Opdracht behorende bij de Atlas of European Values

Transcriptie

1 Leertekst waarden en culturele dimensies Een belangrijk aspect van cultuur zijn waarden en normen. Men neemt aan, dat mensen in hun dagelijks leven zich laten leiden door de waarden die men in allerlei gedragingen verwezenlijkt zou willen zien en de normen die er in een samenleving zijn. Waarden en normen worden vaak ten onrechte als synoniemen gebruikt. Normen zijn concrete regels/voorschriften voor bepaald gedrag, terwijl waarden meer uitdrukken wat we belangrijk, goed en juist vinden en daarom na willen streven. Normen komen dan ook voort uit onze waarden. Waarden zijn: niet specifiek, maar algemeen. sturen ons gedrag in een bepaalde gewenste richting, maar zijn niet de enige verklaring voor bepaald gedrag. Er zijn dus ook andere factoren die ons uiteindelijke gedrag bepalen! komen tot uitdrukking in attitudes (houding), opinies en normen enz. die vervolgens concrete gedragingen kunnen verklaren. waarden attitudes, normen, opinies, wensen, behoeften e.d. gedrag Waarden zijn dus niet specifiek en worden theoretisch geconstrueerd (gemaakt), en waarden geven aan, wat wenselijk wordt geacht. Vaak is men zich zijn eigen waarden niet bewust. Als aan mensen wordt gevraagd, waarom ze zich op een bepaalde manier gedragen of waarom ze er een bepaalde mening op na houden en blijft men doorvragen naar het waarom, dan komen antwoorden naar voren als Dat vind ik nu eenmaal zo, Dat spreekt toch vanzelf, of Omdat ik dat nou eenmaal zo voel. Waarden kunnen dus slechts op een indirecte manier worden gemeten, je kunt ze met andere woorden destilleren (halen) uit de uitspraken van mensen over uiteenlopende zaken. Dit werd ook voor de Atlas of European Values gedaan: in een wetenschappelijk onderzoek werden mensen vragen gesteld over o.a. religie en moraal, relaties, seksualiteit, opvoeding, maatschappij en politiek. Uit de antwoorden werden vervolgens de waarden die de mensen erop nahouden gedestilleerd. Voorbeelden van waarden zijn: eerlijkheid, vrijheid, gelijk(waardig)heid, mondigheid enz. De sociaalpsycholoog Geert Hofstede maakt onderscheid tussen praktijken en waarden binnen een cultuur. De praktijken liggen letterlijk aan de buitenkant en zijn dan ook relatief makkelijk te beïnvloeden zoor bijv. modeverschijnselen, reclame etc. Bij symbolen (voorwerp, teken of gebaar dat verwijst naar een persoon, idee of kwaliteit) kun je o.a. denken aan oranje vlaggetjes op Koninginnedag of de Nederlandse leeuw, bij helden (iemand die voor een groep een belangrijk identificatiemodel is) aan Willem van Oranje of Madonna, bij rituelen (sterk geformaliseerd gedrag (het moet op één bepaalde manier) ten aanzien van bepaalde waarden) aan de pakjesavond op Sinterklaas of Carnaval. Achter deze Bron: Geert Hofstede, Allemaal anders denkenden praktijken bevinden zich volgens Hofstede echter de waarden van een cultuur. Deze waarden zijn ons aangeleerd en komen in verschillende situaties tot uitdrukking: in het gezin, op school, op de werkplek en dergelijke. Ze gelden voor alle leeftijden, beide seksen en alle beroepsgroepen. Deze waarden zijn in tegenstelling tot de praktijken tamelijk consistent (stabiel) en veranderen maar langzaam. (Over het algemeen wordt aangenomen, dat zo n verandering tenminste één generatie duurt.) We leven dus allemaal in dezelfde cultuur met een bepaald waardepatroon, maar de waarden die individuen aanhangen kunnen toch sterk verschillend zijn.

