De interactiestijlen van bemiddelaars en hun invloed op de motivatie en het gedrag van jonge werkzoekenden

Transcriptie

1 De interactiestijlen van bemiddelaars en hun invloed op de motivatie en het gedrag van jonge werkzoekenden Lessen voor het beleid uit een doctoraatsonderzoek dr. Liesbeth Van Parys, HIVA KU Leuven 16 maart II, Brussel voor Werkgroep Activering POD Maatschappelijke Integratie

2 Overzicht 1. Waarom een onderzoek naar interactiestijlen in activering? 2. Hoe beïnvloeden interactiestijlen motivatie en gedrag? 3. Wat is een interactiestijl in dit onderzoek? 4. Welke interactiestijlen hanteren VDAB-jongerenbemiddelaars? 5. Wat kan verschillen in interactiestijlen tussen bemiddelaars verklaren? 6. Hoe beïnvloeden interactiestijlen de motivatie en het gedrag van jongeren? 7. Conclusies en implicaties voor beleid 8. Voer voor debat

3 Deel 1 Inleiding tot onderzoeksvragen en concepten

4 1. Waarom een onderzoek naar interactiestijlen? Activeren is zoeken naar evenwichten Vlaams activeringsbeleid zoekt naar een goed evenwicht tussen activeren en beschermen, tussen het hebben van rechten en plichten, tussen rekening houden met de keuzevrijheid en met de realiteit op de arbeidsmarkt ( ) (uit het VESOC-loopbaanakkoord 2012) GMPI: activering dmv contractualisering van de hulpverlening Het doel van de hervorming is dan ook onmiskenbaar om de maatschappelijke integratie en de professionele inschakeling van begunstigden van een leefloon te ondersteunen, maar ook om hen te responsabiliseren. Het aangaan van een gemeenschapsdienst vormt een van de elementen die het mogelijk maakt om de werkbereidheidsvoorwaarde te beoordelen. De gemeenschapsdienst wordt vrijwillig aangegaan door de betrokkene. Bij de opmaak van het GPMI moet gewaakt worden over een correcte evenredige verhouding tussen hetgeen van de betrokkene verwacht wordt en de door het OCMW toegekende hulp. Het GPMI gaat uit van de verwachtingen, de vaardigheden, de bekwaamheden en de behoeften van de betrokkene en van de mogelijkheden van het OCMW. (Omzendbrief, 12 oktober 2016)

5 Street-level organisaties en hun medewerkers bepalen mee waar dat evenwicht komt te liggen omwille van discretionaire ruimte : Street level organizations put their own imprint on policy and... effectively determine who gets what, when and how (Brodkin 2011 verwijzend naar Lasswell 1958)

6 1. Waarom een onderzoek naar interactiestijlen? 1. De black box : Hoe divers is uitvoering van activeringsbeleid door bemiddelaars ( street-level bureaucrats )? Beslissingen bijv. De Wilde 2016: sanctionering Coping bijv. De Cuyper & Struyven 2004: afroming, parkeren Nog niet: interactiestijlen 2. Effectiviteit van beleid: Hoe beïnvloeden activeringsaanpakken van bemiddelaars de motivatie en het gedrag van werkzoekenden / leeflooncliënten? Onderwijs, opvoeding, therapie Nog niet: activering

7 3. Hoe beïnvloeden interactiestijlen motivatie en gedrag? Context Interactiestijl Mate van ABC behoeftebevrediging Kwaliteit motivatie Duurzaamheid & kwaliteit gedrag Geen intentie A- motivatie Lage kwaliteit Beloning / sanctie Gecontroleerde motivatie Moeten Schuld schaamte Acceptatie norm Zinvol Autonome motivatie Willen Hoge kwaliteit Plezant

8 2. Wat is een interactiestijl in dit onderzoek? = die aspecten van de wijze waarop bemiddelaars met werkzoekenden omgaan die bepalend zijn voor de mate waarin drie psychologische basisbehoeften v werkzoekenden worden ondersteund Autonomie-ondersteuning - Zinvolle keuze / inspraak verlenen - Rekening houden met het perspectief - Beperking van keuze verantwoorden Autonomie-frustratie - (Voorwaardelijke aandacht) - Dreigen met sancties - Inpraten v schuld/schaamte Verbondenheidondersteuning - (Empathie) - Beschikbaarheid Competentie-ondersteuning - Positieve, realistische feedback - (Stapsgewijze aanpak) - (Doorverwijzen vr hulp) - (Consequentheid)

