Leven met obesitas. Peter Daansen

Transcriptie

1 Leven met obesitas

2 Van A tot ggz De boeken in de reeks Van A tot ggz beschrijven niet alleen oorzaak, verloop en behandeling van de onderhavige problemen, maar geven ook antwoord op de vraag hoe men met het probleem om moet gaan. Door de prettig leesbare combinatie van beschouwingen, cartoons en citaten zijn de boeken niet alleen geschikt voor vertegenwoordigers van patiëntenverenigingen, behandelaren en mantelzorgers, maar vooral ook voor de cliënten zelf en de mensen in hun directe omgeving. De reeks staat onder redactie van: Fred Sterk, psycholoog-psychotherapeut, werkzaam bij Parnassia, Psycho-Medisch Centrum te Den Haag, afdeling arbeid en psyche (Ockenburgh Prevent) Sjoerd Swaen, psycholoog-psychotherapeut, werkzaam bij Parnassia, Psycho-Medisch Centrum te Den Haag, centrum angststoornissen

3 Leven met obesitas Peter Daansen Bohn Stafleu van Loghum Houten 2005

4 2005 Bohn Stafleu van Loghum, Houten Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912 j het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden. ISBN NUR 777 Ontwerp omslag: PH&D, Huizen Cartoons: Marcel Jurriëns Bohn Stafleu van Loghum Het Spoor 2 Postbus GA Houten

5 Voorwoord In de westerse landen hebben steeds meer mensen overgewicht. Het aantal is dermate verontrustend dat de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) intussen zelfs van een epidemie spreekt. Het Centraal Bureau voor de Statistiek schat dat vandaag de dag ongeveer 40% van de Nederlandse volwassen bevolking te zwaar is. Ongeveer 8% van de bevolking leidt zelfs aan een ernstige vorm van overgewicht. Dit wordt obesitas genoemd. Overgewicht en obesitas verhogen de kans op ziekten. De algemene kwaliteit van leven kan nadelig beïnvloed worden. Het is dus belangrijk iets aan het overgewicht te doen. Talrijke instanties bieden tegenwoordig hulp aan. Er zijn in de loop der jaren verschillende zelfhulporganisaties ontstaan waar je voor voedingadvies terecht kunt. Diëtisten, gewichtsconsulenten, artsen en psychologen bieden evenals commerciële instituten en sportscholen hun hulp aan om af te vallen. De voedingsindustrie heeft talrijke light producten en maaltijdvervangers ontwikkeld. In vrouwen- en mannentijdschriften wordt veel aandacht aan uiterlijk en gewicht besteed. Er gaat geen week voorbij waarin je níet kunt lezen dat er nu eindelijk een nieuwe en vooral gemakkelijke manier is gevonden om succesvol af te vallen. In de kortste tijd kun je tientallen kilo s afvallen zonder extra te bewegen of te lijnen. Het strakke lijf is maakbaar. Als je dit boek ter hand hebt genomen, dan heb je waarschijnlijk al één 5

6 of een aantal afvalpogingen achter de rug. Even waarschijnlijk is het dat je het gewenste gewicht niet hebt bereikt of niet hebt kunnen handhaven. Wellicht hoop je in dit boek weer een nieuwe afvalmethode te ontdekken. In dat geval moet ik je teleurstellen. Dit boek is geen lijnboek. Er worden geen gouden bergen in beloofd. Het boek heet niet voor niets: Leven met obesitas. Het gaat over gezondheid. Het beoogt je te helpen greep te krijgen op je gewicht en je eten en daarmee op je gezondheid en welbevinden. Je kunt lezen hoe overgewicht ontstaat, wat je eraan kunt doen en wat je vooral níet moet doen. Getracht is de op dit moment geldende wetenschappelijke inzichten voor iedereen toegankelijk te maken. Omdat de laatste jaren ook alternatieve geluiden te horen zijn, krijgen deze en de theorieën erachter ook aandacht. De eerste vijf hoofdstukken zijn meer theoretisch van aard. Er staan ook opdrachten in, waarmee de theorie direct in praktijk kan worden gebracht. In het eerste hoofdstuk geven we aan wat obesitas is. Vervolgens gaan we in op een aantal oorzaken. Je kunt lezen dat overgewicht een complexe klacht is met vele oorzaken. In het derde hoofdstuk wordt in het kort een aantal psychologische oorzaken besproken. In hoofdstuk 4 wordt ingegaan op de medische en psychosociale gevolgen van obesitas. In het vijfde hoofdstuk komt het cognitief-gedragstherapeutische model aan bod dat in dit boek als behandelmodel wordt gebruikt. Hoofdstuk 6 heeft als thema doelstellingen. In de hoofdstukken 7 en 8 worden oefeningen gepresenteerd om controle op het eetgedrag te krijgen. In hoofdstuk 9 komen in het kort enkele niet-psychologische en nieuwe ontwikkelingen aan bod. In het laatste hoofdstuk gaat het om terugvalpreventie. Het huidige PsyQ Eetstoornissen & Obesitas, onderdeel van de Parnassia Groep in Den Haag, is in 1999 als eerste instelling binnen de geestelijke gezondheidszorg in Nederland met een speciale behande- 6