2 Hofstede onderscheidt 5 dimensies: Dimensie (Individualiteitsindex) (Machtafstandsindex) (Masculiniteitsindex) (Onzekerheidsvermijdingsindex ) (Confuciaanse dynamiek-index) Ene uiterste Collectivisme Grote macht-afstand Femininiteit Sterke onzekerheidsvermijdin g Langetermijngerichthei d Ander uiterste Individualisme Kleine macht-afstand Masculiniteit Zwakke onzekerheidsvermijdin g Kortetermijngerichthei d Deze dimensies hoeven niet aan elkaar gekoppeld te worden tot één karakteristiek beeld, maar een cultuur kan hoog scoren op één karakteristiek (bijv. machtafstand) en laag op een andere (bijv. onzekerheidsvermijding). Bovendien is het zo, dat er geen goed of slecht bestaat bij deze dimensies. Ze dienen alleen ervoor om culturen te begrijpen. Verder zitten de meeste culturen ergens tussen beide uitersten van een dimensie: géén enkele cultuur is dus bijv. extreem individualistisch of extreem collectivistisch, zoals hieronder zal worden omschreven. Er zullen altijd elementen van beiden voorkomen, maar de mix is per cultuur verschillend. Wat houden de culturele dimensies van Hofstede nu in? Individualisme-index (IDV) Individualisme (hoge IDV) staat voor een samenleving waarin de banden tussen de individuen los zijn, iedereen zorgt voor zichzelf en zijn naaste familie. Collectivisme (lage IDV) staat voor een samenleving waarin mensen vanaf hun geboorte opgenomen zijn in hechte groepen, die hun levenslange bescherming bieden in ruil voor onvoorwaardelijke loyaliteit. extreem individualisme extreem collectivisme kernwaarde: individuele vrijheid kernwaarde: groepsharmonie kernonderscheid: ik/anderen kernonderscheid: binnen/buiten de groep 1. Eerlijke mensen zeggen wat ze op hun 1. Leden van een bepaalde groep hart hebben. hebben zeer nauwe banden met elkaar. 2. Voorkeur voor expliciete (uitgesproken) (daarbuiten = ver weg) communicatie. 2. De harmonie moet altijd in stand 3. Taken zijn belangrijker dan relaties. worden. 4. Wetten en rechten zijn voor iedereen 3. Relaties zijn belangrijker dan taken. gelijk. 4. Wetten en rechten verschillen per 5. Overtreding leidt tot schuldgevoel en groep. verlies van zelfrespect. 5. Overtredingen leiden tot schaamte en 6. Iedereen wordt geacht overal een gezichtsverlies voor de hele groep. mening over te hebben. 6. De relatie tussen bijv. werknemer en 7. De relatie tussen ouder en kind of werkgever wordt gezien als een scholier en leraar is gebaseerd op familieband. wederzijds voordeel. 7. Bij gesproken taal wordt vaak een vage stijl gebruikt. Kleine aanwijzingen, zoals intonatie en pauzes, zijn belangrijk.

3 Machtafstand-index (MAI) De machtafstand is de mate waarin de minder machtige leden binnen een samenleving (van een land) verwachten en accepteren dat de macht ongelijk verdeeld is. extreem grote machtafstand kernwaarde: respect voor status kernonderscheid: machtig/afhankelijk 1.Macht is goed 2. Macht, status en privileges gaan samen. 3. Minder machtige mensen zijn afhankelijk van machtigere mensen. 4. Centrale machtsuitoefening) is populair. 5. Ondergeschikten en kinderen verwachten leiding. Ze praten alleen als hun iets gevraagd wordt. 6. De ideale baas is de welwillende autocraat (alleenheerser) of goede vader. 7. De spreekstijl is formeel. extreem kleine machtafstand kernwaarde: gelijkheid tussen mensen kernonderscheid: niet/ wel verantwoordelijk voor taak x 1. Ongelijkheden tussen mensen moeten worden geminimaliseerd. 2. Meer en minder machtige mensen zijn onderling afhankelijk van elkaar (en dat hoort zo). 3. Hiërarchie in organisaties betekent een verdeling van taken puur om praktische redenen. 4. Decentralisering is populair. 5. Ondergeschikten en kinderen verwachten dat hun mening gevraagd wordt. 6. In een gesprek kan iedereen de leiding nemen. 7. Machtige mensen proberen minder machtig te lijken dan ze zijn. Masculiniteits-index (MAS) De masculiniteitsindex zegt iets over de mate waarin concurrentie of solidariteit gewaardeerd wordt en of men zich identificeert met de sterke of de zwakke. extreme masculiniteit kernwaarde: winnen kernonderscheid: man/vrouw 1. Materieel succes en vooruitgang zijn dominante waarden. 2. Groter en sneller is beter. 3. Mannen moeten assertief, ambitieus en stoer zijn, vrouwen onderdanig en teder. Aantrekkelijke vrouwen kunnen hun uiterlijk gebruiken als wapen in de maatschappelijke wedloop. 4. Bewondering bijzondere prestaties en mensen. 5. Falen (op school, het werk, in sport of waar dan ook) is een ramp. 6. Conflicten worden opgelost door ze uit te vechten. 7. De beste (leerling, werknemer, ) is de norm. extreme femininiteit kernwaarde: zorg voor anderen, vooral zwakkeren kernonderscheid: zorgen/zorg nodig hebben 1. Dominante waarden in de samenleving zijn zorg voor de zwakkeren en behoud (bijv. milieu) 2. Klein en langzaam is mooi. 3. Iedereen moet bescheiden zijn en goed kunnen luisteren, mannen evengoed als vrouwen. 4. Wegwuiven van uitzonderlijke prestaties of mensen. 5. Conflicten worden opgelost door middel van compromissen en onderhandeling. 6. De nadruk ligt op gelijkheid, solidariteit en kwaliteit van het arbeidsleven. 7. De samenleving is verdraagzaam.