9 Deel 2a De interactiestijl van VDAB-jongerenbemiddelaars

10 4. Welke interactiestijlen hanteren VDAB-jongerenbemiddelaars? Dataverzameling: VDAB jongerenbemiddelaars in zomer 2013 Web-survey met respons: #91 = 51% populatie Meetinstrument: set van stellingen ( Likert items ) Ik zoek samen met de jongeren uit welk jobdoelwit ze echt verkiezen Antwoord: nooit altijd Data-analyse: 1. Validatie meetinstrument: confirmatorische factoranalyse 2. Types bemiddelaars: latente klasse analyse

11 4. Welke interactiestijlen hanteren VDAB-jongerenbemiddelaars? Type AF Dreiging, schuld inpraten AO Perspectief en verantwoording Hardvochtige (5%) Hoog Laag Laag CO Positieve feedback Streng maar rechtvaardige (20%) Hoog Hoog Hoog Afzijdige (15%) Laag Laag Laag Gematigde (45%) Gemiddeld Gemiddeld Gemiddeld Gemiddeld Gemiddeld Laag

12 5. Wat kan verschillen tussen bemiddelaars in interactiestijlen verklaren? Dataverzameling: idem Data-analyse: verkennend a.d.h.v. bivariate associatiematen (one-way ANOVA, Kruskal-Wallis, Fisher exact test) Gevonden verschillen Leeftijd Visie op wederkerigheid en maatwerk in activering Zinvolheid beleid Ervaren druk om snel veeleer dan duurzaam te activeren Omvang werkwinkel Caseload Niet gevonden verschillen: anciënniteit, geslacht, onderwijsniveau, machteloosheidgevoel, visie op generositeit, zes bronnen v druk

13 Deel 2b Invloed van de interactiestijlen en financiële prikkels op de motivatie en het gedrag van jonge werkzoekenden

14 6. Hoe beïnvloeden interactiestijlen de motivatie en het gedrag van werkzoekenden? Dataverzameling: Laaggeschoolde jongeren ingeschreven bij VDAB april-juni diepte-interviews winter > 52 cases Administratieve data Representativiteit Data-analyse: 1. Codering: kwalitatieve inhoudsanalyse 2. Cross-case analyse naar noodzakelijke en voldoende voorwaarden voor participatie: QCA 3. Within-case analyse voor dieper inzicht in causale mechanismen: process-tracing

15 6. Hoe beïnvloeden interactiestijlen de motivatie en het gedrag van werkzoekenden? Wat zijn noodzakelijke en voldoende voorwaarden opdat jongeren opdagen én kwalitatief deelnemen in het activeringstraject? Zelfdeterminatietheorie: Keuze verlenen Perspectief meenemen Beschikbaar zijn Geen dreiging, noch induceren van schuld Rationele keuze theorie: Financieel belang Expliciete vraag bewijs zoekgedrag ikv controle Controle: aanbod en opdrachten op maat

16 6. Hoe beïnvloeden interactiestijlen de motivatie en het gedrag van werkzoekenden? Noodzakelijke voorwaarden voor opdagen én deelname: Empirisch gevonden Theoretisch verwacht Keuze Perspectief Beschikbaarheid Geen dreiging of schuldinducering Theoretisch niet verwacht Aanbod en opdrachten op maat Niet empirisch gevonden Een financieel belang hebben

17 6. Hoe beïnvloeden interactiestijlen de motivatie en het gedrag van werkzoekenden? Voldoende voorwaarden opdat jongeren opdagen én deelnemen (#34) 1 dominant pad (30/34) Keuze * Perspectief * Beschikbaarheid * Geen dreiging/schuldinducering * Aanbod en opdrachten op maat Rol financieel belang: geen Causaal mechanisme: willen (aanbod + interactiestijl) > moeten

18 6. Hoe beïnvloeden interactiestijlen de motivatie en het gedrag van werkzoekenden? Noodzakelijke voorwaarden voor niet opdagen en/of niet deelname: Theoretisch verwacht Theoretisch niet verwacht Empirisch gevonden Geen aanbod en opdrachten op maat Niet empirisch gevonden Geen financieel belang hebben

19 6. Hoe beïnvloeden interactiestijlen de motivatie en het gedrag van werkzoekenden? Voldoende voorwaarden opdat jongeren niet opdagen en/of niet deelnemen (#18) Geen dominant pad, maar 9 verschillende Geen aanbod/opdrachten op maat en gedeeltelijke ondersteunend en/of frustrerend Rol financieel belang: beperking gedragsalternatieven Indien geen fin belang: opstappen, uitwijken Indien wel fin belang: lippendienst, verbaal verzet Causaal mechanisme: moeten, a-motivatie, willen obstakels (zorgtaak, gezondheidsprobleem, mobiliteit) neutraliseren positief effect v AB-ondersteuning op motivatie (#4)

