt. Bovendien stimuleert het leerkrachten ook tot het systematisch inzetten van audiovisueel bronnenmateriaal. Kortom: aangepaste metadata, selectie gekoppeld aan leerdoelen, inzetten op vindbaarheid en het aanreiken van inspirerende dossiers zijn essentieel! Een grondige metadatering en basisannotatie zijn essentieel om de educatieve relevantie van het materiaal weer te geven. 38 META

41 COLUMN Klokken luiden Laurent Meese Politiek lijkt dezer dagen op één grote samenzwering tegen openbare bibliotheken en hun bescheiden maar hardwerkende bibliothecarissen. Als te veel bibliotheken sluiten, zullen we zien of we moeten ingrijpen, klinkt het weinig geruststellend bij de beleidvoerders. Wat is te veel en wanneer zal men ingrijpen? Als alle klaver uit het veld is? Gewoon voortdoen zoals we bezig waren, gaat ons in tijden van dalende bezoekers niet vooruit helpen. Misschien verkopen bibliothecarissen zich in deze digitale eeuw niet goed genoeg. Een mooi voorbeeld van innovatieve dienstverlening komt uit de Verenigde Staten aangewaaid. Toen een wetenschapper verbonden aan het Fusion Technology Institute van Wisconsin een set oude Betamax-tapes wenste te ontcijferen met onderzoeksgegevens over de ontginning van Lunar Helium-3 had hij moeite om deze data te digitaliseren. Hij beschikte immers niet over een Betamax-speler. Dit illustreert de nood aan een upgrade van digitale archivering. Een aantal oude afspeeltoestellen zijn al moeilijk te vinden. In de School of Library and Information Studies van WM ontwikkelden ze om die reden een apparaat om verouderde media naar moderne formaten te converteren. RADD staat voor Recovering Analog and Digital Data. Het toestel dat volledig gebouwd werd uit gerecycleerd material staat nu in een hoekje in de leeszaal van de faculteitsbibliotheek. Het apparaat ziet er weliswaar wat vreemd uit maar kan zowel vinylplaten als VHS-cassettes afspelen, boeken scannen, 3 ½-inch diskettes en 35mm film dia s lezen. In de nabije toekomst hopen ze het potentieel nog te verhogen met onder meer een 8-inch floppy drive. Qua symboliek is dit staaltje digitale dienstverlening niet te overtreffen. Bibliotheken zijn niet last century maar moeten juist de brug tussen slaan tussen heden en verleden. Niet alleen om de kloof tussen digital natives en digital immigrants te verkleinen, maar ook om de kennis van de snel veranderende technologie te vrijwaren. We zijn in een tijdperk verzeild geraakt dat toestellen bij een defect niet meer hersteld maar meteen vervangen worden. Het is aan Laurent Meese is hoofdbibliothecaris van het Museum voor Natuurwetenschappen (KBIN) in Brussel. Hij is nauw betrokken bij digitaliseringsprojecten, maar leest het liefst papieren boeken. Onder het alter ego Bibman is hij sinds 2005 actief als biblioblogger. ons bibliothecarissen om aan te tonen dat bibliotheken niet vervangbaar zijn als het op overdracht van kennis en bibliotheekvoorzieningen in de samenleving gaat. Klokken luiden niet uit zichzelf. thirst If we didn t have libraries, citaat many people thirsty for knowledge would dehydrate. Megon Jo Tetrick META

42 uitgepakt Getty Vocabularies: LOD Alina Saenko, PACKED vzw Om collectiedata doorzoekbaar te maken dient men de gegevens m.b.v. een specifieke thesaurus te normaliseren een tijdrovende en foutgevoelige taak. Vaak moet je manueel de juiste schrijfwijze van een term opzoeken en deze handmatig overnemen in je collectiebeheersysteem. Bovendien worden thesauri alsmaar uitgebreid en geactualiseerd, waardoor je al snel het risico loopt om met een verouderde lijst van termen te werken. Wat als je daarbovenop je collectiedata van bijkomende contextuele informatie wilt voorzien? Moet het altijd zo arbeidsintensief zijn of zouden Linked Open Data thesauri het werk kunnen vereenvoudigen? Gegevens uit een thesaurus die als Linked Open Data (LOD) beschikbaar zijn, kunnen veel gebruiksvriendelijker geïmplementeerd worden: de data is goed gestructureerd, ieder concept heeft een persistente link (URI), de data wordt systematisch geactualiseerd en is onder een open licentie vrij herbruikbaar. LOD is tot voor kort echter vooral een zaak geweest van crowdsourcing