Verdiepingsvariant Training 'Psychosociale problemen signaleren'

Transcriptie

1 Verdiepingsvariant Training 'Psychosociale problemen signaleren' Anke van de Vegte, coördinator Deskundigheidsbevordering IKNL, locatie Rotterdam Tot stand gekomen in samenwerking met: - Mieke Groen, klinisch psycholoog en werkzaam in het Sint Franciscus Gasthuis te Rotterdam - Stefan Teijn, klinisch psycholoog en werkzaam in het Maasstad ziekenhuis te Rotterdam - Janny Salomé, nurse practitioner oncologie en werkzaam in het Sint Franciscus Gasthuis te Rotterdam Aanleiding In het najaar van 2009 is door het IKNL, locatie Rotterdam (voorheen IKR) de training 'Psychosociale problemen signaleren' ontwikkeld als scholing (training) voor verpleegkundigen die vanuit de richtlijn 'Detecteren behoefte psychosociale zorg' de lastmeter bespreken met de patiënt met kanker. De training beslaat twee bijeenkomsten van vier uur. De inhoud van de training geeft een introductie op de richtlijn met een uiteenzetting van begrippen die er in voorkomen. Daarnaast richt het zich op het omgaan respectievelijk het gebruik van de lastmeter en is er aandacht voor verwijzing naar andere zorgverleners. De training is bedoeld om verpleegkundigen de nodige handvatten te geven waardoor zij in de praktijksituatie de lastmeter kunnen hanteren. Concreet betekent dit: het nut van de lastmeter kunnen uitleggen op patiëntniveau, de 'werkelijke' last kunnen signaleren en zo nodig adequaat kunnen verwijzen naar de juiste zorgverlener. Nadat enkele ziekenhuizen in de regio Rotterdam ruim een jaar gewerkt hebben met de huidige opzet van de training blijkt in de praktijk dat de training op bepaalde aspecten te weinig aansluit om het gewenste leereffect te verkrijgen. Op zich biedt de training de ziekenhuizen respectievelijk degenen die de training geven, de trainers, de mogelijkheid om de training aan te passen aan de eigen situatie, leervragen en het kennisniveau van de doelgroep: verpleegkundigen die gaan werken met de lastmeter. Maar ondanks deze mogelijkheid is er een vraag naar een inhoudelijke aanpassing. De kritiek op de training uit 2009 is vooral gericht op de eerste bijeenkomst. In de 1 e bijeenkomst komt de lastmeter te weinig aan de orde als oefenmateriaal. Het gaat te veel over de achtergrond van de richtlijn, de psychosociale problematiek van een patiënt met kanker en het oefenen om bewustwording van de eigen attitude te bewerkstelligen bedoeld als voorbereiding op het gesprek met de patiënt. Het praktisch oefenen en het omgaan met de lastmeter komt uitgebreid aan de orde tijdens de tweede bijeenkomst. De conclusie uit de bovenstaande kritiek is dat het werkveld behoefte heeft aan een training die meer nadruk legt op het omgaan en hanteren van de lastmeter, de verpleegkundige goed vertrouwd raakt met de lastmeter. En dat de inhoud meer is afgestemd op de praktijksituatie van de verpleegkundige zoals zijn deze tegenkomt tijdens het gesprek met de patiënt over de ingevulde lastmeter. Met deze kritiek heeft het IKNL locatie Rotterdam een nieuwe opzet, een variant, op de huidige training ontwikkeld. Deze variant kan in de bestaande training van 2009 worden toegepast. De nieuwe opzet heeft als uitgangspunt: stapsgewijs alle facetten van de lastmeter doorlopen vanaf het uitreiken tot en met het uitspreken van een eventuele verwijzing. In de 1 e bijeenkomst wordt de lastmeter stapsgewijs benaderd en geoefend met simuleerde lastmeters. De deelnemers krijgen wederom een huiswerkopdracht mee en dit vormt grotendeels de inhoud van de 2 e bijeenkomst. Hierin staan centraal de eigen afgenomen lastmeters met de ervaringen die daarbij zijn opgedaan bij het gesprek met de patiënt. De leervragen en moeilijkheden komen hierbij uitgebreid aan de orde. Samenvattend, de onderdelen in de training bij de nieuwe opzet in willekeurige volgorde zijn: - stapsgewijs oefenen met de lastmeter, vanaf de introductie tot verwijzing - duidelijkheid over de functie van de lastmeter - het omgaan met verschillende ingevulde lastmeters - grenzen stellen aan een onderwerp bij het bespreken van de items - het kunnen hanteren van verschillende emoties van de patiënt tijdens het gesprek - beoordelen, kijken naar de ingevulde lastmeter zonder eigen interpretatie - gespreksvaardigheden toegespitst op het gesprek met de patiënt en het bespreken van de lastmeter 1

