Actieplan Energie en Klimaat

Transcriptie

1 Actieplan Concept versie 12 september 2011 Coördinatie: SVGV en Heel de Heuvelrug 1

2 Inhoudsopgave 1 Inleiding Waarom dit actieplan? Doelstellingen in de regio Inrichting Landelijk Gebied/ Agenda Vitaal Platteland Innovatie Opzet en aanpak Planning Financiering en middelen Mensen Werkgebied Energiek Landschap Projecten Biogashubs Stroomlijnen van bermgras, slootmaaisel, GFT Groen goud Duurzame landgoederen en monumenten Mogelijkheden voor de toekomst Omgaan met energie en leefomgeving Projecten Energie in de leefomgeving Zoetwaterhuishouding Duurzaam bodembeheer Mogelijkheden voor de toekomst Kennis en middelen Projecten Energieatlas Energieteam en Kenniswerkplaats Mogelijkheden voor de toekomst Bijlage 1 Klimaat en Energie Speerpunten per gemeente Bijlage 2 Overzicht bestaande financieringsmogelijkheden

3 1 Inleiding Energie produceren levert geld op en energie besparen loont. De aanwezigheid van verschillende soorten biomassa, regiogebonden ondernemers en bewuste overheid biedt grote kansen. Kansen om regionaal energie te produceren, dit in de regio te gebruiken en hiermee de regionale economie te stimuleren. Verschillende initiatieven zijn al ondernomen. Deze en nieuwe initiatieven in de regio gezamenlijk oppakken levert meer op dan de som der delen. Om deze economische rentabiliteit te waarborgen is een meegroeiend landschap en ruimtelijke inrichting nodig. Overheden kunnen zichzelf en ondernemers de ruimte bieden om ontwikkelingen mogelijk te maken, maar ook vastleggen waar voor deze ontwikkelingen geen ruimte is. Hoe zorg je voor meer schone energie om de toenemende energievraag het hoofd te kunnen bieden. Bedrijven, particulieren en overheden zijn zich doordrongen van deze opgaven en zien kansen om de oplossingen voor het energievraagstuk werkelijkheid te laten worden. Hoe realiseer je een verminderde emissie aan broeikasgassen met economisch rendement? Verschillende proefprojecten uit de afgelopen jaren laten al resultaten zien. Hoe kunnen we ons aanpassen aan langere perioden van droogte en hitte en hogere piekaanvoeren van water? De te verwachten effecten hebben we al redelijk in beeld, maar de vervolgstappen moeten worden uitgewerkt. Door Natuur en Milieu Federatie Utrecht (NMU) is in 2011 een plan van aanpak Klimaat en Energie voor de Heuvelrug, Gelderse Vallei en Eemland opgesteld. Dit initiatief is een belangrijke aanzet geweest voor dit Actieplan waarin gebiedspartners de verantwoordelijkheid nemen om de klimaaten energievraagstukken in deze regio s daadwerkelijk aan te pakken. Het actieplan en de projecten zijn flexibel en dynamisch in alle fasen die worden doorlopen. Dit past bij de snelheid waarmee de wetenschappelijke kennis en de technieken zich ontwikkelen. Voortdurend is het mogelijk om het Actieplan en de projecten daaraan aan te passen. Het actieplan bestaat uit drie lijnen. In Energiek landschap werken we aan netwerken en technieken voor besparing en energieopwekking. Hoe we dit zo optimaal mogelijk in onze leefomgeving in kunnen passen, en hoe we omgaan met klimaatverandering werken we uit in Omgaan met energie en leefomgeving. Om beide programmalijnen zo optimaal mogelijk te kunnen uitvoeren ontwikkelen we een aantal middelen in de programmalijn Kennis en middelen, waarin kennisuitwisseling en opbouw in de regio centraal staat. 2 Waarom dit actieplan? Ondernemer in energie: bevorderen van ondernemerschap en economisch rendement De ontwikkelende energiemarkt biedt ondernemers (landgoedeigenaren, landbouwers e.a.) de kans zichzelf te ontwikkelen tot ondernemer in energie. In de vorm van producent van biomassa, producent van duurzame energie of het realiseren van de benodigde tussenliggende infrastructuur. Ondernemers hebben echter ook een energievraag en kunnen dus gebruik maken van duurzame energie. Energiebesparing, opwekking en gebruik van duurzame energie moeten kostenneutraal kunnen worden uitgevoerd en bij voorkeur een economisch rendement opleveren. 3

4 Vergroten van het aandeel duurzame energie in gebruik en opwekking van energie Wanneer de gebiedspartners ieder afzonderlijk de gestelde doelen willen bereiken vergt dat een grote investering van iedere partij voor zich. Gezamenlijkheid versnelt en maakt het mogelijk grotere stappen te zetten. Door beleidsmatig ruimte te creëren, door slimme financieringsconstructies mogelijk te maken, door nieuwe samenwerkingsverbanden aan te gaan, door kennis te verspreiden, door aan te jagen, kan de regio de gestelde doelen bereiken en groeien naar zelfvoorzienende regio op het gebied van energie. Verminderen van de uitstoot van broeikasgassen en aanpassen aan klimaatverandering Verschillende sectoren op de Heuvelrug en in de Gelderse Vallei zorgen voor een grote emissie van broeikasgassen, zoals landbouw en transport. Een groot deel van de verlaging van emissie kan worden gerealiseerd door gedragsverandering, wat vaak resulteert in een feitelijke besparing van energiegebruik. Dit levert vaak een economisch voordeel op, wat een goede motivatie is. Kennisverspreiding en bewustwording zijn dan van belang. Kennis over de verschillende maatregelen, beschikbare technieken, mogelijke juridische en financiële afspraken. Bewustwording over de verantwoordelijkheid voor onze leefomgeving en de toekomst. Dit geldt niet alleen voor emissiebeperkende maatregelen, maar ook voor bijvoorbeeld het verminderen van de waterbehoefte, tegengaan van wateroverlast, creëren van de juiste omstandigheden voor natuur om zich aan klimaatverandering aan te kunnen passen en tegengaan van hittestress (klimaatadaptatie). Binnen het thema klimaat en energie is kennisuitwisseling en opbouw belangrijk. De kenniswerkplaats krijgt een centrale rol binnen dit actieplan om de opgedane kennis in te kunnen verspreiden en nieuwe kennis op te bouwen. 2.1 Doelstellingen in de regio Provincie Gelderland heeft als doel gesteld in 2020 een aandeel 20% duurzame energie in het Gelders energieverbruik te hebben gerealiseerd. Ze streeft naar een klimaatneutrale energiehuishouding in Ook in 2040 wil men in de provincie Utrecht prettig wonen, werken en recreëren. Daarom heeft de provincie de ambitie gesteld om in 2040 klimaatneutraal en klimaatbestendig te zijn. In het huidige coalitieakkoord Focus, Vertrouwen en Oplossingsgericht wil de provincie zich concentreren op kerntaken en die efficiënt uitvoeren met vertrouwen in de partners. Duurzaamheid is geen apart thema, maar is verweven in de aanpak van alle beleidsterreinen, dus ook in het landelijk gebied. Vrijwel alle gemeenten voeren energiebeleid of klimaatbeleid uit. En besteden aandacht aan duurzaamheid of hebben dit geïntegreerd in hun dagelijkse werkzaamheden. De doelstellingen lopen uiteen van klimaatneutrale gemeente in 2030, naar 20% van het energieverbruik is in 2020 duurzame energie, tot geheel geen doelstellingen of ambities maar wel een aantal acties die gerelateerd zijn aan dit thema. In bijlage 1 is een uitwerking te vinden van een bureauonderzoek naar beleid op dit thema, of beleid gerelateerd aan klimaat en energie (zoals milieubeleid) bij gemeenten. Voor dit bureauonderzoek is gebruik gemaakt van beschikbare informatie op internet en rapporten. Daaruit blijkt dat de nadruk ligt op energiemaatregelen. Minder aandacht gaat (nog) uit naar klimaatadaptatiemaatregelen. In januari 2011 hebben Provincie Utrecht, LTO Noord en gezamenlijke agrarische verenigingen van Utrecht een convenant afgesloten. Doelstellingen van dit convenant zijn: een gezamenlijke reductie van broeikasgassen, 20% energiebesparing en het benutten van de mogelijkheden voor opwekking van duurzame energie. Het convenant loopt tot 31 december