standaardterminologieën zoals DBpedia en Geonames. Zulke thesauri zijn vaak erg groot van omvang maar hebben niet genoeg wetenschappelijke autoriteit zoals de klassieke thesauri, waar de erfgoedsector vragende partij voor is. The Getty Institute In het najaar van 2014 werden de twee bekendste thesauri van The Getty Institute The Art & Architecture Thesaurus (AAT) en The Getty Thesaurus of Geographic Names (TGN) als LOD via het Getty-portaal 1 online beschikbaar gemaakt. Op dit portaal wordt daarbij een SPARQL Endpoint aangeboden: een webservice waar je grootschalige en ingewikkelde zoekopdrachten kan uitvoeren en de resultaten gestructureerd kan terugkrijgen. Daarnaast is het ook nog altijd mogelijk om de volledige dataset te exporteren en in je eigen systeem te verwerken. Deze vernieuwingen maken het mogelijk om: termen semiautomatisch uit een thesauri over te nemen door bijv. live in AAT vanuit je Startpagina van het Getty Vocabularies LOD portaal. collectiebeheersysteem zoekopdrachten uit te voeren en m.b.v. een autocomplete functie suggesties van termen te verkrijgen bij het beschrijven van een object; updates van al gebruikte concepten en gegevens live en automatisch in je collectiebeheersysteem binnen te halen door een link te leggen tussen je eigen data en de Getty Vocabularies. Een link leggen kan je door een persistente URI van een concept in je eigen data mee op te nemen. Via zo n link kan je systeem de SPARQL Endpoint aanspreken voor updates; gerichte ingewikkelde zoekopdrachten uit te voeren op de data uit de thesauri en zo meer context te krijgen over gebruikte concepten. Met behulp van de persistente URI van een term kan je vanuit Open Refine 2, je collectiebeheer- of CMS-systeem de SPARQL Endpoint aanspreken en vragen stellen (in SPARQL zoektaal) die voor jou relevant zijn. Zoals bijvoorbeeld: Zoek een bepaalde term adhv de persistente URI en geef me alle vertalingen terug. Je kan het resultaat terugkrijgen in een formaat dat je eigen systeem zal begrijpen en kunnen verwerken: TML, RDF/ XML, JSON enz. De publicatie van AAT en TGN als Linked Open Data creëert de mogelijkheden voor een automatische maar gecontroleerde overname van gestandaardiseerde concepten en contextuele gegevens in je beschrijvingen dat voor een snellere, betere en meer correcte manier van werken zorgt. Je maakt daarmee je data niet louter beter doorzoekbaar, maar voorziet ook meertaligheid en rijke inhoudelijke context Zie ook artikel Open Refine een tool voor data-cleaning, META 2014/5, p.31 > Dit artikel werd bezorgd door PACKED vzw dat als expertisecentrum digitaal erfgoed kennis, ervaring en deskundigheid omtrent digitaal erfgoed centraliseert en verspreidt. Vragen voor PACKED vzw zijn welkom via info@packed.be. 40 META

43 kroniek Open bestuursvergadering sectie AHD 13 maart 2015 De Senaat, Brussel Een ontmoeting tussen AHD en AAFB Het was het eerste officiële kennismakingsgesprek tussen de besturen van de beide beroepsverenigingen voor archiefprofessionals. Voorzitter Claude de Moreau de Gerbehaye (afdelingshoofd bij het Rijksarchief en het Archief van het Koninklijk Paleis) en bestuursleden David Guilardian (archivaris OCMW Brussel) en Frédéric Boqet (Bestuurslid, archivaris bij Stadsarchief Brussel) vertegenwoordigden het bestuur van de Association des Archivistes Francophones (AAFB) De agenda van het overleg lag niet vast. De waarde van de samenkomst lag vooral in het kennismaken en het netwerkingsaspect, het kennisdelen. Het werd een verkenning van gemeenschappelijke punten om toekomstige ontmoetingen rond te organiseren. Het gesprek meanderde daardoor een beetje door verschillende onderwerpen op zoek naar de klik. Uiteraard zijn er veel gemeenschappelijke punten. Het beroep van archivaris zorgt voor dezelfde uitdagingen aan beide zijden van de taalgrens. Op erfgoedgebied bleek bijvoorbeeld de kwestie van het beheer van museumarchief, of archief met museale waarde een gelijklopend punt te zijn. Overkoepelende registratieinitiatieven (zoals Archiefbank Vlaanderen) kunnen ook een sensibiliserend effect hebben. De dubbele uitdaging Erfgoed versus Recordsmanagement is uiteraard ook een klassieker