Werken met de dsm. Klinisch redeneren
|
|
- Patricia van Doorn
- 6 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Werken met de dsm In 2013 verscheen de vijfde editie van de Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (dsm-5), wereldwijd het belangrijkste handboek voor psychiatrische diagnostiek en ook voor veel wetenschappelijk onderzoek. Of het verpleegkundigen meer biedt dan een naslagwerk voor de criteria waarmee diagnosen worden gesteld, is een veelgehoorde vraag. Daarnaast is een veelgehoorde vraag of de dsm het bonte karakter van de psychopathologie wel recht doet, laat staan de individuele patiënt met zijn of haar unieke eigenschappen. Werken met de dsm heeft zijn voor- en nadelen. Door het hanteren van een gemeenschappelijke taal en vastomlijnde criteria is veel winst geboekt bij het stellen van diagnosen en de onderlinge communicatie daarover. Anderzijds ligt het gevaar op de loer van hokjesdenken en stigmatisatie. Maar is het glas nu halfvol of halfleeg? Dit artikel legt uit wat te winnen en te verliezen valt door aan de slag te gaan met de dsm. Jan Dirk Blom, psychiater en plaatsvervangend opleider psychiatrie bij de Parnassia Groep, Den Haag; universitair docent, vakgroep Psychiatrie van de Rijksuniversiteit Groningen Wijbrand Hoek, psychiater, opleider psychiatrie, directeur Parnassia Academie bij de Parnassia Groep, Den Haag; hoogleraar vakgroep Psychiatrie van de Rijksuniversiteit Groningen en bij het Department of Psychiatric Epidemiology van Columbia University te New York; tot 2013 voorzitter van twee werkgroepen voor de dsm-5 Leerdoelen Na het lezen van dit artikel kunt/weet u: wat het nut is van een psychiatrische classificatie; welke praktische voordelen de dsm-5 te bieden heeft; welke risico s op de loer liggen bij het gebruik van de dsm-5. Trefwoorden American Psychiatric Association, classificatie, dsm, geschiedenis van de psychiatrie, interrater reliability, patroonherkenning, psychiatrische diagnostiek, psychopathologie, taxonomie kennistoets 1 studiepunt Psychische problemen zijn waarschijnlijk van alle tijden. De 991 pagina s dikke dsm-5 1 biedt een overzicht van alle door de American Psychiatric Association en daarmee door verzekeraars erkende psychiatrische stoornissen, gerangschikt aan de hand van een levensloopperspectief: het boek opent met ontwikkelingsstoornissen en andere aandoeningen die vroeg in het leven kunnen ontstaan en het eindigt met stoornissen die vooral voorkomen op gevorderde leeftijd. Hiertussen bevindt zich het grote aantal stoornissen dat bij volwassenen voorkomen. Bij iedere ziektecategorie worden diagnostische criteria vermeld, plus een samenvatting van de meest robuuste wetenschappelijke bevindingen. Zo overzichtelijk is het niet altijd geweest. Vroege classificaties De term psychiatrie werd in 1808 geïntroduceerd door de Duitse arts Johann Christian Reil ( ). Vanzelfsprekend werd ook vóór die tijd zorg gedragen voor mensen met psychische problemen, maar het begin van de negentiende eeuw wordt algemeen beschouwd als het tijdperk waarin niet alleen de naam, maar ook het vak psychiatrie ontstond. Net als andere artsen voelden de eerste psychiaters de behoefte om de problemen van hun patiënten te rubriceren. Geïnspireerd door biologische classificaties als die van de Zweedse botanist en zoöloog Carl Linnaeus ( ) schreef iedere vakgenoot met enige ambitie dan ook een eigen leerboek, met als titel Handboek der Psychiatrie, Leerboek Psychopathologie of iets van vergelijkbare strekking. Daarin ontvouwde hij of zij (in die tijd meestal een hij) 4 nurse academy GGZ nummer 2 zomer 2014
2 Classificeren en diagnosticeren Taxonomie: de wetenschap die zich bezighoudt met het maken van classificaties. Classificeren: het maken van een indeling, met als resultaat een overzicht van soorten en typen (in de geneeskunde diagnostische categorieën genoemd). Diagnosticeren: vaststellen tot welke diagnostische categorie een bepaald klachtenpatroon behoort. een eigen classificatie. In de praktijk was dat vaak een variant op de classificatie van hun leermeester of van een andere belangrijke tijdgenoot. De volgorde waarin psychiatrische ziekten in deze boeken werden gepresenteerd kon wisselen, maar vaak werd een opbouw aangehouden van meer organisch naar meer psychisch of van aandoeningen waarbij een erfelijke component (lees: degeneratie) werd vermoed naar aandoeningen waarbij omgevingsfactoren een rol leken te spelen. Een belangrijk voordeel van deze classificaties was dat psychische problemen erkenning vonden als volwaardige ziekte-entiteiten die klinisch en wetenschappelijk onderzoek verdienden en uiteraard ook behandeling. Een tweede voordeel was dat door patroonherkenning clusters van psychische problemen konden worden beschreven die in samenhang met elkaar plegen voor te komen, zodat het stellen van een diagnose iets anders werd dan het simpele opsommen van symptomen. Symptomen, op hun beurt, kregen een context. Voedselweigering in opdracht van stemmen, bijvoorbeeld, werd als iets essentieel anders beschouwd dan voedselweigering vanwege de angst om dik te worden, net zoals de angst voor spreken in het openbaar tot een ander soort angst werd bestempeld dan de angst voor lichamelijke ziekten. Een nadeel van zoveel verschillende classificaties was dat tal van namen en criteria in omloop kwamen die soms wel en soms niet inwisselbaar waren. Dat was zeker het geval wanneer behandelaren verschillende scholen of theoretische uitgangspunten aanhingen. Johann Christian Reil, bedenker van de naam psychiatrie. makers ervan hun stempel op deze classificatie, door bijvoorbeeld een deel van de diagnostische categorieën aan te duiden als reactietypen. Frontsoldaten uit de Eerste en Tweede Wereldoorlog hadden psychiaters ertoe gebracht om de indrukwekkende psychopathologie onder deze veelal jonge mannen te beschouwen als reacties op een doorgemaakt trauma. De ervaringen met oorlogsveteranen werden gegeneraliseerd naar de algemene bevolking en men veronderstelde dat vooral psychosen en stemmingsstoornissen vaker een reactie waren op ernstige gebeurtenissen. De idee van een mogelijk erfelijke component was door het gedachte- De dsm in historisch perspectief Het doel van de eerste dsm 2 was te komen tot een uniforme naamgeving voor psychiatrische aandoeningen. Deze eerste editie verscheen in 1952, in de vorm van een 139 pagina s tellend boekje met een papieren kaft en een plastic spiraalbandje als rug. De ziektecategorieën die erin werden opgesomd waren grotendeels overgenomen uit invloedrijke leerboeken zoals die van Emil Kraepelin ( ) en Adolf Meyer ( ). En net als hun negentiende-eeuwse voorgangers drukten de De eerste dsm (1952). nurse academy GGZ nummer 2 zomer
