Aartsbisdom Mechelen-Brussel Vicariaat Onderwijs Diocesane Pedagogische Begeleiding Secundair Onderwijs

Transcriptie

1 Aartsbisdom Mechelen-Brussel Vicariaat Onderwijs Diocesane Pedagogische Begeleiding Secundair Onderwijs Vademecum Duits (2007) 1 Situering van het vak 1.1 Huidige situatie In de wereld van vandaag, en zeker in de zich ontwikkelende Europese Unie, zijn mobiliteit en grensoverschrijdende contacten meer dan ooit noodzakelijk geworden. Een opleiding tot meertaligheid moet aan deze noden beantwoorden. Een onderwijs met een duidelijk Europese oriëntatie moet dus de ontwikkeling van de taalcompetenties van zijn leerlingen ondersteunen en maakt meertaligheid tot een hoofddoelstelling. Duits is in Vlaanderen voor de meeste leerlingen de derde moderne taal die ze leren. Belangstelling of leergierigheid voor het vak Duits is bij leerlingen niet altijd aanwezig. Motivering voor Duits is dan ook een belangrijke taak van de leraar. Ze moet er mede voor zorgen dat de initiatie in de vreemde taal voldoende succesbelevingen garandeert, waarop in de derde graad kan worden verder gebouwd. Er moet dan ook optimaal gebruik gemaakt worden van de taalverwantschap tussen het Duits en het Nederlands en van de ervaring die leerlingen hebben opgedaan in het hanteren en beheersen van alle mogelijke vormen van leren bij het leren van Frans en Engels: gebruik van hulpmiddelen, gebruik van luister- en leesvaardigheidstrategieën, persoonlijke manieren van woordenschatverwerving, enz. 1.2 Beschikbare leerplannen Tweede graad Duits ASO alle studierichtingen: 2002/009 Leerplan voor één lesuur per week. Kon ingevoerd worden sinds september Licapnummer: D/2002/0279/009. Tweede graad Duits TSO Handel-talen: 2002/010 Leerplan voor één lesuur per week met uitbreiding en verdieping voor een tweede en een derde lesuur. Kon ingevoerd worden sinds september Licapnummer: D/2002/0279/010. Vanaf september 2005 maakte een lessentabelwijziging in Handel-talen meer Duits mogelijk. Om deze studierichting sterker te profileren kan men zowel in het eerste leerjaar als in het tweede 2 uur Duits aanbieden. Het huidige bovenvermelde leerplan is voor 1 tot 3 uur (30 tot 90 uur) bedoeld. Het bijkomende (complementaire uur) zal voor intensievere vaardigheidstraining kunnen worden gebruikt. Tweede graad Duits TSO Handel - complementair: 2002/010 Voor de invulling van de complementaire uren in deze studierichting kan het leerplan van de tweede graad Handel-talen worden gebruikt. Licapnummer: D/2002/0279/010. Tweede graad Duits TSO Toerisme - complementair: 2002/010

2 Voor de invulling van de complementaire uren in deze studierichting kan het leerplan van de tweede graad Handel-talen worden gebruikt. Licapnummer: D/2002/0279/010. Derde graad Duits ASO studierichtingen met component moderne talen: 2006/030 Twee uur per week + eventueel 1 door de school autonoom toe te kennen graaduur uit de cluster moderne talen. Is ingevoerd vanaf september 2004 in het eerste leerjaar en geldt vanaf september 2005 ook voor het tweede leerjaar. Licapnummer: D/2004/0279/035. Dit leerplan vermeldt al de specifieke eindtermen en bevat tips voor vakkenoverschrijdend werken in de vrije ruimte. Het werd aangevuld met een eenvormige inleiding met visie op moderne vreemde talen. Het is een leerplan voor tweemaal 2 uur. Als de school aan Duits een graaduur toewijst, worden de bijkomende lesuren voor intensievere vaardigheidstraining al of niet in vakkenoverschrijdend projectwerk gebruikt. Derde graad Duits ASO complementair, één