die zich niet laat tegenhouden door talen of Gemeenschappen. Net als het onderscheid tussen de privaatrechtelijke en de publiekrechtelijke archieven, waarop specifieke wetgeving van toepassing is. In die context werd bijvoorbeeld de problematiek van de consultatie van de bevolkingsregisters en de soms moeilijk uitvoerbare privacywetgeving. Uiteindelijk lijkt het internationale niveau in de toekomst het meest verenigend te werken. Enerzijds zijn er de internationale standaarden zoals de ISAD-reeks, die zorgen voor een eenvormigheid en een gemeenschappelijke taal over de gemeenschappen heen. Maar ook de grootste uitdagingen voor de toekomst zullen zeker volgens AAFBvoorzitter de Moreau vanuit dat niveau komen. Hierbij kan gedacht worden aan de Europese kwesties van de data-retentierichtlijn en het recht om vergeten te worden. Claude de Moreau merkte ook op dat de economische macht zich niet laat tegenhouden door landsgrenzen of de nationale politiek. Men is nu aan het inzetten op digitalisering. Zal de nationale overheid echter nog controle kunnen uitoefenen of zullen het vooral de internationale structuren à la Google zijn die onze gegevens beheren? Zullen we straks moeten betalen om onze eigen gegevens opnieuw ter beschikking te hebben? Wellicht is het op dit niveau dat we de krachten moeten bundelen om een duidelijk signaal te geven aan de overheden en bewustwording te creëren. Afgesproken werd om de contactgegevens van de bestuursleden uit te wisselen. Bovendien zal gepoogd worden elkaar op de hoogte te houden van initiatieven die genomen worden, met eventueel het oog op de mogelijkheid om voor sommige items samen actie te voeren. Hermione L Amiral FAAD-studievoormiddag: Kwalitatief werken en risico management bij archief- en documentbeheer 18 april 2015 Vrije Universiteit Brussel Op 18 april hield het Forum voor Afgestudeerden Archivistiek en Hedendaags Documentbeheer (FAAD) haar jaarlijkse studievoormiddag op de campus van de Vrije Universiteit Brussel. Het onderwerp van deze studiedag was kwalitatief werken en risicomanagement bij archief- en documentbeheer. Deze studievoormiddag ging van start met het welkomstwoord door voorzitter Dieter Viaene. Hij gaf een overzicht van de komende activiteiten van de FAAD, zoals het toekomstig bezoek aan CAVA in het kader van archivaris op schoot. Bart Ballaux beet de spits af met een introductie op het thema. Hij beschreef hoe een archiefdienst kwaliteit kan meten en risico s kan identificeren, welke parameters we hiervoor kunnen gebruiken en welke scenario s kunnen worden beschreven binnen de financiële realiteit en doelstellingen van de instelling. Na deze introductie, kwam Jana Van Bouwel,OCMW Vilvoorde, aan de beurt, ze besprak haar onderzoek naar kwalitatief werken en risicomanagement bij archief en documentbeheer in het kader van haar stage aan de coördinerende archiefdienst van de Vlaamse Overheid. Bij haar onderzoek maakte ze gebruik van KPI s (Kritieke Prestatie Indicator). Tijdens haar presentatie besprak ze het nut van KPI s als beleidsinstrument en het nut hiervan bij het verzamelen van informatie. Ze illustreerde het gebruik van KPI s aan de hand van twee voorbeelden. (Het resultaat van dit werk, de thesis kan u terugvinden via de link: stages onder voorbije en lopende stages ). Bart Ballaux behandelde classificaties en risico s in Rotterdam. Hoe gaan we informatie classificeren? Hij besprak de introductie van informatiebeheersystemen en de praktische problemen die hierbij naar boven kwamen. In Rotterdam werd aangevangen met het identificeren van de verschillende administratieve processen en hier werd een niveau van belangrijkheid aan toegekend. Er werd ook bepaald welke risico s er verbonden zijn bij bijvoorbeeld ongeoorloofd aanpassen of vernietigen van informatie? Per niveau werd bepaald welke metadata noodzakelijk zijn om kwaliteitsvolle informatie te bekomen. Ook benadrukte hij het belang van een bewustwording rond informatie. Na de koffiepauze, kwam de laatste spreker aan het woord. Sofie Roebben, Provincie Antwerpen, analyseerde het archiefbeheer bij Ruimte Vlaanderen en haar scope hierbij waren de bouwvergunningen. Ruimte Vlaanderen heeft immers te maken met verschillende uitdagingen: de sluiting van twee archiefdepots, besparingen en de verschillende staatshervormingen. Sofie deed onderzoek naar mogelijke oplossingen voor dit probleem, waarbij ze een reeks van strategieën voorstelde en de voordelen en nadelen tegen elkaar afwoog. Welke risico s zijn er bijvoorbeeld verbonden aan het vernietigen van dubbels of substitutie via digitalisering? De studiedag werd afgesloten met een vragenronde. Dieter Viane META

