Achtste Internationale Taalkunde-Olympiade

Transcriptie

1 Achtste Internationale Taalkunde-Olympiade Stockholm (Zweden), juli 2010 Opgaven van de individuele wedstrijd Regels voor het opschrijven van de antwoorden 1. Schrijf de formulering van de opgave niet over. Schrijf de oplossing van elke opgave op een apart vel (of vellen) papier. Zet op elk vel het nummer van de opgave, je plaatsnummer en je achternaam. Dit om te zorgen dat je antwoorden op de juiste manier worden nagekeken. 2. Beargumenteer je antwoorden goed. Ook een geheel correct antwoord levert minder punten op als het niet wordt uitgelegd. Opgave Nr 1 (20 punten). Gegeven zijn werkwoorden van het Boedoech in drie vormen: vorm 1: vorm 2: vorm 3: verbiedende wijs, toekomende tijd, toekomende tijd, klasse I (mannelijk) klasse I (mannelijk) klasse II (vrouwelijk) amarxar arxara arxara slapen čömorh uc. u čörh uc. ura ruilen čimeo1i čiro1ira dragen, leiden h ümoč. onxu h üč. onxuna h ürč. onxuna inhalen osura orsura neerleggen womolṭu wolṭula vastknopen? h arkira (dier tegen mens) ophitsen? jölküla jölküla doen rollen? qal qala liggen? quroo1ura quroo1ura stoppen? sonḳona sonḳona opschrikken amol qol? al qola gaan zitten emensi? uitdoven h ömörč. ü? duwen čumara qar? inhalen h amolo1u? slikken ïmankan? blijven jemeč. i? oversteken Vul de opengelaten cellen in (de gearceerde cellen hoeven niet ingevuld te worden).! Het Boedoech behoort tot de Nach-Dagestaanse taalfamilie. Het wordt door ongeveer mensen gesproken in Azerbeidzjan. ö en ü eu in leuk en u in student; ï Nederlands u, maar zonder lipronding. č, č., o1, h, j, ḳ, q, š, ṭ, w, x zijn medeklinkers. Ivan Derzhanski

2 å Achtste Internationale Taalkunde-Olympiade (2010). Opgaven van de individuele wedstrijd 2 Opgave Nr 2 (20 punten). Gegeven zijn telwoorden in het Drehu in alfabetische volgorde en hun betekenissen gerangschikt van klein naar groot: caatr nge caako, caatr nge caangömen, caatr nge caaqaihano, ekaatr nge ekengömen, köniatr nge köniko, köniatr nge könipi, köniatr nge köniqaihano, lueatr nge lue, lueatr nge luako, lueatr nge luepi (a) Bepaal de juiste correspondenties. (b) Schrijf in cijfers: 26, 31, 36, 42, 50, 52, 73, 75, 78, 89 köniatr nge eke + caatr nge luepi = ekaatr nge ekako luengömen + luako = ekeqaihano (c) Schrijf in het Drehu: 21, 48, 83.! Het Drehu behoort tot de Austronesische taalfamilie. Het wordt door ongeveer mensen gesproken op het eiland Lifu ten oosten van Nieuw-Caledonië. c tsj in tsjech; ng = ng in eng; ö eu in leuk; q lijkt op Engels w, maar wordt stemloos uitgesproken; tr is een medeklinker vergelijkbaar met de Nederlandse t maar uitgesproken met de tongpunt naar achteren gebogen. Ksenia Gilyarova Opgave Nr 3 (20 punten). Blissymbolics is een universeel systeem van symbolen ontwikkeld door Charles K. Bliss ( ), een Australiër van Oostenrijkse afkomst, volgens wie dit systeem begrijpelijk moest zijn voor alle mensen, onafhankelijk van hun moedertaal. Gegeven zijn woorden genoteerd in Blissymbolics en hun Nederlandse vertaling in willekeurige volgorde: À Ã ØÍ Ë ù À Ã ± ý Í Ð ý ê (ÔØ ÔØ )å À Ã Ô ÔØÖÍ Ë Ö ê ù Ç Ê Ó ý ÝÞÀ Ã À óã â ÑÓ ù Í Ð ª Ù ÑÓ ý taille; actief; ziek; lippen; activiteit; blazen; westelijk; vrolijk; huilen; speeksel; ademen. (a) Bepaal de juiste correspondenties. (b) Geef aan wat de volgende symbolen betekenen, gegeven dat twee ervan dezelfde betekenis hebben: ØÍ Ë (ÔØ ÔØ ) Þ Í Ð ù è ÔÀ óã ë Ó Ó Ò± (c) Schrijf in Blissymbolics: lucht; lijf (romp); zich opheffen; oosten; verdrietig. Alexander Piperski