5 Natuurbeherende organisaties en landgoedeigenaren werken aan klimaatverandering door klimaatbuffers te realiseren en natuur zo veel mogelijk te verbinden en te ontsnipperen. Binnen de landbouwsector zijn een aantal (pilot)projecten in uitvoering om met klimaatverandering om te gaan, energie te besparen en op te wekken. Een aantal van deze projecten zijn in dit actieplan terug te lezen. Deze projecten bieden kansen voor opschaling. De waterbeheerders (Waterschap Vallei en Eem en Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden) zijn op diverse vlakken actief met klimaatverandering, zowel in op mitigatie- als adaptatievlak. Dit actieplan voorziet niet in een regionale doelstelling, maar draagt wel bij aan de doelstellingen van iedere gebiedspartner. Dit maakt deelname vanuit de eigen doelstellingen en middelen mogelijk en effectief. 2.2 Inrichting Landelijk Gebied/ Agenda Vitaal Platteland Projecten in het landelijk gebied worden in de regel gedekt vanuit middelen uit Agenda Vitaal platteland (AVP) Utrecht c.q. PMJP Gelderland. Provincie Utrecht voert op dit moment de herijking AVP uit. Deze herijking wordt inhoudelijk uitgevoerd, financieel en organisatorisch. Inhoudelijk wordt bepaald wat de doelstellingen van het AVP in deze coalitieperiode zijn. Ook wordt bepaald waar de beschikbare middelen op worden ingezet. Daarnaast vraagt een kleiner budget ook om een reorganisatie van de zeven AVP-gebieden. Deze herijking heeft de grootste gevolgen op het financiële vlak. Dat is een omstandigheid die invloed heeft op de financiering van deze projecten. Bij de uitvoering moet worden verwacht dat er minder middelen beschikbaar zijn en dat een groot deel van de inzet uit het landelijk gebied zelf moet komen. Deze inzet wordt gezocht in samenwerking in menskracht, samenbrengen van verschillende (kleine) budgetten van verschillende gebiedspartners en het werken met andere manieren van financieren. Ook wel bekend als innovatieve financieringsconstructies. Binnen het programma Agenda Vitaal Platteland is in 2010 en 2011 gewerkt aan klimaat en energie door de Natuur Milieu Federatie Utrecht (NMU). Zij heeft voor de zeven gebieden, waaronder Heel de Heuvelrug en Gelderse Vallei, van de provincie Utrecht omschreven welke kansen en mogelijkheden er zijn op het gebied van klimaat en energie. Deze plannen hebben de basis gelegd voor dit actieplan. Voor de provincie Gelderland werkt in het Gelders Klimaatprogramma 'Aanpakken en Aanpassen' aan klimaatverandering. Daarin richt de provincie zich op het aanpakken van de energiehuishouding en het verminderen van de CO2-uitstoot. Gelderland moet vóór 2050 klimaatbestendig zijn ingericht. De provinciale uitvoeringsagenda kent de volgende doelen: - stabilisering van het fossiele energieverbruik in 2015, daarna afname - toename van het aandeel duurzame energie van 6 procent in 2010 tot 10 procent in 2015 en richting 20 procent in naar een klimaatneutrale energiehuishouding in 2050 via steun aan energietransities - bijdragen aan het klimaatbestendig maken van Gelderland door maatregelen op het gebied van water, natuur en stedelijke kwaliteit. 2.3 Innovatie De projecten in het actieplan maken gebruik van bekende technieken en werkwijzen en zijn voor een deel innovatief. De bekende technieken en werkwijzen vergroten de haalbaarheid van de projecten. 5

6 Enkele voorlopers zijn in het gebied al aan de slag met innovatieve technieken en werkwijzen. Voor een aantal projecten geldt dat op basis van deze kennis opschaling in het gebied mogelijk is en dat daarmee dus grote resultaten bereikt kunnen worden. Een deel van de projecten is innovatief, passend bij de behoefte om te blijven ontwikkelen en ontdekken in deze regio. Een belangrijke innovatie kan bijvoorbeeld zijn dat er projecten worden uitgevoerd zonder subsidies voor innovatieve technieken. Voor projecten zal gelden dat ze uiteindelijk economisch rendabel zijn. Dit is innovatief in die zin, dat het nu in veel gevallen nog niet mogelijk is. In de wereld van energiebesparing en duurzame energie buitelen de nieuwe technieken over elkaar heen. De technieken bevinden zich in de fasen van onderzoek tot implementatie en later regulier gebruik. Technieken waarvan de rentabiliteit is onderzocht, en waarbij nu de stap wordt gezet naar gebruik door de markt zijn interessant voor deze regio. Ondernemers en organisaties kunnen bijdragen aan de laatste stap van ontwikkeling van de technieken door deze in gebruik te nemen en hun gebruikerservaringen te delen. Maar ook reguliere technieken zijn interessant, hierdoor bestaat bijvoorbeeld de mogelijkheid van gezamenlijk inkopen en zo een financieel voordeel te realiseren. Het Actieplan zet niet in op het onderzoeken van technieken en werkwijzen die nog geen commerciële toepassing hebben (bv wetenschappelijke onderzoeken). Innovatief: de techniek of werkwijze is net in de markt gezet, het heeft een commerciële toepassing. Een techniek is nog niet in een vergelijkbare situatie ingezet met een goed resultaat. Een manier van werken is nog niet in een vergelijkbare situatie opgezet met een goed resultaat. Het uitvoeren van het project bevat een constant proces van aanpassen en afstellen. Het resultaat is pas bereikt wanneer de techniek of werkwijze goed functioneert. 2.4 Opzet en aanpak Dit actieplan heeft de ambitie om in korte tijd een aantal concrete projecten op te zetten. Want ondanks dat er nog veel onbekend is over de effecten van klimaatverandering, over de verschillende mogelijkheden voor energieopwekking en besparing, en er nog gezocht wordt naar goede manieren om deze ontwikkelingen in te passen in de leefomgeving, kan er al veel gedaan worden. Projecten waarvan we weten dat deze de gewenste resultaten op gaan leveren en projecten waarmee we een nieuwe wereld gaan verkennen door dingen te proberen maken deel uit van dit actieplan. Het actieplan bestaat uit drie lijnen: 1. Energiek Landschap 2. Omgaan met energie en leefomgeving 3. Kennis en middelen Energiek landschap maakt gebruik van netwerken en technieken. De projecten leiden tot opwekking en gebruik van duurzame energie in de regio. In gezamenlijkheid worden door gebiedspartners de projecten uitgevoerd met gebruik van biomassa in de regio. Efficiëntie wordt bereikt door grote volumes te realiseren en een constante aanvoer van biomassa. De belangrijkste resultaten zullen zijn het opzetten van biogashubs die afzet van energie, regionaal opgewekt, mogelijk maken. En het opzetten van netwerken waarin aanbod en vraag naar biomassa zo optimaal mogelijk op elkaar aansluiten. Bij regionale energieopwekking wordt gebruik gemaakt worden van verschillende energiebronnen: zon, biomassa, wind en water. De biomassa komt uit eigen regio en de energie wordt in de regio geproduceerd, daarvoor is ruimte nodig. Slimme beleidsplannen, keuzes en heldere vergunningverlening waarborgen de kwaliteit van onze ruimtelijke inrichting en leefomgeving. En ze voorzien tegelijkertijd in de optimale 6