7 ling voor obesitas gestart. De in dit boek beschreven werkwijze berust op het onderdeel cognitieve gedragstherapie, zoals dat binnen het multidisciplinaire obesitasprogramma wordt gegeven. Ik wil alle collega s en patiënten bedanken die door hun eigen kunde, commentaar en adviezen mij gestimuleerd en geholpen hebben het behandelprogramma verder te ontwikkelen. Zij lieten mij zien wat voor problemen je bij de behandeling van obesitas kunt verwachten en hoe je ermee om kunt gaan. Enkele personen wil ik in het bijzonder bedanken: Sjoerd Swaen, redactielid van de serie A-ggZ, voor zijn vakkundige commentaar; Angela van Zijl, Iris de Kort en Marion van Dooremaal die als ervaringsdeskundigen het manuscript op herkenbaarheid en bruikbaarheid voor de doelgroep hebben getoetst, en last but not least mijn dochter Julia die het manuscript zeer kritisch heeft gelezen. Peter Daansen Den Haag, voorjaar

8 8

9 Inhoud Voorwoord 1 Wat is overgewicht? 13 Subjectieve maten 15 Ideaalgewicht 15 Goed-gevoel-gewicht 16 Objectieve maten 17 Huidplooimeting 17 Taille-heupverhouding 18 Bio-elektrische impedantieanalyse 19 Gewenst gewicht 19 Broca-gewicht 20 Body Mass Index 20 Obesitas: een vorm van eetstoornis of verslaving? 22 Samenvatting 25 2 Hoe heeft het zover kunnen komen? 27 De energiebalans 28 Vetophoping - een biologisch overlevingsmechanisme 29 Het effect van lijnen 31 Componenten van het energieverbruik 33 De ruststofwisseling 33 Het thermische effect van voedsel 34 9

10 Fysieke activiteit 34 Erfelijke factoren 35 Omgevingsfactoren 36 Obesitas door medicijngebruik 37 Diëtaire oorzaken de samenstelling van ons eten 39 Samenvatting 41 3 Psychologische aspecten 43 Vormen van eetgedrag 43 De externe eter 44 De lijngerichte eter 45 De emotionele eter 45 Samenvatting 50 4 Gevolgen van obesitas 51 Lichamelijke gevolgen 51 Psychosociale gevolgen 53 Samenvatting 55 5 Cognitieve gedragstherapie 57 Locus of control 58 Klachtgericht behandelen 59 Het model 61 Kerngedachten 64 Samenvatting 70 6 Doelstellingen 71 Ik wil wel, maar ik wil niet 72 Samenvatting 84 10

11 7 Interventies 85 Het eetdagboek 86 Risicosituaties 89 Cognitieve technieken 90 Automatische gedachten herkennen 93 Zelfcontrole 98 Stimuluscontrole 99 Gedragscontrole 100 Kosten 101 Samenvatting Met bewustzijn eten het principe van aandacht 103 Honger 105 Eten zonder aandacht 107 Eten met aandacht 108 Aandachtsoefeningen 109 De ademhaling 109 Met aandacht eten 111 Gedachteonderdrukking 112 De body scan 115 Sensaties 116 Tot besluit Andere gewichtsreducerende maatregelen 119 Dieetmanagement 119 Koolhydraatverslaving 123 Alternatieve diëten 124 Beweging 127 Medicijnen 128 Chirurgische maatregelen 129 Samenvatting

12 10 Slotbeschouwing 131 Terugvalpreventie 131 Wat te doen als niets helpt? 135 Literatuur 137 Over de auteur 141 Raad van advies 143 Reeds verschenen titels