Grinzen oer. Integrale beleidsnota cultuur, taal en onderwijs

Transcriptie

1 Grinzen oer Integrale beleidsnota cultuur, taal en onderwijs

2 Integrale beleidsnota cultuur, taal en onderwijs

3 Grinzen oer Integrale beleidsnota cultuur, taal en onderwijs 3

4 4 Integrale beleidsnota cultuur, taal en onderwijs

5 Voorwoord Grinzen oer Grinzen oer is de volgende stap in ons taal-, cultuur- en onderwijsbeleid. In de vorige periode hebben wij de vensters opengezet, de taal van recht naar praktijk gebracht en van het onderwijs een succes gemaakt. Nu is de tijd gekomen om over grenzen heen te stappen: grenzen van sectoraal beleid, maar ook mentale en regionale grenzen. Wij willen Fryslân in de etalage en op de kaart van Europa zetten. Op eigen kracht, open en vanuit een nieuw denken (creativiteit en innovatie dus). De nota heeft drie lijnen meegekregen: Mienskip: dat is wie wij zijn, het hart; Meidwaan: dat is wij kunnen, daar zit onze kracht; Meartaligens: dat is wat wij hebben, dat heeft de toekomst. Wij investeren in kleine en grote cultuur, in kwalitatief goed onderwijs. Wij willen kinderen met meertaligheid een voorsprong geven. Wij investeren in het zichtbaar zijn als creatief en innovatief gebied. Dat houdt jongeren hier en trekt nieuw talent aan. Wat zou het mooi zijn als een van onze drietalige scholen zou kunnen doorgroeien naar een internationale school! Deze nota legt een stevige financiële basis onder onze ambities. Met een opdracht aan de culturele organisaties om aan onze doelstellingen uitvoering te geven. Dat vereist ook ondernemerschap van de organisaties, samenwerking, cross-overs met het bedrijfsleven en kennishotspots, kortom: cultuur in Fryslân beter in de markt zetten. En dat zie ik. Jannewietske de Vries Gedeputeerde cultuur provincie Fryslân 5

6 Inleiding Voor u ligt de eerste integrale nota cultuur, taal en onderwijs van de Provinsje Fryslân. Een integrale nota, omdat de beleidsterreinen sterke raakvlakken vertonen. Het past ook bij onze ambitie om minder tijd aan nota s en meer aan de uitvoering en afstemming hoeven te besteden. Bovendien kondigden we in het uitvoeringsakkoord al aan dat we deze (blijvende) kerntaken in een integrale nota op hoofdlijnen aan Provinciale Staten zouden aanbieden. Cultuur, taal en onderwijs hebben met elkaar gemeen dat ze een wezenlijk onderdeel vormen van de Friese identiteit. De provincie ziet het als haar taak die identiteit te versterken, te bewaken en beter zichtbaar te maken. De nota Grinzen oer behandelt het hele cultuur-, taal- en onderwijsbeleid op hoofd- lijnen en vanuit een provinciebrede visie. Daarmee zijn de beleidskaders voor de volgende jaren uitgewerkt. Rol van de provincie De provincie kiest voor een faciliterende, regisserende en coördinerende rol. Wij beseffen ons natuurlijk wel dat de provincie een voorbeeldrol heeft te vervullen. Als provinciale taken geen wettelijke basis hebben, geven wij in deze nota aan waarom het toch belangrijk is dat de provincie die kerntaken op zich neemt. Daarbij zijn de prioriteiten uit het uitvoeringsprogramma leidend. Wij willen de inwoners van Fryslân de mogelijkheid bieden om actief of passief deel te nemen aan activiteiten op het gebied van cultuur, taal of onderwijs. In onze (subsidie) verhouding met het veld en de instellingen geldt dat als een belangrijke voorwaarde voor de afspraken die we met hen maken. Het provinciaal bestuur is zich terdege bewust dat het al vanaf het begin van de twintigste eeuw een eigen rol en verantwoordelijkheid heeft waar het de instandhouding en bevordering van de Friese taal en cultuur betreft. De rijksoverheid volgde daarmee in 1970 naar aanleiding van een advies van de Interdepartementale Commisie Friese Taalpolitiek, die ook wel de commissie-van Ommen wordt genoemd. Sinds die tijd wordt het Fries als tweede Rijkstaal beschouwd. De provincie zelf stelde in 1985 voor het eerst haar beleidsvoornemens op het gebied van het Fries vast in de nota Fan Geunst nei Rjocht. De laatste taalnota (2008) kreeg de ondertitel Fan rjocht nei praktyk mee. In 1996 ratificeerde Nederland het in 1992 tot stand gekomen Europees Handvest voor regionale talen of talen van minderheden. Het Fries werd niet aangemerkt als regionale of minderheidstaal, maar als een officiële taal 1, die in een gedeelte van Nederland Fryslân als zodanig functioneert. In 2005 werd het in 1995 tot stand gekomen Europees Kaderverdrag voor de bescherming van nationale minderheden door Nederland 1 Overeenkomstig art. 3 van het Europees Handvest. 6 Integrale beleidsnota cultuur, taal en onderwijs

7 geratificeerd. Door die ratificatie werden de Friezen voor het eerst door Nederland erkend als nationale minderheid. In de Bestuursafspraak Friese Taal en Cultuur 2001 (BFTC) tussen Rijk en de provincie Fryslân is afgesproken dat het Rijk het algemene onderwijs-, cultuur- en mediabeleid vorm geeft en dat de provincie het beleid voor het Fries bepaalt en zorg draagt voor de uitvoering daarvan. Het beleid van de provincie voor het algemene onderwijs-, cultuuren mediabeleid van het Rijk moeten elkaar waar mogelijk versterken. De provincie stimuleert ook dat gemeenten in Fryslân hun eigen taalbeleid gestalte geven. Het Rijk is verantwoordelijk voor de kwaliteit van het onderwijs. Sinds 2007 investeert de provincie niettemin ook in de kwaliteit van het Friese basisonderwijs met het programma Boppeslach. De gemeenten in Fryslân hebben een wettelijke taak op het gebied van de Vroeg- en Voorschoolse Educatie (VVE), de huisvesting van scholen en samen met anderen het realiseren van een doorgaande meertalige leerlijn. Kerntaak Deze nota gaat uit van de afspraken die gemaakt zijn in het uitvoeringsprogramma Fryslân is geen eiland in de wereld; alleen maar kijken naar de ontwikkelingen binnen de provincie is onvoldoende om de richting van ons beleid te bepalen. Verschillende nationale en internationale bewegingen hebben hun invloed op de situatie binnen onze provincie. Wij zijn van mening dat de Friese taal een sterkere positie in de Fryske samenleving moet krijgen. Wij beschouwen de zorg voor de Friese taal en cultuur dan ook als een kerntaak van de provincie. Het Fries zal de komende jaren een sterke impuls krijgen, door de overdracht van bevoegdheid op het gebied van de Friese taal en cultuur, door de nieuwe, nog vast te stellen Wet Gebruik Friese Taal, maar ook door onze eigen inspanningen. Die zijn erop gericht onze inzet voor het Fries te bundelen, om het taalbeleid op die manier sterker en effectiever te maken en de overlappingen in de huidige uitvoeringsstructuur van het taalbeleid uit de weg te ruimen. Wij investeren ook in een doorgaande leerlijn Fries, om op die manier het meertalig onderwijs op de kinderdagverblijf tot en met hoger onderwijs mogelijk te maken en de kwaliteit van het onderwijs in het algemeen te verbeteren. Culturele infrastructuur Wat betreft de culturele infrastructuur kunnen wij stellen dat Fryslân een regio is met een brede basis en een hoge top. Het is een regio met verschillende kernen, die elk een eigen gezicht hebben. Een regio bovendien met een kleinschalig netwerk van voorzieningen. Met de programmering van activiteiten en evenementen tellen wij als provincie echter zowel op nationaal als internationaal niveau mee. Bij het steunen van de culturele infrastructuur spelen de diverse overheidslagen elk een eigen rol. 7