uur per week Derde graad Duits ASO complementair, twee uur per week Omdat het VVKSO in het kader van de vrije ruimte in de lessentabellen voor de studierichtingen zonder de component moderne talen geen Duits aanbeveelt, biedt zij voor deze keuze geen leerplan aan. Enkel nog via de vakbegeleiders kan een adviesleerplan voor deze situaties verkregen worden. Voor de situatie met twee complementaire lesuren per week kan het leerplan voor de studierichtingen met de component moderne talen worden gebruikt (2004/035). Derde graad Duits TSO Secretariaat-talen: 2002/075 Drie uur per week. Kon vanaf september 2003 worden ingevoerd. Licapnummer: D/2003/0279/075. Derde graad Duits TSO Handel, Onthaal en public relations, Boekhoudeninformatica complementair, Informaticabeheer complementair: 2003/002 Twee uur per week. Kon vanaf september 2003 worden ingevoerd. Licapnummer: D/2003/0279/002. Derde graad Duits TSO Boekhouden-informatica complementair en Informaticabeheer complementair: 2003/005 Een uur per week. Kon vanaf september 2003 worden ingevoerd. Licapnummer: D/2003/0279/005. Dit leerplan is een adviesleerplan: voor leerplannen Duits in complementaire uren volstaat de goedkeuring van het VVKSO. Derde graad Duits TSO Toerisme:2003/004 Twee uur per week. Kon vanaf september 2003 worden ingevoerd. Dit leerplan heeft de status van een goedgekeurd leerplan. Derde graad Duits Hotel: 2003/003 Twee uur per week. Kon vanaf september 2003 worden ingevoerd. Licapnummer: D/2003/0279/

3 Alle bovengenoemde leerplannen, maar ook alle ongewijzigde leerplannen voor een aantal specifieke studierichtingen binnen TSO en BSO zijn op het net beschikbaar en kunnen gedownload worden via dan kiezen voor publicaties, leerplannen. 2 Professionaliteit 2.1 Vaardigheidstraining centraal Duits wordt in het secundair onderwijs in de eerste plaats aangeboden om vaardigheden te verwerven om sociaal contact te onderhouden met anderstaligen, voor studie- en researchdoeleinden tijdens de latere studies en loopbaan, voor professionele doeleinden in het bedrijfsleven, om de horizon via rechtstreeks contact met de anderstalige culturen te verruimen, om attitudes van openheid, communicatiebereidheid, intellectuele nieuwsgierigheid, kritische zin en verdraagzaamheid te ontwikkelen, om zich te ontspannen. Ontwikkeling van communicatieve en interculturele competentie in lezen, luisteren, spreken en schrijven (de vier basisvaardigheden) en in het interactieve samenspel daarvan, is voor alle leerlingen op alle niveaus en in alle graden een absolute prioriteit. Woordenschatverwerving is essentieel als bouwsteen voor de vaardigheidstraining. Het best wordt woordenschat concentrisch aangebracht en met behulp van taalstructuren (Redemittel). Binnen de TSO-richtingen in de derde graad dient een flink stuk van het aantal lestijden aan vaktaal te worden besteed. Grammatica staat in dienst van de vaardigheidstraining en dient om het leerproces te ondersteunen. De toepassing van een aantal grammaticale wetmatigheden is veel belangrijker dan het kunnen formuleren ervan. 2.2 Jaarplan en schoolagenda Een jaarplan is een realistische weerspiegeling van het leerplan: uit het jaarplan moet blijken dat alle onderdelen van het leerplan aan bod komen en evenwichtig over het jaar verspreid worden. Vermits de leerplannen Duits graadleerplannen zijn, is verticaal vakoverleg onontbeerlijk. In de schoolagenda van de leraar wordt best genoteerd welke onderdelen van de leerstof in de les behandeld werden en welke vaardigheden ingeoefend werden. Ook overhoringen en huiswerkopdrachten worden vermeld. 