3 goed van de nazi s in een kwaad daglicht komen te staan. Tot in de jaren zestig van de twintigste eeuw durfde bijna niemand deze mogelijkheid meer te noemen. Schizofrenie heette dan ook schizofrene reactie en affectieve stoornissen heetten affectieve reacties. Het kan niet worden gezegd dat dit in de praktijk veel invloed had op het gebruik van psychiatrische terminologie. Tot in de jaren tachtig van de twintigste eeuw kende het vak vele behaviouristen, neo-kraepelinianen, freudianen, jungianen, aanhangers van de Frankfurter Schule en noem maar op, elk met hun eigen referentiekader voor de interpretatie van symptomen en stoornissen. Ook de terminologie uit de dsm-ii (1968), 3 die voortborduurde op de eerste dsm, had daarop weinig vat. De spraakverwarring onder psychiaters bleef bestaan en het uiteenlopend gebruik van diagnostische criteria leidde ertoe dat een diagnose als schizofrenie in de Verenigde Staten (waar de theorie van Eugen Bleuler ( ) van grote invloed was) vele malen vaker werd gesteld dan in het meer op Kraepelin georiënteerde Europa. Dat dit niet berustte op werkelijke verschillen in aantallen zieken was intussen door onderzoek in de jaren zeventig duidelijk geworden. 4 De dsm-iii Het toenemend ongemak dat gepaard ging met de hiervoor beschreven gang van zaken vormde de opmaat tot de dsm-iii (1980). 5 Wat deze classificatie bijzonder maakte, was dat daarin een eerste poging werd gedaan om atheoretisch te werk te gaan. Dit betekende niet dat alle theorie over boord werd gezet, want wetenschap zonder theorie is geen wetenschap. Maar wel dat zo zuiver mogelijk werd gewerkt met psychopathologische verschijnselen (zoals angst, somberheid en het horen van stemmen) en zo min mogelijk met duidingen van deze verschijnselen binnen het kader van deze of gene stroming in de psychiatrie. Dat psychosen en stemmingsstoornissen een reactie zouden vormen op traumatische gebeurtenissen, zoals de eerste dsm nog impliciet had gesteld, was iets waarover de dsm-iii dan ook geen uitspraken deed. In plaats daarvan werden criteria opgesteld die bij het psychiatrisch onderzoek en eventueel bloedonderzoek of ander aanvullend onderzoek konden worden vastgesteld. Daaraan werd een diagnostisch algoritme gekoppeld; dat wil zeggen, een set van regels die aangeven onder welke omstandigheden welke combinatie van symptomen een bepaalde diagnose oplevert. Een andere belangrijke stap was het aanscherpen van de diagnostische criteria zelf, waardoor diagnosen overal ter wereld op dezelfde wijze konden worden gesteld. Zoals uit internationale studies is gebleken, kwam dit de interrater reliabilty ten goede de betrouwbaarheid van diagnosen wanneer die door verschillende psychiaters worden gesteld en vervolgens bleek het aantal ziektegevallen per diagnostische categorie over de hele wereld veel meer overeen te stemmen. In 1987 verscheen een herziene versie onder de naam dsm-iii-r 6 (met de R van revised, herzien), waarin de behaalde winst verder werd uitgebouwd. De dsm-iv De ingezette trend werd ook met de daaropvolgende versie, de dsm-iv (1994), 7 voortgezet. Met behulp van veldstudies en statistische berekeningen werden de diagnostische criteria verder aangescherpt en ook werd het aantal diagnostische categorieën uitgebreid. De dsm-iv-tr (2000) 8 waarbij tr staat voor Text Revision was een tekstueel aangepaste versie van zijn voorganger, zonder aanpassingen van de diagnostische criteria. Psychiaters die nu werkzaam zijn, kennen allen de dsm-iv en dsm-iv-tr. Behalve voor de diagnostiek en het wetenschappelijk onderzoek vervult deze classificatie (die in beide handboeken identiek is) een belangrijke rol in het vergoedingenstelsel van zorgverzekeraars. Zonder een dsm-iv-diagnose wordt in Nederland simpelweg geen geld uitgekeerd. Zelfs nu de dsm-5 een jaar op de markt is, is deze regel nog steeds van kracht, om de begrijpelijke reden dat de verzekeraars tijd nodig hebben om hun administratieve systeem aan te passen aan het nieuwe handboek. De dsm-5 Bij het voorbereiden van de dsm-5 was er de hoop dat psychiatrische ziekten ditmaal konden worden voorzien van biologische markers. Zoals de ziekte van Huntington kan worden vastgesteld door te zoeken naar een afwijkend gen op het vierde chromosoom en de ziekte van Alzheimer door te kijken naar het amyloïd in de hersenen met behulp van een pet-scan, zo hoopte men ook voor andere psychiatrische aandoeningen neurobiologische parameters en omgevingsinvloeden te kunnen aanreiken die de diagnose zouden kunnen onderbou- DSM-5. 6 nurse academy GGZ nummer 2 zomer 2014