7 ontwikkelruimte voor dit soort voorzieningen. Dus waar willen we die ontwikkeling wel, en waar niet? Wat is wenselijk en wat niet? Daarnaast zijn water en bodem belangrijke aandachtsgebieden. De klimaatverandering kan zorgen voor een (periodiek) wateroverschot, overvloed en een tekort (dit leidt nu al tot meer extremen), daarbij heeft bodemkwaliteit een grote invloed op de uitstoot van broeikasgassen. Gezamenlijk werken aan deze thema s kan grote resultaten tot gevolg hebben. Een in de regio gezamenlijke aanpak van ruimtelijke vraagstukken is een van de resultaten. Ook ontwikkelen we een plan met concrete maatregelen om het watervraagstuk aan te pakken. De projecten hebben middelen nodig om goed te kunnen worden uitgevoerd. Deze middelen worden gezamenlijk ontwikkeld en zijn beschikbaar voor alle partners in de regio en daarbuiten. Inzicht in elkaars vraag en aanbod, kennis en mogelijkheden is van belang om met elkaar de ontwikkelingen in te zetten. Kennis wordt actief ingezet door specialisten en met elkaar gedeeld en opgebouwd in de Kenniswerkplaats. Dit actieplan levert een energieatlas op die regionale energieopwekking en gebruik stimuleert. Ondernemers en particuliere landgoedeigenaren kunnen bij een vraagbaak terecht voor allerlei informatie over energieopwekking, en vooral een stimulans en hulp bij het realiseren van hun plannen. Ook voor klimaatadaptatie kan deze vraagbaak een rol spelen. De verschillende lijnen in het actieplan ondersteunen elkaar. Projecten kunnen zelfstandig worden uitgevoerd, maar zullen tot een beter resultaat leiden wanneer gebruik gemaakt wordt van resultaten van andere projecten in andere lijnen. Zo ondersteunt het ruimtelijk beleid de mogelijkheid tot opwekking van duurzame energie en het organiseren van biomassastromen. En kunnen biomassastromen niet goed worden georganiseerd zonder inzicht via een energieatlas. De pijlers en projecten worden uitgevoerd met in het achterhoofd een aantal bekende concepten: People Planet Profit: projecten dragen bij aan het welzijn van de mens, de kwaliteit van de leefomgeving en aarde en levert economisch rendement. Besparing, opwekking en/of gebruik van duurzame energie, compensatie: verminderen van emissie van broeikasgassen begint door zo min mogelijk energie te gebruiken, wat je nog gebruikt is duurzame energie, of zelfs energie dat je zelf op een duurzame manier hebt opgewekt. Het deel niet duurzame energie dat je als gebruiker dan nog nodig hebt, compenseer je door CO2 vast te leggen. 2.5 Planning Onderstaand is de planning van het actieplan weergegeven; eerst de fase voorafgaande aan de uitvoering en vervolgens de uitvoering zelf. Tijdens de uitvoering werken we met een rollende agenda, wat betekent dat projecten aangevuld en afgevoerd kunnen worden en dat in jaarplannen de uitvoeringsplanning wordt herijkt. Periode Onderdeel Beschrijving Mei augustus 2011 Voorverkenning Verzamelen van ideeën, wensen en projecten van partners leidend tot dit actieplan met een eerste aanzet tot projecten. Deze fase is met dit actieplan afgesloten. September Besluitvorming In gebiedscommissies op heuvelrug en in de vallei wordt het 2011 Oktober december 2011 Projecten uitwerken actieplan behandeld en vastgesteld. Bepaling van de exacte invulling van de projecten, opzetten van de uitvoeringsorganisatie (bepalen van trekkerschap en partners), afspraken over financiering, inzet en resultaat. 7

8 Januari december 2015 Uitvoering Organiseren van de dekking van de projecten, ten minste voor het jaar Uitvoering van de projecten Op 1 januari 2012 staat hiermee een actieplan dat: - Is uitgewerkt in volledige projectplannen met onderliggende afspraken, gereed voor uitvoering (uitvoeringsbudget en organisatie zijn vastgelegd in gebiedsafspraken) - Wordt uitgevoerd in de vorm van een aantal projecten die reeds zijn gestart - Zicht geeft op de te verwachten resultaten binnen de projecten - Zicht geeft op de nog benodigde acties voordat (een aantal) projecten daadwerkelijk van start kan 2.6 Financiering en middelen Van oudsher zijn programma s en projecten opgezet met een flinke financiering vanuit de beide provincies via ILG. Dit actieplan gaat nog steeds uit van een financiering vanuit ILG, maar kijkt ook zeker naar andere mogelijkheden. Grofweg kan er gesproken worden over de volgende manieren van financieren: lening, participatie, garantstelling en subsidie. Verschillende partijen (banken, overheden en energiebedrijven) hebben verschillende regelingen opgezet uitgaande van deze manieren van financieren. Binnen dit actieplan wordt zo optimaal mogelijk gebruik gemaakt van de beschikbare middelen in alle vormen (in bijlage 2 is een groot deel van bestaande regelingen beschreven). Ook wordt ernaar gestreefd om vernieuwende concepten uit te werken binnen de projecten, wat naar verwachting zal resulteren in financieringsconstructies die maatwerk zijn. Bij nieuwe financieringsconstructies kan worden gedacht aan een ontwikkelmaatschappij, gebiedsfinanciering, regionaal klimaatfonds, financiering van energieprojecten zonder tussenkomst van energiebedrijven, of constructies waarbij energiebedrijven geen traditionele rol hebben (zoals bij decentrale energieopwekking). 2.7 Mensen Het actieplan wordt aangestuurd vanuit de beide programmabureaus (naar verwachting op termijn één bureau Gelderse Vallei en Heuvelrug). Daar is een coördinator/ projectmanager de komende tijd aangesteld voor 2 dagen per week (0,4 FTE) om de totale uitvoering te coördineren en aan te sturen. De rol van coördinator/ projectmanager verschilt per project. Voor de projecten waar het programmabureau trekker van is, leidt de projectmanager zelf het project. Secretariële en administratieve ondersteuning zijn geborgd in de overhead. De meeste projecten worden getrokken door gebiedspartners. Zij zijn verantwoordelijk voor de uitvoering van de afzonderlijke projecten. Gebiedspartners zijn onder andere: gemeenten, waterschappen, ondernemers, particuliere landgoedeigenaren, natuurbeherende organisaties, landbouwers, eigenaren en beheerders van recreatieterreinen, ketenpartijen in de landbouw en anderen. Zij stemmen hun activiteiten af met de coördinator en maken afspraken over te realiseren doelen, uitvoering en resultaten. Afhankelijk van de voortgang, de ambities en het aantal projecten waar de programmabureaus trekker zijn, kan het aantal FTE worden heroverwogen. Taken van de coördinator/ projectmanager: - Coördinatie van het actieplan 8