8 Lokaal niveau In kleine dorpen maken buurthuizen, verenigingen, korpsen, bands, en dergelijke voorts het voor iedereen mogelijk om voor het eerst met kunst in aanraking te komen. Zij bieden alle inwoners de gelegenheid om mee te doen aan kunst en cultuur, om hun talent te ontdekken en te ontwikkelen, en om te genieten van het met elkaar kunst te maken en te beleven. Door die voorzieningen wordt de bindende en opwekkende kracht van kunst goed benut en dragen kunst en cultuur bij aan de leefbaarheid in de stad en op het platteland. De gemeenten zijn verantwoordelijk voor dat type voorzieningen. Slechts dank zij de inzet van de gemeenten krijgen wij taal, cultuur en onderwijs dichtbij de inwoners. De Friese gemeenten nemen die taak serieus. Zij willen voorzieningen als dorpshuizen, lokale musea en verenigingen voor hun inwoners in stand houden en versterken. Gespecialiseerde culturele voorzieningen in kerngemeenten Een hoger niveau van culturele voorzieningen met professionele kunsten wordt in de provinciale kernen met meer dan inwoners geboden. Daar woont 30% van alle inwoners van Fryslân. Met de vier grootste kerngemeenten heeft de provincie samenwerkingsagenda s. De kernen hebben allemaal een eigen profiel en ze stemmen hun aanbod op elkaar af, zodat er op provinciaal niveau een breed en kwalitatief hoogstaand aanbod is. Alle kerngemeenten stellen het meedoen centraal. Daarnaast hebben zij een eigen profiel vastgesteld dat artistiek en commercieel interessant is. Daarin is de infrastructuur opgenomen. De hele provincie heeft belang bij een evenwichtige spreiding van adequate voorzieningen. Daar willen wij graag de regie over voeren. Maar het op peil houden van de regionale voorzieningen is in eerste instantie een taak van de kerngemeenten, in samenwerking met de aangrenzende gemeenten. Daarnaast worden ook de streekagenda s als uitvoeringsinstrument ingezet voor bovenlokaal beleid. Onze rol hierbij is coördinerend. Uitgangspunt bij de uitwerking van de Streekagenda s is dat het verschuiven van een gedeelte van de uitvoering naar de streek of regio een meerwaarde oplevert. Provinciale basisinfrastructuur Op dit moment kunnen verscheidene voorzieningen op regionaal niveau niet gerealiseerd worden, omdat de schaal van de kernen daar te beperkt voor is. Wij denken daar bij voorbeeld aan een jongerentheaterschool, vervolgopleidings- en ontwikkelingsmogelijkheden voor muzikaal talent, een wetenschappelijke bibliotheek, een theatergezelschap, erfgoedcollecties en aan het bevorderen van de expertise op het vlak van amateurkunsten. Wij zijn van mening dat dergelijke voorzieningen voor de Friese burgers beschikbaar en bereikbaar moeten zijn. Met het oog op het speciale karakter 8 Integrale beleidsnota cultuur, taal en onderwijs

9 willen wij dergelijke voorzieningen graag bij elkaar hebben. Leeuwarden heeft nu al een aantal van die voorzieningen. Het in stand houden daarvan is een taak van de provincie, maar de gemeenten geven ook financiële steun. Op provinciale schaal zijn dat de basisvoorzieningen die het functioneren van lokale en bovenlokale voorzieningen mogelijk maken. Onze belangrijkste opgave is die structuur van provinciale basisvoorzieningen sterk te maken en zo bij te dragen aan de onderliggende initiatieven. Nationaal en internationaal niveau Door kortere reistijden en virtueel verkeer is de afstand tussen centrum en periferie kleiner geworden. Topproducties komen niet slechts uit de Randstad naar andere delen van het land. Steeds meer ontstaan producties ook in de regio. Oerol en Noorderlicht zijn voorbeelden van evenementen met een nationale en internationale uitstraling. Het Noorden levert daarmee een belangrijke bijdrage aan de nationale culturele infrastructuur. Rijksbeleid en provinciaal beleid kunnen niet los van elkaar worden gezien. De brede basis is in Fryslân aanwezig, zoals hierboven aangegeven. De provincie heeft bijvoorbeeld de organisatie Keunstwurk en een unieke erfgoedinstelling (Tresoar). In de onderstaande piramide wordt de taakverdeling tussen de verschillende overheden met betrekking tot de culturele infrastructuur nog eens beeldend weergegeven: 9

10 (Inter) nationale topkunst en talent. Provinciaal aanbod van professionele kunsten met landelijke uitstraling, waaronder vier provinciale musea, regionaal historisch centrum Tresoar, Keunstwurk, de provinciale basisinfrastructuur. Gespecialiseerde culturele voorzieningen binnen een straal van 20 à 35 km van Drachten, Sneek, Heerenveen en Leeuwarden. Zoals: koordirigenten-opleiding, amateurorkesten, poppodia, theaters en streekarchieven. Op lokaal niveau: Brede locale infrastructuur van culturele voorzieningen als: dorpshuizen, amateurtoneel, historische verenigingen, lokale musea, individuele kunstenaars, bibliotheken, lokale culturele evenementen en manifestaties, koren en korpsen inwoners 10 Integrale beleidsnota cultuur, taal en onderwijs