44 kroniek Conferentie: Digitaal, kans of noodzaak? 7 mei 2015 Jubelparkmuseum, Brussel Op 7 mei 2015 organiseerden PACKED vzw, Openbaar Kunstbezit Vlaanderen, de Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis en het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium een conferentie rond het inzetten van cultureel erfgoed in een toenemende digitale omgeving. De conferentie werd ondersteund door het departement Cultuur, Jeugd, Sport en Media van de Vlaamse Overheid. Deze Belgische partners in het Europese project AthenaPlus bundelden de krachten om een gevarieerd programma aan te bieden waarin het digitale centraal stond. Biedt het kansen? Of is het een noodzaak? Tijdens het voormiddaggedeelte brachten twee keynotesprekers een beschouwend verhaal, waarbij de nadruk zowel op strategie als op operationalisering lag. Mirjam Wenzel omschreef de verschillende stappen waarmee het Joods Museum in Berlijn een digitale strategie uitwerkt. Een SWOT-analyse, personas, netwerken, een analyse van de technische en menselijke capaciteiten binnen het museum, een online strategie voor het webplatform en de implementatie zijn hierbij bouwstenen. Karin Nilsson lichtte het Open Image Archive toe waarmee het Zweedse Royal Armoury, Skokloster Castle & Hallwyl museum zich internationaal profileert. Het museum wil met digitale tentoonstellingen en collectiepresentatie iedereen bereiken. Afbeeldingen worden gratis voor hergebruik ter beschikking gesteld, als Linked Open Data gepubliceerd en via Wikimedia Commons in hoge resolutie bij artikelen gepresenteerd. Vervolgens kwamen in parallelle tracks actuele digitaalerfgoedonderwerpen aan bod. De sessie rond applicaties focuste op keuzes en constante afwegingen. Staat de (financiële) investering in verhouding tot het downloadof gebruikscijfer? Kunnen we zelf aanpassingen maken aan onze app-content, of moeten we ook hiervoor terug naar de ontwikkelaar? En wat met de levensduur ervan? Het rendement van een app voor een bepaalde tijdelijke tentoonstelling is anders dan voor een eerder langdurige (collectie) presentatie. Naast interactieve omgang met apps zijn er ook andere mogelijkheden om interactie te stimuleren. De sessie rond user generated content bracht praktijkvoorbeelden van technologieën waarbij de participant actief informatie verrijkt. Dit loopt echter niet overal even vlot; een crowdsourcing-project bij het Nederlandse Rijksmuseum mislukte omwille van ongepaste tags. Het ModeMuseum organiseerde enkele succesvolle edit-a-thons: samenkomsten waarbij geïnteresseerden toepassing Digitaal op reis Ilse Depré, De Bib Leuven Voor alles is er tegenwoordig wel een app! Op reis gaan doe je dus goed voorbereid, met een smartphone of tablet vol nuttige toepassingen. GetPacked (ios) geeft je op basis van je bestemming, reisgezellen en de periode van het jaar suggesties van wat er zeker in de koffer moet. Reis je met het vliegtuig, dan zorgt Jet Lag Rooster (ios, Android) ervoor dat je zo weinig mogelijk last hebt van het uurverschil. Neem je de wagen, dan brengen een hele resem route-apps waaronder Navmii (ios, Android) je probleemloos op je bestemming. Eens ter plekke kan je via Moovit (ios, Android, Windows) het openbaar vervoer van heel wat grote steden bekijken. Daarna zoeken we zo snel mogelijk het dichtstbijzijnde wifinetwerk via WeFi (ios, Android). Problemen met de taal, dan zorgt Google Translate (ios, Android) voor de oplossing. Je kan zelfs je menukaart inscannen of de ober laten praten tegen de app, de vertaling volgt even later. Hoog water? Toilet Finder (ios, Android, Windows) toont je de dichtstbijzijnde openbare wc s. Contact met het thuisfront kan via Skype (ios, Android, Windows). Nog een origineel souvenir nodig? Met de app van Bpost (ios, Android, Windows) verstuur je een eigen vakantiekiekje als postkaart. > Meer info en nuttige apps: 42 META