9 - Maken van uitvoeringsafspraken, afsluiten van contracten met trekkers en partners - Directe aansturing van projectleiders die door het programmabureau worden uitgevoerd - Voortgangsbewaking en rapportering aan gebiedscommissie - Opstellen jaarprogramma s - Opstellen werkplanning - Bewaken financiering van het actieplan en de projecten - Voorzitter/ secretaris van actieplan overleggen - Coördinator van het deel Energie en klimaat binnen de Kenniswerkplaats De trekkers van de projecten komen een aantal keer per jaar bij elkaar om de voortgang te bewaken en het actieplan nader in te vullen. Het team komt in ieder geval tweemaal per jaar bijeen. 2.8 Werkgebied Energie en klimaat zijn thema s die zowel in het landelijk gebied als in bebouwd gebied spelen. De projecten zijn gericht op het werkgebied Heuvelrug en Gelderse Vallei en liggen in het landelijk gebied. Samenwerking met aangrenzende gebieden Kromme Rijn en Veluwe wordt niet uitgesloten en is in sommige projecten zelfs wenselijk. Combinaties met bebouwd gebied zijn zeker mogelijk of misschien soms wel noodzakelijk. Projecten die als projectgebied compleet in bebouwd gebied liggen worden niet in dit kader uitgevoerd. 9

10 3 Energiek Landschap Doel: realiseren van een energielandschap waarin energieproducenten zijn gekoppeld aan gebruikers op verschillende schaalniveaus, verschillende bronnen van duurzame energie worden benut, biomassastromen zijn georganiseerd, bij verschillende kenmerken, technieken en omstandigheden. De regio Gelderse Vallei en Heuvelrug biedt mogelijkheden om energie uit biomassa, zon en wind te winnen. Investeringen zijn eerder rendabel bij een bepaalde hoeveelheid aan bijvoorbeeld biomassa (zoals houtige biomassa, bermmaaisel, GFT, mest) of een bepaalde omvang van inkoop ( zoals zonnecellen). De eigendomsstructuur is daarentegen versnipperd, waarbij er ook meerdere partijen zijn die energieleverancier zouden kunnen zijn. Door krachten te bundelen en samenwerkingsvormen op te zetten waarin grotere volumes gerealiseerd kunnen worden, zullen investeringen door ondernemers en overheden eerder rendabel worden. In deze pijler worden nieuwe concepten van energieopwekking ontwikkeld. Ondernemingen, organisaties en overheden worden uitgedaagd om (andere) vormen en combinaties van energieopwekking en samenwerking in te zetten en te proberen. Er moet ruimte zijn om innovatieve technieken in te zetten in innovatieve organisaties. Zo fungeert de regio tegelijkertijd als proeftuin voor partners in de regio en inspirator voor partners in andere delen van het land. Het Energiek Landschap draagt bij aan biobased economy. Dit is een economie waarin op duurzame en uiterst efficiënte wijze biomassa (mest, hout, gras, restproducten van landbouwgewassen e.d.) worden ingezet voor de productie van chemische grondstoffen, materialen, brandstoffen, elektriciteit en warmte, zonder negatieve effecten op biodiversiteit en voedselvoorziening. Volgens het Nationale Platform Groene Grondstoffen zou biomassa in % van de in Nederland benodigde grondstoffen en energie kunnen leveren. Energiek Landschap draagt bij aan deze enorme stap voorwaarts in de verdringing van fossiele brandstoffen en efficiënter produceren. Projecten in deze pijler zijn gericht op besparing, opwekking en gebruik van duurzame energie en moeten de regionale economie voeden. Dit maakt de projecten realistisch en duurzaam op lange termijn. Projecten onder deze pijler beschreven vallen of staan bij collectiviteit; meerdere partners in de Gelderse Vallei en Heuvelrug voeren de projecten gezamenlijk uit. De projecten vragen een dusdanige investering, verandering van samenwerkingsverbanden, of aanpassing in ruimtelijk beleid dat de markt of overheid dit niet als vanzelf uitvoert. In dat kader zijn de projecten dus niet regulier en (voor een deel) innovatief te noemen. Alle projecten leveren kennis op die via het programma Kenniswerkplaats kan worden verspreid in de regio of landelijk, tegelijkertijd kan de Kenniswerkplaats bijdragen aan het genereren van kennis om projecten verder te helpen. 3.1 Projecten In deze pijler wordt voorgesteld de volgende projecten op te zetten: - Biogashubs - Stroomlijnen van bermgras, slootmaaisel, GFT - Groen Goud + - Duurzame landgoederen en monumenten Titel Biogashubs Korte beschrijving Collectief produceren en gebruiken van biogas. In regio s op de Heuvelrug en Gelderse Vallei liggen kansen om een regionaal 10

11 Doelstelling Resultaat Aanpak Fasen en mijlpalen biogasnetwerk te realiseren. Dit concept heet biogashub. Een biogashub bestaat uit een aantal vergisters (of mestraffinage installaties) die ruw biogas produceren. Deze installaties kunnen dit gas via gezamenlijke infrastructuur (een leiding) aan een installatie leveren die het ruwe biogas van meerdere vergisters opwerkt tot gas dat voor andere doeleinden wordt gebruikt. Zoals biomethaan als transportbrandstof (groengas tanken), warmteproductie (boiler), gas van aardgaskwaliteit (groen gas) en dit invoeden in het gasnet, opwekking van elektriciteit en warmte (WKK) en opwekking van elektriciteit. Dit biogas kan dus worden gebruik voor lokale, regionale of landelijke doeleinden. Hiermee wordt aangesloten op het BION-project van provincie Gelderland. Het stimuleren van productie en gebruik van biogas voor verschillende doeleinden door de gezamenlijke infrastructuur te realiseren in de vorm van biogashubs. Hiermee wordt economisch voordeel behaald, worden investeringen gestimuleerd en doelstellingen in aandeel duurzame energie op langere termijn bereikt. Een aantal biogashubs, waarbij waarschijnlijk de grootste kansen liggen in de Gelderse Vallei vanwege de beschikbare biomassa (mest). Mogelijke regio s zijn: regio Bunschoten Nijkerk, regio Barneveld Ede, regio Renswoude, regio Soest, regio Binnenveld. De biogashubs moeten een economisch rendement leveren (aan betrokken ondernemers en de regio) en dragen bij aan een duurzame energieproducerende regio. Biogas kan direct worden ingezet voor energie, of worden opgewerkt naar groen gas of LNG. Een biogashub wordt opgebouwd met behulp van een groeimodel. Hierbij wordt gestart met een (grote) producent en wordt de biogashub zo ontworpen dat in latere fase andere producenten hierop gemakkelijk aan te sluiten zijn. De producenten hoeven niet gebruik te maken van dezelfde productietechnieken. Door de flexibele groeimogelijkheden is een biogashub budgettair goed beheersbaar en is er ruimte voor verschillende maten biogashubs. In de realisatie wordt gebiedsgericht gewerkt en kunnen grenzen van provincies, gemeenten en eigendom overschreden. Door coalities te vormen per projectgebied wordt een gemeenschappelijke aanpak toegepast op een specifieke situatie. 1. Verkennen: verkennen van de regio, selecteren van mogelijke projectgebieden. In beeld brengen wat de haalbaarheid is, waaronder vraag en aanbod en kansen voor koppelen van meerder initiatieven in beeld brengen. 2. Definiëren: benoemen van het resultaat in de projectgebieden en het oprichten van een projectorganisatie met commitment van marktpartijen en overheid met een bestuurlijke opdracht. 3. Ontwerpen: hoe wordt het project uitgevoerd, wie heeft daarin welke rol? 4. Voorbereiden van de uitvoering: uitwerken van het gedetailleerde ontwerp, aanvragen van vergunningen en bestemmingsplan wijzigingen, financiering vastleggen. 5. Realisatie: de aanleg van de biogashub: de productielocaties inrichten en de gebruikers aankoppelen 6. Gebruik: afronding van de realisatiefase waarna regulier gebruik 11