4 Vijf voordelen van het werken met de dsm-5: het glas halfvol Breed erkende classificatie en diagnostische criteria. Gebruik van eenduidige namen voor stoornissen. Hoge interrater reliabilty. Onderbouwing van de criteria door internationaal wetenschappelijk onderzoek. Wordt breed gebruikt door hulpverleners en waarschijnlijk ook spoedig door zorgverzekeraars. Vijf nadelen van het werken met de dsm-5: het glas halfleeg wen. Helaas bleek de tijd daarvoor nog niet rijp. Ook was er de hoop dat meer stoornissen op dimensionele wijze konden worden beschreven; dat wil zeggen, met gebruikmaking van een glijdende schaal die ruimte laat voor nuances en overlap met andere stoornissen. Behalve bij de persoonlijkheidsstoornissen, waar dit in beperkte mate werd gerealiseerd, is ook dit er nauwelijks van gekomen. Als gevolg hiervan verschillen de diagnostische criteria in de dsm-5 niet dramatisch van die in de dsm-iv. Wel wordt rekening gehouden met de mogelijkheid dat doorbraken in het wetenschappelijk onderzoek de komende jaren tot fundamenteel nieuwe criteria leiden, al dan niet biologisch van aard. Vandaar dat deze nieuwe versie van de dsm niet het Romeinse cijfer v meekreeg, maar een Arabische 5, waardoor bijvoorbeeld online een versie 5.1 kan worden uitgebracht, mogelijk gevolgd door een versie 5.2, et cetera. Daarmee is de dsm een levend document geworden, dat sneller dan voorheen kan worden aangepast aan de nieuwste inzichten. Verder is de rangschikking van stoornissen naar het eerdergenoemde levensloopperspectief in de dsm-5 nieuw. Ook werden de criteria van veel stoornissen aangepast om te voorkomen dat diagnosen te vaak zouden worden gesteld of juist te weinig. Bij de groep van eetstoornissen bijvoorbeeld, werd tot voor kort zelfs in gespecialiseerde poliklinieken het vaakst de diagnose Niet altijd duidelijk of de diagnostische criteria verwijzen naar echte stoornissen. Ontneemt het zicht op klassieke diagnosen die ook vandaag nog relevant zijn. Risico op stigmatisatie door overinclusie. Discontinuïteit met eerdere versies van de dsm en andere classificaties. Nog weinig gebruik van biologische en andere oorzakelijke parameters. eetstoornis niet anderszins omschreven gesteld. Zoals de naam aangeeft, is dit een diagnostische categorie bedoeld voor gebruik wanneer een specifiekere diagnose (zoals anorexia nervosa of boulimia nervosa) niet kan worden gesteld. Door de introductie van nieuwe diagnostische criteria is het nu eenvoudiger geworden een specifieke diagnose eetstoornis te stellen en kan de diagnose eetstoornis niet anderszins omschreven de functie vervullen waarvoor hij was bedoeld, namelijk die van restcategorie. 9 Een diagnose die met behulp van de dsm-iv juist te weinig werd gesteld, was katatonie. Dit kwam doordat katatone symptomen in dat handboek alleen werden erkend als onderdeel van een psychotische stoornis, stemmingsstoornis of somatische aandoening. In de dsm-5 kan katatonie voor het eerst als zelfstandige diagnose worden gesteld, wat beter aansluit bij de klinische praktijk, waarin het ziektebeeld wel degelijk zelfstandig voorkomt. 10 Het belang van dergelijke aanpassingen vloeit enerzijds voort uit het risico op stigmatisatie bij het onnodig stellen van een diagnose en anderzijds uit het risico dat de zorgverzekeraar niets zal betalen wanneer iemand wel degelijk een behandeling nodig heeft, maar niet voldoet aan bepaalde diagnostische criteria. nurse academy GGZ nummer 2 zomer
5 Werken met de dsm In de praktijk wordt de dsm-5 momenteel geleidelijk aan in gebruik genomen. De Nederlandse vertaling is nog maar net beschikbaar en het vergoedingenstelsel, dat nog steeds is gebaseerd op de dsm-iv, wordt momenteel aangepast. Het wetenschappelijk onderzoek kampt op zijn beurt met het probleem dat nieuwe diagnosen moeten worden vergeleken met oude diagnosen en veel lopende studies blijven daarom voorlopig de oude criteria hanteren. De dsm-5 is al wel goed te gebruiken om een eerste indruk te verkrijgen van de stand van zaken van het wetenschappelijk onderzoek naar specifieke stoornissen. Bij de meeste diagnostische categorieën worden niet alleen de criteria vermeld, maar bijvoorbeeld ook hoe vaak een stoornis voorkomt in de algemene bevolking, welke psychologische, sociale en biologische risicofactoren bekend zijn, hoe het beloop eruit kan zien, wat het gemiddelde risico is van suïcide en welke religieuze en culturele factoren eventueel van belang zijn om in acht te nemen. Daarbij worden literatuurverwijzingen vermeld naar belangrijke wetenschappelijke studies. Wie al deze informatie te veel vindt en gewoon de diagnostische criteria wil raadplegen, heeft waarschijnlijk genoeg aan de Nederlandse vertaling van de dsm-5 Desk reference, een boekje in pocketformaat dat veel psychiaters op hun bureau hebben liggen. 1 Wat de dsm-5 niet biedt, is een behandeladvies. Dat is en blijft een zaak van de individuele behandelaar en van de richtlijnen die voor veel stoornissen in druk en online beschikbaar zijn. Daar komt bij dat iedere patiënt uniek is. Hoe goed het soms ook mogelijk is iemands klachten te herkennen in een bestaande diagnostische categorie, niemand zal ooit helemaal in het plaatje van een diagnostische classificatie passen. Conclusie De dsm-5 is een internationaal breed gedragen classificatie van psychiatrische stoornissen die het mogelijk maakt om diagnosen te stellen aan de hand van eenduidige criteria en om hierover helder te communiceren. Er is nog een lange weg te gaan, voordat de classificatie over de volle breedte kan worden onderbouwd door neurobiologische en andere oorzakelijke parameters, maar hieraan wordt door wetenschappers hard gewerkt. De dsm-5 is een levend document, dat mogelijk wordt gevolgd door een versie 5.1, waarin nieuwe bevindingen worden gepresenteerd. In de verpleegkundige praktijk is het handboek vooral te gebruiken als naslagwerk voor de verschillende diagnostische categorieën en hun criteria en om de weg te vinden naar belangrijke wetenschappelijke artikelen die hierop betrekking hebben. Literatuur 1. American Psychiatric Association. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders. 5th Ed. Washington, DC: American Psychiatric Association, American Psychiatric Association. Diagnostic and Statistical Manual: Mental Disorders. Washington, DC: American Psychiatric Association, American Psychiatric Association. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders. 2nd Ed. Washington, DC: American Psychiatric Association, World Health Organization. Schizophrenia. An international follow-up study. New York, NY: John Wiley & Sons, American Psychiatric Association. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders. 3rd Ed. Washington, DC: American Psychiatric Association, American Psychiatric Association. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders. 3rd Ed, Revised. Washington, DC: American Psychiatric Association, American Psychiatric Association. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders. 4th Ed. Washington, DC: American Psychiatric Association, American Psychiatric Association. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders. 4th Ed, Text Revision. Washington, DC: American Psychiatric Association, Hoek HW. Classification, epidemiology and treatment of DSM-5 feeding and eating disorders. Curr Opin Psychiatry. 2013;26(6): Blom JD, Slotema CW. Katatonie en dissociatie. Houten: AccreDidact/ Prelum Uitgeverij, nurse academy GGZ nummer 2 zomer 2014
6 Forensische aspecten Aandachtspunten 134 Noten 134
Inhoud Voorwoord Hoofdstuk 1 Psychiatrische stoornis en diagnostiek 13 1 Inleiding 13 2 Psychiatrische ziekte 13 3 De psychische functies 16 4 Doelen en onderdelen psychiatrische diagnostiek 17 5 Diagnose
Nadere informatieGrensoverschrijdend gedrag. Les 2: inleiding in de psychopathologie
Grensoverschrijdend gedrag Les 2: inleiding in de psychopathologie Programma Psychopathologie; wat is het? Algemene functionele psychopathologie DSM Psychopathologie = Een onderdeel van de psychiatrie
Nadere informatiePersoonlijkheidsstoornissen
DSM-5 whitepaper Persoonlijkheidsstoornissen Bij persoonlijkheidsstoornissen is sprake van manieren van over zichzelf en anderen denken en voelen die een aanzienlijke negatieve invloed hebben op het functioneren
Nadere informatieLezing voor de NVA. Door Harmke Nygard-Smith Klinisch psycholoog. Ontwikkelingsstoornissen Dimence
Lezing voor de NVA Door Harmke Nygard-Smith Klinisch psycholoog Ontwikkelingsstoornissen Dimence Waarom diagnostiek? Hoe doen we eigenlijk diagnostiek? De DSM 5 Wijzigingen in de DSM 5 voor de autisme
Nadere informatiePersoonlijkheidsstoornissen
DSM-5 WHITEPAPER Persoonlijkheidsstoornissen Bij persoonlijkheidsstoornissen is sprake van manieren van over zichzelf en anderen denken en voelen die een aanzienlijke negatieve invloed hebben op het functioneren
Nadere informatiePsychiatrie voor juristen
Ko Hummelen en Michiel Hengeveld Psychiatrie voor juristen De Tijdstroom, Utrecht De Tijdstroom uitgeverij, 2014. Omslagontwerp: Cees Brake bno, Enschede Uitgegeven door De Tijdstroom uitgeverij bv, Postbus
Nadere informatieDiagnose en classificatie in de psychiatrie
Diagnose en classificatie in de psychiatrie Klinische Validiteit Research Betrouwbaarheid Prof dr Bert van Hemert psychiater en epidemioloog Afdelingshoofd psychiatrie DBC Kosten-baten 2 Diagnosen in de
Nadere informatieVerslag multidisciplinair overleg
2012 Verslag multidisciplinair overleg Renate Agterhof S1002628 Spaarne ziekenhuis 27-5-2012 Inhoud Inhoud... 2 Inleiding... 2 1. Betrokken disciplines bij het MDO... 3 2. Belang van een MDO tussen de
Nadere informatieClick to edit Master title style Congres FACT Couleur Locale
Click to edit Master title style Congres FACT Couleur Locale op weg naar een regionaal zorgmodel in de GGZ Workshop Ziektebesef vanuit een ander perspektief Overwegingen voor de praktijk Giovanni Poddighe
Nadere informatieBen je voor of tegen?
Waar zijn we met de DSM 5 Waar zijn we met de DSM 5 Ben je voor of ben je tegen Ben je voor of tegen (potentiële) Belangenverstrengeling Geen / Zie hieronder Prof dr Bert van Hemert, psyhiater Afdeling
Nadere informatieWoord vooraf Opbouw van deze studie
Woord vooraf Opbouw van deze studie XIII XVI DEEL I: PROBLEEMSTELLING 1 HOOFDSTUK I ONTWIKKELING EN STAGNATIE IN DE PSYCHIATRIE 2 Inleiding 2 1. 1 Psychiatrie en geestelijke gezondheidszorg - stand van
Nadere informatieUITNODIGING. Vierde Jaarcongres voor klinisch psychologen en klinisch neuropsychologen. vrijdag 20 april 2012 Jaarbeurs Utrecht IV 5.
Vierde Jaarcongres voor klinisch psychologen en klinisch neuropsychologen : UITNODIGING vrijdag 20 april 2012 Jaarbeurs Utrecht Accreditatie FGzP: 6 punten Voorwoord Geachte collega, In het voorjaar van
Nadere informatiePersoonlijkheidsstoornissen
DSM-5 WHITEPAPER Persoonlijkheidsstoornissen Bij persoonlijkheidsstoornissen is sprake van manieren van over zichzelf en anderen denken en voelen die een aanzienlijke negatieve invloed hebben op het functioneren
Nadere informatieDrieluik psychiatrie workshop psychotische klachten in de thuiszorg
Drieluik psychiatrie workshop psychotische klachten in de thuiszorg Ferdy Pluck Inhoud Introductie Casus Psychotische klachten Eigen casuïstiek Casus Je gaat voor het eerst op bezoek bij een 67 jarige
Nadere informatieEetstoornissen. Rubriekhouder: Prof. dr. H.W. Hoek, Parnassia Groep en UMCG ( en ) Inleiding
Eetstoornissen Rubriekhouder: Prof. dr. H.W. Hoek, Parnassia Groep en UMCG (1985-1989 en 1995-2015) Inleiding Anorexia nervosa en boulimia nervosa zijn ernstige eetstoornissen waarvan het onduidelijk is
Nadere informatieABRAHAM M. NUSSBAUM WERKEN MET DE PRAKTIJKGIDS AMERICAN PSYCHIATRIC ASSOCIATION UITGEVERIJ BOOM AMSTERDAM
ABRAHAM M. NUSSBAUM WERKEN MET DE PRAKTIJKGIDS AMERICAN PSYCHIATRIC ASSOCIATION UITGEVERIJ BOOM AMSTERDAM Inhoud Voorwoord 9 Deel I 1 Een inleiding tot het diagnostisch onderzoek 15 2 Vorming van een therapeutische
Nadere informatieInleiding in de Jeugd-GGZ
Inleiding in de Jeugd-GGZ Werkbijeenkomst Jeugd-GGZ Bertine Lahuis, voorzitter BOJOG Ede, 31 mei 2013 Wat is kinder- en jeugdpsychiatrie? Onderdeel van de reguliere gezondheidszorg (ZvW en klein deel AWBZ).
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Addendum A 173 Nederlandse samenvatting Het doel van het onderzoek beschreven in dit proefschrift was om de rol van twee belangrijke risicofactoren voor psychotische stoornissen te onderzoeken in de Ultra
Nadere informatieBorderline, waar ligt de grens?