45 kroniek Wikipedia-pagina s aanpassen. De instelling kan vervolgens zelf met deze informatie aan de slag gaan. Ook werd Accurator voorgesteld, een tool voor nichesourcing waarmee men op zoek gaat naar mensen met specifieke kennis die ontbrekende informatie over bijv. een erfgoedobject leveren. Zowel de cultuur- als de onderwijssector zijn nog op zoek hoe zich best aan te passen aan de digitale samenleving, bijv. door te experimenteren met nieuwe digitale leermiddelen of nieuwe lesmethoden. Daarnaast leeft de vraag of beide sectoren elkaar voldoende kennen. Er is vanuit de cultuursector vraag naar samenwerking, maar ook omgekeerd. Na enkele internationale casestudies kwamen met Testbeeld en Cultuurkuur twee initiatieven aan bod die een brugfunctie vervullen tussen de twee sectoren. De gepresenteerde cases formuleren elk een antwoord op de vraag Digitaal: kans of noodzaak? Enerzijds is het noodzakelijk om erop in te spelen, maar dat zou verder moeten gaan dan louter technische oplossingen. In het Nederlandse Rijksmuseum is men er van overtuigd dat digitalisering bijvoorbeeld een echte noodzaak is: men deelt de visie dat het museum verplicht is om zijn collectie publiek te maken. Het is echter noodzakelijk dat cultureelerfgoedorganisaties hierover strategisch nadenken zodat dat de geplande effecten een duurzaam karakter hebben. Deze dag werd georganiseerd in het kader van het AthenaPlus-project. Het internationale niveau laat toe goede voorbeelden uit te wisselen, van elkaar te leren en samen te werken. De Europese Unie schuift hiervoor het Europeana-project naar voor. Dit project heeft het potentieel om veel meer te zijn dan enkel een portaalsite die zich met technische oplossingen bezighoudt. Het belangrijkste is net het menselijk netwerk, het Europeana Network, dat experten en professionals uit verschillende lidstaten samenbrengt, waardoor er zinvolle verbindingen, over de landsgrenzen heen maar ook tussen verschillende sectoren mogelijk worden. Vanuit Vlaanderen is er sinds 2008 op deze evolutie ingezet via het Europeana Vlaanderen Overlegplatform, een informeel platform dat geïnteresseerden in Europeana (als pars pro toto voor innovatie binnen digitale cultuur) samenbrengt. De functionaliteit van dit platform wordt dit jaar geëvalueerd en (indien nodig) geheroriënteerd om dit te laten aansluiten bij de noden en verwachtingen van de (cultureelerfgoed) sector in Vlaanderen. Barbara Dierickx > De presentaties van deze conferentie zijn beschikbaar via de website van PACKED vzw: BRENG UW ARCHIEF TOT LEVEN AXIELL ALM is de leidinggevende leverancier van collectie management systemen, online-publicatie en mobieleoplossingen. Eén van Axiell s producten is Adlib Archief: een professioneel software pakket voor het beheer van historische, bedrijfs- en overheidsarchieven. Adlib Archief voldoet aan alle gangbare standaarden. Een krachtige thesaurus, koppeling met digitale media en andere externe bestanden behoren tot de standaard functionaliteit. Met Adlib Archief legt u het verleden vast voor de toekomst! Meer dan 2600 klanten gebruiken onze software wereldwijd, van kleine (privé)collecties tot nationale archieven. AXIELL ALM Netherlands BV t +31 (0) Postbus 1436, 3600 BK Maarssen ALM.sales@axiell.com Nederland

46 Personalia Sinds 1 januari is Demmy Verbeke ( 1979) aangesteld als hoofd van Artes aan de Universiteitsbibliotheek KU Leuven. Artes is een nieuwe organisatie binnen de Universiteitsbibliotheek die wordt gevormd door de integratie van de Faculteitsbibliotheek Letteren en het deel van de Centrale Bibliotheek dat gewijd is aan hedendaags onderzoek en onderwijs. Na het behalen van zijn doctoraat in de Taal- en Letterkunde: Latijn en Grieks in 2005, was Demmy eerst aan de slag als projectcoördinator bij Monumentenwacht Antwerpen vzw (2006) en als postdoctoraal onderzoeker aan Harvard University (2006-7), University of Warwick (2007-9) en KU Leuven ( ). In april 2012 maakte hij de overstap naar de