2.3 Vakgroepwerking binnen en buiten de eigen school Vermits de leerplannen Duits graadleerplannen zijn, dienen binnen de vakgroep duidelijke afspraken te worden gemaakt om de verticale samenhang te vrijwaren. Leerlijnen kunnen slechts uitgetekend worden, wanneer door de vakgroep nagedacht wordt over de longitudinale doelstellingen per studierichting. Om gelijkvormigheid in parallelgroepen te bewaren is ook horizontaal overleg een must. Maar ook overleg tussen de vakcoördinatoren Frans, Engels en Duits moet worden gestimuleerd: het komt het taalbeleid op school alleen maar ten goede. - 3

4 Vermits de vakgroep Duits in de eigen school meestal erg klein is, is het interessant om één keer per jaar schooloverstijgend een vakvergadering te houden. De pedagogische begeleiding organiseert ook twee regionale vakvergaderingen per schooljaar: daar hebben collega s de mogelijkheid elkaar te ontmoeten en materiaal uit te wisselen. Deze vakvergaderingen worden altijd tijdig in de Maandberichten meegedeeld. 2.4 Actieve werkvormen en ICT Uitleg, gegeven door de leraar, is belangrijk in het leerproces, maar volstaat voor leerlingen dikwijls niet. Er moeten activiteiten voorzien worden waardoor leerlingen de kans krijgen zich de leerstof eigen te maken. Wanneer de leerlingen zelf verantwoordelijkheid dragen voor hun leerproces, gaan ze zich ook meer betrokken voelen. Ook de rol van de leraar verandert: naast zijn traditionele rol als expert zal hij ook optreden als coach om de leerlingen optimaal bij hun leerproces te begeleiden. Wanneer Duits binnen de vrije ruimte wordt aangeboden, is dit ideaal om projecten rond Begeleid Zelfstandig Leren te organiseren. In het leerplan derde graad ASO staan suggesties hieromtrent en ook bij staan bij Cursusmateriaal enkele (uitgewerkte) projecten. Het voorbije schooljaar stelden enkele leraren hun eigen projecten voor. Meer informatie hieromtrent bij de pedagogische begeleiding Duits. De informatie- en communicatietechnologie biedt aan de taalleraar nieuwe mogelijkheden om te werken in de richting van ontdekkend en zelfstandig leren. De computer kan ook een boeiend leermiddel zijn dat kansen biedt voor differentiatie. 2.5 Eindtermen Er zijn geen eindtermen ontworpen voor een situatie Duits als derde moderne vreemde taal. Wel zijn er specifieke eindtermen (SET) voor de derde graad ASO in richtingen met de component Moderne talen. Deze eindtermen Moderne talen hebben betrekking op kennis, inzichten, vaardigheden en attitudes van leerlingen bij het leren van een vreemde taal. Er wordt naar verwezen binnen het leerplan Duits derde graad ASO. Net zoals voor de andere vakken zijn de vakoverschrijdende eindtermen (VOET) ook voor Duits van toepassing. Bij het werken aan de realisatie van de leerplandoelstellingen voor elke vaardigheid zullen de leerlingen ook kunnen werken aan de realisatie van een aantal VOET, vooral leren leren en sociale vaardigheden. Aan de realisatie van een aantal andere VOET zullen ze kunnen werken via het aangeboden tekstmateriaal en afhankelijk van de prioriteiten van de school en de begeleiding door de leraar. 