2 NIEUWE variant om meer te oefenen met de lastmeter Het omgaan met de lastmeter wordt uiteengezet in vijf stappen. Door de lastmeter in stappen uiteen te zetten kan de verpleegkundige het gesprek met de patiënt ordenen. Elke stap bevat een bepaalde handeling en vraagt daarbij specifieke kennis/vaardigheden van de verpleegkundige. De vijf stappen met de handelingen en vaardigheden zijn in onderstaande tabel gezet. Stap Handeling vpk Benodigde kennis/vaardigheden vpk 1. Uitreiken van de lastmeter Instructie geven over het doel van de lastmeter en de werkwijze: invullen en bespreken 2. Het ontvangen van de lastmeter Controleren volledig ingevuld en wat te doen als dit niet is gebeurd. 3. Bespreken van de lastmeter Inhoud items kennen, doorvragen 4. Hulpvraag inzichtelijk hebben Samenvatting geven over de ingevulde Lastmeter en het gesprek hierover. Bepalen van hulpvraag samen met patiënt 5. Uitspreken eventuele verwijzing Verwijzingsmogelijkheden kennen De vijf stappen worden stapsgewijs in de nieuwe opzet uitgevoerd in de eerste bijeenkomst. In de tweede bijeenkomst vindt de borging plaats. Het algemene doel bij de vijf stappen is: leren kijken naar hoe de lastmeter er uit ziet; uit welke onderdelen deze bestaat en hoe je deze bespreekt met de patiënt. Totale tijdsinvestering voor stapsgewijze benadering is mede afhankelijk van hoe de plenaire besprekingen verlopen en welke leervragen er komen. De tijd alleen voor de uitvoering van de oefeningen in de stappen is geschat op 60 minuten Werkwijze algemeen: Er wordt gewerkt in groepjes van 2 of 3 deelnemers (mede afhankelijk van de groepsgrootte). De subgroepen krijgen stapsgewijs een opdracht om te oefenen met een ingevulde lastmeter, zie hiervoor benodigdheden. De samenstelling van de subgroepen blijft ongewijzigd. Er zijn vier (of vijf) ingevulde lastmeters die van elkaar verschillen. Elke ingevulde lastmeter heeft een eigen problematiek. Het begint met de eerste stap. Hiervoor krijgt elke subgroep een ingevulde lastmeter en een opdracht en gaat hier mee aan het werk. Bij een volgende stap wisselen de subgroepen van lastmeter zodat zij bij elke stap met een andere ingevulde lastmeter werken. Hierdoor ziet iedereen dus meerdere mogelijkheden van hoe een lastmeter ingevuld kan zijn en leert hier op te reageren. Per stap zijn er kleine opdrachten die worden uitgevoerd in de subgroep. Afhankelijk van de stap wordt na de stap het groepswerk plenair teruggekoppeld en zo nodig van nuttige handvatten, tips voorzien. Benodigdheden: Vier (vijf) ingevulde lastmeters, elk met een eigen problematiek. De onderstaande 1-5 ingevulde lastmeters zijn bedacht omdat deze in de praktijk veelvuldig tegenkomen en daarnaast een bepaalde problematiek te weeg brengen. Natuurlijk zijn meerdere variaties mogelijk bijvoorbeeld afgestemd op de ervaring die in het ziekenhuis/afdeling voorkomen. 1. Een die zeer gevarieerd is ingevuld maar waarbij geen eindscore voor de last is ingevuld. 2. Een waarbij alle items met 'ja' zijn ingevuld en als eindscore voor de last een 2 staat. 3. Een waarbij niets ingevuld bij de items en alleen de eindscore voor de last met een 10 is aangegeven. 2