bibliotheek en werd hij faculteitsbibliothecaris Letteren aan de KU Leuven, waar hij eveneens Heuristiek en Methodologie doceert aan alle studenten Taal- en Letterkunde. Als hoofd van Artes wordt hij niet alleen verantwoordelijk voor deze nieuwe organisatie, maar zal hij tevens een leidende rol opnemen bij het integratieproces. De Nederlander Garrelt Verhoeven ( 1966) is per 1 februari aangesteld als hoofd van de nieuw op te zetten divisie Erfgoed & Cultuur van de Universiteitsbibliotheek van de KU Leuven. De afgelopen 6 jaar was hij als hoofdconservator verantwoordelijk voor de Bijzondere Collecties van de Universiteit van Amsterdam, die toen juist verhuisd waren naar hun nieuwe behuizing aan de Oude Turfmarkt in Amsterdam. Onder zijn leiding ontwikkelde de Bijzondere Collecties zich behalve als een professionele onderzoeksbibliotheek ook tot een publieksorganisatie met een lange reeks van succesvolle exposities, een uitgebreid evenementenaanbod, de verwerving van belangrijke collecties, de instelling van nieuwe fondsen en veel media-aandacht. In Leuven zal hij aan de slag gaan om de organisatie van de nieuwe divisie Erfgoed & Cultuur te gaan leiden. In deze nieuwe divisie zullen de belangrijke erfgoedtaken van de bibliotheek worden ondergebracht (beheer, ontsluiting en beschikbaarstelling van de collecties voor studenten en onderzoekers), maar er wordt vooral ook gestreefd naar een versterking van de publieksfunctie in het culturele landschap van Leuven. Sinds 1 april is Hilde Van Kiel ( 1964) benoemd tot Directeur van de Universiteitsbibliotheek KU Leuven. Zij bekleedde deze functie ad interim sinds oktober Naast een achttal jaar ervaring in het bedrijfsleven bij KPMG Tiberghien & Co, heeft zij binnen de Universiteitsbibliotheek reeds haar sporen verdiend. Zij startte de Universiteitsbibliotheekdiensten op en leidde deze gedurende vijf jaar; hierna maakte ze de overstap naar de Groepen Biomedische wetenschappen en Wetenschap en Technologie waar ze 2Bergen opstartte, reorganiseerde en succesvol uitbouwde. Deze organisatie is de samenvoeging van beide campusbibliotheken/leercentra en leidde tot een sterke uitbreiding van de collectie en efficiëntie in organisatie terwijl beide locaties behouden werden. Daarnaast is Hilde al jarenlang betrokken bij Elektron vzw, de consortiumorganisatie voor Vlaanderen waardoor ze een ruime expertise heeft bij onderhandelingen voor grote contracten zoals Elsevier, Thomson, Julie Delpy en Ethan Hawke in Before Sunrise. Have they all bought Kindles? I have one, and I use it most nights. I always imagine the books staring and whispering, Traitor! but come on, I have a lot of free first chapters to get through. Robin Sloan Mr. Penumbra s 24-Hour Bookstore Samen met de twee nieuwe hoofden en het volledige managementteam van de Universiteitsbibliotheek wil ze een organisatie opzetten die meewerkt binnen de nieuwe evoluties in onderwijs en onderzoek aan de universiteit en een uitstraling bereikt passend bij de status van KU Leuven. 44 META

47 zogezien Sally Chambers: Ik zou heel graag elke bioscoop in Europa een keertje bezoeken Wat is je favoriete film? Als ik moet kiezen, dan ga ik voor Before Sunrise. Het is een prachtige film over twee jonge mensen die elkaar ontmoeten in een trein en een hele dag samen doorbrengen in Wenen. Nog bijzonder is dat Before Sunrise de eerste film is in een reeks van drie films, samen met Before Sunset en Before Midnight. Elke film verschijnt negen jaar na de vorige. In 1995 had ik ongeveer dezelfde leeftijd als de twee personages, dus ik ben ermee opgegroeid. Hopelijk komt er tenminste nog één film in de reeks, maar dat zullen we pas weten in 2022! Naar welk genre gaat je voorkeur uit? Dat is een moeilijke vraag, want ik hou van verschillende genres. Voor mij is het belangrijk dat een film mooi is, een beetje excentriek, dat het gaat over de betekenis van het leven en ik veel emoties voel als ik ernaar kijk. Qua genres, denk ik dat dramatische, psychologische, romantische films het beste bij mij passen. Af en toe wat actie of sciencefiction mag ook wel. Welk boek zou je graag eens verfilmd zien? Zonder twijfel Mr. Penumbra s 24-hour