3 Leermiddelen en vaklokaal Er is een zeer ruime keuze aan leermiddelen op de markt, vooral voor Duits in ASO, beperkter voor Duits in TSO, waar vaktaal in de derde graad een belangrijke rol speelt. Het materiaal dat door Vlaamse uitgeverijen werd verspreid is conform de leerplannen. Ook de Duitse uitgeverijen blijven interessant materiaal aanbieden. Vaak stelt dit de competentieniveaus binnen het Europees referentiekader centraal en het vaardigheidsmateriaal is daar dan ook op afgestemd. Meer en meer scholen werken met vaklokalen i.p.v. klaslokalen : de pedagogische begeleiding juicht dit alleen maar toe. Het spreekt dan ook vanzelf dat leraren in een vaklokaal Duits moeten kunnen beschikken over een CD/DV-speler, audioapparatuur, TV en een flink aantal vertalende woordenboeken. De beschikbaarheid van een aantal computers met internetaansluiting in het vaklokaal kan het onderwijs Duits alleen maar ten goede komen. - 4

5 - 5 4 Evalueren Het evalueren moet geïntegreerd zijn in het leerproces, het is geen doel op zich, maar staat in de eerste plaats ten dienste van het terugkoppelingsproces. Evaluatie biedt zowel voor de leerling als voor de leraar feedback. Bij een goede evaluatiepraktijk in de moderne talen is er altijd een directe correlatie tussen kennis en vaardigheden. Bij een goede evaluatiepraktijk is elke vaardigheidstoets in die zin ook altijd een kennistoets. Zo kunnen bijvoorbeeld lexicale rijkdom en grammaticale correctheid twee mogelijke parameters zijn bij de beoordeling van spreek- en schrijfopdrachten. Het verdient aanbeveling regelmatig te evalueren, leerlingen hebben recht op meer dan één moment van toetsing. Evaluatie is in principe een continu proces dat veel verschillende vormen kan aannemen. Die vormen behoren tot de autonomie van de school. Een systeem van gespreide evaluatie met permanente feedback biedt heel wat voordelen voor talen. De nieuwe didactische inzichten dwingen de leraar tot aangepaste evaluatie: bij actieve werkvormen, zelfsturend leren en vakkenoverschrijdende projecten dient men niet alleen het product te beoordelen, maar ook het proces. Daarbij spelen evaluatie van attitudes en zelfevaluatie van de leerling een belangrijke rol. Het gebruik van de SAM-schaal (attitudes) en het gebruik van vragenlijsten die leerlingen aanzetten tot reflectie op hun resultaat en aanpak (zelfevaluatie) zijn hier goede hulpmiddelen. 5 Beginnende leraren De begeleiding nodigt alle beginnende leraren uit tijdens twee dagen die speciaal voor hen bedoeld zijn. De eerste ontmoeting vindt plaats op 24 oktober 2007, de tweede op 27 februari Naast interactie rond enkele algemene thema s zoals klassenmanagement en waardebeleving, krijgen de beginnende leraren ook de kans de vakbegeleiders te ontmoeten. Aan de scholen wordt ook gevraagd de gegevens m.b.t. nieuwe leraren door te geven, zodat de vakbegeleider op het werkveld zelf een ontmoeting met de jonge collega s kan hebben. Het is anderzijds ook ontzettend belangrijk dat nieuwe leraren door hun oudere (vak)collega s goed worden opgevangen. Scholen waar al een systeem van peter- of meterschap en mentoraat bestaat, voelen zich hier heel goed bij. Ook de vakwerkgroep speelt hier een cruciale rol. 6 Varia 6.1 Community Duits op elov Leraren Duits met een elov-account worden uitgenodigd in de digitale community Duits elov-ideeën en -materiaal uit te wisselen en te bespreken. Ze kunnen ook via de communicatiekanalen contact met elkaar opnemen. De voornaamste bedoeling is echter interactief elov-materiaal uitwisselen: vragenpools, leereenheden en leerpaden. Via discussiefora met geavanceerde zoekmogelijkheden kun je vragenpools posten en downloaden. Een vragenpool is een geheel van interactieve oefeningen/vragen (bv. 30 vragen) rond één thema of item. Je kunt de vragenpool als bijlage in één van de pools (tweede graad, derde graad) opsturen.