Borderline, waar ligt de grens? Themadag georganiseerd door Friese werkgroep Labyrinth-In Perspectief 23 november 2002 Programma 10.00 10.15 10.20 11.00 11.15 11.45 12.15 13.00 14.00 15.00 Ontvangst met
Nadere informatieFunctionele diagnostiek bij langdurige eetstoornissen
Functionele diagnostiek bij langdurige eetstoornissen OP BASIS VAN ICF MARIETA VERHOEVEN VERPLEEGKUNDIG SPECIALIST I.O. COGNITIEF GEDRAGSTHERAPEUTISCH WERKER VGCT Ernstige en langdurige eetstoornis Definitie
Nadere informatieWijzigingen Nevid, Psychiatrie, een inleiding, 9e editie ten opzichte van de vorige (8 e ) editie
Wijzigingen Nevid, Psychiatrie, een inleiding, 9e editie ten opzichte van de vorige (8 e ) editie Algemeen Door de gewijzigde classificatie van psychische stoornissen in de DSM-5 heeft ook de volgorde
Nadere informatieInformatie voor Familieleden omtrent Psychose. InFoP 2. Inhoud
Informatie voor Familieleden omtrent Psychose InFoP 2 Inhoud Introductie Module I: Wat is een psychose? Module II: Psychose begrijpen? Module III: Behandeling van psychose de rol van medicatie? Module
Nadere informatieWanneer de vlag de lading niet meer dekt: over het gebruik van labels voor stoornissen
Wanneer de vlag de lading niet meer dekt: over het gebruik van labels voor stoornissen Het moeilijke kind stelt ons vragen: Wie is de volwassene is die hem of haar zo moeilijk vindt? Met welke ver(w)achtingen
Nadere informatieAngststoornissen. Verzekeringsgeneeskundig protocol
Angststoornissen Verzekeringsgeneeskundig protocol Epidemiologie I De jaarprevalentie voor psychische stoornissen onder de beroepsbevolking in Nederland wordt geschat op: 1. 5-10% 2. 10-15% 15% 3. 15-20%
Nadere informatieQ&A-lijst. Vijftien veel gestelde vragen over DSM-5
Q&A-lijst Vijftien veel gestelde vragen over DSM-5 1. Wat is de DSM en wat kunnen psychiaters ermee? De Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-5) is een gereviseerd classificatiesysteem
Nadere informatieGeneralistische Basis GGZ en Specialistische GGZ
Generalistische Basis GGZ en Specialistische GGZ Informatie voor huisartsen Organisatie voor geestelijke gezondheidszorg GGZ Rivierduinen biedt vele vormen van geestelijke gezondheidszorg voor alle leeftijden;
Nadere informatieInleiding: de komst van de DSM-5
Inleiding: de komst van de DSM-5 Theo Ingenhoven De messen geslepen Nog voordat de dsm-5 op 22 mei 2013 op het congres van de American Psychiatric Association (apa) in San Francisco officieel werd gepresenteerd,
Nadere informatieCorrecties DSM 5 : Beknopt overzicht van de criteria
Correcties DSM 5 : Beknopt overzicht van de criteria Vierde oplage, juni 2016 In deze lijst zijn de belangrijkste wijzigingen opgenomen t.o.v. de derde oplage (juni 2015). Pagina Stoornis Derde oplage,
Nadere informatieEetstoornissen. Rubriekhouder: Prof. dr. H.W. Hoek, Parnassia Bavo Groep (1985-1989 en 1995-2013) Inleiding
Eetstoornissen Rubriekhouder: Prof. dr. H.W. Hoek, Parnassia Bavo Groep (1985-1989 en 1995-2013) Inleiding Anorexia nervosa en boulimia nervosa zijn ernstige eetstoornissen waarvan het onduidelijk is of
Nadere informatie42 de psycholoog / mei 2014 de dsm is geen zorgbepalend instrument malou van hintum
42 de psycholoog / mei 2014 malou van hintum foto s: herman wouters de psycholoog / mei 2014 43 interview met michiel hengeveld de dsm is geen zorgbepalend instrument Tijdens het voorjaarscongres van de
Nadere informatieModulenaam: D3 Zelfhantering 3 : Gecombineerd onderwijs : 75% contactonderwijs/25%afstandsonderwijs
ECTS-fiche (uitgebreide vakfiche) Modulenaam: D3 Zelfhantering 3 : Gecombineerd onderwijs : 75% contactonderwijs/25%afstandsonderwijs Doelstellingen: De cursisten maken kennis met en verwerven inzicht
Nadere informatieHet tij van biologie en cultuur: een Nederlands perspectief
Het tij van biologie en cultuur: een Nederlands perspectief Joop de Jong, MD, PhD Hoogleraar Culturele en Internationale Psychiatrie VUMC Hoogleraar Psychiatrie Boston University Principal Advisor Socio-Medical
Nadere informatieBELEIDSREGEL CV-6300-4.0.1.-2
BELEIDSREGEL Tarief en prestatiebeschrijvingen voor eerstelijns psychologische zorg 1. Algemeen a. Deze beleidsregel is van toepassing op zorgaanbieders die eerstelijns psychologische zorg leveren, welke
Nadere informatieInFoP 2. Informatie voor Familieleden omtrent Psychose. Inhoud. Inleiding
Informatie voor Familieleden omtrent Psychose InFoP 2 Inhoud Introductie Module I: Wat is een psychose? Module II: Psychose begrijpen? Module III: Behandeling van psychose de rol van medicatie? Module
Nadere informatieEetstoornissen DSM-5. Leonieke Terpstra & Maartje Snoek
Eetstoornissen DSM-5 Leonieke Terpstra & Maartje Snoek VOXVOTE Voelt u zichzelf te dik? Probeert u daar (soms) wat aan te doen (lijnen)? Heeft u een eetstoornis (gehad)? 2/3 van de vrouwen wil afvallen
Nadere informatieDiscussion Summary Samenvatting Dankwoord Curriculum Vitae
chapter 7 Discussion Summary Samenvatting Dankwoord Curriculum Vitae 140 chapter 7 SAMENVATTING De bipolaire stoornis (of manisch-depressieve stoornis) is een stemmingsstoornis waarin episodes van (hypo)manie
Nadere informatieLeven met een winterdepressie
Leven met een winterdepressie Van A tot ggz De boeken in de reeks Van A tot ggz beschrijven niet alleen oorzaak, verloop en behandeling van de onderhavige problemen, maar geven ook antwoord op de vraag
Nadere informatiePsychogerontoloog Huub Buijssen over verwaarlozing thuiswonende ouderen: 'We betalen de prijs voor het recht op zelfbeschikking'
DEMENTIE 31JAN2001 Psychogerontoloog Huub Buijssen over verwaarlozing thuiswonende ouderen: 'We betalen de prijs voor het recht op zelfbeschikking' Steeds meer ouderen blijken zichzelf en hun woning te
Nadere informatieDe Stemmenpolikliniek
Universitair Centrum Psychiatrie (UCP) De Stemmenpolikliniek Inhoud Inleiding 1 Stemmen horen 1 De behandeling 2 Kennismaking 3 De inhoud van de behandeling 3 Behandelaars 4 Vragen 4 Belangrijke adressen
Nadere informatieAchtergronddocument Kennisinfrastructuur GGZ
Achtergronddocument Kennisinfrastructuur GGZ Kennisinfrastructuur GGZ 1 2 Achtergronddocument bij advies Hoogspecialistische GGZ 1 Ontstaan van een kennisinfrastructuur in de GGZ In 1954 verzuchtte hoogleraar
Nadere informatieMOEILIJKE MENSEN? HTTP://WWW.YOUTUBE.COM/WATCH?V=GGHL0QQUXVU&FEATURE=REL ATED. Bernard Kloostra en Alie Schenk, Frontlijnteam 19-04-2012
MOEILIJKE MENSEN? HTTP://WWW.YOUTUBE.COM/WATCH?V=GGHL0QQUXVU&FEATURE=REL ATED Bernard Kloostra en Alie Schenk, Frontlijnteam 19-04-2012 Moeilijke mensen, ze zijn overal. In je huis, in je buurt, op je
Nadere informatiePersoonlijk herstel en GGZ, een bijzondere combinatie?