3 4. Een die gedeeltelijk is ingevuld bij de items met afwisselend 'ja', 'nee' en een 5 als eindscore heeft. 5. Een die volledig is ingevuld en bij de items 'lichamelijke' en 'emotionele' problemen meerdere keren 'ja' heeft ingevuld en als eindscore een 6 heeft en bij de hulpvraag niets heeft staan. BIJEENKOMST 1 Werkwijze per stap. Stap 1: Voor de gehele groep. Tijd voor de uitvoering: maximaal 5 minuten. De helft van de groep krijgt een lege lastmeter. Deze groep bekijkt de lastmeter met de items. De groep die geen lastmeter heeft schrijft op wat het nut is van de lastmeter. Degenen met de lege lastmeter geeft deze lastmeter aan degene met geen lastmeter. En zij introduceert daarbij de lastmeter en vraagt om deze in te vullen en/of mee te nemen bij de afspraak. Einde oefening. Plenair bespreken. Ingaan op hoe doe je de introductie van de lastmeter: - wat zeg je, - wat wil je dat de patiënt doet en - hoe weet je uitleg duidelijk overkomt op de patiënt. Stap 2: Voor stap 2 zijn groepjes nodig bestaande uit twee deelnemers. Totale tijd voor de uitvoering 10 minuten: vijf minuten per lastmeter Ieder groepje ontvangt een ingevulde lastmeter(zie benodigdheden, vorige pagina). De verschillende lastmeters worden willekeurig uitgedeeld. Per groepje bespreken zij de lastmeter op: - wat zie je? - wat is er bijzonder aan? In het kort schrijven ze dit op. Na vijf minuten geeft het groepje de lastmeter door aan groepje rechts van hun. Op deze wijze krijgt ieder groepje een nieuwe lastmeter met een andere problematiek. Ook hierbij bespreekt het groepje de twee vragen en schrijft dit in het kort op. Tijd hiervoor is 5 minuten. Einde groepsopdracht. Dit plenair bespreken. Ingaan op de ingevulde lastmeters die in de groepjes zijn rond gegaan: - wat doe je als je een niet ingevulde lastmeter krijgt? - een lastmeter onvolledig is ingevuld Stap 3: Voor stap 3 zijn groepjes nodig bestaande uit twee of drie deelnemers. Totale tijd voor de uitvoering 25 minuten: 5 minuten gezamenlijk voorbereiden, 7 minuten voor het 1 e gesprek; 3 minuten evaluatie, 7 minuten gesprek 2 e ronde, 3 minuten evaluatie. Van het groepje bestaande uit 3 personen, speelt een de patiënt en de andere twee zijn de vragers. De vragers spelen samen de rol van verpleegkundige die het gesprek voert met de patiënt. Er wordt een nieuwe lastmeter ingebracht (een van de vier, zie benodigdheden). In het groepje deze bekijken op: - wat valt op? - wat zou je er over willen vragen, met welk doel? - hoe stel je deze vragen? (formuleren) Na deze voorbereiding wordt het gesprek in het 'echt' gespeeld. Een speelt de patiënt, de andere twee spelen samen de verpleegkundige die de lastmeter ontvangt en deze bespreekt met de patiënt. Zij kunnen de vragen beurtelings stellen of halverwege de tijd wisselen. De gehele lastmeter wordt besproken. Dus ook de hulpvraag met wel of geen hulp nodig. Einde gesprek. Het groepje evalueert zelf kort over hoe het ging (3 minuten). 3

4 Hierna wisselt de lastmeter. Ieder groepje geeft zijn lastmeter weer rechts door. Als het goed is heeft nu ieder groepje bij de stap 1,2,3 de vier/vijf variaties van de lastmeter gehad. In de 2 e ronde van deze stap wordt het gesprek gelijk gevoerd. Een ander speelt de patiënt en brengt de nieuwe lastmeter mee. De twee andere doen samen het gesprek en stellen afwisselend de vragen of wisselen halverwege de tijd. Het gesprek wordt afgesloten met de hulpvraag. Einde gesprek. Het groepje evalueert eerst zelf hoe het ging met vragen als: - wat goed ging? - waar liep je tegen aan? - wat vond je anders gaan dan in het eerste gesprek? Vervolgens deze stap plenair bespreken, per groepje en gezamenlijk. Ingaan op de geconstateerde moeilijkheden en het doorvragen: krijg je tijdens het gesprek voldoende informatie over de ingevulde lastmeter. Stap 3 en 4 In deze stap wordt een voorbeeld gesprek gevoerd met een doorsnee lastmeter (of een van de uitgedeelde). Twee varianten zijn mogelijk: Variant een: de (coördinerend) oncologieverpleegkundige of np oncologie speelt de rol als patiënt en de deelnemers stellen de vragen stellen. Elk tweetal krijgt een item van de probleemlijst toegewezen en formuleert hierover een à twee vragen. Zij zijn verantwoordelijk voor dit item en dienen dus voldoende informatie hierover te verkrijgen. Tijdens het rollenspel mag een tot twee vragen per item gesteld worden, er kan worden doorgevraagd. De psycholoog observeert. Na afloop doet psycholoog de evaluatie en geeft aan hoe het ging en hoe het eventueel anders kan, geeft tips. Variant twee: het gehele rollenspel wordt gespeeld door de psycholoog (speelt rol van verpleegkundige en stelt de vragen) en de coord. Verpleegkundige of np speelt de rol van patiënt. Doel is: het verwerken respectievelijk borgen van eerdere oefeningen en de handvatten uit de plenaire bespreking. Totale tijd voor de uitvoering 20 minuten: 5 minuten voorbereiden vragen, 10 minuten gesprek (dit is de daadwerkelijke tijd voor het gesprek); 5 minuten bepalen hulpvraag met argumenten. Voorbereiding bij variant 1. De groep indelen in tweetallen. De lastmeter uitdelen. De items verdelen over de groepjes. Aangeven dat zij verantwoordelijk zijn voor de inhoud van dit item en dus voldoende informatie hierover verkrijgen. Het gesprek begint (mag niet langer als 10 minuten duren) en eindigt bij het formuleren van de hulpvraag. Na het gesprek: per tweetal nu de hulpvraag bepalen: wat heeft de patiënt nodig en waarom. Dit op een geeltje opschrijven. De geeltjes op een flap plakken om een overzicht te krijgen waar ieder groepje aan denkt. Plenair bespreken het verloop van het gesprek en de opties van de hulpvraag bespreken. Ingaan op: waar is de hulpvraag op gebaseerd en de eventuele verschillende keuzes tussen de groepjes. Benodigdheden: een ingevulde lastmeter Stap 5 De verwijzingsmogelijkheden uit de PowerPointpresentatie laten zien. Huiswerkopdracht aanpassen: Neem een lastmeter af en bespreek deze met de patiënt. Werk dit gesprek uit volgens de vijfstappen zoals deze vandaag aan de orde zijn geweest. - Welke onderdelen uit de stappen vond je moeilijk? - Waar heb je specifiek moeite mee en waar zou je meer aandacht voor willen in de komende bijeenkomst. Zie volgende pagina voor suggesties bijeenkomst 2. 4

5 BIJEENKOMST 2 Onderstaande suggesties zijn gebaseerd op de aanpassingsvariant bijeenkomst Bespreken huiswerkopdracht en inventariseren de individuele leerpunten. Tijd 40 minuten. 2. Oefening uitvoeren: Per tweetal, ieder speelt zijn eigen lastmeter na. De tegenspeler speelt de patiënt en kiest een van de onderstaande emoties. Totale tijd 15 minuten, 7 minuten per gesprek Keuze in emoties zijn: A. stille patiënt B. een chaotisch patiënt C. een boze patiënt D. een verdrietige patiënt E. een drukke patiënt, een spraakwaterval Plenair nabespreken. Ingaan op het reageren bij emoties, hoe doe je dit. En handvatten geven hierbij. 3. Bespreken moeilijke situaties met de patiënt bij het gesprek over de lastmeter. Vervolgens plenair bespreken de probleemgevallen over het invullen van de lastmeters. Welke lastmeters zijn voor de verpleegkundigen probleemgevallen? Probleemgevallen zijn: - Allemaal met JA ingevuld - Allemaal met NEE ingevuld - Onvolledig ingevuld - Laag cijfer maar komt in de ingevulde score niet naar voren. Ingaan op: wat doe je hiermee. Het maak je dit duidelijk naar de patiënt. (Enkele probleem gevallen zijn in bijeenkomst 1 ook aan de orde gekomen). Tevens bespreken vanuit de eigen lastmeter de keuze voor hulpvraag en het verwijzen beoordelen of de juiste keuze is gemaakt. 4. Ingaan op MDO psychosociaal en eventueel de patiënt van de lastmeter hiervoor presenteren. Zie hiervoor de PowerPointpresentatie, bijeenkomst De geïnventariseerde leervragen nagaan of alles aan de orde is geweest. 6. Evaluatie bijeenkomst en gehele cursus. 5