20 Deel 3 Conclusies en debat

21 7. Conclusies Aandacht voor interactiestijlen in onderzoek en beleid belangrijk Geeft inzicht in hoe bemiddelaars discretionaire ruimte aanwenden Gelijke behandeling? Heeft een invloed op motivatie en deelname werkzoekenden Zowel individuele kenmerken als contextuele factoren beïnvloeden type interactiestijl, maar meer onderzoek nodig Ervaring v autonomie- en verbondenheid-ondersteunende interactiestijl bevordert kwantiteit en kwaliteit deelname Maar niet voldoende: inhoudelijk zinvol aanbod en opdrachten Omstandigheden bepalen invloed van interactiestijlen op motivatie en gedrag: Financieel belang noodzakelijk noch voldoende om deelname te verkrijgen, maar bepaalt mogelijke gedragsalternatieven Obstakels neutraliseren positieve invloed ondersteunende stijl

22 8. Voer voor debat 1. Waar ligt de grens tussen aanpak op maat van cliënten en onrechtmatige ongelijke behandeling van cliënten in gelijke situaties? 2. In welke mate kan de interactiestijl van een consulent beïnvloed worden door de organisatie? Wat is individueel bepaald? 3. Wat is de invloed van de cliënt op de interactiestijl van de bemiddelaar? Uiteindelijk gebeurt interactie met twee? Jongere werkzoekenden van buitenlandse herkomst ervoeren vaker autonomie-frustratie dan jongeren van niet-buitenlandse afkomst. 4. Waar ligt de grens tussen een autonomie-ondersteunende en een autonomie-frustrerende aanpak bij het wijzen van cliënten op hun verantwoordelijkheid?

23 Uitbreiding: Vervolgonderzoek Implementatie-onderzoek Verbetering meetinstrument + alternatieve meetinstrumenten Meer dimensies Toepasbaarheid op andere beleidsdomeinen? Samenhang interactiestijlen met andere gedragskenmerken Verklaren verschillen in interactiestijlen: individuele en contextuele factoren Sociaal beleidsonderzoek / sociologie Dynamiek van interactie tussen bemiddelaars en werkzoekenden Uitgevoerde interactiestijl -> gepercipieerde en beleefde interactiestijl (mediatie) Zelfdeterminatietheorie Respectievelijke invloed van niet-autonomie-ondersteuning en autonomiefrustratie Onder welke voorwaarden is het wijzen op verantwoordelijkheid autonomiefrustrerend? Informatief dreigend/schuld-inducerend

24 Contact Onderzoeksgroep Onderwijs en Arbeidsmarkt HIVA Onderzoeksinstituut voor Arbeid en Samenleving KU Leuven Selectie (beleids)bibliografie De Wilde, M. (2016), Het gebruik van discretionaire ruimte door Vlaamse OCMW-medewerkers, in 40 jaar OCMW en bijstand, Leuven: Acco. Hermans, K. (2005), De actieve welvaartstaat in werking. Een sociologische studie naar de implementatie van het activeringsbeleid op de werkvloer van de Vlaamse OCMW s, Leuven: Faculteit Sociale Wetenschappen (Diss.) Struyven L. & De Cuyper P. (2004), Iedereen een traject? Vlaamse activering van werklozen anno , in De Gids op Maatschappelijk Gebied: 95(8). Van Dooren, G. (ed.), Missing link. Een integrale begeleiding voor moeilijk bereikbare jongeren, Leuven: Acco Van Parys, L. & Struyven, L. (2010), Ongepaste vragen of een ongepast aanbod? Eindrapport evaluatieonderzoek Experimenten moeilijk bereikbaren in het kader van het Jeugdwerkplan, Leuven: HIVA KU Leuven. Van Parys, L., Struyven, L. (sup.) (2016). On the street-level implementation of ambiguous activation policy. How caseworkers reconcile responsibility and autonomy and affect their clients' motivation. Van Parys, L. & Struyven, L. (zomer 2017), Rapport VIONA-onderzoek naar rol van de bemiddelaar, Leuven: HIVA-KU Leuven. Vansteenkiste, M. & Soenens, B. (2015), Vitamines voor groei: ontwikkeling voeden vanuit de zelfdeterminatietheorie, Leuven: Acco