Persoonlijk herstel en GGZ, een bijzondere combinatie? Symposium Filosofie van Herstel 23 januari 2013, Leiden Aanrader! 2 Rivierduinen een lokale GGZ instelling met 5 subregionale centra Herstel medewerker
Nadere informatieCursus DSM IV (5) en Psychopathologie
Cursus DSM IV (5) en Psychopathologie Geaccrediteerd door de VVH De Academie voor Haptonomie, ITH en Synergos bieden gezamenlijk de cursus DSM IV/Psychopathologie aan. Bijzonder aan dit aanbod is allereerst
Nadere informatieDiagnostiek: Gebruik van de DSM V en de ICD 10. Oproep tot actie tot herziening van de ICD10
Diagnostiek: Gebruik van de DSM V en de ICD 10. Oproep tot actie tot herziening van de ICD10 Lezing in het kader van het National Platform Mental Health 12-12-2016 Stijn Jannes Voorzitter VVGG Senior Policy
Nadere informatieInhoud. Voorwoord 9. Inleiding 13 De dilemma s van de psychiatrie 13 Omgaan met het verleden 17 Gebruikte terminologie 19 De indeling van het boek 20
Inhoud Voorwoord 9 Inleiding 13 De dilemma s van de psychiatrie 13 Omgaan met het verleden 17 Gebruikte terminologie 19 De indeling van het boek 20 1 Het Rijksasiel in Avereest, 1961-1963 23 Het doel van
Nadere informatie- Geplaatst in VISUS EBM IN DE OPTOMETRIE: HOE PAS JE HET TOE?
- Geplaatst in VISUS 4-2017 - EBM IN DE OPTOMETRIE: HOE PAS JE HET TOE? Om de verschillen tussen de kennis uit het laatste wetenschappelijk bewijs en de klinische praktijk kleiner te maken is de afgelopen
Nadere informatiedr. Wiepke Cahn UMCUtrecht
dr. Wiepke Cahn UMCUtrecht Ypsilon 30 jaar Schizofrenie onderzoek staat in Nederland nu 20 jaar op de kaart - Ypsilon en onderzoekers trekken met elkaar op sinds die tijd Epidemiologische studies genetica
Nadere informatieDBC tarieven Universitair Centrum Psychiatrie (UCP)
DBC tarieven 2017 - Universitair Centrum Psychiatrie (UCP) Toelichting: Diagnose Behandeling Combinaties (DBC s) zijn de (landelijke) basis voor declaraties aan patiënten voor zorg die geleverd is door
Nadere informatieDe huisarts. De psycholoog. Published on 113Online zelfmoordpreventie (https://www.113online.nl)
Published on 113Online zelfmoordpreventie (https://www.113online.nl) Home > Over hulpverleners Verschillende soorten hulpverleners hebben verschillende opleidingen. Door dit verschil zijn ze goed in verschillende
Nadere informatieAgressie en extreem gedrag bij Huntington
Agressie en extreem gedrag bij Huntington Welmoed Liefrinck Neuropsycholoog/GZ-Psycholoog 8 HNN 11-06-2018 Agressie Veel voorkomend probleem bij de ziekte van Huntington 22-66% Vroeg stadium van de ziekte
Nadere informatieInhoud. Ten geleide 7. Woorden vooraf 9 Een overzicht van de inhoud 10
Inhoud Ten geleide 7 Woorden vooraf 9 Een overzicht van de inhoud 10 Hoofdstuk 1 Oordelen en beslissen in de klinische praktijk gaat soms goed fout 11 1 Inleiding 11 2 Zoek de normale, gezonde mens 11
Nadere informatieMaak kennis. met GGZ Friesland
Maak kennis met GGZ Friesland Psychische klachten hebben veel invloed op het dagelijks leven. Elke dag is een uitdaging en het is moeilijk om een normaal leven te leiden, contacten te onder houden, naar
Nadere informatieVAN ZORG NAAR PREVENTIE
VAN ZORG NAAR PREVENTIE Jaap van der Stel Jaap van der Stel Lector GGz Hogeschool Leiden Brijder-Parnassia GGZ ingeest Legitimatie psychische gezondheidszorg Legitimiteit van de psychische gezondheidszorg
Nadere informatieCorrecties DSM 5 : Beknopt overzicht van de criteria
Correcties DSM 5 : Beknopt overzicht van de criteria Vierde oplage, juni 2016 In deze lijst zijn de belangrijkste wijzigingen opgenomen t.o.v. de derde oplage (juni 2015). Pagina Stoornis Derde oplage,
Nadere informatieOpnameinbloemlezingenenreadersmoedigenwijaan, maarwelgraageerstevenoverleggen. Alerechtenvandeartikelenliggenbij destichtingcognitieenpsychose.