4 Onzekerheidvermijdings-index (OVI) Onzekerheidsvermijding is de mate waarin mensen hechten aan de voorspelbaarheid van hun eigen gedrag en dat van anderen en hoeveel waarde men hecht aan regels en rituelen. extreme onzekerheidvermijding kernwaarde: zekerheid kernonderscheid: waar/niet waar 1. Wat anders is, is gevaarlijk. 2. Bekende risico s worden geaccepteerd, maar dubbelzinnige situaties en onbekende risico s worden gevreesd. 3. Regels zijn belangrijk, ook als ze niet werken. 4. Er bestaan sterke taboes op wat vies, verkeerd of onfatsoenlijk is. 5. Tijd is geld. 6. Er is maar één waarheid en dat is de onze. 7. Deskundigen/specialisten zijn gewaardeerd. extreme onzekerheidstolerantie kernwaarde: zorg voor anderen, vooral zwakkeren kernonderscheid: zorgen/zorg nodig hebben 1. Wat anders is, maakt nieuwsgierig. 2. Dubbelzinnige situaties en onbekende risico s veroorzaken geen onbehagen. 3. Beperkte regels (wat absoluut noodzakelijk is). 4. Agressie en emoties moet je verbergen. 5. Lui zijn is prettig: hard werken wordt alleen gewaardeerd als het noodzakelijk is. 6. Afwijkende en vernieuwende ideeën en gedragingen worden getolereerd. 7. Brede kennis + gezond verstand gewaardeerd. Langetermijngerichtheid (LTG) of Confuciaanse dynamiek index (CDI) Deze index geeft aan in hoeverre samenlevingen zicht door langetermijngerichtheid cq. kortetermijngerichtheid kenmerken. Worden vooral deugden die in een (verre) toekomst beloond worden, bijvoorbeeld spaarzaamheid, als positief beschouwd dan is er sprake van langetermijngerichtheid. Worden vooral respect en traditie en het nakomen van statusverplichtingen en dus gerichtheid op het heden en verleden positief gewaardeerd dan is er sprake van kortetermijngerichtheid. extreme langetermijngerichtheid extreme kortetermijngerichtheid kernwaarde: langetermijnvoordelen kernwaarde: gezichtsverlies vermijden kernonderscheid: dient wel/niet een kernonderscheid: gepast/ niet gepast bepaald doel 1.Zeer hard werken is goed. 1.Voorkom altijd gezichtsverlies. 2. Zuinigheid en sparen zijn goed. 2. Er is sociale druk om hetzelfde te 3. Nooit opgeven, al vallen de resultaten hebben als de buren, ook als dat eigenlijk tegen. te duur is. 4. Mensen kunnen hun leven wijden aan 3. Er worden snelle resultaten verwacht. verheven idealen in de verre toekomst. 4. Tradities moeten worden 5. Tradities kunnen worden aangepast gerespecteerd. aan een moderne context. 5. Er wordt aan sociale eisen (bijv. over 6. Je doel bereiken kan gezichtsverlies en weer cadeaus geven) waard zijn. tegemoetgekomen, wat die ook kosten. 7. Voorbije en toekomstige generaties zijn 6. Persoonlijke stabiliteit wordt zeer belangrijk. gewaardeerd. 7. Sparen is niet populair; er is weinig geld voor investeringen.

5 Verwerkingsopdrachten leertekst waarden en culturele dimensies 1. Op de universiteit van Tilburg werd onder meer dan 800 studenten een enquête gehouden over waarden. De belangrijkste waarden m.b.t. de relatie met hun medestudenten waren: respectvol behulpzaamheid eerlijkheid coöperatief betrokkenheid a. Formuleer voor elke waarde een concrete vorm van gedrag die erbij zou kunnen horen. Je mag niet het woord zelf gebruiken, bijv. respectvol zijn. Schrijf het hierboven op. b. Vind je deze waarden ook zo belangrijk in je omgang met medeleerlingen? Of zou je voor een andere volgorde kiezen? En waarom? Of ontbreken er volgens jou in deze top 5 belangrijke waarden? Kijk voor de hele lijst op p. 2 van 2. Kijk naar de volgende plaatjes en geeft aan of het gaat om symbolen (S), helden (H) of rituelen (R). Probeer ook aan te geven, waarom het precies gaat