Bookstore door Robin Sloan. Het is een échte digital humanities roman! Een mooie combinatie van bibliofilie en technologie. Ik zal geen spoilers geven, maar ik wil erg graag dat het verfilmd wordt. Het boek is ook zeker de moeite waard! Heb je een favoriete regisseur? Nee, maar omdat ik van de Sunrisetrilogie hou, zou ik Richard Linklater zeggen. Hij speelt vaak met de tijd in z n films, bijv. Boyhood is in real-time over een periode van 12 jaar verfilmd en dat vind ik bijzonder interessant. Welke film kan je aanraden aan de METAlezer? Ik zou veel films willen aanraden aan de META-lezer! Maar ik kies voor Zug Vögel Einmal nach Inari. Het is een Duitse / Finse film die gaat over een treindienstregelingwedstrijd en ook over de liefde. Een erg bijzondere film. Heb je een grote dvd-collectie? Lang geleden wel, maar toen ik van Engeland naar hier ben verhuisd, heb ik alles weggeven. Nu heb ik slechts één dvd: Night train to Lisbon. Ik heb die film al minstens twee keer in de bioscoop gezien, maar ik wilde hem aan een vriend van mij laten zien, dus heb ik hem gekocht. Kijk je veel thuis of ga je vaak naar de bioscoop? Naar de bioscoop! Ik hou van bioscopen! Ik zou heel graag elke bioscoop in Europa een keertje bezoeken. Omdat ik nu in België woon, is mijn favoriete bioscoop de Vendôme in Brussel. Goede locatie (Metro Naamsepoort), informeel, geeky, arthouse. Maar ik wil ook de andere bioscopen in Brussel (Cinéma Nova) en België uitproberen (Sphinx in Gent). Mijn favoriete bioscoop in Europa is de Lumière in Göttingen. Welke film heb je het laatst gezien en wat vond je ervan? De laatste film die ik gezien heb, is Labyrinth des Schweigens. Een moeilijke maar belangrijke film over de rechtszaken van Nazi-verdachten na de Tweede Wereldoorlog. Archieven spelen ook een centrale rol in de film dus nog een aanrader voor META-lezers! SALLY CHAMBERS Sally Chambers is Digital Humanties Research Coördinator aan de Universiteit Gent, waar zij het Ghent Centre for Digital Humanities coördineert en activiteiten organiseert rond het Digital Research Infrastructure for the Arts and Humanities, DARIAH. Ze houdt van bibliotheken, boeken, treinen en films (of een combinatie ervan). Sally voelt zich op en top Europeaan. META

48

49 Activiteiten 2015 Keynote Informatie aan Zee 2015 David Lankes: Librarians as Agents of Transformation For too long librarians have seen their role as being unbiased agents standing ready to serve. Librarians must be agents of transformative social engagement- actively working to better their communities. This talk examines the value of librarians dedicated to improving communities, not simply informing them and taking a new place at the center of our communities aspirations and learning, not storing and consuming. David Lankes geeft leiding aan het library science programma van de Syracuse University s School of Information Studies in Syracuse, New York. Hij is tevens directeur van het Information Institute of Syracuse (IIS), een onderzoekscentrum en denktank op het gebied van educatie, technologie en bibliotheekwerk. Lankes wordt door sectorgenoten omschreven als een van de grote denkers en onderzoekers op het gebied van toekomstig bibliotheekwerk. Hij is ook een uitermate boeiende en eloquente spreker. Lankes is op wereldtournee om z n nieuwe boek voor te stellen. Op 17 september is hij te gast op Informatie aan Zee. Praktisch Datum donderdag 17 september 2015, u. Plaats Kursaal Oostende, Auditorium Meer info Workshop David Lankes Expecting More of Our Libraries Interactieve workshop onder leiding van David Lankes, gemodereerd door Saskia Scheltjens, Faculteitsbibliotheek Letteren & Wijsbegeerte UGent. Aan de vooravond van Informatie aan Zee geeft David Lankes in Gent een interactieve workshop voor een beperkte groep mensen uit het vak. Uitgangspunt is de missie van de bibliothecaris zoals hij die formuleerde in zijn The Atlas of New Librarianship uit 2011: De bibliothecaris moet de maatschappij verbeteren door de creatie van kennis in haar gemeenschappen te faciliteren. Voor Lankes ligt de nadruk op de informatieprofessional en niet op de instelling. In de workshop leren de