Ukunternatuurlijkuitciteren,graagzelfs,maardanwel metbronvermelding.u magditartikelookruimhartig verspreidenmitshetnietvoorcommerciëledoeleindenis. Indiegevalen pasnaonzeschriftelijketoestemming. Opnameinbloemlezingenenreadersmoedigenwijaan,
Nadere informatieBijlagen J. Wiersma et al., Neem de regie over je depressie, DOI / , 2015 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media
Bijlagen J. Wiersma et al., Neem de regie over je depressie, DOI 10.1007/978-90-368-1003-6, 2015 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media 50 neem de regie over je depressie Bijlage 1 Beloopstabel
Nadere informatieTrimbos zakboek psychische stoornissen
Dr. H. van t Land, Dr. C. Schoemaker, Prof.dr. C. de Ruiter (redactie) Trimbos zakboek psychische stoornissen Tweede, herziene en uitgebreide druk De Tijdstroom, Utrecht Eerste druk 2005 Tweede, herziene
Nadere informatieRichtlijn Antipsychotica. Richtlijnenmiddag 2017
Richtlijn Antipsychotica Richtlijnenmiddag 2017 Voor wie Daarvoor is de indeling volgens de DSM 5: 297.1 Waanstoornis 298.8 Kortdurende psychotische stoornis 295.40 Schizofreniforme stoornis 295.90 Schizofrenie
Nadere informatiePsychiatrisering en de terreur van het perfecte kind. Prof. Dr. Stijn Vanheule Faculteit Psychologie en Pedagogische Wetenschappen
Psychiatrisering en de terreur van het perfecte kind Psychiatriseren = Het moeilijke kind stelt de volwassene vragen: Wie is de volwassene is die hem of haar zo moeilijk vindt? Met welke ver(w)achtingen
Nadere informatieDSM 5 - psychose Dr. S. Geerts Dr. O. Cools 28-11-2014
DSM 5 - psychose Dr. S. Geerts Dr. O. Cools 28-11-2014 Inhoud DSM IV -> DSM 5 DSM IV: Schizofrenie als kernsyndroom Even stilstaan bij SCHIZOFRENIE Kritiek op DSM IV Overzicht DSM 5 Schizofrenie (1) Epidemiologie:
Nadere informatieVan somatoforme stoornissen naar somatisch symptoom stoornis
Van somatoforme stoornissen naar somatisch symptoom stoornis Prof. dr. Sako Visser Universiteit van Amsterdam Pro Persona GGZ Het verdwijnen van hypochondrie En andere begrepen en onbegrepen verschillen
Nadere informatieZwakbegaafdheid in de GGZ. Een explorerend onderzoek 1. Jannelien Wieland a,b & Frans Zitman c
Zwakbegaafdheid in de GGZ. Een explorerend onderzoek 1 Jannelien Wieland a,b & Frans Zitman c a Poli +, psychiatrie + verstandelijke beperking, Ir. Driessenstraat 94-G, 2312 KZ, Leiden b Cordaan, Postbus
Nadere informatieBedoeling van dit werkcollege:
PSYCHOLOGISCHE DIAGNOSTIEK Veld Klinische en Gezondheidspsychologie Oktober 2005 Cécile Vandeputte- v.d. Vijver Bedoeling van dit werkcollege: Bespreking van de stappen van het psychodiagnostisch proces
Nadere informatieBELEIDSREGEL BR/CU-7013
BELEIDSREGEL BR/CU-7013 Eerstelijns psychologische zorg Ingevolge artikel 57, eerste lid, aanhef, en onder b en c, van de Wet marktordening gezondheidszorg (Wmg), stelt de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa)
Nadere informatieProbleemgedrag versus psychiatrie. Congres Simea 7 april 2017
Congres Simea 7 april 2017 voorstellen Pro Persona- de Riethorst; afdeling doven en slechthorenden Alma Gerritsen Maatschappelijk werker en beleidsadviseur afdeling doven en slechthorenden de Riethorst
Nadere informatieOnverklaard maakt onbemind. 8 februari 2011 Utrecht
Psychiatrisch Consultatieve Dienst SLAZ/VUmc Onverklaard maakt onbemind Prof.dr.Adriaan Honig 8 februari 2011 Utrecht Onverklaard maakt onbemind AGENDA Wat verstaan we onder somatisch onvoldoende verklaarde
Nadere informatiePsychotische stoornissen in DSM V. Mirjam Klein (supervisor Erik Giltay) Afdeling Psychiatrie LUMC, Leiden
Psychotische stoornissen in DSM V Mirjam Klein (supervisor Erik Giltay) Afdeling Psychiatrie LUMC, Leiden Kritiek op DSM IV Nauwelijks goede definitie van Schneideriaanse symptomen Subtyperingen niet betrouwbaar
Nadere informatieWie behandelt in de basis ggz?
BASIS GGZ 2 De meeste mensen hebben wel eens een periode dat het psychisch niet zo goed gaat. Dat is heel normaal en gaat vaak vanzelf weer over. Als dit niet het geval is en u blijft ergens mee zitten,
Nadere informatieSamenvatting 21580_rietdijk F.indd :09
Samenvatting 21580_rietdijk F.indd 161 10-02-12 15:09 People at ultra high risk for psychosis Schizofrenie en aanverwante psychotische stoornissen hebben grote negatieve gevolgen voor het sociaal en psychisch
Nadere informatieSomatisch onvoldoende verklaarde lichamelijke klachten: De richtlijn
Somatisch onvoldoende verklaarde lichamelijke klachten: De richtlijn Ingrid Arnold LUMC Public Health en Eerstelijnsgeneeskunde Huisarts te Leiderdorp Dokter, ik ben zo moe. Vermoeidheid Hoofdpijn Buikklachten
Nadere informatieIs een bipolaire stoornis erfelijk?
Kenniscentrum Bipolaire Stoornissen p/a Dimence Postbus 398 7600 AJ Almelo www.kenbis.nl Vragen over erfelijkheid bij de bipolaire stoornis Op dit moment wordt ervan uitgegaan dat een combinatie van erfelijke
Nadere informatieZorg en Zekerheid beleid POH GGZ Versie 1 april 2017
Zorg en Zekerheid beleid POH GGZ Versie 1 april 2017 Visie Zorg en Zekerheid investeert in een sterke eerste lijn. Onder meer met de vorming van de BasisGGZ heeft de huisarts een prominente rol als poortwachter
Nadere informatie3.3 Delirium. herkend wordt. Onduidelijk is in hoeveel procent het delirium niet, of niet volgens de gangbare richtlijnen, behandeld wordt.
3.3 Delirium Delirium is waarschijnlijk de meest voorkomende neuropsychiatrische stoornis in het algemeen en academisch ziekenhuis, met een prevalentie van 15 tot 50 procent bij opgenomen oudere patiënten.
Nadere informatieSAMENVATTING SAMENVATTING. Werk en Psychische Gezondheid: Studies naar de invloed van werk kenmerken, sociale rollen en gender
SAMENVATTING Werk en Psychische Gezondheid: Studies naar de invloed van werk kenmerken, sociale rollen en gender In de jaren negentig werd duidelijk dat steeds meer werknemers in Nederland, waaronder in
Nadere informatieINTER-PSY Vechtdal Kliniek
Informatie voor verwijzers INTER-PSY Vechtdal Kliniek Polikliniek, deeltijdbehandeling en kliniek /opname Informatie voor verwijzers INTER-PSY Vechtdal Kliniek Algemene informatie INTER-PSY Vechtdal Kliniek
Nadere informatieWHITEPAPER ONDERZOEK GGZ RIVIERDUINEN. rivierduinen.nl
WHITEPAPER ONDERZOEK GGZ RIVIERDUINEN rivierduinen.nl ONDERZOEK BIJ GGZ RIVIERDUINEN Wetenschappelijk onderzoek draagt bij aan de ontwikkeling van diagnostiek en behandeling. Jaarlijks stelt GGZ Rivierduinen
Nadere informatieDe beste zorg voor psychische en verslavingsproblemen
De beste zorg voor psychische en verslavingsproblemen 3 Parnassia Groep is specialist in geestelijke gezondheid Psychische klachten, een psychische stoornis of ziekte: ze kunnen iedereen treffen en ernstig
Nadere informatieZorg en Zekerheid beleid POH GGZ Versie 19 december 2018
Zorg en Zekerheid beleid POH GGZ Versie 19 december 2018 Visie Zorg en Zekerheid investeert in een sterke eerste lijn. Onder meer met de vorming van de BasisGGZ heeft de huisarts een prominente rol als
Nadere informatieNederlandse Samenvatting
Nederlandse Samenvatting Inzicht in de heterogeniteit van depressieve stoornissen 227 Depressies, ofwel depressieve stoornissen, zijn veel voorkomende ziektebeelden met een grote impact op het leven van
Nadere informatieEen patiënt met de diagnose bipolaire stoornis?
gevalsbeschrijving Een patiënt met de diagnose bipolaire stoornis? j. vink samenvatting Een patiënt wordt beschreven met een psychiatrisch beeld dat voorheen als schizoaffectieve stoornis gediagnosticeerd
Nadere informatieDiagnostiek LVB & Psychiatrie Een vak apart?!