6 Een leereenheid - maar ook een leerpad - bestaat uit verschillende componenten, uit teksten, afbeeldingen en tenminste ook een zelftoets. Je kunt ze (bij voorkeur samen met een beschrijvend stappenplan) verzamelen en als een exportbestand voor je collega's ter beschikking stellen. De procedure voor de uitwisseling wordt via een leerpad op het forum aangegeven. Om leraren op weg te helpen vind je in de community Duits ook voorbeelden van vragenpools en leerpaden. Het uitwisselingsplatform zou de leraar dus uitstekende diensten kunnen bewijzen bij zijn voorbereidingen. Uiteraard hangt het succes af van het feit of er voldoende mensen bereid gevonden worden om hun materiaal of hun ideeën via deze weg met anderen te delen. Ik zou dan ook een dringende oproep willen doen om hieraan intens te willen meewerken. Eigenlijk hebben wij als vakleraar Duits allemaal hetzelfde doel voor ogen: onze leerlingen in het minimum aan uren waarmee we ons moeten beredderen, zoveel mogelijk Duits aan te bieden, opdat zij zo efficiënt mogelijk in een Duitstalige omgeving of met Duitstalig materiaal zouden kunnen functioneren. Voor vragen en inlichtingen kun je terecht bij de communityleider van ons bisdom Leen Pil (leen.pil@gmail.com). 6.2 Deutschlern.net Deutschlern.net is ontwikkeld aan het Sprachen-Selbstlernzentrum van Navarro en wordt vanuit Vlaanderen mee richting gegeven. Oriënterend daarbij zijn het Europees referentiekader en de visieteksten rond taalbeleid. Het sluit ook aan bij de filosofie van het autonome leren. Het wil de gebruiker de kans bieden om op eigen tempo zijn vaardigheden te ontwikkelen. Via een aantal bijkomende tools wil het daarenboven de leerling uitnodigen zijn leerproces kritisch op te volgen en gedeeltelijk zelf in handen te nemen. Door de directe koppeling aan een Lehrerseite blijft een beperkte sturing mogelijk. Via het ingebouwde communicatieplatform en een goed uitgebouwd feedbacktool kan de leraar tenslotte elke leerling of leerlingengroep individueel begeleiden. Deutschlern.net leent zich ook uitstekend voor het werken met taalportfolio s. De leerling die zijn eigen taalparcours uittekent, kan hier terecht voor lees-, luister- en schrijfvaardigheidsoefeningen. Via de thematisch opgebouwde database kan hij daarenboven teksten kiezen die hem interesseren. Een keuze die hij in de inleiding op zijn portfolio of achteraf bij de bespreking van het portfolio kan motiveren. De lerende beschikt daarenboven over een online woordenschatschrift, waarin hij alle nieuwe woordenschat kan opslaan en ordenen. Via een aantal ingebouwde links kan hij bij elk woord de nodige grammaticale informatie of voorbeeldzinnen opvragen. Via het ingebouwde leerlingvolgsysteem kan de leraar elke leerling persoonlijk opvolgen: wie heeft wat gemaakt wanneer en met welk resultaat? Welke nieuwe woorden heeft hij opgeslagen? Aan welke discussies heeft hij deelgenomen? Hoe regelmatig heeft hij gewerkt? Hoe dikwijls heeft hij een oefening opnieuw gemaakt? Wie geïnteresseerd is, vindt een handleiding bij Deutschlern.net op de elov-community. Navigatieschema: Informatie (in het linkerframe) - Handleidingen (in het rechterframe) - Werken met Deutschlern.net. 6.3 Maandberichten Duits Maandelijks worden vanuit de diocesane begeleidingsdienst vakmededelingen naar de scholen g d. De pedagogisch begeleider geeft hierin informatie over nascholing, interessante leermiddelen, regionale vakvergaderingen, - 6

7 Het is voor de leraren een uitstekend middel om op de hoogte te blijven van de actuele situatie van het vak. Voor Duits worden via deze weg ook leermiddelen doorgegeven. De lectuur van de Maandberichten wordt dan ook sterk aanbevolen. Met de beste wensen voor een succesvol schooljaar! Marina Slegtinck Pedagogisch begeleider Duits Korte Veldstraat Bonheiden Tel.: marina.slegtinck.mb@kerknet.be - 7 P.S. Raadpleeg ook onder Vakdocumenten de algemene visie op het vak Duits.