11 Hoofdstuk 1Achtergrond van de nota De afgelopen jaren zijn er door de economische crisis en zware bezuinigingen harde klappen gevallen, vooral in het culturele veld. Wij achten het van het grootste belang dat het culturele aanbod in Fryslân niet verschraalt. Daarom kiezen wij ervoor om niet op onze cultuur of op ons taalbeleid te bezuinigen. Aangezien wij een sterke, toekomstbestendige basisinfrastructuur belangrijk vinden, kiezen wij er zelfs voor om onze bijdragen aan die instellingen, die wezenlijk bijdragen aan producties op het gebied van taal en cultuur, structureel te maken. Daarnaast zien wij dat organisaties en overheidsinstanties steeds groter worden. Gemeenten schalen op en ook de schoolbesturen moeten zich op grotere schaal organiseren om bezuinigingen en een terugloop van het leerlingenaantal op te vangen. Die ontwikkelingen kunnen een bedreiging vormen voor het behoud van de Friese taal en cultuur. Wij zien de gemeentelijke herindeling echter eerder als een kans dan als een bedreiging. Onze wettelijke taak op dit gebied geeft ons de kans om afspraken te maken over het taalbeleid in een nieuwe gemeente. Kleine scholen sluiten of fuseren tot grotere. Over het algemeen hebben kleinere scholen een grotere binding met het dorpsleven en ook met het Fries. Wij willen ook de grotere scholen stimuleren tot een vergelijkbaar constructieve houding tegenover de Mienskip. Daarmee wordt het bereik van het Fries ook groter. De bevolkingskrimp en de op grond daarvan gevoerde discussie over de spreiding van voorzieningen, stellen het Friese onderwijs weer voor een andere uitdaging. Door het grote aantal kleine dorpskernen en de spreiding van leerlingen over basisscholen van 11

12 diverse signatuur zijn de scholen in Fryslân relatief kleiner dan elders in het land 2. De bereikbaarheid van voorzieningen overheerst tot nu toe vaak de discussie. Wij geven juist liever alle aandacht aan de kwaliteit van het onderwijs en met name het onderwijs in het Fries. En daarmee willen we de creativiteit en vernieuwingsdrang van jongeren met een goede opleiding een kans geven. Fryslân zat lang op het spoor dat haar cultureel erfgoed verloren zou gaan als er niet voldoende werd beschermd. In een in 2010 verschenen nummer van De Vrije Fries pleitte hoogleraar Friese taal- en letterkunde Goffe Jensma ervoor om de Friese taal en cultuur en het Friese landschap onder de stolp vandaan te halen. Anders zou Fryslân, volgens hem, een soort openluchtmuseum worden en zouden de taal, de gemeenschapszin, de eigen geschiedenis en het landschap zich niet ontwikkelen, maar geleidelijk aan verdwijnen. Hij pleitte er voor niet sentimenteel om te gaan met eventueel verlies, maar te bekijken hoe we met respect voor het Fries eigene met meer vertrouwen de toekomst open en vanuit eigen kracht tegemoet kunnen treden. Hij verwoordde het als volgt: Benoem het verleden, leef met het verlies en doe dat in zo breed mogelijke fora. Probeer debatten te faciliteren. Verleid kunst en literatuur om het engagement met dit probleem van authenticiteit en vernieuwing te benoemen. Ga niet uit van partiële schema s die Friesland in alle opzichten beperken. Provoceer de politiek en dwing haar om een samenhangend beleid te voeren. (...) De oplossing ligt in het benoemen van het probleem, in het maken van tekst, in het herformuleren van de waarde van Fryslân, in de creativiteit van nu. Haal het verleden dichterbij door er afstand van te nemen. Aan de slag gaan met hedendaagse uitdagingen, maar wel met inachtneming van het verleden en het eigene van Fryslân. Dat is het uitgangspunt van deze notitie. Wij willen laten zien dat wij in het besef van onze gemeenschappelijke waarden tot oplossingen voor deze tegenwoordige ontwikkelingen kunnen komen. Door de integraliteit komt de toekomst van Fryslân sterk naar voren. Zo is bijvoorbeeld het landschap op zich niet zo belangrijk, maar wel in relatie tot hoe inwoners en bezoekers het beleven. Dat verschilt van persoon tot persoon. Dat maakt dat ook het Fries eigene niet op zichzelf bestaat. Daarom bekijken we zaken als taal, landschap, culturele infrastructuur, meertalig onderwijs, onderwijskwaliteit in relatie met elkaar. Centraal staat de manier hoe wij met elkaar werken, wonen, recreëren en hoe wij met elkaar omgaan, zonder daarbij de geschiedenis buiten spel te zetten. Daarmee sluiten wij aan op de visie van Leeuwarden, Culturele Hoofdstad 2018: het beleven van het landschap kan werken als een metafoor voor de Friese cultuur. Het heeft zijn eigen dynamiek met bouwers, creatievelingen, recreanten en toeristen, maar kan niet zonder impulsen van buitenaf. Die metafoor en de beleving van het Friese landschap leiden tot een aantal hoofdlijnen in ons beleid. Die insteek sluit ook aan op andere provinciale beleidsambities. 3 2 Waar de gemiddelde schoolgrootte in Nederland 225 leerlingen is, is dat in Fryslân maar 134. Dat is ook nog lager dan in de provincies Groningen (146) en Drenthe (159). Door de verwachte en ongelijk verdeelde neergang van het aantal basisschoolleerlingen kan het voortbestaan van veel kleine scholen op het platteland onder druk komen te staan. Onder die druk is het verleidelijk om naar opheffingsnormen te kijken, vanuit de gedachte dat sluiting zo lang mogelijk voorkomen dient te worden. In veel dorpen kunnen de emoties hoog oplopen als het voortbestaan van de dorpsschool ter discussie komt te staan. Het gevaar is dat alle denominaties zo lang mogelijk hun eigen achterhoedegevecht leveren en in het eigen dorp hun best doen om de voorzieningen zo lang mogelijk open te houden. Dat kan ten koste gaan van de kwaliteit van het onderwijs en het kan er bovendien toe leiden dat op de wat langere termijn alle denominaties hun school moeten opgeven. 3 Zoals geformuleerd in Grutsk op e romte, de streekagenda s, Friese Meren, Digitale agenda, Nota Erfgoed en het Provinciaal Meerjarenplan Platteland (PMJP). 12 Integrale beleidsnota cultuur, taal en onderwijs