Diagnostiek LVB & Psychiatrie Een vak apart?! Symposium 17 mei 2018 LKC volwassenen&psychiatrie Jeanet nieuwenhuis, ( beleids) psychiater en junior onderzoeker VGGNet Inhoud lezing Verwachtingen en leerdoelen
Nadere informatieGenetische factoren bij eetstoornissen. Het is nog onvoldoende bekend waarom mensen eetstoornissen ontwikkelen. Wel is
Genetische factoren bij eetstoornissen Het is nog onvoldoende bekend waarom mensen eetstoornissen ontwikkelen. Wel is gebleken dat er niet één oorzaak is, maar dat verschillende factoren een rol spelen
Nadere informatieNISPA en Radboud(umc) Let s get together. Let s get together: 15-10-2015. - medicine/psychiatry & addiction - Universitair Medisch Centrum
NISPA en Radboud(umc) Let s get together Disclosure belangen A.H. Schene (potentiële) belangenverstrengeling: geen prof. dr Aart H. Schene Afdeling Psychiatrie NISPA-dag, 15 oktober 2015 Let s get together:
Nadere informatieSymposium Onderzoeksresultaten
Symposium Onderzoeksresultaten 2016-2017 Frailty - Onderzoek naar kwetsbaarheid van ouderen in de GGZ zorg. Voorlopige resultaten dr. Hans Barf docent HBO Verpleegkunde, onderzoeker lectoraat Zorg & Innovatie
Nadere informatieAutisme en de DSM-5 symposium autismenetwerk Zuid- Holland Zuid Autismeweek
Autisme en de DSM-5 symposium autismenetwerk Zuid- Holland Zuid Autismeweek Woensdag 2 april 2014 Ad van der Sijde, Yulius Autisme Paul Reijnen, BOBA Inhoud Presentatie Vragen Veranderingen DSM-5 autisme
Nadere informatieInleiding. Vergelijking met het algemeen medisch onderzoek
Inleiding Het doel van deze uitgave kan als volgt worden omschreven. Enerzijds is het een handleiding voor medische studenten, artsen en psychiaters al dan niet in opleiding) om hen vertrouwd te maken
Nadere informatiePostmaster opleiding systeemtherapeut
Postmaster opleiding systeemtherapeut mensenkennis In de context met cliënten, gezinnen en kinderen was dit leerzaam en direct bruikbaar in mijn werk. evaluatie deelnemer Postmaster opleiding systeemtherapeut
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Cannabisgebruik en stoornissen in het gebruik van cannabis in de adolescentie en jongvolwassenheid. Cannabis is wereldwijd een veel gebruikte drug. Het gebruik van cannabis is echter niet zonder consequenties:
Nadere informatieStaatsblad van het Koninkrijk der Nederlanden
Staatsblad van het Koninkrijk der Nederlanden Jaargang 1995 536 Besluit van 4 oktober 1995, houdende wijziging van enige bijlagen bij het Besluit administratieve bepalingen Bopz Wij Beatrix, bij de gratie
Nadere informatieEEN NETWERKBENADERING
EEN NETWERKBENADERING VOOR PSYCHOSE DE ROL VAN SYMPTOMEN EN TRAUMA dr. Hanneke Wigman Januari 2017 De Amsterdamse School DISCLOSURES (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante
Nadere informatieOntwikkelen van een richtlijn voor het beoordelen van het risico van suïcide
Ontwikkelen van een richtlijn voor het beoordelen van het risico van suïcide Bert van Hemert Madeleine van der Velden Remco de Winter Discussiegroep Parnassia - Den Haag Bureau 24-uurszorg Crisisdienst
Nadere informatieKWALITEITSONTWIKKELING GGZ
KWALITEITSONTWIKKELING GGZ Kwalitatief goede zorg tegen aanvaardbare kosten Door Sebastiaan Baan Korte uitleg animatie: https://youtu.be/dl6n5hix2d Y 2 NETWERK KWALITEITSONTWIKKELING GGZ Landelijk Platform
Nadere informatieDe ontwikkelingstrilogie
De ontwikkelingstrilogie van Martine Delfos Een brede kijk op ontwikkeling Dr. Martine Delfos maakte naam met vele publicaties op het gebied van (ontwikkelings)psychologie. Ook geeft zij op regelmatige
Nadere informatieRichtlijn Aanpassingsstoornis bij patiënten met kanker. Tineke Vos, psychiater HMC Den Haag
Richtlijn Aanpassingsstoornis bij patiënten met kanker Tineke Vos, psychiater HMC Den Haag Aanleiding Richtlijn Sinds 2012 wordt behandeling van de aanpassingsstoornis door basis- of specialistische GGZ
Nadere informatieINTER-PSY Vechtdal Kliniek
Polikliniek en deeltijdbehandeling INTER-PSY Vechtdal Kliniek Polikliniek en deeltijdbehandeling Informatie voor patiënten, familie en naastbetrokkenen INTER-PSY Vechtdal Kliniek Algemene informatie INTER-PSY
Nadere informatieFilosofie voor de Wetenschappen
Date 15-10-2013 1 Filosofie voor de Wetenschappen Presentatie voor de Honours-studenten van de Rijksuniversiteit Gent Jan-Willem Romeijn Faculteit Wijsbegeerte Rijksuniversiteit Groningen Date 15-10-2013
Nadere informatieSIS-NL SYMPTOOM INVENTARISATIE SCHEMA
SIS-NL SYMPTOOM INVENTARISATIE SCHEMA Het Symptoom Inventarisatie Schema (SIS-NL) is een instrument ontwikkeld om symptomen uitvoerig te beschrijven. De SIS-NL kan worden gebruikt als gestructureerd interview
Nadere informatieLeeswijzer Psychiatrisch Casusregister tabellen
Leeswijzer Psychiatrisch Casusregister tabellen In de volgende werkblad(en) staan tabellen behorend bij een bepaald thema. De tabellen zijn toegespitst op de door u opgevraagde leeftijdscategorie. De gegevens
Nadere informatie