6 Docentenhandleiding: onderdeel waarden en culturele dimensies Na dit onderdeel: kan de leerling benoemen wat waarden zijn; kan de leerlingen waarden herkennen en met elkaar vergelijken; kan de leerling aangeven, welke rol waarden in een cultuur spelen; kan de leerlingen culturele praktijken zoals helden, symbolen en rituelen van elkaar onderscheiden; kan de leerling in de rol van een andere cultuur kruipen en cultuurverschillen aanwijzen; kan de leerling de 5 culturele dimensies van Hofstede herkennen en toepassen; kan een leerling in een rollenspel/ in een spelsituatie (drama) waarden uitbeelden; Antwoorden verwerkingsopdrachten leertekst waarden en culturele dimensies 1. Op de universiteit van Tilburg werd onder meer dan 800 studenten een enquête gehouden over waarden. De belangrijkste waarden m.b.t. de relatie met hun medestudenten waren: a. Formuleer voor elke waarde een concrete vorm van gedrag die erbij zou kunnen horen. Je mag niet het woord zelf gebruiken, bijv. respectvol zijn. Schrijf het hierboven op. respectvol bijv. beleefd zijn behulpzaamheid bijv. aantekeningen uitlenen eerlijkheid bijv. zeggen, wat men van iemand vindt coöperatief bijv. met iemand een werkstuk maken betrokkenheid bijv. iemand troosten b. Vind je deze waarden ook zo belangrijk in je omgang met medeleerlingen? Of zou je voor een andere volgorde kiezen? En waarom? Of ontbreken er volgens jou in deze top 5 belangrijke waarden? Kijk voor de hele lijst op p. 2 van eigen antwoorden kijk naar de andere waarden die in de lijst voorkomen (3 e kolom) zoals tolerantie, openheid, enthousiasme, humoristisch, loyaal, flexibiliteit,zelfstandigheid, redelijkheid, etc., 2. Kijk naar de volgende plaatjes en geeft aan of het gaat om symbolen (S), helden (H) of rituelen (R). Probeer ook aan te geven, waarom het precies gaat. 1=S=graffiti 2=R=oktoberfeest 3=H=Paus Johannes Paulus II. (denk aan Poolse jongeren) 4=R=processie 5=S=rastakapsel 6=S=de Catalaanse ezel 7=H=Nelson Mandela 8=H=Bono 9=R=elfstedentocht 3. Geef van de volgende voorbeelden aan, om welke culturele dimensie van Hofstede het gaat. Schrijf ook op, om welk uiterste het gaat en geef een verklaring van je antwoord! A. Drugsverslaafden zijn ziek en moeten geholpen worden. sekse (MAS) femininiteit opkomen voor zwakkeren B. Ik weet nog helemaal niet wat ik ervan moet verwachten, maar de uitwisseling lijkt me heel leuk. Waarheid (OVI) zwakke onzekerheidsvermijding anders nieuwsgierig C. Als je maar hard genoeg werkt, dan kom je er. Deugd (CDI) langetermijngerichtheid aan toekomst denken, hard werken D. Je moet niet improviseren, maar plannen! Waarheid (OVI) sterke onzekerheidsvermijding risico s vermijden

7 E. Hier wordt de directeur met jij en Hans aangesproken. Hiërarchie (MAI) kleine machtafstand geen hiërarchie, eentje van ons. F. Als je het niet bevalt, dan moet je het maar zeggen. Wie zwijgt, stemt toe! Identiteit (IDV) individualisme zeggen wat je op je hart hebt - IK G. Voordat men aan de excursie deelneemt wordt eerst met de groep overlegd. Identiteit (IDV) collectivisme nauwe banden eigen groep H. Mijn vader wil niet, dat ik deze opleiding volg, daarom doe ik het ook niet. Hiërarchie (MAI) grote machtafstand vader is vanzelfsprekende autoriteit I. Ik heb al weer promotie gemaakt en heb nu een auto van de zaak. sekse (MAS) masculiniteit materieel succes, winnen J. We maken een wereldreis, net zo als de buren. Je leeft tenslotte maar één keer! Deugd (CDI) kortetermijngerichtheid - niet sparen, sociale druk buren 4. Kijk naar het volgende filmfragment: q=spa+reclame&total=7&start=0&num=10&so=0&type=search& plindex=2 A. Welke dimensie komt hier tot uitdrukking? Femininiteit B. heel leuk in de klas te bespreken, zeker als er een beamer met internetaansluiting is. Plaats in het examenprogramma/de les De opdracht sluit aan bij kerndoel 43 van de onderbouw: Cultuurverschillen in Nederland en bij kerndoel 45 van de onderbouw: Europese samenwerking; ML1/K/4 Cultuur en socialisatie van maatschappijleer 1 vmbo; ML2/K/6 De multiculturele samenleving van maatschappijleer 2 vmbo; domein E Pluriforme samenleving van maatschappijleer havo en vwo; het nieuwe examendomein voor aardrijkskunde vmbo: grenzen en identiteit; module waardeoriëntatie bij levensbeschouwing. Tevens is de opdracht geschikt voor mentorlessen.