13 We bekijken het provinciaal cultuur-, taal- en onderwijsbeleid vanuit het volgende perspectief. Het gaat ons niet alleen om de positie van het Fries in het onderwijs. Nee, we beschouwen het Fries als levend onderdeel van het bredere begrip meertaligheid. Meertaligheid zien we als een kans voor het onderwijs. Het is een instrument om de onderwijskundige kwaliteit van scholen te verbeteren. Een middel voor scholen om zich te onderscheiden. Dat geldt voor zowel tweetalige peuterspeelzalen, voor drietalige basisscholen als voor de drietalige stroom in het voortgezet onderwijs. Scholen worden er beter van en leerlingen leren gemakkelijker andere talen. Zo groeien ze van jongs af aan op als Europese burgers die meerdere talen spreken en beheersen. We kunnen Fryslân als tweetalig gebied beschouwen als een natuurlijk laboratorium voor meertalig onderwijs, dat concreet gestalte krijgt in alle vormen van basis, voortgezet, middelbaar en hoger onderwijs. Onderzoek toont aan dat meertaligheid de leer- en taalontwikkeling van kinderen positief beïnvloedt. Doordat het kind via twee of meer talen informatie verwerkt, ontwikkelt het een flexibele manier van denken. Meertaligheid leidt dan ook tot langdurig cognitieve, talige, sociale, economische en culturele voordelen. 4 Tot dusver werd de discussie over het provinciaal cultuurbeleid nogal eens gevoerd vanuit het perspectief van behouden en beschermen. Zeg maar het veilig stellen van het culturele leven door voor alle genres minimaal één instelling te subsidiëren. In tijden van economische crisis en bezuinigingen op cultuur is het zinvoller om te kijken welke cultuuruitingen en -activiteiten wezenlijk onderdeel zijn van de Friese cultuur en identiteit. En daar in de keuzes voor subsidie op aan te sluiten. Zo beschouwen we de activiteiten van toneelgezelschap Tryater niet meer alleen in termen van theaterproducties. We kijken ook wat het gezelschap betekent voor de educatie en taalbevordering in Fryslân. Met een provinciale bijdrage aan dergelijke ikonen, waartoe we bijvoorbeeld ook Oerol rekenen, willen we meer energie, mensen en culturen bij elkaar brengen. Zonder een dergelijke dynamiek is de maatschappelijke meerwaarde van cultuur eenzijdig. Alleen mooie voorstellingen zijn geen reden om hier te wonen, te werken en op bezoek te komen. Het is niet zozeer de productie, wel maar de maatschappelijk context die dynamiek op gang brengt. De econoom en historicus Gerard Marlet, en bekend van de Atlas voor Gemeenten, ziet niet het culturele aanbod, maar de mogelijkheid om ervan te genieten als maatschappelijke meerwaarde: Alleen al de mogelijkheid om van kunst en cultuur te genieten, los van de vraag of dat bezoek ook echt plaatsvindt, heeft een waarde. Mensen die graag naar een museum, bioscoop, boekwinkel, bibliotheek of theater gaan, zorgen ervoor dat ze in de buurt van dat culturele aanbod wonen. Mensen die actief willen participeren zorgen dat ze op een plek wonen waar dat kan. En ook kunst in de openbare ruimte kan door mensen gewaardeerd worden, net zoals mensen meer over hebben voor een huis met een tuin op het zuiden, of een veilige woonomgeving. Onder andere om die reden willen mensen graag ergens wonen waar veel cultureel aanbod is. Dat is voor verschillende culturele sectoren reeds aangetoond en in euro s gewaardeerd. 5 4 Cummins, J. Language, power and pedagogy: Bilingual children in the crossfire (2000) Colin Baker). 5 Marlet: Atlas van de gemeenten, p. 15,

14 In het taalbeleid zien we het bewust gebruiken van de Friese taal als toegevoegde waarde. In de evaluatie van de laatste taalnota wordt geconstateerd dat het beleid veel integraler kan. Er zijn genoeg mogelijkheden om het taalbeleid nog verder te integreren, wordt in die evaluatie gesteld. Taal speelt immers in veel maatschappelijke domeinen een belangrijke rol; taal kan bovendien een toegevoegde waarde zijn. Denk bijvoorbeeld aan de dienstverlening, of de zorg- en de welzijnsector en bij de overheid. Maar ook aan het bedrijfsleven. In het bedrijfsleven is het beheersen van de Friese taal een factor van (commercieel) belang. Bewust met twee- en meertaligheid omgaan, betekent dat je weet wanneer je welke taal moet spreken en wanneer niet. Drie beleidslijnen Wij hebben onze keuze voor een integrale visie vertaald in drie lijnen, waarmee de maatschappelijke betekenis van cultuur, taal en onderwijs in Fryslân volgens ons het best gestalte gegeven kan worden. Wij willen werken aan een maatschappij waar iedereen aan deel kan nemen, een mienskip met een meertalig karakter. De belangrijkste beleidslijnen van deze integrale beleidsnota zijn dan ook: Meidwaan, Mienskip en Meartaligens. Wij realiseren ons dat deze grootheden zich niet met elkaar laten vergelijken. Ze komen echter wel met elkaar overeen. Bovendien zijn het de dragers van het beleid dat wij voor ogen hebben, waar wij Fryslân verder mee willen helpen in een groter Europees verband. Meidwaan Iedereen moet in staat worden gesteld om optimaal mee te doen in de samenleving. Actieve maatschappelijke participatie bevordert de ontwikkeling van individuen en heeft een positieve invloed op de gemeenschap als geheel. Het versterkt de bewustwording en de betrokkenheid van mensen onderling. Mienskip De Friese gemeenschap moet profiteren van onze inspanningen. Met beleidsmatige interventies willen we de gemeenschapszin (verder) versterken en de zelfredzaamheid en het zelfbewustzijn van instellingen en mensen bevorderen. We denken daarbij aan creatieve oplossingen voor demografische ontwikkelingen, inspelen op maatschappelijke ontwikkelingen als globalisering, bevorderen van de leefbaarheid in kleine kernen en het stimuleren van de manier waarop Fryslân haar bijzondere karakter en cultureel erfgoed beter voor het voetlicht kan brengen. Concreet betekent dit, dat we moeten zorgen voor een adequate infrastructuur met sterke instellingen. Ruimte voor vernieuwende duurzame initiatieven. Voor een taal-, onderwijs- en cultuurfonds met ruimte voor incidentele initiatieven. Maar ook voor een andere rol voor de instellingen op het gebied van cultureel erfgoed; minder gericht op conserveren,maar meer op naar buiten treden en uitnodigen. Meartaligens Taal bepaalt in grote mate onze identiteit. Dat in Fryslân het Fries, het Nederlands en streektalen als het Stellingwerfs en het Bildts in levend gebruik zijn, maakt de provincie tot een natuurlijk laboratorium voor meertaligheid. Meertaligheid bevordert het lerend vermogen en is goed voor het zelfvertrouwen van een samenleving. Het bevorderen van meertaligheid is voor Fryslân van groot belang, zeker ook in internationaal perspectief. 14 Integrale beleidsnota cultuur, taal en onderwijs

15 Inhoud van de nota In deze nota wordt ons cultuur-, taal- en onderwijsbeleid op hoofdlijnen beschreven. Aan het eind van elk onderwerp benoemen we de gewenste effecten, doelen en voorgenomen acties. Op de geformuleerde effecten kunnen wij niet direct sturen; wij verwachten dat wij met het realiseren van onze doelstellingen een belangrijke bijdrage zullen leveren aan het effect. Wij streven er naar om ieder jaar een uitvoeringsnotitie op te stellen. Daarin zullen wij, waar nodig, onze doelen verder uitwerken. Daarnaast zullen wij in de uitvoeringsnotitie ook meenemen op welke manier in de streekagenda s aandacht wordt gegeven aan het beleid op het vlak van cultuur, taal en onderwijs. Naast effecten en doelen beschrijven we ook de acties waarmee we bij willen dragen aan het behalen van de doelstellingen. Uiteraard gaat het dan vaak om afspraken die wij maken met subidiepartners, maar het kan ook zijn dat wij in het kader van die doelstelling een subsidieregeling opstellen, of een onderwerp onderbrengen in bijvoorbeeld de streekagenda. Een overzicht van effecten, doelen en acties is opgenomen in het bijgevoegde schematische overzicht. 15