3 Achtste Internationale Taalkunde-Olympiade (2010). Opgaven van de individuele wedstrijd 3 Opgave Nr 4 (20 punten). Een van de grote doorbraken in de genetica was het ontcijferen van de genetische code het samenstellen van een woordenboek tussen mrna en polypeptiden. Polypeptiden (eiwitten) zijn bouwstenen van alle levende organismen. De polypeptidemoleculen zijn ketens van aminozuren (aangegeven als Arg, Leu, Phe enz.). De volgorde van deze aminozuren bepaalt welke eigenschappen een poplypeptide heeft. Wanneer cellen polypeptiden synthetiseren, volgen ze instructies, geschreven in mrna-moleculen (boodschapper-ribonucleïnezuur), die bestaan uit opeenvolgingen van vier nucleotiden (geschreven als U, C, A, G). Als een cel de volgende mrna-sequentie als templaat gebruikt: AUGUCGAGAAGUCACACCCCACCUUCCGAAUCUAGCCUCAAGAAUCUAGCUCGUGGCCGGAUCUAUACACGAU GAAUGAGGUGGUGUCUUGUGUGCGAGUUAUUCUAAAUGAACCGCUAGAUGGGUCAUGCGCCGGACGUAGGAUU GUUUCAGGCACCCACUAUUCUGUACGUCCAAAUAGAUAAAGUUGCCUCA, zullen de volgende polypeptiden worden gesynthetiseerd: Met-Ser-Arg-Ser-His-Thr-Pro-Pro-Ser-Glu-Ser-Ser-Leu-Lys-Asn-Leu-Ala-Arg-Gly-Arg-Ile- Tyr-Thr-Arg Met-Arg-Trp-Cys-Leu-Val-Cys-Glu-Leu-Phe Met-Asn-Arg Met-Gly-His-Ala-Pro-Asp-Val-Gly-Leu-Phe-Gln-Ala-Pro-Thr-Ile-Leu-Tyr-Val-Gln-Ile-Asp- Lys-Val-Ala-Ser (a) Een cel gebruikt de volgende mrna-sequentie: AUGUUAACGUUCUAAAUGUGGGGGGGACACCAG Welk(e) polypeptide(n) zal de cel synthetiseren? (b) Een cel heeft het volgende polypeptide gesynthetiseerd: Met-Lys-Cys-Ile Welke mrna-sequentie(s) zou hij gebruikt kunnen hebben? (c) De mogelijke paren van nucleotiden worden ook wel wortels genoemd, en worden geclassificeerd in twee groepen: sterke wortels en zwakke wortels. Voorbeelden van sterke wortels zijn CU, GU, AC, GG. Voorbeelden van zwakke wortels zijn AU, UA, UG, AA. Classificeer alle andere wortels.! De hier getoonde gegevens zijn enigszins vereenvoudigd. Alexander Berdichevsky

4 Achtste Internationale Taalkunde-Olympiade (2010). Opgaven van de individuele wedstrijd 4 Opgave Nr 5 (20 punten). Gegeven zijn woorden in twee dialecten van het Romansch en hun Nederlandse vertaling. Sommige cellen zijn open gelaten: (a) Vul de opengelaten vakken in. Surselvisch Engadinisch tut tuot alles ura ura tijd? uolm iep stumi? maag dunna duonna vrouw num nom naam nums noms namen? cuort kort mund? wereld insumma insomma eindelijk numer nomer nummer fuorcla? bergpas? plomba (tand)vulling? muossar tonen buglia buoglia puree, moes discuors discuors gesprek puolpa puolpa gedroogd vlees angul angul hoek fuorma fuorma vorm flur flur bloem culant? gul (b) Wat is arbeid in het Surselvisch, lavur of lavuor? En in het Engadinisch? (c) In het Engadinisch ziet bloemen eruit als fluors en ouders als genituors. Men zou kunnen denken dat het hetzelfde is in het Surselvisch, maar in werkelijkheid worden de woorden daar uitgesproken als flurs en geniturs. Hoe kan dit worden verklaard? (d) Vertaal in beide dialecten: iepen, hoeken.! Romansch behoort tot de Reto-Romaanse tak van de Romaanse talen. Het is een van de vier officiële talen van Zwitserland, samen met Duits, Frans en Italiaans. Het wordt door ongeveer mensen gesproken in het kanton Graubünden. Boris Iomdin Redactie: Alexander Berdichevsky, Bozhidar Bozhanov, Svetlana Burlak, Ivan Derzhanski, Ludmilla Fedorova, Dmitry Gerasimov, Ksenia Gilyarova, Stanislav Gurevich, Adam Hesterberg, Boris Iomdin, Aleksei Nazarov, Renate Pajusalu, Alexander Piperski (hoofdredacteur), Maria Rubinstein, Todor Tchervenkov. Nederlandse tekst: Aleksei Nazarov. Succes!

5 Achtste Internationale Taalkunde-Olympiade Stockholm (Zweden), juli 2010 Oplossingen van de opgaven van de individuele wedstrijd Opgave Nr 1. Regels: vorm 1: -mv- na de eerste klinker, waarbij V afhangt van de klinker in de volgende lettergreep (a vóór a, o vóór o of u, e vóór i, ö vóór ü); vorm 2: -a, als de stam eindigt in -ar of -or, -Ra, als de stam eindigt in -i, -u of -ü, waar R verschijnt als l of n als een van deze consonanten in de wortel gevonden wordt, anders als r; vorm 3: vorm 2 met -r- na de eerste klinker, tenzij R onmiddellijk volgt. Antwoorden: vorm 1 vorm 2 vorm 3 h amerki h arkira jömölkü jölküla jölküla qamal qal qal qala qumoroo1u quroo1ura quroo1ura somonḳon sonḳona sonḳona Opgave Nr : caa 1, lue 2, köni 3, eke 4; 5, 10, 15: β-pi = 5β (1 β 3); vorm 1 vorm 2 vorm 3 amol qol al qola al qola emensi ensina h ömörč. ü h örč. üra čumara qar čura qara h amolo1u h alo1ula ïmankan ïnkana jemeč. i jerč. ira 6 9, 11 14, 16 19: α-ngömen = 5 + α, α-ko = 10 + α, α-qaihano = 15 + α (1 α 4); -e-ko > -ako 20, 40, 60, 80: γ-atr = 20γ (1 γ); caa-atr > caatr, eke-atr > ekaatr 21 39, 41 59,... : Γ nge = Γ + (Γ = 20γ, 1 19). (a) caatr nge caako: 31, caatr nge caangömen: 26, caatr nge caaqaihano: 36, ekaatr nge ekengömen: 89, köniatr nge köniko: 73, köniatr nge könipi: 75, köniatr nge köniqaihano: 78, lueatr nge lue: 42, lueatr nge luako: 52, lueatr nge luepi: 50. (b) köniatr nge eke: 64 + caatr nge luepi: 30 = ekaatr nge ekako: 94 luengömen: 7 + luako: 12 = ekeqaihano: 19 (c) 21: caatr nge caa, 48: lueatr nge köningömen, 83: ekaatr nge köni.

6 å Achtste Internationale Taalkunde-Olympiade (2010). Oplossingen van de opgaven van de individuele wedstrijd 2 : zelfstandig naamwoord, ý : bijvoeglijk naamwoord, ù : werkwoord (als Opgave Nr 3. het woord meer dan één symbool bevat, wordt het tekentje boven het meest linker symbol gezet). Pijlen (Û, à, å, ê ) worden gebruikt om naar specifieke delen van de symbolen te verwijzen. (a) (b) (c) woordsoort compositie betekenis À Ã ØÍ Ë ù werkwoord mond + neus ademen À Ã zelfstandig naamwoord water + mond speeksel ý ± bijvoeglijk naamwoord cirkel (zon) + pijl westelijk Í Ð ý bijvoeglijk naamwoord activiteit actief ê (ÔØ ÔØ )å zelfstandig naamwoord lijf (romp) + 2 pijlen taille À Ã Ô ÔØÖÍ Ë Ö ê ù werkwoord mond + (lucht + naar buiten) blazen Ç Ê Ó ý bijvoeglijk naamwoord ziek ziek ÞÝÀ Ã zelfstandig naamwoord mond + 2 pijlen lippen À óã â ÑÓ ù werkwoord oog + (water + omlaag) huilen Í Ð zelfstandig naamwoord activiteit activiteit ª Ù ÑÓ ý bijvoeglijk naamwoord hart + omhoog vrolijk woordsoort compositie betekenis ØÍ Ë zelfstandig naamwoord neus neus zelfstandig naamwoord water water, vloeistof (ÔØ ÔØ ) Þ zelfstandig naamwoord lijf (romp) + pijl nek Í Ð ù werkwoord activiteit handelen, actief zijn è ÔÀ óã zelfstandig naamwoord oog met wenkbrauw + pijl wenkbrauw Ò± zelfstandig naamwoord hoofd met nek + pijl nek ë Ó Ó woordsoort compositie betekenis Ô ÔØÍ Ë zelfstandig naamwoord lucht lucht (ÔØ ÔØ ) zelfstandig naamwoord lijf (romp) lijf (romp) Ù ÑÓ ù werkwoord omhoog zich opheffen ± ê zelfstandig naamwoord cirkel (zon) + pijl oosten ª â ÑÓ ý bijvoeglijk naamwoord hart + omlaag verdrietig

7 Achtste Internationale Taalkunde-Olympiade (2010). Oplossingen van de opgaven van de individuele wedstrijd 3 Opgave Nr 4. De vier polypeptiden in het voorbeeld bestaan uit 24, 10, 3 en 25 aminozuren, en de mrna-sequentie bevat 195 = (( ) + 3) 3 nucleotiden. Het lijkt waarschijnlijk dat drie nucleotiden (een triplet) voor één aminozuur staan, of een scheiding tussen polypeptiden aangeven (in werkelijkheid is dit een signaal om de synthese te stoppen). Er zijn in totaal 4 3 = 64 mogelijke tripletten (alle mogelijkheden behalve twee zijn vertegenwoordigd in het voorbeeld), en slechts 20 verschillende aminozuren. Dit betekent dat sommige tripletten dezelfde betekenis hebben. U... C... A... G U C A G... UUU Phe UUC Phe UUA Leu UUG Leu CUU Leu CUC Leu CUA Leu CUG Leu AUU Ile AUC Ile AUA Ile AUG Met GUU Val GUC Val GUA Val GUG Val UCU Ser UCC Ser UCA Ser UCG Ser CCU Pro CCC Pro CCA Pro CCG Pro ACU Thr ACC Thr ACA Thr ACG? GCU Ala GCC Ala GCA Ala GCG Ala Alle mrna-sequenties beginnen met AUG Met. (a) UAU Tyr UAC Tyr UAA stop UAG stop CAU His CAC His CAA Gln CAG Gln AAU Asn AAC Asn AAA Lys AAG Lys GAU Asp GAC Asp GAA Glu GAG Glu UGU Cys UGC Cys UGA stop UGG Trp CGU Arg CGC Arg CGA Arg CGG Arg AGU Ser AGC Ser AGA Arg AGG Arg GGU Gly GGC Gly GGA Gly GGG? AUG UUA ACG UUC UAA AUG UGG GGG GGA CAC CAG Met-Leu-?Thr-Phe stop Met-Trp-?Gly-Gly-His-Gln. De sequentie bevat beide nucleotidetripletten die niet in het voorbeeld voorkwamen, zodat we niet zeker kunnen zijn over ons antwoord, maar dit zal worden bevestigd wanneer we de opgave volledig opgelost hebben. (b) Met-Lys-Cys-Ile AUG { AAA AAG } { UGU UGC } AUU AUC AUA ( = 12 mogelijkheiden). (c) Een wortel XY is sterk als XYA, XYG, XYC en XYU voor hetzelfde aminozuur staan (UC, CC, CG, GC). Een wortel is zwak als dit niet het geval is (UU, CA, AG, GA).

8 Achtste Internationale Taalkunde-Olympiade (2010). Oplossingen van de opgaven van de individuele wedstrijd 4 Opgave Nr 5. Surselvisch Engadinisch uo uo vóór een combinatie van l of r met een andere medeklinker u u vóór l of r zonder een andere medeklinker u o vóór m u uo vóór een andere medeklinker (a) Surselvisch Engadinisch uolm uolm iep stumi stomi maag cuort cuort kort mund muond wereld fuorcla fuorcla bergpas plumba plomba (tand)vulling mussar muossar tonen culant culant gul (b) lavur in beide dialecten. (c) In het Surselvisch (in tegenstelling tot het Engadinisch) is de eerste regel niet van toepassing op meervoudsvormen. Dit zou kunnen betekenen dat de regel niet wordt toegepast als een medeklinker bij de stam hoort en de andere bij de uitgang, of dat de klinker wordt gekozen voordat de uitgang wordt toegevoegd, of dat de klinker in het meervoud dezelfde moet zijn als in het enkelvoud. (d) iepen : uolms (in beide dialecten). hoeken : anguls (Surselvisch), anguols (Engadinisch).

9 Achtste Internationale Taalkunde-Olympiade Stockholm (Zweden), juli 2010 Opgave van de groepswedstrijd Hieronder volgen enkele woorden met hun toelichting uit een Mongools verklarend woordenboek (Mongol qelnij tovč tajlbar tol, Ulaanbaatar, 1966), gegeven in Romeinse transliteratie: 1. asaq: nocoq, gal gerel garaq 2. bal: zögijn cecgijn šüüseer bolovsruulaq čiqer amttaj ötgön züjl 3. bor: qar cagaan qojor qol col dson öngö 4. büleen: zöög, qaluun biš, qüjten biš 5. cagaan: jumny cas met öngö 6. cas: žiqüün cagt agaart usan talstuud bij bolž cav cajm ungaril širqgüüdeer buuq agaaryn tundas 7. čiqer: tusgaj manžingas jalgaruulan avdag cagaan öngötej bögööd amtlag težeelijn talst bodis 8. davs: (1) gašunduu qurc amttaj talst bodis, qoolond amt oruulaqad qereglene (2) ustörögč atom n tömörlögijn atomaar soligdson qimijn bodis 9. gal: šataž bajgaa bodisoos garsan qaluun 10. ideq: am tny jumyg qool bolgon qeregleq 11. kal ci: qimijn ündsen maqbod, qöngön cagaan tömörlög 12. kilogramm: qünd qöngönij qemžüür, neg mjangan grammtaj tencüü 13. kofė: (1) kofėjn mod gedeg qaluun orny modny böörönqij ür (2) ene üreer čanasan und 14. manan: usny uur düürsen tungalag bus agaar 15. mös: qöldsön us 16. nocoq: asaq, šataq 17. nojton: quurajn esreg utga, ustaj 18. nüürs: mod šataqad bij boloq šataq qatuu züjl 19. ötgön: šingenij esreg utga 20. šaraq: ideenij züjlijg gald tülž bolgoq 21. šataq: gal nocoq

10 Achtste Internationale Taalkunde-Olympiade (2010). Opgave van de groepswedstrijd šingen: ötgön gedgijn esreg utga 23. süü: am tny qöqnöös garaq cagaan šaranguj öngötej šingen züjl 24. talst: tals büqij qatuu bodis 25. tülš: gald tüleqed zoriulž beltgesen tülee, argal, nüürs zereg jum 26. und: uuq jum, undaan 27. us: ustörögč qüčiltörögč qojoryn qimijn cever nijlel boloq öngögüj, tungalag, šingen züjl 28. ustaj: us büqij 29. utaa: jum šataqad garaq nüürsnij narijn širqeg büqij qööröq züjl 30. uur: šingen züjlijn qalaqad garaq nojton qij 31. uuq: šingen jumyg balgaž zalgiq 32. qaluun: bodisyn qödölgöönij tusgaj negen qelber bögööd bodisyn öčüüqen quv molėkul, atomyn qödlöqöd bij boloq ilč 33. qar: cagaany esreg, qöö, nüürsnij öngö 34. qatuu: zöölön gedgijn esreg utga 35. qij: gazryn agaar mandlyg bij bolgogč agaar bije, agaar bodis 36. qojor: neg deer negijg nemsen too 37. qöldmöl: (1) qöldsön jum (2) qöldöösön amtlag idee 38. qöngön: qünd gedgijn esreg utga 39. qöö: jumand togtson utaa 40. qool: ideq težeelijn züjl 41. qüjten: qaluun gedegtej esergüüceldsen utga, jumny serüün žiqüünij n 42. qünd: čanar qöngöngüj, žintej 43. quuraj: nojton gedgijn esreg utga 44. žin: (1) qünd qöngönij qemžee; neg žin n 16 lan bögööd 600 grammtaj tencene (2) qünd qöngönij bagcaa (a) Vertaal in het Nederlands: * * * čiqertej kofė, mjangan žin, neg kilogramm, ötgön manan, qaluun us, qojor utga, quuraj süü, qüjten us, süü uuq, süün qöldmöl, süütej kofė, undny us. (b) Vertaal zoveel Mongoolse woorden uit de tekst als je kunt. Nederlandse tekst: Ivan Derzhanski, Mirjam de Jonge. Succes! Boris Iomdin