Algemeen beeld van het MKB in de marktsector in 2012 en 2013

Transcriptie

1 M Algemeen beeld van het MKB in de marktsector in 2012 en 2013 Update september drs. K.L. Bangma drs. D. Snel Zoetermeer, september 2012

2 MKB krimpt in 2012 De afzet van het Nederlandse MKB daalt dit jaar met 1,75%. Dit is aanzienlijk ongunstiger dan voor het grootbedrijf het geval is. In het grootbedrijf blijft de afzetdaling dit jaar beperkt tot 0,5%. Hoewel de uitvoer in 2012 toeneemt, blijven de binnenlandse bestedingen sterk achter. Hier heeft het MKB veel last van. Een bezuinigende overheid, een terughoudende consument en een dalende bouwproductie treffen het MKB sterk. Tevens is er sprake van een sterke druk op de tarieven die ondernemers in rekening kunnen brengen. Dit zet de winst van het MKB onder druk. De krimp van het MKB vertaalt zich dit jaar in een afname van de werkgelegenheid. Dit jaar zal de werkgelegenheid in het MKB met ruim 20 duizend personen afnemen. Dit komt overeen met een daling van 0,5%. In 2013 zal de werkgelegenheid naar verwachting dalen met 35 duizend personen. Hoewel de afzet van het MKB in 2013 weer iets kan toenemen met naar schatting 1,0%, is de afzetstijging onvoldoende om de daling van de werkgelegenheid tot staan te brengen. 1 Algemeen beeld van de marktsector in 2012 en 2013 In 2012 krimpt het MKB in de Nederlandse marktsector als gevolg van de economische crisis. De investeringen lopen terug en de overheid bezuinigd. Bovendien is de consument zeer terughoudend. De stagnerende woningmarkt is hier voor een belangrijk deel debet aan. De stagnerende woningmarkt leidt tot een lagere bouwproductie en een sterke vermindering van verhuisbewegingen. De lagere woningprijzen heeft een negatieve invloed op vermogens van consumenten. Dit maakt dat consumenten terughoudend zijn in haar uitgaven. Deze terughoudendheid wordt versterkt door de huidige economische onzekerheid, een toename van kans op verlies van de eigen baan en een dalende koopkracht. Het MKB is sterk op de binnenlandse markt georiënteerd. Een terughoudende consument heeft hiermee relatief veel invloed op het MKB. Zo worden er in 2012 minder auto's verkocht. Een sterk stimulerend fiscaal beleid van de overheid heeft de verkoop van kleine en zuinige auto's sterk gestimuleerd. Nu deze fiscale regeling per 1 juli 2012 is ingeperkt, neemt de verkoop van auto s sterk af. Hoewel ook de horeca-uitgaven onder druk staan, heeft deze sector al een aantal jaren van krimp achter de rug. De jaren 2008, 2009 en 2010 stonden voor de horeca in het teken van omzetkrimp. In 2011 was er voor het eerst weer sprake van omzetgroei. In 2012 zullen de horecauitgaven stabiel zijn. Doordat het omzetniveau al op een relatief laag punt zit, wordt een verdere omzetdaling in de horeca niet verwacht. In de detailhandel wordt in 2012 door de consument minder uitgegeven. Vooral aan woninginrichting en doe-het-zelfartikelen wordt belangrijk minder uitgegeven. Ook kledinguitgaven staan onder druk. Ook speciaalzaken worden geconfronteerd met fors lagere consumentenbestedingen. Uit prijs- en budgetoverwegingen wordt vaker uitgeweken naar de supermarkt. Voor 2013 wordt uitgegaan van een lichte stijging van de afzet van het MKB in de marktsector van 1%. In 2013 zal de groei zich bescheiden voortzetten. 2

3 Het grootbedrijf zal, door een grotere internationale oriëntatie, iets sterker profiteren van het lichte herstel (1,5% groei). Door verdere koopkrachtdaling zullen de consumentenbestedingen onder druk blijven staan. De afzet van de detailhandel, autosector, horeca en persoonlijke diensten zal daardoor achterblijven. Figuur 1 Economische ontwikkeling van het MKB en het grootbedrijf in de totale marktsector* , mutaties t.o.v. voorgaand jaar in % 2,00 1,50 1,50 1, ,50-2,00-1,75 MKB grootbedrijf Het grootbedrijf bestaat uit bedrijven met 250 werkenden of meer. Buitenlandse afzet in 2012 in de min De groei van de wereldeconomie vertraagt sinds de tweede helft van Vooral in Azië zijn de groeipercentages van opkomende economieën hoog. Wel is hier sprake van belangrijk afnemende groeipercentages. De relatief matige ontwikkeling van een belangrijke afzetmarkt als de Verenigde Staten heeft zijn weerslag op de groei in Azië. Bovendien maakt inflatievrees dat China de groei van haar economie afremt. Vooral voor Duitsland is Azië een belangrijke afzetmarkt. De nauwe verwevenheid van de Nederlandse economie met de Duitse economie maakt dat Nederland profiteert van de sterke Duitse marktpositie in Azië. De uitvoermogelijkheden van Nederland naar andere landen in Europa zijn op korte termijn minder positief. Een sterk op bezuinigingen gericht overheidsbeleid in diverse Europese landen is hier debet aan. Voor 2012 wordt een lichte daling van de buitenlandse afzet van % verwacht. Voor 2013 wordt een licht herstel van de wereldhandel voorzien, waardoor de buitenlandse afzet met 2,5% zal toenemen. 3

4 Figuur 2 Binnenlandse en buitenlandse afzetontwikkeling van het MKB in de totale marktsector* , mutaties t.o.v. voorgaand jaar in % afzet -1,75 waarvan: buitenlandse afzet 2,50 binnenlandse afzet -2,25-3,0-2,0-1,0 0,0 1,0 2,0 3, In 2012 zullen ook de exportgeoriënteerde sectoren de gevolgen van de eurocrisis ondervinden. Niet alleen de industrie, maar ook de afzet van de groothandel zal onder druk staan. In 2013, met een licht aantrekkende wereldhandel, zullen deze sectoren juist van een exportgroei kunnen profiteren. Binnen de industrie zijn het vooral de metaalindustrie en de chemische industrie die het sterkst kunnen profiteren van de aantrekkende wereldhandel. Doordat deze sectoren relatief veel investeringsgoederen maken en veel basisproducten, staan deze sectoren vooraan in de rij om te kunnen profiteren van economisch herstel. Ook de transportsector kan profiteren van de aantrekkende wereldhandel. Doordat de transportsector ook sterk afhankelijk is van de ontwikkelingen in de bouwsector, remt een ongunstige ontwikkeling daarin de groei in de transportsector. 4

5 Tabel 1 Niveau en volumeontwikkeling van de afzet in , naar grootteklasse niveau (x mld. euro) mutaties t.o.v. voorafgaand jaar in % MKB 498 1,50-1,75 - kleinbedrijf (<50) 302 1,25-2,00 0,75 waarvan < ,25 - middenbedrijf (50-249) 196 1,75-1,25 1,25 grootbedrijf ( 250) 429 1,50 totale marktsector* 927-1,25 1,25 Het grootbedrijf bestaat uit bedrijven met 250 werkenden of meer. Figuur 3 Afzetontwikkeling van het MKB in de marktsector* in 2012 en 2013 naar sectoren, mutaties t.o.v. voorgaand jaar in % industrie bouw groothandel detailhandel autosector horeca transport en communicatie financiële en zakelijke diensten persoonlijke dienstverlening overige marktsectoren -8,50-1,25-2,25-1,25-3,00-2,00-1,50 0,75 2,25 totale marktsector -1,75-10,0-8,0-6,0-4,0-2,0 0,0 2,0 4, Crisis in de bouw De eurocrisis en de daaruit volgende recessie hebben grote gevolgen voor de bouwsector. Het aantal bouwvergunningen is in het afgelopen jaar afgenomen en ook orderportefeuilles zijn minimaal gevuld. Met een onder druk staande economie in 2012 zal de bouwproductie dit jaar naar verwachting met 8,5% afnemen. Vooral de nieuwbouw, zowel woningbouw als kantoren- 5

6 bouw, ondervindt de gevolgen van de economische recessie. De financiële problemen bij woningbouwbedrijven zet in 2012 ook de renovatiemarkt onder druk. Dit versterkt de daling van de productie in de bouw. Bovendien kampt de kantorenmarkt met een forse leegstand. De woningmarkt heeft last van een laag consumentenvertrouwen, onzekerheid over de renteaftrek en sterk aangetrokken financieringsnormen van banken. Wegen- en waterbouw profiteren van extra overheidsinvesteringen in de GWW-sector. De sterke druk om te bezuinigen maakt het onwaarschijnlijk dat deze sector in de komende jaren verder zal groeien. De kans is groot dat de overheid uit noodzaak tot bezuinigen, over zal gaan tot het temporiseren van voorgenomen investeringen in infrastructuur. Dit maakt dat zowel het perspectief op de korte als op de middellange termijn voor de bouwsector weinig optimistisch is. De komende jaren wordt daarom slechts een beperkt herstel van de sector voorzien. In 2013 zal met een licht herstellende economie de bouwproductie met 0,75%, weer aantrekken. Ook de afzet van de zakelijke dienstverlening zal dit jaar iets afnemen. Alle deelsectoren ondervinden de gevolgen van de economische crisis. Bedrijven zijn uiterst kritisch op de inkoop van zakelijke diensten. Vooral de uitzendsector zal dit jaar met een flinke daling worden geconfronteerd. De uitzendsector zal minder personeel uitlenen als gevolg van de krimpende Nederlandse economie. Architecten- en ingenieursbureaus zijn sterk afhankelijk van de ontwikkelingen in de bouwsector en de investeringsbereidheid van overheid en bedrijfsleven, waardoor zij werden geconfronteerd met een krimp. In 2013 zal de zakelijke dienstverlening weer een lichte groei vertonen als gevolg van een toenemende bedrijvigheid; een groei van 0,5%. Consumentenbestedingen vertonen geen groei De consumptieve bestedingen zullen afnemen in De vaste lasten nemen toe (hogere uitgaven aan energie en hogere zorgpremies). Gecorrigeerd voor de vaste lasten is er sprake van een afname van de consumentenbestedingen. Onzekerheid over de nabije economische situatie speelt een belangrijke rol bij de terughoudende opstelling van consumenten. De koopkracht staat onder druk en de werkgelegenheid zal in 2012 afnemen. Dit maakt dat de consument voorzichtig is met het doen van luxe of duurzame bestedingen. Ook de afgenomen vermogens, door onder andere gedaalde huizenprijzen, maken dat de consumentenbestedingen weinig uitbundig zullen zijn. Mede door de op handen zijnde overheidsbezuinigingen zijn consumenten meer geneigd te sparen. Onrust rond de waardevastheid van pensioenen kan consumenten aanzetten om extra te gaan sparen. Vooral bestedingen aan woninginrichting en doe-het-zelf staan onder druk. Dit hangt nauw samen met het lage aantal verhuisbewegingen. Vooral sectoren zoals de autosector, de detailhandel en de horeca zullen te maken krijgen met een terughoudende opstelling van de consument. In de horeca staan niet alleen consumentenbestedingen onder druk, maar ook zakelijke uitgaven als gevolg van de economische crisis. Ook in 2013 zullen de consumptieve bestedingen nauwelijks toenemen. 6

7 2 Winstdalingen in 2012 In 2012 zal de winst in het MKB met 6,25% afnemen. Vrijwel alle sectoren zullen dan worden geconfronteerd met winstdalingen. Dit is een direct gevolg van de afzetdalingen in veel sectoren. De winstdalingen zullen bedrijven ertoe nopen om in 2012 sterk te gaan letten op beheersing van hun kosten. Zo zal het personeelsbestand in 2012 kritisch onder de loep worden genomen. Bovendien staan de tarieven en prijzen die ondernemers in rekening kunnen brengen sterk onder druk. Ook de stijging van grondstoffenprijzen, maakt dat de winstgevendheid negatief wordt beïnvloedt. Zo heeft de transportsector grote moeite om de stijging van de brandstofprijzen volledig te kunnen doorrekenen. In 2013 zal de winst in vrijwel alle sectoren weer (beperkt) toenemen. De gemiddelde toename zal op 1,75% uitkomen. Dit is nog onvoldoende om terug te komen op het winstniveau van Hiervoor is het herstel van de afzetgroei in 2013 te zwak. Figuur 4 Nominale winstontwikkeling in het MKB in de totale marktsector* in 2012 en 2013 naar sectoren, mutaties t.o.v. voorgaand jaar in % industrie bouw-44,25 groothandel detailhandel autosector horeca transport en communicatie financiële en zakelijke diensten persoonlijke dienstverlening overige marktsectoren -5,25-5,75-2,75-3,25-8,00-12,00-7,75-4, ,75 3,50 2,00 5,75 2,00 3,25 1,25 29,25 totale marktsector -6,25 1, Afname werkgelegenheid in 2012 en 2013 In 2009 is het bedrijfsleven geconfronteerd met de gevolgen van de kredietcrisis, waardoor de vraag naar arbeid sterk terugliep. De daling van de werkgelegenheid liep nog door in Het werkgelegenheidsverlies in het MKB is iets forser uitgevallen dan in het grootbedrijf. Door natuurlijk verloop en lage werkgelegenheidsdynamiek is de werkgelegenheid bij veel be- 7

8 drijven teruggelopen. In 2011 is de werkgelegenheid in het MKB stabiel gebleven. In 2012 zal de werkgelegenheid in het MKB echter weer dalen. Onzekerheid over de toekomst en dalende winstmarges zullen bedrijven ertoe brengen om te besparen op personeelskosten. De verwachting dat de markt langduriger weinig groei zal laten zien, maakt dat bedrijven minder hun best zullen doen in het vasthouden van personeel. Het lichte economisch herstel zal ook in 2013 onvoldoende zijn om de daling van de werkgelegenheid te kunnen afremmen. Figuur 5 Werkgelegenheidsontwikkeling van het MKB en het grootbedrijf in de totale marktsector* , mutaties t.o.v. voorgaand jaar in % 0,75 0, ,25-1,50-1,75-2,00-1,75-1,75 MKB Grootbedrijf Het grootbedrijf bestaat uit bedrijven met 250 werkenden of meer. 8

9 Tabel 2 Werkgelegenheidsontwikkeling (aantal personen, arbeidsvolume) van het MKB en grootbedrijf in de totale marktsector* in , mutaties ten opzichte van voorgaand jaar in % omvang 2011 (x 1.000) MKB - aantal personen 4.169,9 - arbeidsvolume 3.337,5 grootbedrijf - aantal personen 1.827,1 0,75 - arbeidsvolume 1.472,3 - totale marktsector - aantal personen 5.996,9 - arbeidsvolume 4.809,9 Het grootbedrijf bestaat uit bedrijven met 250 werkenden of meer. Tabel 3 Werkgelegenheidsontwikkeling (aantal personen) van het MKB en grootbedrijf in de totale marktsector* in niveau (x 1.000) mutaties t.o.v. voorafgaand jaar in personen x MKB 4.169,9-77,0 20,4-21,0-34,2 grootbedrijf 1.827,1-33,8 14,4-2,9-14,5 Het grootbedrijf bestaat uit bedrijven met 250 werkenden of meer. In 2012 zal de werkgelegenheid met ruim 20 duizend personen in het MKB op een breed front afnemen. Zo is de bouw bezig met een aanpassingsproces in de richting van een structureel lager bouwproductieniveau. Hierbij past een vermindering van het personeelsbestand. Alleen de groothandel en de detailhandel laten dit jaar een stijging van de werkgelegenheid zien. In 2013 zal de werkgelegenheid in de meeste sectoren verder afnemen en voor het MKB uitkomen op bijna 35 duizend personen. De industrie ondervindt de internationale concurrentie in alle hevigheid en moet daarom uit kostenoverwegingen haar personeelsbestand aanpassen. 9

10 Figuur 6 Werkgelegenheidsontwikkeling (personen) in het MKB in de marktsector* in 2012 en 2013 naar sectoren, mutaties t.o.v. voorgaand jaar in % industrie bouw groothandel detailhandel autosector horeca transport en communicatie financiële en zakelijke diensten persoonlijke dienstverlening overige marktsectoren -2,25-2,50-2,25-1,25-1, ,50 0,75 totale marktsector Geen groei van het aantal zelfstandigen Het aantal zelfstandigen nam in 2011 licht toe. In 2012 zal er geen verdere groei zijn. Een deel van de nieuwe zelfstandigen in 2012 zal starten omdat het wordt geconfronteerd met ontslag of betrokken is bij een reorganisatie. Deze mensen zullen zoeken naar mogelijkheden om toch aan het werk te blijven, bijvoorbeeld als ondernemer. In toenemende mate zullen zelfstandigen stoppen door gebrek aan omzet. Bedrijven bezuinigen op inkoop van diensten. Ook op de inhuur van zelfstandigen wordt bespaard. Per saldo zal de in- en uitstroom van zelfstandigen in 2012 licht afnemen. In de afgelopen jaren is het aantal zelfstandigen wel toegenomen. Groei komt in de afgelopen jaren vooral voor rekening van de groep zelfstandigen zonder personeel (zzp), die primair zijn arbeid aanbiedt en werkt met weinig kapitaal. Dit is een groep werkenden die veelal ruime ervaring heeft als werknemer, maar vervolgens als zelfstandige aan het werk is gegaan. Een sterk stimulerend overheidsbeleid, met onder andere belangrijke fiscale voordelen, bevordert de groei van het aantal zzp'ers. Ook de toegenomen maatschappelijke waardering voor het ondernemerschap is een belangrijke stimulans. Het risico van het starten wordt door veel beginnende ondernemers beperkt door in deeltijd te starten of door een partner met een stabiel inkomen. In 2013 zal het aantal zelfstandigen op hetzelfde niveau blijven. 10

11 Figuur 7 Ontwikkeling werkgelegenheid naar werknemers en zelfstandigen (personen) in het MKB in de marktsector* in 2012 en 2013, mutaties t.o.v. voorgaand jaar in % aantal werkenden werknemers - zelfstandigen -1,5-1,0-0,5 0,0 0, In een aantal sectoren neemt het aantal zelfstandigen af. Dit geldt vooral voor de bouw, de detailhandel, de autosector en de horeca. Dit zijn sectoren die worden gekenmerkt door verzadigde markten. Kostenbeheersing en schaalvergroting staan in deze sectoren centraal, waardoor er voor kleinere bedrijven en voor zelfstandigen minder plaats is. Zo wordt de autosector steeds meer gedomineerd door grote dealerbedrijven en is er in de detailhandel steeds minder plaats voor de speciaalzaak. De huidige conjunctuur versterkt deze trend naar schaalvergroting, waarbij de zelfstandigen en kleine bedrijven in een versneld tempo de markt verlaten. 11

12 Figuur 8 Ontwikkeling van het aantal zelfstandigen in het MKB in de marktsector* in 2012 en 2013 naar sectoren, mutaties t.o.v. voorgaand jaar in % industrie bouw groothandel detailhandel autosector horeca transport en communicatie financiële en zakelijke diensten persoonlijke dienstverlening overige marktsectoren -3,00-3,00-2,00-1,25 0,75 1,50 0,75 1,25 totale marktsector

13 Samenvattende tabel Tabel 4 Ontwikkeling afzet, werkgelegenheid en winst van het MKB in de marktsector*, niveau (mld. euro) volumemutatie in % afzet industrie 128,6-1,25 1,50 bouw 63,8-8,50 0,75 groothandel 57,9 2,25 detailhandel 17,5-2,25-1,25 autosector 14,4-3,00-2,00 horeca 14,8 transport en communicatie 53,2 financiële en zakelijke diensten 94,7 persoonlijke diensten 19,4 - overige marktsectoren 33,8 totaal marktsector 498,1-1,75 werkgelegenheid (aantal personen) niveau (1.000 personen industrie 566,8-1,25-2,25 bouw 408,2-2,50-1,50 groothandel 427,9 0,75 detailhandel 498,8 autosector 124,1 - horeca 290,3 transport en communicatie 371,1 financiële en zakelijke diensten 974,5 persoonlijke diensten 294,0 overige marktsectoren 214,2-1,50-2,25 totaal marktsector 4.169,9 winst (nominaal) niveau (mld. euro) industrie 14,6-5,25 3,50 bouw 4,5-44,25-5,75 groothandel 29,3-2,75 detailhandel 1,0-3,25 29,25 autosector 1,4-8,00-12,00 horeca 2,2 2,00 5,75 transport en communicatie 1,8-7,75 2,00 financiële en zakelijke diensten 10,7-4,75 3,25 persoonlijke diensten 1,8 - overige marktsectoren 4,7-2,75 1,25 totaal marktsector 72,0-6,25 1,75 13