16 Hoofdstuk In 2015 heeft de Friese Taal en Cultuur op meer dan de helft van de onderwijsinstellingen in de sectoren VVE een substantiële positie in het kader van integraal taalbeleid wat betreft curriculuminhoud en onderwijstijd. 2Meidwaan Inleiding De maatschappij verandert snel. Afstanden worden kleiner, culturen vloeien samen en de ons werkterrein wordt steeds meer de hele wereld. Om te kunnen omgaan met die voortdurend veranderende wereld en soms grote (culturele) verschillen is creativiteit, (historische) kennis en een gezamenlijke identiteit belangrijk. 6 Net zo goed als het belangrijk is dat mensen meedoen. Actieve participatie zorgt er immers voor dat mensen niet alleen komen te staan en zich verbonden voelen. Verbonden met zowel hun directe omgeving als de Friese gemeenschap als geheel. Om die participatie te vergroten, stimuleren we als provincie zowel culturele en onderwijsgerelateerde activiteiten als meertaligheid. Actieve deelname van inwoners aan het maatschappelijke en culturele leven in onze provincie heeft een positieve invloed op de individuele ontwikkeling van inwoners, zoals het ontplooien van creatieve talenten en het vergroten van zelfbewustzijn en zelfwaardering. Actieve deelname heeft ook een positieve invloed op de samenleving als geheel. Het versterkt de onderlinge verbondenheid en betrokkenheid van mensen en het geeft inhoud en betekenis aan regionale identiteit. Wij willen een zo groot mogelijk deel van de bevolking de kans geven om actief en passief deel te nemen aan activiteiten het gebied van cultuur, taal of onderwijs. 6 De betekenis van creativiteit als productiefactor zal verder toenemen. Het bedrijfsleven selecteert in toenemende mate op creatieve competenties. Het instituut KEA, European affairs (2009) wijst in zijn studie The impact of culture on creativity op de economische betekenis van culture-based creativity. Wetenschappers als Antonio Damasio (neurowetenschap) en onderwijsdeskundigen als sir Ken Robinson benadrukken dat creativiteit voor de ontwikkeling van kinderen van wezenlijk belang is, ook voor hun schoolprestaties. Dit alles onderstreept het belang van een goede ontwikkeling van cultureel bewustzijn van met name kinderen en jongeren. 16 Integrale beleidsnota cultuur, taal en onderwijs

17 Met de beleidslijn Meidwaan richten wij ons zowel op consumenten die gebruik maken van het aanbod aan culturele basisvoorzieningen als op producenten van kunst-, cultuur- en taaluitingen. We laten ons daarbij inspireren door al hetgeen Fryslân te bieden heeft. En hoe wij met dat erfgoed, met die rijke cultuur, in de toekomst kunnen omgaan en naar buiten brengen. Beleidsmatige consequenties Cultuureducatie Wij vinden het van groot belang dat inwoners al op jonge leeftijd in aanraking komen met wat ons bindt: ons erfgoed, onze taal en onze cultuur. Niet ieder kind komt daarmee van huis uit in aanraking. Daarom willen wij graag dat zoveel mogelijk kinderen via het onderwijs in contact komen met kunst en cultuur. Cultuureducatie in het primair onderwijs heeft tot doel leerlingen in de doorgaande leerlijn kennis te laten maken met cultuur (kunst, cultuur en cultureel erfgoed) en een gevarieerd en breed programma van culturele activiteiten aan te bieden. De komende periode investeert de provincie in cultuureducatie in Fryslân, op school en in de vrije tijd. Dat is meteen een investering in publieksbereik op de langere termijn. Daarmee sluiten wij aan op het rijksbeleid. 7 Het Rijk heeft, via het Fonds Cultuurparticipatie, een regeling Cultuureducatie met kwaliteit. Het geld daarvoor wordt naar inwonertal en op basis van cofinanciering over het land verdeeld. In het kader daarvan stellen wij een programma cultuureducatie op dat wij afstemmen met het Fonds Cultuurparticipatie. In dat programma staat de vraag van scholen op het gebied van kwaliteitsverbetering van cultuureducatie centraal. Cultuureducatie verbindt de drie beleidsterreinen cultuur, taal en onderwijs met elkaar. Volgens de korte evaluatie van de vijf thema s van de cultuurnota Finsters Iepen!, vereist een integrale nota op het gebied van cultuur, taal en onderwijs een visie van de provincie op de inhoudelijke samenhang tussen die drie beleidsterreinen. Bij een inhoudelijke uitwerking van het begrip Friese cultuur kunnen de Friese taal en geschiedenis als substantiële onderdelen van diezelfde Friese cultuur worden gedefinieerd. Daarmee is de bemoeienis van de provincie met het onderwijs in die integrale setting echter nog niet meteen onderbouwd. Juist de cultuureducatie brengt het onderwijs in de integrale nota duidelijk in beeld. Uiteindelijk wordt er in het kader van de cultuureducatie immers naar gestreefd om de Friese cultuur, taal en geschiedenis een plek te geven in het curriculum van het Friese onderwijs. Wij willen kunst en cultuur niet alleen toegankelijker maken voor de Friese jongeren, maar hen ook zoveel mogelijk laten participeren. Wij zijn van mening dat vooral de instellingen die met elkaar de Friese culturele basisinfrastructuur vormen (zie daarvoor de lijn Mienskip), daar een taak in hebben. In de productafspraken met die instellingen ligt dan ook een zwaar accent op de ontwikkeling van activiteiten die (ook) kinderen en jongeren bereiken. 7 De onderwijsraad adviseert zowel in zijn advies Onderwijs vormt (2011) als in zijn werkprogramma 2011 om (culturele) vorming nadrukkelijker onderdeel van het onderwijs te laten zijn. Dit alles onderstreept het belang van een goede ontwikkeling van cultureel bewustzijn bij kinderen en jongeren. 17

18 Amateurkunst De provincie vindt dat cultuuruitingen, cultuureducatie en amateurkunst in Fryslân voor alle doel- en leeftijdsgroepen laagdrempelig moeten zijn. Het Rijk, de provincie en gemeenten spelen hierin elk hun eigen rol. Naast een sterkere rol op het gebied van cultuureducatie voor kinderen in de basisschoolleeftijd, vinden we het ook belangrijk dat alle inwoners van Fryslân betrokken zijn en blijven bij culturele activiteiten. Om die reden houden wij in ons autonome beleid aandacht voor cultuurparticipatie. Niet in de laatste plaats vanwege de sterke gemeenschapszin in de Friese samenleving, die door culturele activiteiten wordt gevoed. Maar ook omdat kunstbeoefening en -bezoek bijdraagt aan het algemeen welzijn van mensen. Ze inspireert, overstijgt het alledaagse en biedt gelegenheid tot zelfexpressie en ontwikkeling. Zowel artistiek, cognitief, sociaal als emotioneel. Miljoenen Nederlanders beleven plezier aan het beoefenen van amateurkunst. Het is een belangrijke invulling van vrije tijd en een manier om eigen talenten te ontdekken en te ontwikkelen. De beoefening van amateurkunst past ook bij Fryslân. Het aantal inwoners van onze provincie dat actief bezig is met cultuur, is groot; relatief groter dan in andere provincies. De enquête Kultuerpartisipaasje yn Fryslân (april 2012) bevestigt dit beeld. Dat gegeven koesteren we, omdat het een teken is van betrokkenheid en van groot belang is voor de leefbaarheid van de Friese samenleving. Ondanks de grote betrokkenheid kampen steeds meer Friese verenigingen met een terugloop in ledenaantal. Dat is niet alleen te wijten aan de vergrijzing, maar ook aan het feit dat mensen zich vandaag de dag minder snel binden. Verbanden zijn losser geworden en de (keuze)mogelijkheden groter. Bovendien zijn (jonge) mensen meer gericht op (korte) impulsen en beleving. Tegelijkertijd hebben ze ambitie en willen ze zich ontwikkelen. Daarvoor zoeken ze nieuwe plekken en (virtuele) platforms. Regionale platforms staan veelal garant voor een culturele ontwikkeling van kinderen en jongeren op lokaal niveau. Deze bestaan uit een netwerk van instituten, verenigingen, de markt en kunstvak- en lerarenopleidingen, al dan niet ondersteund door gemeenten, provincie en het landelijk kenniscentrum. Deze platforms fungeren als regionaal knooppunt, waar vragen uit het veld en kennis elkaar ontmoeten, waar onderzoeksvragen worden geformuleerd en kansen gecreëerd. Dat alles passend bij de kleur van de regio. Door gebruik te maken van die regioplatforms kan bijvoorbeeld cultuureducatie gerichter gestalte krijgen. Gemeenten bezuinigen op de centra voor de kunsten. De effecten daarvan op de kunsten werken per regio verschillend door in het veld. Zo treden er verschuivingen op en dreigt het gevaar dat sommige regio s geen ondersteuning meer krijgen. Er ontstaan ook regionale verschillen in het aanbod van het muziekonderwijs. 8 Wij nemen, in samenwerking met de andere overheidslagen, daarom de regie als het gaat om de afstemming van de ondersteuning van amateurkunst en de spreiding van het aanbod van muziekonderwijs. Wij zullen ook de samenwerking tussen amateurs en professionals stimuleren om de kwaliteit van amateurkunst te verbeteren. Wij doen dat in overleg met Keunstwurk en de centra voor de kunsten. Daarbij kan ook worden ingestoken op een frequenter gebruik van het Huis van de Amateurkunsten. Daarnaast onderschrijven wij het belang van goede relaties met de opleidingen voor leerkrachten en kunstvakdocenten, zodat het profiel van de toekomstige docenten bij de meest recente ontwikkelingen aansluit. 8 Uit Liefde, 2011 STAF 18 Integrale beleidsnota cultuur, taal en onderwijs

19 Stimuleren van talentontwikkeling Talentontwikkeling is nodig voor creativiteit als productiefactor. Talenten in onze provincie willen wij stimuleren en belonen door prijzen uit te reiken. Met de provinciale prijzen drukken wij in de eerste plaats onze waardering uit voor de prijswinnaar en zijn werk. Bovendien zijn de provinciale prijzen erop gericht om de betrokkenheid van het publiek bij Friese literatuur, muziek en toneel, en bij wetenschap, architectuur, vormgeving, beeldende kunst en onderwijs in Fryslân te vergroten. Specifiek voor de literaire prijzen geldt dat wij met die prijzen bij het lezerspubliek meer aandacht willen schenken aan de Friese literatuur in het algemeen en aan de prijswinnende werken in het bijzonder. Dat moet het leesplezier en de verkoop van Friese literatuur stimuleren, bijvoorbeeld door een herdruk of een vertaling van prijswinnende boeken. Zodoende kan de markt voor Friese literatuur worden vergroot. We willen het belang van de prijzen versterken door meer aandacht te geven aan de organisatie en de uitreiking van de provinciale prijzen, die we daarom grotendeels hebben ondergebracht bij culturele instellingen en van sommige prijzen het prijzengeld te verhogen. De Friese literatuur kent de Gysbert Japicxprijs. Voor proza kan de Gysbert Japicxprijs worden uitgereikt voor een oeuvre of een apart werk. Het prijzengeld gaat omhoog naar ; daarmee willen wij laten zien dat de Gysbert Japicxprijs de belangrijkste literaire prijs van Fryslân is. Wij geven de prijs en de uitreiking meer cachet en belonen de winnaar met een vertaling in het Nederlands of in een andere taal. De prijs wordt, net als nu al het geval is, eens in de twee jaar uitgereikt. Wij houden vast aan het onderscheid tussen proza en poëzie door de prijs beurtelings voor proza en poëzie uit te reiken. Voor vertalingen kennen we de Obe Postmaprijs, niet alleen voor vertalingen vanuit een vreemde taal naar het Fries, maar ook andersom, vanuit het Fries naar een andere taal. Op die manier kan de dr. Obe Postmaprijs bijdragen aan onze internationale ambities in het kader van de Culturele Hoofdstad 2018 en het project Books from Fryslân (zie beleidslijn Meartaligens). Wij willen de huidige driejaarlijkse cyclus naar een cyclus van vier jaar omzetten, zodat de literaire prijzen elkaar niet meer in de weg zitten. Wij volgen daarmee het advies van It Skriuwersboun. Wij gaan niet verder met de uitreiking van de Fedde Schurerprijzen in de bestaande vorm. In plaats daarvan sturen wij aan op een publieksprijs voor het beste Friestalige boek van het jaar, ingesteld door private partijen. Wij willen die partijen daarbij faciliteren. De Friese wetenschap kent de Joast Halbertsmaprijs. Tot dusver was die beperkt tot de wetenschap op het gebied van de Friese taal, cultuur en geschiedenis. Dat gaan wij verbreden naar het wetenschappelijke veld in Fryslân als geheel. Het prijzengeld hiervoor gaat ook omhoog naar Daarom zal de prijs ook eenmaal in de vier jaar worden uitgereikt. De Vredeman de Vriesprijs voor Architectuur stimuleert opdrachtgevers en architecten om bijzondere architectonische bouwwerken in Fryslân te realiseren. Publiciteit rond deze prijs draagt bij aan het vergroten van de belangstelling voor architec- 19

20 tuur en ruimtelijke kwaliteit bij een breed publiek. Wellicht wordt de Vredeman de Vriesprijs voor Architectuur binnenkort gekoppeld aan de provinciale Ruimtelijke Kwaliteitsprijs. De architectuurprijs wordt elke twee jaar uitgereikt. De Vredeman de Vriesprijs voor Vormgeving is er voor alle mogelijke ontwerpers en vormgevers. Het ontwerpproces, de toegevoegde waarde en relevantie voor de gebruiker(s) en de samenleving staan daarbij centraal. De prijs stimuleert vormgevingsklimaat in Fryslân. De beeldende kunst kent de Gerrit Bennerprijs. De tweejaarlijkse prijs gaat naar een kunstenaar die een belangrijke ontwikkeling in zijn/haar werk heeft gerealiseerd. De prijs heeft een positieve invloed op de carrière van de kunstenaar in kwestie en het Friese kunstklimaat in het algemeen. De Nationale Onderwijsprijs van het Instituut voor Nationale Onderwijs Promotie (INOP) zet bijzondere projecten in het primair en het voortgezet onderwijs in de schijnwerpers. Afgevaardigden voor de landelijke finale worden in provinciale voorrondes gekozen. De prijs wordt jaarlijks uitgereikt. We organiseren samen met het INOP de Friese provinciale voorronde. De Bernlefprijs is de provinciale muziekprijs. Wij gaan bekijken of wij die prijs kunnen combineren met de Popprijs van Friesland Pop. Wij willen van de Pyt van der Zeeprijs een brede Friese toneelprijs maken. Wij zullen daarbij aan de naam van de prijs vasthouden. Naast ons prijzenbeleid willen wij schrijvers stimuleren door met schrijversbeurzen te werken. Wij denken aan vijf van zulke beurzen op jaarbasis. Met die beurzen zou bijvoorbeeld het schrijven van boeken voor jongeren gestimuleerd kunnen worden. Voor jonge kinderen en volwassenen verschijnt er verhoudingsgewijs redelijk veel Friese literatuur. Daar staat tegenover dat er voor jongeren en pubers zo goed als niets wordt uitgebracht. Daar is echter wel behoefte aan in het Friese literaire veld, het onderwijs en in de Friese politiek. Een Friese Carry Slee of Karel Eykman is nog niet opgestaan, terwijl dat de taaloverdracht en de vraag naar zulke boeken in het Fries bij jongeren enorm zou stimuleren. Dergelijke boeken kunnen bijvoorbeeld worden gebruikt bij het vak Fries in het voortgezet onderwijs. Voor de Friese literatuur is het ook belangrijk dat er nieuwe talentvolle schrijvers bij komen. Daar besteden wij na de jeugdliteratuur aandacht aan, door in het tweede of derde jaar van deze beleidsperiode voor dat doel vijf beurzen beschikbaar te stellen. Voorts kan natuurlijk ook worden bekeken welke andere genres in de Friese literatuur extra aandacht verdienen. Ten slotte zetten wij in op talentontwikkeling door instellingen als Tryater, n Meeuw of Friesland Pop in de basisinfrastructuur op te nemen. Hier komen wij bij de beleidslijn Mienskip op terug. 20 Integrale beleidsnota cultuur, taal en onderwijs

21 Effect I Zoveel mogelijk jongeren in Fryslân komen via het onderwijs in aanraking met cultuur en maken kennis met het Verhaal van Fryslân. Doel Cultuureducatie wordt op een hoger niveau gebracht door uitvoering van het programma cultuureducatie. Er worden culturele activiteiten ontwikkeld die speciaal voor jongeren bestemd zijn. Actie Het plan kwaliteitsverbetering cultuureducatie wordt ingediend bij het landelijk fonds en wij doen daar een provinciale bijdrage van gelijke omvang bij. Wij maken afspraken met onze culturele instellingen over het realiseren van activiteiten voor jongeren. Effect II Wij streven een toename van 5% na van het aantal mensen dat actief en passief meedoet aan projecten en producties op het gebied van onze taal en cultuur (momenteel is dat 34%). Doel Er wordt een laagdrempelig aanbod van cultuuruitingen, cultuureducatie en amateurkunst gerealiseerd. Het subsidiëren van amateurkunsten door de diverse overheden wordt goed afgestemd. Talenten worden gestimuleerd en in staat gesteld zich te ontwikkelen door het uitreiken van culturele prijzen en het toekennen van schrijversbeurzen. Bovendien willen wij de structuur van het muziekonderwijs versterken. Actie Wij maken afspraken met onze culturele instellingen over een laagdrempelig aanbod van cultuuruitingen, cultuureducatie en amateurkunst. In samenwerking met gemeenten, de regionale centra voor kunsten en Keunstwurk werken wij aan een betere afstemming van talentontwikkeling. Iepenloftspullen maken met ingang van deze beleidsperiode deel uit van de culturele infrastructuur (zie Mienskip). Wij versterken ons prijzenbeleid door het prijzengeld voor sommige literaire prijzen te verhogen en meer aandacht te schenken aan de uitreiking van diezelfde prijzen. Wij kennen vijf schrijversbeurzen per jaar toe. Wij werken in samenwerking met gemeenten, de regionale centra voor kunsten en Keunstwurk aan een betere afstemming van talentontwikkeling (waaronder dans) en een goede infrastructuur voor het muziekonderwijs. Ondernemerschap De afgelopen periode is er een Uitkalender in het leven geroepen. Inwoners en bezoekers van Fryslân weten zo beter wat er in de provincie te doen en te beleven valt op 21

22 het gebied van kunst en cultuur. De evenementenkalender sluit mooi aan bij de ambities Culturele Hoofdstad en Fryslân Topattractie. We willen de kalender uitbreiden om de culturele programmering van Fryslân beter vorm te geven en zaken beter op elkaar af te stemmen. Daardoor ontstaat er een betere spreiding en wordt er meer samengewerkt. Ideeën voor een meer ondernemende opstelling en bijdragen uit de markt voor evenementen worden op dit moment nader uitgewerkt. Dit sluit aan op het provinciaal initiatief om een Friese toeristische database te ontwikkelen en beheren. Dankzij dit project wordt een basisvoorziening gecreëerd, waarmee toeristische en culturele organisaties hun data kunnen delen en de marketing en promotie van hun evenementen beter kunnen organiseren. Voordeel voor het publiek is dat het overzicht van alle activiteiten in Fryslân wordt verbeterd. En dat het initiatief van de culture card gaandeweg kan worden overgenomen door meer organisaties. Van een andere orde is het idee van kunstenaar Hans van Houwelingen om in een zaal in het Provinciehuis, de Loft, een kast in te richten met ruimte voor het mecenaat. Provinciale Staten kunnen elk jaar bepalen hoe deze kast wordt ingericht om een Fries voorbeeld van vrijgevigheid in de cultuur over het voetlicht te brengen. In het perspectief van de Culturele Hoofdstad worden er onder de ontmoetingen georganiseerd tussen bedrijven en creatievelingen. Het idee is dat er door een kruisbestuiving van sectoren nieuwe ideeën ontstaan om goed met de huidige uitdagingen en veranderingen bij betrokkenen bij de kunst en bij het bedrijfsleven om te leren gaan. Denk daarbij aan reorganisaties, het ontwerpen van nieuwe producten, het omgaan met de economische recessie en de veranderende rol van de overheid. De eerste vingeroefeningen daarmee beloven heel veel, want bedrijven zijn door diezelfde creatievelingen op het spoor gezet van innovaties binnen de eigen bedrijfsvoering en producten. Dat laat een blijvende voetprent in de regio achter. Het doel van Leeuwarden 2018 is een organisatie in het leven te roepen die alleen maar op deze manier van werken zal inzetten. Wij willen graag ruimte creëren voor meer van zulke ontmoetingen tussen bedrijfs- leven en kunst en cultuur. Wij vinden dat een mooi voorbeeld van cultuur als drager van innovatie in het bedrijfsleven. Effect Het cultureel potentieel van Fryslân wordt optimaal gepresenteerd en bereikt meer mensen. Door culturele activiteiten in de programmering beter op elkaar af te stemmen, kunnen meer partijen zich aan activiteiten en evenementen verbinden, zodat het cultureel potentieel wordt vergroot. Doel De zichtbaarheid en de toegankelijkheid van cultuurevenementen wordt vergroot door de culturele kalender verder uit te bouwen. Er worden meer ontmoetingen georganiseerd tussen bedrijfsleven, kunst en cultuur. Actie Wij vragen relevante marktpartijen voor de invoering van de uitkalender. Wij stimuleren en faciliteren ontmoetingen tussen bedrijven en creatievelingen. 22 Integrale beleidsnota cultuur, taal en onderwijs

23 Campagne Praat mar Frysk De campagne Praat mar Frysk loopt vijf jaar. De campagne draagt bij aan een positievere houding jegens de Friese taal, zowel bij Friessprekenden als niet-friessprekenden. Fries spreken wordt meer en meer als natuurlijk ervaren en gezien als een factor om rekening mee te houden in (bedrijfsmatige) contacten - en als onderdeel van de eigen identiteit. Meertaligheid, en Fries spreken in het bijzonder, is niet langer meer een zaak van bewegers. Ook scholen, bedrijven, restaurants, jongeren, ouderen, zorgverleners zien er de voordelen van in, ook omdat aangetoond is dat meertaligheid een positieve invloed heeft op het (snel) leren van andere, moderne talen. Uit de evaluatie van de campagne blijkt dat de strategie van verleiding werkt. Die aanpak spreekt een groot deel van de doelgroepen aan, omdat de positie van het Fries maar zelden formeel is vastgelegd. Daardoor wordt de omgang met de Friese taal vaak eerder gekenmerkt door een praktische insteek, dan van een sterke overtuiging. Het proces van bewustwording van het belang van Fries- en meertaligheid, en het daar naar handelen, is een zaak van de lange adem. Blijvende inzet is nodig. De ontwikkelingen (zeker die in de sociale media) gaan zo snel, dat het beperken van de campagne de behaalde resultaten waarschijnlijk ongedaan zal maken. Wij willen daarom de campagne én de strategie van het verleiden de komende periode voortzetten, met specifieke aandacht voor jongeren. Digitalisering Friese taal Uit de evaluatie van de Taalnota blijkt dat de inzet van ICT en multimediale technieken erg efficiënt is om het Fries meer zichtbaar te maken. Bovendien zijn deze technieken nu eenvoudiger toe te passen dan een aantal jaren terug. Daarnaast versterkt dit soort toepassingen het imago van het Fries als eigentijdse taal, waardoor ook de jongere doelgroep wordt aangesproken. Daarom willen wij het mogelijk maken dat zoveel mogelijk mensen bij het gebruik van digitale toepassingen voor de Friese taal kunnen kiezen. Onze inspanningen zijn er om die reden op gericht om het Fries in zoveel mogelijk domeinen op een toegankelijke wijze digitaal toepasbaar te maken. Bijvoorbeeld door de ontwikkeling van een digitaal vertaalprogramma Nederlands-Fries en de verdere implementatie van een Fries text-to-speech programma. Taal in culturele uitingen We kunnen de Friese taal niet los van de Friese cultuur zien. Taal en cultuur binden mensen. Het zijn belangrijke pijlers van wat wij als het Fries eigene aanduiden. In verschillende culturele uitingen,van literatuur en film tot muziek en podiumkunst, komt de taal in al zijn schoonheid en rijkdom tot zijn recht. Kunst en cultuur zijn belangrijk voor de instandhouding en de verdere groei en ontwikkeling van de taal. De kwaliteit van de Friese taal komt bijvoorbeeld duidelijk tot uiting bij de voorstellingen van Tryater, bij de Iepenloftspullen en bij festivals als Liet en Liet Ynternasjonaal. Taal en meertaligheid hebben vanzelfsprekend ook een internationale component. Ze openen voor betrokkenen deuren naar andere regio s met minderheidstalen. Liet Ynternasjonaal is daar een goed voorbeeld van. Maar ook andere culturele uitwisselingen zorgen ervoor dat Friese kunstenaars in het bijzonder en Fryslân in het algemeen zich openstellen voor buitenlandse invloeden en internationale samenwerking. 23

24 In de cultuursector willen we graag gebruik maken van zogenaamde voorlopers. We vragen hen collega-instellingen te inspireren en voor te lichten over internationale uitwisselingen en de uitwerking van taalafspraken in de praktijk. Onze beleidsuitvoerende instellingen functioneren immers in zo n twee- en meertalige context. Wij verwachten van hen dat zij met die realiteit rekening houden in hun taalbeleid. Ook bij publieke instellingen waar de provincie geen subsidierelatie mee heeft, zouden Fries en meertaligheid een plek moeten krijgen. Gemeenten zijn vaak de eerstverantwoordelijke overheid voor deze instellingen. We gaan hierover dan ook met gemeenten in gesprek. De campagne Praat mar Frysk kan daarbij een belangrijke ondersteunende rol spelen. Effect I De maatschappelijke positie van de Friese taal wordt in woord én geschrift verbeterd. De mogelijkheden om in het Fries actief aan de maatschappij deel te kunnen nemen worden groter; zo wordt het Fries verder ontwikkeld. Doel De zichtbaarheid van meertaligheid en/of het Fries in het openbare leven wordt groter, vooral in het bedrijfsleven, in de horeca en het toerisme, in de culturele sector, in de zorg en bij gemeenten. Het Fries wordt in zoveel mogelijk domeinen op een toegankelijke wijze digitaal toepasbaar gemaakt. De Friese taal wordt beter zichtbaar in de communicatie van culturele instellingen. Actie Wij gaan verder met de campagne Praat Mar Frysk. Wij stimuleren projecten die het ontwikkelen van nieuwe digitale toepassingen in het Fries mogelijk maken. De Fryske Taalhelp wordt verder ontwikkeld tot een automatisch vertaalprogramma Nederlands-Fries. Het Friese text-to-speechprogramma wordt beter geïmplementeerd. In productafspraken en subsidievoorwaarden vragen wij van de culturele instellingen die wij subsidiëren om de Friese taal zichtbaar te maken in de communicatie met het publiek. Wij gaan met gemeenten in gesprek om te bekijken hoe het gebruik van de Friese taal door de instellingen die door diezelfde gemeenten worden gesubsidieerd kan worden bevorderd. Onderwijskwaliteitsverbetering Met Boppeslach 2 is in 2010 een traject ingezet dat moet leiden tot een duurzame kwaliteitsverbetering van het Friese basisonderwijs. Het project Boppeslach duurt tot en met De doelstelling en het beoogde effect brengen wij hierbij nog eens onder de aandacht, vooral omdat de kwaliteit van het basisonderwijs mede bepaalt of mensen al dan niet mee kunnen doen in onze moderne, snel veranderende meertalige maatschappij. 24 Integrale beleidsnota cultuur, taal en onderwijs