12 Beoogd trekker intreedt. Beheer en onderhoud zijn in deze fase nodig. Op verschillende momenten in het proces wordt de samenwerking tussen de deelnemers vastgelegd in de vorm van een overeenkomst. Stichting Vernieuwing Gelderse Vallei en Heel de Heuvelrug (secretaris van de stuurgroep en projectleider in projectgroepen, of aansturende rol in de uitvoering in een projectgroep). Beoogde partners - Provincie Utrecht - Provincie Gelderland - Gemeenten voor zover liggend in projectgebieden - Ondernemers, investeerders, leveranciers en gebruikers - Energie en netwerkmaatschappijen - Specialisten - LAMI Organisatie Een stuurgroep is verantwoordelijk voor de realisatie van verschillende biogashubs op regionaal niveau. De stuurgroep coördineert de projecten en stuurt de projectgroepen aan. Per projectgebied is een projectgroep werkzaam. Deze bestaat uit de stakeholders, investeerders en overheden die direct betrokken zijn bij het project op die locatie. Randvoorwaarden - Enkele voorlopers in dezelfde regio, minimaal 1 projectgroep kan van start. - Voor de overgang van voorbereiding naar realisatie ligt er een sluitende businesscase, verder zijn er in ieder project enkele go-no go momenten ingebouwd. - Voor de start van iedere projectgroep zijn de eerste fasen in proces gefinancierd. Kostenraming Dekking Risico s Proceskosten: per project (dit is afhankelijk van de grootte en complexiteit van het project) Uitvoeringskosten: tevens afhankelijk van de grootte en complexiteit van de infrastructuur. In de regel zijn dit kostbare projecten: 20 miljoen. De provincie Gelderland heeft de realisatie van biogashubs opgenomen in haar collegeprogramma. Naast de regio Achterhoek is ook Regio FoodValley/ Gelderse Vallei en mogelijk Regio Stedendriehoek gebieden waarin de provincie actief is/wordt. Hiervoor zijn middelen voor proces en uitvoering beschikbaar welke via regiocontracten worden weggezet. In de provincie Utrecht wordt op verschillende locaties biogas geproduceerd. En ze is geïnteresseerd in het concept biogashubs en zou dit graag verder uitwerken. De provincie heeft hiervoor in internationaal verband een Interreg subsidie voor verkregen. Verschillende risico s kunnen zijn: - beperkingen in ruimtelijke ordening maken de ontwikkeling van een biogashub niet mogelijk - er zijn onvoldoende middelen als investering beschikbaar - een biogashub blijkt onvoldoende economisch rendement op te leveren, de businesscase is dus niet sluitend. - Onzekere biomassabeschikbaarheid (cosubstraat en mestprijs) en biogasafname (ingeval van directe inzet van biogas voor warmte/wkk en LBG/CNG waar veelal marktvraag moet worden ontwikkeld). - Het verkrijgen van exploitatiesubsidies (anno 2001 SDE+) tbv participerende biogasproducenten en subsidievoorwaarden waar mogelijkheden moete liggen voor een gashub. 12

13 - Technische mankementen Innovatie - Het werken aan biogashubs is innovatief. Dergelijke netwerken zijn in Nederland wel als idee aanwezig, maar nog niet gerealiseerd. - Innovatieve manieren van vergisting worden gestimuleerd (bijvoorbeeld het droogvergisten van composteerbaar materiaal) - Invoeden in het aardgasnet stimuleert de ontwikkeling van slimme netwerken (zogenoemde Smart grids). Kennisverspreiding In dit project wordt kennis opgebouwd over: - financieringvormen - juridische samenwerkingsvormen - technieken - aanleg en uitvoering - waarborging van de continuïteit - Projectorganisatie en het inwerkingstellen ervan Deze kennis kan worden verspreid via de kenniswerkplaats en deels worden verkregen en opgebouwd via de kenniswerkplaats. Titel Stroomlijnen van bermgras, slootmaaisel, GFT Korte beschrijving Gemeenschappelijke inzameling van bermgras, slootmaaisel, groenafval, GFT ten behoeve van opwekking van duurzame energie in de regio. Doelstelling Het gemaaide bermgras en slootmaaisel wordt op één of meerdere locaties in de regio gebruikt om duurzame energie te produceren. Doelstellingen zijn het afzetten van eigen biomassa in de regio, dat maakt afzet van deze (kleinschalige) biomassastromen rendabel. Door het grotere volume (door de gezamenlijkheid) is de opwekking van duurzame energie eerder rendabel. Resultaat Een groep voorlopers heeft de biomassastromen georganiseerd, gezamenlijk aanbesteed en bij voorkeur afgezet in de regio. Dit levert de regio een aandeel duurzame energie op. En economisch voordeel. De manier van werken kan worden uitgerold over de gehele regio. Aanpak Na een nog uit te voeren verkenning is bekend hoeveel bermmaaisel en slootmaaisel er vrijkomt in bepaalde perioden van het jaar. In de regio wordt gezocht naar bestaande locaties of nieuwe locaties waar met deze biomassa energie geproduceerd kan worden. Een aantal voorloper gemeenten, provincies en waterschappen starten met de gezamenlijke aanpak. Andere partners kunnen hier later op aansluiten. Er kan gebruik gemaakt worden van bestaande technieken of innovatieve technieken als droogvergisten van composteerbaar materiaal. De energie kan worden gebruikt in de regio. Fasen en mijlpalen 1. Inventarisatie beschikbare biomassa: van de biomassastromen bij de betrokken partners zal worden bepaald wat de hoeveelheid is per maand (inclusief seizoensinvloeden) en wat de huidige logistiek is omtrent de inzameling. Er dient geschat te worden wat de kwaliteit van de biomassa is en wat de voor energieopwekking bruikbare fractie is. 2. Definiëren: in beeld brengen mogelijke stromen 3. Ontwerpen en voorbereiden: opzetten van een stroomschema, aanbesteden en afsluiten van contracten (rekeninghoudend met looptijd van lopende contracten) 4. Realisatie en gebruik: uitvoeren, beheren en continueren Beoogd trekker Stichting Vernieuwing Gelderse Vallei en Heel de Heuvelrug 13

14 Beoogde partners - Aanbieders van de biomassa: overheden, waterschappen, land- en tuinbouwers, recreatieterreinen - Bedrijven met werkzaamheden waar biomassa bij vrij komt (loonwerkers) - Afnemers van de biomassa: ondernemers met een duurzame energieinstallatie Randvoorwaarden - Er is een groep voorlopers die de organisatie opzet en de benodigde contracten afsluit. - Er zijn één of meerdere locaties in de regio waar de biomassa kan worden afgezet. Kostenraming Proceskosten: Uitvoeringskosten: wanneer er voldoende locaties zijn in de regio om de biomassa aan te kunnen leveren zijn de uitvoeringskosten laag. Wanneer er locaties moeten worden gerealiseerd is een investering nodig in infrastructuur en de installatie. De hoogte van de investering is afhankelijk van de grootte en complexiteit van het project. Dekking Proceskosten: eigen uren van deelnemende (in eerste instantie de voorlopers) instanties, uren programmabureau vanuit regiocontract en AVP-middelen. Uitvoeringskosten: binnen Gelderland vanuit het regiocontract. Binnen Utrecht vanuit AVP-budget (POP-middelen specifiek inzetbaar voor energie). Risico s Verschillende risico s kunnen zijn: 1. bestaande contracten zitten op de korte termijn een andere vorm van aanbesteden in de weg 2. er zijn onvoldoende mogelijkheden om de biomassastroom om te zetten in bio-energie omdat door andere oorzaken de infrastructuur en installaties niet kunnen worden gerealiseerd. Innovatie Bij de omzetting van deze biomassa in energie kan gebruik gemaakt worden van vernieuwende technieken, zoals droogvergisten. Ook het gezamenlijk aanbesteden van deze biomassastroom door meerdere overheden en/of partijen is vernieuwend. Kennisverspreiding In dit project wordt kennis opgebouwd over: - gezamenlijke aanbesteding - juridische samenwerkingsvormen - technieken - waarborging van continuïteit Deze kennis kan worden verspreid via de kenniswerkplaats en deels worden verkregen en opgebouwd via de kenniswerkplaats. Titel Groen goud + Korte beschrijving Restmateriaal van landschapsonderhoud en bosbouw zijn een waardevolle grondstof in de biobased economy. Deze biomassa kan lokaal worden verzameld en in dezelfde regio worden verwerkt. Het aanbod van houtige biomassa uit Nederland is op dit moment beperkt. Dat komt, behalve door de lage prijs die op de wereldmarkt wordt betaald, ook door de afstand tussen groeiplaats en bestaande energiecentrales. Transport maakt benutting van restmateriaal uit landschap al snel milieuonvriendelijk en te duur om uit te kunnen. Dit kan worden opgelost door groeiplaats en vrager dichter bij elkaar te brengen. En vergt een slimme afstemming tussen aanbod en vraag met een dosis lef en een voorinvestering. De functie van het biomassaplein is hierbij het distribueren van de biomassa en het opwerken tot een hoogwaardiger 14

15 energiedrager. Dit levert tevens een CO2 reductie in de regio op. Doelstelling Het organiseren van een of meerdere regionale biomassamarkten in Gelderse Vallei en Heuvelrug. Het landschapsbeheer en bosbouw worden hierdoor duurzamer en rendabel. Als neveneffect ontstaat hiermee een mooi en goed onderhouden landschap passend bij de eigen identiteit. Eigenaren van houtige biomassa creëren een bijkomende inkomstenbron in plaats van kostenpost. Daarbij kan dit een extra impuls zijn voor het herstellen en onderhouden van cultuurhistorische elementen (zoals hakhoutbossen). Resultaat - uitgewerkt businessplan binnen project Groen Goud - Projectplannen voor biomassapleinen in andere delen van de regio Gelderse Vallei en Heuvelrug (het opplussen van het project Groen Goud) Aanpak Landschap Erfgoed Utrecht heeft in 2011 subsidie gekregen voor het initiatief Groen Goud (rijkssubsidie via Mooi Nederland, AVP-subsidie provincie Utrecht). Dit project realiseert een businessplan voor een regionaal biomassaplein. Dit zal in de omgeving Leusden worden ontwikkeld. Dit project is het vliegwiel voor verdere uitrol over de gehele regio (het +-deel). Het businessplan geeft inzicht in de randvoorwaarden en risico s. Op basis hiervan kunnen andere projectgebieden worden aangewezen waarvoor projectplannen en businessplannen worden gerealiseerd. Fasen en mijlpalen 1. Start met project Groen Goud door Landschap Erfgoed Utrecht (verwachte doorlooptijd 10 maanden) 2. Verkenning: op basis van de eerste resultaten van project Groen Goud (randvoorwaarden voor logistiek systeem, keten en landschapseisen) regio Gelderse Vallei en Heuvelrug bepalen van projectgebieden en organisaties voor Groen Goud +. Hiermee kan worden begonnen zodra Groen Goud positieve resultaten laat zien. 3. Ontwerpen: per projectgebied opstellen projectplan en aanzet businesscase. Hiervoor de benodigde financiering verkrijgen. 4. Voorbereiding van realisatie: businessplannen opstellen 5. Realisatie en gebruik: realiseren van biomassapleinen en gebruiken Beoogd trekker Landschap Erfgoed Utrecht Beoogde partners - Stichting Vernieuwing Gelderse Vallei en Heel de Heuvelrug - Natuurbeherende organisaties - Particuliere (landgoed) eigenaren - Landbouw - Gemeenten - Provincies - Bosgroep - Eigenaren en beheerders van recreatieterreinen en voorzieningen Randvoorwaarden - het onttrekken van hout uit natuurgebieden kan niet concurreren met het gewenste aandeel dood hout - De biomassa komt zo veel mogelijk uit eigen regio en blijft in eigen regio Kostenraming Groen Goud: (in uitvoering, deze kosten zijn gedekt) Groen Goud +: (er vanuit gaande dat de opgebouwde kennis opnieuw kan worden ingezet en dit een besparing van 50% oplevert) Proceskosten om uitrol te realiseren en nazorg gedurende 3 jaar: Dekking Groen Goud: is gedekt met subsidie Mooi Nederland (47.500), AVP Heel de Heuvelrug (23.750), Aeolus fonds (5.000), Nationale Postcodeloterij (18.700) 15

16 Groen Goud +: uit toekomstig AVP budget provincie Utrecht en regiocontract provincie Gelderland, eigen middelen gebiedspartners, fondsen. Risico s Verschillende risico s kunnen zijn: - Uit het project Groen Goud blijkt dat het binnen die geselecteerde regio niet mogelijk is economisch rendement te halen uit houtige biomassa. Dit kan een go- no go moment opleveren voor andere projectgebieden, afhankelijk van de oorzaak. Innovatie In Nederland zijn de afgelopen jaren verschillende plannen voor biomassapleinen gelanceerd (en gerealiseerd?). In de regio vergt het een vernieuwende manier van werken omdat ook hier geldt: hoe groter het volume des te groter het economisch rendement. Kennisverspreiding In dit project wordt kennis opgebouwd over: - beschikbare biomassa in de regio - efficiënt organiseren van biomassastromen (over te nemen bij de organisatie van andere stromen) - de schaalgrootte van een projectgebied waarbinnen dit concept economisch rendabel is Deze kennis kan worden verspreid via de kenniswerkplaats en deels worden verkregen en opgebouwd via de kenniswerkplaats. Titel Duurzame landgoederen en monumenten Korte beschrijving Op de Heuvelrug en in Gelderse Vallei liggen van oudsher landgoederen, vaak met één of meerdere al dan niet monumentale panden. Deze panden vergen maatwerk, omdat deze uniek zijn in hun soort en vaak een monumentale status hebben die een bepaalde verantwoordelijkheid met zich meebrengt. Afhankelijk van de grootte van de panden en het landgoed (als biomassaproducent) kunnen verschillende maatregelen worden ingezet om energie te besparen (dubbele beglazing, isolatie) en energie te produceren (kleine houtkachels om 1 ruimte te verwarmen, energievoorziening voor een aantal panden of aansluiten bij een biomassaplein om biomassa grootschaliger af te kunnen zetten). Dit project kan goed aansluiten bij de uitvoeringsagenda Historische buitenplaatsen van de provincie Utrecht, hierin wordt gewerkt aan restauratie en behoud, ruimtelijke kwaliteit en ontwikkeling. Doelstelling Behoud van cultuurhistorie en erfgoed door het aanpassen van al dan niet monumentale, aangezichtsbepalende panden aan de huidige standaard. Bevorderen van ondernemerschap bij landgoedeigenaren door benutting van eigen biomassastromen voor het eigen landgoed of voor afnemers, dus het benutten van biomassa als inkomstenbron. En daarbij landgoederen zoveel mogelijk zelfvoorzienend maken in energie. Resultaat - Bij een deel van de landgoedeigenaren met één of meerdere gebouwen al dan niet bedrijfsmatig in gebruik is een energiescan uitgevoerd. Deze brengt per landgoed de mogelijke besparing in beeld, de mogelijke maatregelen en de bijbehorende kosten. - Bij voldoende animo het gezamenlijk inkopen van maatregelen wat een positieve invloed heeft op de prijs. - Een groep voorlopers is actief aan de slag met het resultaat van de energiescans en dient als voorbeeldproject in de regio, en landelijk. Aansluiting bij het project Groen Goud + is mogelijk. Aanpak Na een verkenning van de omvang van het aantal landgoederen dat hiervoor in aanmerking kan komen, worden energiescans ontwikkeld en aangeboden. 16

17 Fasen en mijlpalen Beoogd trekker Landgoedeigenaren ondernemen zelf initiatief om aan de slag te gaan met de maatregelen. Daarvoor zullen ze een businessplan moeten opstellen, op basis van een voorbeeld van één van de voorloperlandgoederen. Daarin worden zij gefaciliteerd door programmabureau (voorbeelden, gezamenlijk aanbesteden, beschikbaarheid van kennis en kunde over infrastructuur en technieken, financieringsmogelijkheden e.d.) en andere partners in dit project. 1. Verkennen: bepalen om welke landgoederen het gaat en wat de mogelijke energiewinst is 2. Ontwerpen: opzetten van energiescan en deze bij drie voorloperlandgoederen uitvoeren in een pilot 3. Voorbereiden: werven van landgoedeigenaren op basis van de ervaringen in de pilot 4. Realiseren: uitvoeren van de energiescans en ondersteuning bij de opstelling van businessplannen 5. Gebruik: landgoedeigenaren realiseren de businessplannen en realiseren een duurzaam landgoed en pand. Landschap Erfgoed Utrecht en/ of Utrechts en Gelders Particulier Grondbezit en/ of NMU. Beoogde partners - Provincies Gelderland en Utrecht (Cultuur en Milieu) - Rijksdienst voor Cultuur en Erfgoed/ Welstand en Monumenten Midden Nederland (WELMON) - Specialisten - Steunpunt Archeologie en Monumenten Utrecht (STAMU) - Natuurbeherende organisaties - Bosgroep Randvoorwaarden - Landgoederen/ eigenaren nemen zelf initiatief, daarin zijn voorlopers en meelopers te onderscheiden - De panden hebben monumentale status of worden vanuit provinciaal oogpunt van cultuurhistorisch belang geacht - De landgoederen hebben landgoederenstatus Kostenraming Dekking Risico s Innovatie Proceskosten: (projectleiding en advieswerk) Uitvoeringskosten: verschillen per landgoed en dus per situatie. Mogelijkheid bestaat tot een motivatiebudget: totaal (als stimulans voor bijvoorbeeld de eerste 10 of 20 buitenplaatsen/ historische panden). Proceskosten: worden gedekt uit AVP, regiocontract en erfgoedbudgetten. Uitvoeringskosten: voor landgoedeigenaren en ondernemers bestaan verschillende financieringsmogelijkheden. Uitgaande van een terugverdientijd is een investering voor een bepaalde periode realistisch. Wanneer een te lange terugverdientijd aan de orde is zijn hiervoor bestaande financiële regelingen beschikbaar om de terugverdientijd (aanmerkelijk) te verkorten. Een bijdrage wordt verwacht vanuit provincies en Rijk. Verschillende risico s kunnen zijn: - Landgoedeigenaren kunnen de financiële investering niet doen - Monumenten zijn gebonden aan bepaalde regels, waardoor sommige maatregelen niet kunnen worden uitgevoerd. - Naast het nemen van maatregelen is in veel gevallen gedrag ook belangrijk wat een voordeel op kan leveren. - Economisch voordeel is niet altijd een geldend argument In Nederland zijn enkele monumenten met succes energiezuinig gemaakt (zoals Kasteel Amerongen). Daar is al enige ervaring in opgedaan. Maar omdat ieder 17

18 pand anders is, is met regelmaat de uitvoering van dit soort projecten innovatief te noemen. Innovatief is het verbinden van de verantwoordelijkheid voor cultuurhistorie en erfgoed aan duurzaamheid. Verder wordt op enkele plekken in Nederland onderzocht of een landgoed haar eigen energie kan produceren met de beschikbare biomassa. Ook dit vergt maatwerk. Kennisverspreiding In dit project wordt kennis opgebouwd over: - Energiebesparende en producerende maatregelen bij monumenten, historische panden en landgoederen - Financieringsmogelijkheden van particulieren (anders dan inwoners binnen de bebouwde kom) Deze kennis kan worden verspreid via de kenniswerkplaats en deels worden verkregen en opgebouwd via de kenniswerkplaats. 3.2 Mogelijkheden voor de toekomst In deze pijler wordt voorgesteld de volgende projecten niet actief uit te werken, maar op te pakken wanneer dat aansluit bij bovenstaande projecten: - Groengas tanken - Duurzame kleine kernen in het landelijk gebied Groengas tanken Doel: op de Heuvelrug en met name in de Gelderse Vallei (Foodvalley) vindt veel transport plaats. Het biogas wat wordt geproduceerd in de regio kan worden ingezet als brandstof voor transportvoertuigen. Als wordt gekeken naar vermeden hoeveelheid fossiele CO2 uitstoot, de onrendabele top en de kosten per ton vermeden CO2, dan is rijden op biomethaan een zeer goede oplossing. Aanpak: aansluitend op het realiseren van biogashubs kan het realiseren van een tankpunt voor biomethaan interessant zijn voor de afzet van het geproduceerde gas. Hierbij kan binnen de provincie Utrecht worden aangesloten op het programma Groen Gas Geven. De provincie verstrekt subsidie voor aardgasafleverinstallaties en aardgasvoertuigen: Duurzame kleine kernen in het landelijk gebied Doel: Een kleine kern die de eigen energievraag produceert in duurzame energie. En daarbij klimaatneutraal is, en dus de uitstoot van broeikasgas heeft geminimaliseerd en compenseert. Aanpak: in dorpskern De Glind onderzoekt men in het tweede half jaar van 2011 wat de verschillende mogelijkheden zijn. Naar aanleiding van de resultaten kan worden besloten dit uit te werken tot een project vallend onder het actieplan. 18

19 4 Omgaan met energie en leefomgeving Doel: een optimale ruimtelijke planning en een prettige leefomgeving passend bij de klimaatverandering. Energielandschappen vragen om ruimte. Export en import van biomassa, productie van verschillende soorten biomassa. En niet te vergeten de inrichting van biomassa-installaties (zowel vergistings- als verbrandingsinstallatiesn en mestraffinage installaties). Ook moet worden gedacht aan gas- of warmwaterleidingen en pompstations. Om lokale en regionale projecten te stimuleren en daarbij de ruimtelijke inrichting en kwaliteit te behouden is een ruimtelijke planning nodig. Met al het beleid wat die ruimtelijke planning ondersteunt. Daarnaast kan een gezamenlijk bewustzijn bijdragen aan het verlagen van bepaalde risico s, door bijvoorbeeld bij bosbeheer rekening te houden met het verlagen van de kans op bosbranden. Waterhuishouding is van belang in de Gelderse Vallei en op de Heuvelrug. Verdroging wordt ervaren in verschillende natuurgebieden, wat wellicht door klimaatverandering zal toenemen. De zoetwatervoorziening blijft van belang in tijden van droogte, maar ook wateroverlast en zelfs overstromingen zijn een risico dat groter wordt naarmate de klimaatverandering zich verder voltrekt. Het sluiten van kringlopen op het boerenbedrijf heeft niet alleen economisch voordelen, maar kan ook bijdragen aan het waterbergend vermogen van de bodem. Dus ook vanuit het perspectief van zoetwatervoorziening zijn een aantal ontwikkelingen interessant. 4.1 Projecten In deze pijler wordt voorgesteld de volgende projecten op te zetten of op te schalen: - Energie in de ruimte (opzetten) - Verdroging (voortzetten van Taskforce verdroging in lokaal verband) - Duurzaam bodembeheer (opschalen van lopend project) Titel Energie in de leefomgeving Korte beschrijving Overheden bepalen de mogelijkheden en beperkingen in de inrichting van de leefomgeving. Bij het verzamelen van biomassa en het opwekken van duurzame energie is ruimte nodig. Warmtekoudeopslag vraagt om ruimte in de bodem en zonne- en windenergie vragen om een visie op uiterlijk van het landchap. Een gezamenlijke visie en aanpak, als uitwerking van de structuurvisie en als hulp bij bestemmingsplannen, wordt opgezet door betrokken overheden. Geen nieuw toetsingskader, maar een gebiedsafspraak om de mogelijkheden te maximaliseren en duurzaam om te gaan met de ruimte. Deze gebiedsafspraken onderschrijven de gezamenlijke doelstellingen. En geven input aan de gezamenlijke doelstellingen. Doelstelling Gebiedsafspraken over opwekking en gebruik van energie in de ruimte. Resultaat Een gezamenlijke visie en aanpak op energiemaatregelen in landelijk gebied. - eenduidigheid en helderheid op het gebied van vergunningverlening - transparantie in locatiekeuze en stimulering van benutting van deze locaties, creëren van ruimte, zoals rond opslag en transport van biomassa en het realiseren van een energie-installatie op biomassa - ruimte voor energie en warmte in beleid, zoals bodembeleid waar het gaat om Warmte Koude Opslagprojecten (WKO) of geothermie - in alle ruimtelijke plannen een paragraaf over de wijze waarop het plan 19

20 rekening houdt met energiebesparing en opwekking van duurzame energie. Aanpak Een aantal partners heeft in visie ontwikkeld op verschillende onderdelen, zoals over mestvergisting. In een gezamenlijk proces wordt onderzocht waar behoefte aan is en een visie en aanpak beschreven. Hierin wordt rekening gehouden met de landschappelijke kwaliteiten, zoals beschreven in de kwaliteitsgidsen van de provincie Utrecht. In de voorontwerp structuurvisie van provincie Utrecht zijn voldoende aanknopingspunten om regionaal afspraken te maken en gemeentelijk beleid hierover af te stemmen (pagina 24). Grondwatersbeschermingsbeleid kan bij worden aangesloten. In dit project kan worden aangesloten op het Beeldkwaliteitsplan Gelderse Vallei of gebruik worden gemaakt van die werkwijze. Fasen en mijlpalen 1. Verkennen: starten met de voorloper gemeenten 2. Definiëren en ontwerpen: invulling geven aan energie in de ruimte als in een strategische visie op de regio, vertaald naar heldere acties in beleid en vergunningverlening 3. Realiseren: besluitvorming en inbedding in overheidsbeleid Beoogd trekker Regio Foodvalley (met gemeenten uit de rest van de regio) Partners - Gemeenten in de gehele Gelderse Vallei en Heuvelrug (evt. ook Noord- Holland). - Provincie Utrecht - Provincie Gelderland - LTO en ondernemerskringen - Belangenorganisaties Randvoorwaarden - enkele voorloper gemeenten moeten bereid zijn de eerste stappen te zetten naar ruimte voor een energielandschap. - Ontwikkelingen passen binnen de kenmerken van het landschap, zoals in Nationaal Landschap Arkemheen-Eemland of Foodvalley - Ontwikkelingen passen binnen grondwaterbeschermingsbeleid Kostenraming Proceskosten: (coördinatie programmabureau, 1 jaar 1 dag per week) met eigen uren, afhankelijk van de inzet. Dekking Proceskosten: partners zetten eigen uren in om dit project te realiseren. De dekking voor procesmanagement vanuit programmabureau komt uit AVPbudget en regiocontracten. Risico s Mogelijke risico s zijn: - overheden en de verschillende bestuurslagen daarin hebben hun eigen interpretatie van problematiek en mogelijkheden. De verschillen kunnen daarin op sommige vlakken te groot zijn om te komen tot een gezamenlijke visie en aanpak. Innovatie Het maken van gebiedsafspraken op deze schaal, met als doelstelling om regionale en lokale energie de ruimte te geven is vernieuwend. Kennisverspreiding In dit project wordt kennis opgebouwd over: - opwekking van duurzame energie in de ruimtelijke ordening - behoud van een cultuurhistorisch landschap in een tijd van ontwikkeling Titel Zoetwaterhuishouding Korte beschrijving In de Gelderse Vallei en op de Heuvelrug is veel aandacht voor de zoetwaterhuishouding. Klimaatverandering zorgt voor langere drogere perioden en dus geregeld voor een tekort aan water. Daarbij komt dat slechts 20