deelnemers hoe ze nauwere banden kunnen smeden tussen de bibliotheek en de gemeenschap: Participants will work together to plan practical means of incorporating community expertise into everyday library service. Praktisch Datum woensdag 16 september 2015, u u. Plaats STAM, zaal Hert van Maria, Bijlokesite, Godshuizenlaan 2, Gent Prijs 100 euro voor VVBAD-leden / 150 euro voor niet-leden In samenwerking met de Universiteitsbibliotheek Gent en de Faculteit Letteren en Wijsbegeerte. Voertaal is Engels. Future cities, future libraries Ook Brian Gambles komt naar Informatie aan Zee. Gambles gaf tot voor kort leiding aan de succesvolle Library of Birmingham, de grootste openbare bibliotheek van het Verenigd Koninkrijk. De LoB kent een baanbrekend model voor fysieke en digitale levering van bibliotheekdiensten in een grote stad. Brian Gambles komt op uitnodiging van Tracs vertellen over zijn werk en er zal er ook deelnemen aan een Q&A-sessie. Praktisch Datum vrijdag 18 september 2015, u. Plaats Kursaal Oostende, Delvauxzaal Meer info Het volledige programma van Informatie aan Zee kan je hier bekijken: META

50 uitzicht Voorstelling van het nieuwe familieparcours in het kasteel van Veurne.Veurne. Herita Foto: Stefan Dewickere > Zie ook p META

51 12/07/11 22:34 12/07/11 22:35 SCIENCES WEGWIJZER DE VOOR L INFORMATION BIBLIOTHEKEN ET & DOCUMENTATIECENTRA DE LA DOCUMENTATION 1 INFORMATIE BEHEREN EN TER BESCHIKKING STELLEN OP NAAR DE BIBLIOTHEEK VAN DE TOEKOMST MET WEGWIJZER VOOR BIBLIOTHEKEN & DOCUMENTATIECENTRA INFORMATIE BEHEREN EN TER BESCHIKKING STELLEN WEGWIJZER VOOR BIBLIOTHEKEN & DOCUMENTATIECENTRA 2 SCIENCES WEGWIJZER DE VOOR L INFORMATION BIBLIOTHEKEN ET & DOCUMENTATIECENTRA DE LA DOCUMENTATION 2 INFORMATIE BEHEREN EN TER BESCHIKKING STELLEN In deze digitale tijden staan bibliotheken en documentatiecentra voor grote uitdagingen: teruglopende bezoekers- en uitleenaantallen tegengaan, nieuwe inkomstenbronnen zoeken, een evenwicht zoeken tussen analoge en mobiele dragers, inspelen op de behoeften van de verschillende doelgroepen Wegwijzer voor bibliotheken & documentatiecentra is een praktische gids die alle facetten van bibliotheek- en documentatiebeheer omvat. U krijgt een zo compleet mogelijk antwoord op onderstaande vragen en veel meer! INFORMATIE BEHEREN EN TER BESCHIKKING STELLEN WEGWIJZER VOOR BIBLIOTHEKEN & DOCUMENTATIECENTRA 3 SCIENCES WEGWIJZER DE VOOR L INFORMATION BIBLIOTHEKEN ET & DOCUMENTATIECENTRA3 DE LA DOCUMENTATION INFORMATIE BEHEREN EN TER BESCHIKKING STELLEN Hoe de werkprocessen verbeteren in bibliotheken en documentatiecentra? Wat zijn de voordelen van open access? En hoe werkt dit praktisch? Hoe een digitaliseringstraject opstarten? Welke online communicatiekanalen aanwenden? Wat kan je als informatieprofessional met linked open data? Hoe de retrieval-techniek toepassen? Hoe kunnen (openbare) bibliotheken de eigen inkomsten verhogen? Abonnees kunnen het boek nu ook online lezen op De website wordt na elke nieuwe aflevering bijgewerkt. BESTELKAART Ja, ik bestel... ex. van Wegwijzer voor bibliotheken & documentatiecentra tegen 69 euro* voor VVBAD-leden of 99 euro* voor niet-leden. Stuur of fax onderstaande bestelbon naar Politeia Ravensteingalerij Brussel Fax: Tel: , of bestel via info@politeia.be Bestuur/Organisatie:... Naam:... Functie:... Adres:... Tel: DATUM & HANDTEKENING BTW:... * Prijs inclusief btw maar exclusief verzendkosten. Losbladige publicatie met abonnement. De bijwerkingen worden u automatisch toegestuurd tegen 0,55 per pagina, website-updates tegen 29 tot schriftelijke wederopzegging. Prijs geldig tot 30/06/2014. Check voor actuele prijzen steeds onze website Uw gegevens worden in vertrouwen behandeld en niet aan derden doorgegeven. Overeenkomstig de wet op de privacy heeft u inzage- en correctierecht.

52 Eindelijk inzicht in collectiebeleid en -planning. V-eyeQ is een applicatie voor collectiebeheer en -planning. Met V-eyeQ kunnen bibliotheken aanzienlijke besparingen realiseren door middel van een efficiënter collectiebeleid. Ze kunnen het gebruik van de collecties intensiveren en op elk moment instant-inzicht krijgen in hoe de collectie presteert. Contact: