Evaluatie van het Kunstendecreet voor de Audiovisuele Kunsten

Transcriptie

1 Evaluatie van het Kunstendecreet voor de Audiovisuele Kunsten Integrale beleidsvisie voor audiovisuele vertoning, omkadering, educatie en archivering Dirk De Wit, december 2012 BAM Instituut voor Beeldende Audiovisuele en Mediakunst Bijlokekaai 7D 9000 Gent

2 Inleiding In dit document wordt met audiovisuele vertoning het ruime veld van profit en non-profit initiatieven voor filmvertoning en voor de omkadering daarvan (educatie, publieksbemiddeling, kritiek, archivering, onderzoek). Het Vlaams Audiovisueel Fonds (VAF) ondersteunt alle aspecten van creatie en productie van film. Beide samen worden als audiovisuele kunsten omschreven. Naar integraal beleidskader voor de audiovisuele vertoning Het Kunstendecreet evalueren en concrete aanbevelingen ervoor formuleren is een vreemde oefening omdat het Kunstendecreet voor het audiovisueel vertonerveld geen integraal beleidskader vormt. Historisch werden zowel de filmproductie als de vertoning sinds de jaren 1990 gesteund vanuit het Fonds Film in Vlaanderen dat beheerd werd door de Administratie Film en Media. Het VAF werd in 2002 opgericht als een instrument van het cultuurbeleid, om een dynamisch beleid te realiseren voor de filmcreatie. Voor de initiatieven rond vertoning die gesteund werden binnen het Fonds Film in Vlaanderen werd eerst een tijdelijke regeling opgezet en nadien werden de audiovisuele kunsten als sector verankerd in het Kunstendecreet. Daardoor zijn de filmproductie en de vertoning in volledig gescheiden beleidsinstrumenten terechtgekomen en is er geen integraal beleidskader voor audiovisuele kunsten. Het Kunstendecreet biedt heel diverse initiatieven uit alle kunstendisciplines de nodige ontwikkelingskansen. Omdat er geen sectorspecifiek beleidskader bestaat en omdat de overheid zich (binnen de kaders van het decreet) nooit richt tot een specifiek type actoren krijgt de audiovisuele vertoning nooit echt dezelfde kansen als andere sectoren. Het bilan van de voorbije structurele subsidierondes leest dan ook als een onderfinanciering van het audiovisueel vertonerveld. De veldanalyse 'Voorbij de vertoning' en het plan 'Fast Forward' van BAM vormen bouwstenen voor het ontwikkelen van zo'n sectorspecifiek beleid voor de audiovisuele vertoning. We maken graag gebruik van de evaluatie van het Kunstendecreet én van de interne staatshervorming om een aanzet te formuleren voor een integraal beleid: integraal ten aanzien van de verschillende beleidsniveau's, met nadruk hier op het Vlaams niveau, integraal ten aanzien van creatie en presentatie, integraal ten aanzien van profit en non-profit, integraal ten aanzien van kunsten, erfgoed, socio-cultureel werk en bibliotheken en integraal ten aanzien van cultuur en andere domeinen zoals media, onderwijs en (creatieve) economie. Evaluatie van het Kunstendecreet voor de Audiovisuele Kunsten 1

3 Helicopterblik over de beleidsinstrumenten Als startpunt voor de analyse en de aanbevelingen in dit document zijn de verschillende beleidsinstrumenten van de verschillende overheidsniveau s in kaart gebracht. Omdat dit document vooral input wil geven aan de evaluatie van het Kunstendecreet, worden deze hier gepresenteerd vanuit het onderscheid tussen lokaal en Vlaams beleid, maar onderliggend zijn er op het lokale en regionale niveau vaak fijnere onderscheiden aan te brengen. Een cultuurbeleid is niet alleen gericht op het ondersteunen van creatie. Er zijn in de literatuur en in de cultuurbeleidspraktijk heel verschillende basisfuncties te onderscheiden, waarin de overheid een functie heeft. Vanuit een breed perspectief zijn alle beleidsfuncties in de audiovisuele kunsten hier in kaart gebracht. Talentontwikkeling als basisfunctie van het cultuurbeleid Vlaams: gericht op professionele en semi-professionele makers Onderwijs hoger onderwijs, deeltijds kunstonderwijs en voortgezette opleidingen Cultuur VAF, Mediafonds, Gamefonds, economisch fonds, VAF opleidingen amateurkunsten stimuleren en ondersteunen Lokaal: gericht op amateurkunsten werking cultuurcentrum of gemeenschapscentrum ; ondersteuning organisaties amateurkunsten Ontwikkeling van culturele competenties van burgers als basisfunctie van het cultuurbeleid Vlaams visie hierop, kennis hierover, regie hiervan Lokaal diverse spelers in kunsten, sociaal-cultureel werk, jeugd en onderwijs Evaluatie van het Kunstendecreet voor de Audiovisuele Kunsten 2

4 Creatie/productie, zakelijke omkadering, distributie, promotie en verkoop als basisfunctie van het cultuurbeleid bijna uitsluitend Vlaams niveau: cultuur, media, innovatie, economie VAF integreert diverse beleidsdomeinen in fondsen: audiovisueel (Filmfonds), media (Mediafonds), innovatie (Gamesfonds) en economie (Flanders Screen) 1. beleidsinstrumenten ontwikkeld op maat van het soort creatie en het soort praktijk (al dan niet in interactie met de markt) (subsidiëren of impulsen voor marktontwikkeling) 2. integratie binnen één instelling gaat versnippering tegen en is toegankelijk voor gebruikers Lokaal Location Flanders: aantrekken van producties in steden Europees MEDIAprogramma's (binnenkort Creative Europe) 3. professionaliseren van de creatie en productie en ontwikkelen van een industrie (werkgelegenheid, continuïteit in carrières en bedrijven) Kunstendecreet: alleen experimentele mediakunst Presentatie en distributie als basisfunctie van het cultuurbeleid Cultuur Economie Media Vlaams Kunstendecreet is gericht op aanvullen wat de markt niet doet en ondersteunt daarom enkel non-profit actoren: 1. festivals met landelijke en/of internationale uitstraling 2. zalen met een in hoofdzaak cultureel, artistiek, filmhistorisch profiel 3. filmkritiek 4. filmeducatie (Door die strikte scheiding profit/non-profit kijkt het cultuurbeleid momenteel niet naar de mogelijke culturele rol van profitspelers in distributie en presentatie) BIBNET bundelt alle noden voor de digitale bibliotheek, niet alleen software maar ook samenaankoop van digitale collecties Agentschap Ondernemen, PMV e.a. voor profit spelers CultuurInvest voor profit en non-profit spelers openbare omroep, private omroepen en telecombedrijven distribueren en vertonen films en betalen rechten Lokaal: steun voor presentatie, geen steun voor distributie werking cultuurcentra en gemeenschapscentra en bibliotheken groeiende interesse van lokaal beleid in aanbod en presentatie: 1. via infrastructuur (erfpacht, huursubsidie, cc), relatie met stadsontwikkeling 2. via projectsubsidie (vooral voor festivals) 3. door stimuleren van netwerken rond publiekswerking 4. bibliotheken steeds meer beschouwd als plekken van ontmoeting rond informatie, kennis en cultuur en meer open voor andere dragers en media streekgericht bibliotheekbeleid: provincies stimuleren audiovisueel aanbod in bibliotheken door bibliotheken te verbinden met presentatie-initiatieven die over kennis rond audiovisueel aanbod beschikken Evaluatie van het Kunstendecreet voor de Audiovisuele Kunsten 3

5 Netwerken als basisfunctie van het cultuurbeleid Vlaams Netwerken tussen subgroepen: belangenbehartigers (distributeurs, exploitanten, VAC...) of samenwerkingsverbanden (cc s, culturele vertoners, bibliotheken, filmeducatie) Relaties tussen verschillende beleidsdomeinen, zowel op beleidsniveau (cultuur onderwijs, media onderwijs, economie creatieve industrie...) als via instituties die bruggen bouwen, bijv. Canon Cultuurcel (relatie met onderwijs), iminds (relatie met innovatiebeleid) Lokaal Netwerken van diverse spelers in het audiovisuele veld en ruimer: zowel amateur als professioneel, maker/producent als vertoners, profit als non-profit, educatieve initiatieven en socio-culturele praktijken die werken rond het audiovisuele audiovisuele spelers betrekken bij andere domeinen: onderwijs, creatieve industrie, stedelijke ontwikkeling audiovisuele cultuur kaderen binnen bredere beleidskaders (lokale beleidsplannen zijn transversaal opgevat en hebben geen aparte hoofdstukken cultuur en audiovisueel) Onderzoek, theorie en kritiek als basisfunctie van het cultuurbeleid Vlaams: cultuur en onderwijs Lokaal Europees Onderwijs onderzoek aan hogescholen en universiteiten onderzoeksprogramma s en Cultuur Kunstendecreet: tijdschriften, culturele initiatieven rond filmcultuur en filmtheorie Creative Europe Archief en geheugen als basisfunctie van het cultuurbeleid Vlaams Federaal Europees Cultuur (kunsten en erfgoed) in relatie met media, binnenlandse aangelegenheden: consolideren van kennis, expertise, depot, standaarden Belang van projecten in voorbereiding zoals VIAA, een centrale speler voor archivering Koninklijk Belgisch Filmarchief Europeana Door de verschillende beleidsinitiatieven op deze manier in kaart te brengen, kunnen een aantal vragen geformuleerd worden. Op lokaal niveau is het audiovisueel beleid in volle ontwikkeling Op lokaal beleidsniveau is er de voorbije jaren een trendbreuk: het bewustzijn is ontstaan dat de lokale overheid een belangrijke rol kan spelen in de ontwikkeling van een audiovisuele cultuur en dat die overheid daarvoor ook gepaste instrumenten heeft. De visie op audiovisuele cultuur is vaak nog beperkt en fragmentair (audiovisuele cultuur wordt geassocieerd met speelfilm en met jong publiek) en wordt dikwijls nog beschouwd als een zaak van profitspelers waarbij de rol van de culturele initiatieven beperkt wordt tot marktcorrectie, dus sterk aanbodgericht. Film is dikwijls een goedkope en weinig tijdrovende manier om een goed aanbod te verzekeren voor een groot publiek in cultuur- en gemeenschapscentra. In bibliotheken is de aandacht voor de audiovisuele cultuur recent en komt die na de literatuur en de muziek. Daartegenover staat de realiteit van de audiovisuele cultuur die zich afspeelt in verschillende genres en formats, dat de cultuur van alledag doordrongen is van het audiovisuele en mulimediale en dat burgers (jong en oud) actief omgaan met audiovisuele middelen. Festivals kunnen het lokaal beleid meestal bekoren omwille van de promotie en publiekswerking en worden meestal bijkomend gesubsidieerd naast de steun op Vlaams niveau. Evaluatie van het Kunstendecreet voor de Audiovisuele Kunsten 4

6 De rol van cultuur- en gemeenschapscentra en bibliotheken in het stimuleren van de audiovisuele cultuur van burgers kan verder ontwikkeld worden, zodat die verder gaat dan het aanbieden van films met een cultureel label. Die achterstand heeft te maken met de (historische) dominantie van de podiumkunsten in de werking van cultuur- en gemeenschapscentra. Er bestaan op lokaal niveau diverse audiovisuele initiatieven die dikwijls naast elkaar werken (soms in concurrentie en conflict) en synergie missen met de culturele netwerken. Het lokaal beleid kan die initiatieven beter betrekken in de lokale netwerken tussen culturele spelers en tussen cultuur en andere domeinen. Beleid én spelers zijn zich te weinig bewust van het potentieel van meer onderlinge kruisbestuiving (bioscoop, festivals, bibliotheken, educatieve initiatieven, makers en producenten, innovatie spelers (games e.d.) ; iets wat ze dikwijls wél doen in andere sectoren. Op Vlaams niveau is het audiovisueel beleid sterk versnipperd De beleidsinstumenten zijn verspeid over verschillende instanties: steun aan creatie en productie : VAF (filmfonds, mediafonds, Screen flanders, Gamefonds, Flanders location) internationale promotie van Vlaamse films : Flanders Image aanspreekpunt voor Europese programma's voor productie en voor distributie en vertoning : Media Desk beleidsvoorbereiding, wettelijk kader (Vlaams, Federaal, Europa) en promotie via ambassades : Departement CJSM steun aan culturele presentatie, reflectie en educatie : Kunstendecreet steun aan experimentele mediakunst : Kunstendecreet (projecten en structuren) digitaal audiovisueel erfgoed : Erfgoeddecreet en Vlaamse Regering (dossier Digitaal Archief Vlaanderen / Vlaams Instituut voor Audiovisuele Archivering en Ontsluiting) (Koninklijk Belgisch Filmarchief is federaal) informeren, verzamelen van gegevens en veldanalyse, praktijkontwikkeling : BAM Media en omroepen In het beleidsdomein cultuur werd de steun aan de audiovisuele creatie toegewezen aan het VAF. Experimentele mediakunst (projecten en structuren) is een aparte sectie binnen het Kunstendecreet, toegevoegd aan de sector audiovisuele kunsten. Het betekent een kleine sector van creatie van audiovisuele kunst in een decreet dat voor het audiovisuele enkel distributie, vertoning, reflectie en educatie behandelt. Het onderscheid tussen experimentele mediakunst (decreet), beeldende kunst (decreet) en filmlab (VAF) is door de jaren heen verduidelijkt dankzij overleg tussen commissies, agentschap en VAF. Het is cruciaal om het verschil tussen beeldende kunst en mediakunst te blijven articuleren binnen het decreet. Het beleid voor vertoning is een subsidiebeleid gericht op culturele non-profit initiatieven Dit beleid is gegroeid vanuit het subsidiëren van wat de markt niet doet, wat dateert uit de jaren 1980 waarbij werd uitgegaan van een strikt onderscheid tussen entertainment versus cultuur. Het Kunstendecreet richt zich daardoor vooral op vzw's en betrekt geen profit actoren om beleidsdoelen rond filmcultuur mee te helpen realiseren. Binnen het Kunstendecreet kunnen profit actoren enkel projectsubsidies aanvragen. Het Kunstendecreet is uitermate geschikt om de meer vernieuwende initiatieven in presentatie, kritiek, educatie en erfgoed te ondersteunen. Vernieuwing moet van onderuit komen en kan niet door de overheid geïnitieerd worden. Het follow-the-actor Evaluatie van het Kunstendecreet voor de Audiovisuele Kunsten 5

7 principe (een beleid dat initiatieven uit het veld volgt) is hier op zijn plaats. Het Kunstendecreet heeft het voordeel van meerjarige subsidie, integratie van diverse functies via de enveloppefinanciering. Nadeel is de schottenloosheid die niet functioneert, en de onderfinanciering van de audiovisuele sector die daaruit resulteert. Een integraal audiovisueel beleidskader ontbreekt, dus geen regie tussen beleidsactoren en geen pro-actief beleid Het beleid is niet geënt op het ontwikkelen van een levendige filmcultuur in Vlaanderen, waar zeer diverse spelers op verschillende manieren toe kunnen bijdragen (profit én non-profit, Vlaams én lokaal, analoog én digitaal, in domeinen als creatieve industrie, cultuur, innovatie, socio-cultureel werk/jeugd en onderwijs). Daardoor kijkt het beleid niet naar het geheel van het landschap. Het Kunstendecreet gaat in tegendeel uit van een bottomup benadering (het cultuurbeleid schept kaders waarvan ininiatieven die van onderuit groeien gebruik kunnen maken) en is in wezen passief (het cultuurbeleid neemt zelf geen initiatief en neemt geen regierol op). Het Kunstendecreet is zeer geschikt om de artistieke en zakelijke kwaliteit van initiatieven met een artistieke doelstelling te beoordelen en te steunen maar is in zijn huidige vorm moeilijk toe te passen voor cross-over projecten en initiatieven die gefinancierd worden vanuit verschillende domeinen. Het Kunstendecreet biedt bovendien geen juridisch kader voor meer regie tussen de diverse spelers. Consequenties: Het huidige beleid kijkt niet naar mogelijkheden om profitdistributeurs aan te moedigen om mee een divers aanbod te realiseren Het huidige beleid kijkt niet naar het potentieel van profitvertoners in het garanderen van een divers aanbod Het huidige beleid neemt geen initiatieven om distributie en presentatie beter op elkaar af te stemmen (bijv. afspraken over windows) Het huidige beleid is niet pro-actief in de zin dat het bijvoorbeeld nadenkt over VOD (welke marktspelers ontwikkelen zich, wat is hun cultureel potentieel, zijn er daarnaast andere initiatieven nodig) en over de rol van bibliotheken eens alle audiovisuele cultuur digitaal beschikbaar zal zijn Het huidig beleid kan geen impulsen geven om bepaalde praktijken (bijvoorbeeld publiekswerking) tijdelijk aan te jagen Het huidige beleid kan moeilijk overkoepelende initiatieven nemen die noodzakelijk zijn, maar te groot om van onderuit te ontstaan: bijvoorbeeld het digitaliseren en ontsluiten van Vlaamse films en de problematiek van digitale audiovisuele archieven in zijn geheel, digitaal gidsplatform bedoeld voor bibliotheken en gebruikers, faciliteren van breedband voor culturele VOD initiatieven, enz De filmcultuur strekt zich uit over kunsten, erfgoed, bibliotheken, sociaal-cultureel werk voor volwassenen en jeugd. Filmcultuur is ook sterk betrokken bij onderwijs, media en innovatie en (creatieve) industrie. Er bestaan beleidsbrieven met acties rond cultuur en onderwijs, tussen onderwijs en media en rond creatieve industrie (economie en innovatie) maar het operationaliseren en opvolgen van omschreven acties verloopt traag en is ver verwijderd van de dagelijkse praktijk in het veld. De overheid (kabinet, agentschap, departement) is momenteel niet goed uitgerust om deze uitdaging aan te pakken. Rond filmcultuur is er geen structureel overleg waarbij de sector zelf betrokken wordt. Het steunpunt kijkt wel breed naar de diversiteit in de sector, maakt bouwstenenplannen voor de sector en doet voorstellen voor het invullen van de leemtes in het veld maar kan enkel suggereren en voorbereiden (haalbaarheidsstudies) en opstarten (pilootprojecten). Het steunpunt heeft momenteel niet de positie om nieuwe ideeën en projecten echt uit te rollen in de sector. Evaluatie van het Kunstendecreet voor de Audiovisuele Kunsten 6

8 Aanbevelingen Heldere beleidsdoelen voor lokaal en Vlaams beleid rond één centrale strategische doelstelling waar spelers en beleidsniveau's zich achter scharen: het ontwikkelen van een audiovisuele cultuur met relaties naar het bredere verhaal van de mediageletterdheid. Een Vlaams beleid met diverse doelen en instrumenten op maat van de al even diverse praktijken in het veld: subsidiëren wat niet kan leven zonder subsidie maar wel essentieel is voor een filmcultuur, in de vorm van meerjarige subsidies het veld vernieuwen met nieuwe initiatieven en ideeën via projecten overheidssteun ook open stellen mits criteria en follow-up voor profit spelers indien zij bijdragen aan de audiovisuele cultuur impulsen voor aanjagen van bepaalde praktijken kan de profitsector ook financieel bijdragen aan de uitvoering van het overheidsbeleid in de vorm van een percentage van de inkomsten uit verkoop dat gestort wordt in een fonds? Daarbij is het belangrijk om een onderscheid te blijven maken tussen experiment binnen de single screen audiovisuele creaties, de experimentele mediakunst en andere kunstdisciplines waar ook gewerkt wordt met audiovisuele middelen. Exeperimentele mediakunst kan vervolgens evenmin gelijkgeschakeld worden met beeldende kunst. Omdat het audiovisueel vertonerveld nog jong en in ontwikkeling is zou het gebaat kunnen zijn met een sterkere regie op Vlaams niveau: oprichten wat ontbreekt verbanden leggen en netwerken vormen op het terrein om eenieders rol bespreekbaar te maken en waarmee indivisuele spelers versterkt worden (distributie en exploitatie, creatie en vertoning, vertoners in een bepaalde regio, festivals en vertoners, Vlaams en lokaal, VOD) verbanden leggen tussen verschillende beleidsdomeinen Evaluatie van het Kunstendecreet voor de Audiovisuele Kunsten 7

9 Een complementair beleid uitwerken voor de audiovisuele cultuur waarbij de lokale overheden een sterke rol spelen in de presentatie en publiekswerking van publieksgerichte culturele vertonerinitiatieven en in de lokale vernetwerking van audiovisuele spelers met andere culturele spelers en met andere domeinen: zorgen voor infrastructuur (erfpacht, huursubsidie,...) ondersteunen van de publiekswerking van presentatie initiatieven clusteren van diverse audiovisuele spelers op lokaal niveau Festivals van landelijk en internationaal belang worden ook lokaal gesteund worden omwille van hun lokale en regionale uitstraling en omwille van hun kennis die ze delen met alle instanties die werken met en rond audiovisuele cultuur. Culturele audiovisuele spelers op lokaal niveau verbinden met andere domeinen zoals onderwijs, innovatie, economie Evaluatie van het Kunstendecreet voor de Audiovisuele Kunsten 8

10 Focus op het lokale niveau Algemene doelstellingen inzetten op participatie aan de audiovisuele cultuur en op culturele competenties in de audiovisuele cultuur ontwikkelen van een ruime visie op de audiovisuele cultuur: dat wil zeggen voor alle verschillende genres, uitdrukkingsvormen en dragers en zowel gericht op de artistieke creatie als op de audiovisuele geletterdheid van burgers (leren kijken en leren zelf gebruiken) op basis van die ruime visie een integraal beleid uitwerken voor de audiovisuele cultuur die ingebed is in ruimere maatschappelijke doelstellingen Publieksgerichte centra voor vertoning en audiovisuele cultuur ('vuurtorens') Grote steden en centrumsteden zetten in op plekken rond film en audiovisuele cultuur die een divers kwaliteitsaanbod bieden voor een ruim publiek, met aandacht voor context, publiekswerking en educatie. In eerste instantie is het logisch om verder te werken op de traditie van art house cinema's op voorwaarde dat hun werking ruimer wordt opgevat dan het programmeren van arthouse films. De focus ligt vandaag op een brede audiovisuele cultuur, ze moeten daarom een actieve publiekswerking ontwikkelen en het audiovisuele verder uitdragen via hun lokale netwerken met andere spelers die actief werken met en rond audiovisuele kunsten. Daarnaast kunnen er nieuwe initiatieven ontstaan of kunnen bestaande plekken zoals een cultuurcentrum, kunstencentrum of bibliotheek hun audiovisuele werking verder uitbouwen. Voorbeelden zijn Buda in Kortrijk en STUK in Leuven. Steden kunnen ervoor zorgen dat die plekken niet geïsoleerd zijn, maar ingebed in een groter geheel. Functies, diensten en publiekswerking kunnen dan worden gedeeld. Soms worden diverse audiovisuele spelers samengebracht in één infrastructuur, soms kan zo'n audiovisueel centrum fysiek verbonden zijn met andere (al dan niet) culturele spelers (een kunstencentrum, een cultuurcentrum, een bibliotheek, een architecturcentrum, een centrum voor de creatieve industrie, een sociaal kenniscentrum, vormingsinstelling...). Vermits dergelijke audiovisuele centra in het stadscentrum zijn gelegen kan er voor het vinden en financieren van infrastructuur een link gezocht worden met stadsontwikkeling. De stad kan ook een pand ter beschikking stellen of kan onderhandelen met private bouwheren en zorgen voor bijvoorbeeld huursubsidie. Ook kleinere gemeentes kunnen sterker inzetten op audiovisuele cultuur maar zullen dit realiseren binnen de lokale cultuurwerking van een bibliotheek en/of cultuurcentrum. In al deze gevallen is het opvallend dat de middelen uiteraard niet enkel komen van de lokale overheid maar dat dit beleidsniveau vaak op vraag van lokale spelers de regie in handen neemt om de nodige middelen op stedelijk, regionaal, landelijk en soms Europees niveau te verzamelen. Lokale overheden zorgen zo voor infrastructuur, voor de lokale Evaluatie van het Kunstendecreet voor de Audiovisuele Kunsten 9

11 vernetwerking, voor de basisprogrammatie en publiekswerking. Landelijke overheden kunnen aanvullend zorgen voor extra middelen voor programmatie: projectsubsidies of een jaarlijkse steunmaatregel. Lokale overheden kunnen een sterk netwerk smeden tussen die publieksgerichte audiovisuele centra in verschillende steden onderling zodat ze sterker staan ten aanzien van de grote ketens en ten aanzien van de distributeurs. Ook ondersteuning voor de publiekswerking werkt daaraan mee, bijv. met subsidies en opleidingen hierrond en met een sterk merk waarmee ze zichtbaar worden en herkenbaar voor het publiek in hun programmatie. In het algemeen geldt dan dat zo'n cluster en brand niet énkel over marketing mag gaan, maar ook de inhoud en de filmcultuur mee moet communiceren. De brand 'art-house' verlaten en vervangen door een brand die beter aansluit bij de diversiteit aan producties die men via deze plekken wil vertonen (vergelijkbaar met de brand Flanders Location, waarmee steden actief tournages aantrekken; een interessant model van branding en netwerking/samenwerking). Festivals De meeste festivals in Vlaanderen zijn belangrijke vertoners omdat hun aanbod complementair is aan het aanbod in de reguliere vertoningsplekken. Ze hebben zowel een landelijke en internationale betekenis (promotie en professioneel treffen) als een lokale en regionale betekenis (publiek). De thema- en genrefestivals (kortfilm, documentaire, wereldcinema, jeugdfilm, experiment...) worden, o.m. vanwege hun uniciteit, op landelijk niveau ook beschouwd als kenniscentra rond die genres en thema's. Naast het organiseren van een festival bouwen ze heel veel kennis op. Daarom worden ze hoofdzakelijk op Vlaams niveau gesteund. Deze festivals hebben ook een lokale en regionale betekenis waardoor ze meestal ook gefinancierd worden door lokale overheid. Door die lokale steun kan een lokale overheid festivals stimuleren om actief deel te nemen aan de lokale netwerken, zodat hun kennis ook gedeeld wordt met andere vertoners, socio-cultureel werk en educatie. Naast deze landelijke festivals bestaan er festivals met vooral een lokale en regionale betekenis, die steden en gemeenten in hoofdzaak zullen ondersteunen. Versterk het audiovisuele bij de bestaande lokale culturele spelers Steden en gemeenten kunnen het audiovisueel beleid rond presentatie en omkadering vooral ook versterken in de bestaande culturele huizen, met name in de cultuurcentra, gemeenschapscentra en bibliotheken, maar ook in de diverse socio-culturele initiatieven en initiatieven rond amateurkunsten zoals lokale platforms en deeltijds kunstonderwijs. Versterken betekent onder meer het aanbod diversifiëren, werken rond omkadering voor het publiek de audiovisuele cultuur stimuleren door projectmatig werken met andere organisaties aan te moedigen. Netwerken Publieksgerichte audiovisuele vertoners (zie hoger, vuurtorens ) kunnen op verschillende manieren een voortrekkersrol opnemen in de audiovisuele cultuur: netwerken bouwen tussen audiovisuele spelers onderling functies op elkaar afstemmen en op elkaars werk verder werken Evaluatie van het Kunstendecreet voor de Audiovisuele Kunsten 10

12 het audiovisuele sterker verankeren in cultuur en in andere domeinen. We denken daarbij met name aan netwerken met andere vertoners (profit en non-profit, reguliere vertoners en festivals), of met andere culturele huizen met relaties naar het audiovisuele zoals kunstencentra, bibliotheken en cultuurcentra, of met initiatieven rond onderzoek, reflectie en educatie, makers en producenten, creatieve industrie rond het audiovisuele zoals games, archieven, enz. Het is daarom sterk aanbevolen profitspelers bij de lokale netwerken te betrekken, ofwel als volwaardig onderdeel of tenminste in een open dialoog. Dat geldt zowel voor de vestigingen van ketens, als voor wijkbioscopen, producenten en mediabedrijven (distributeurs zijn in dit lijstje minder evident, nauwelijks een lokale betekenis). Dikwijls zijn er historisch gegroeide spanningen omwille van concurrentie en het is steeds mogelijk dat er een conflict ontstaat over profielen en programma. Dialoog is de enige weg om samen, ieder vanuit verschillende doelstellingen, constructief en toekomstgericht te werken aan een lokale audiovisuele cultuur. Ofwel legt de stad of gemeente deze netwerktaak bij de publieksgerichte culturele spelers (minder evident want zelf betrokken), ofwel zorgt de cultuurcoordinator daarvoor, ofwel kiest de groep zelf een voorzitter en gangmaker van dit netwerk. Het lokaal cultuurbeleid kan het audiovisuele veld op lokaal niveau structureel verbinden met het onderwijs (zowel leerplichtonderwijs, deeltijds kunstonderwijs als hoger onderwijs), met de programma's rond creatieve industrie in het economisch beleid en met het socio-culturele netwerk in steden en gemeentes. Met andere beleidsdomeinen (toerisme, welzijn) zijn ook al vruchtbare netwerken opgezet. De aard en de inhoud van het lokaal netwerk zal verschillend zijn naargelang de in de stad aanwezige spelers. Bovendien zal de schaal per stad of gemeente sterk verschillen: meer of minder audiovisuele spelers. Financiering De afschaffing van gemeentelijke heffingen op audiovisuele vertoning is de overweging waard. Ze zijn verouderd en verschillend per gemeente, waardoor ze als arbitrair en onrechtvaardig worden ervaren. Een meer gelijkmatig verdeelde taks zou geïnvesteerd kunnen worden in een goed functionerend lokaal netwerk en in lokale publiekswerking waar profit en nonprofit baat bij hebben. Provincies Provincies kunnen geen structurele subsidies verlenen maar kunnen een rol spelen in de regionale communicatie rond het aanbod in audiovisuele cultuur. Publieksgerichte presentatieplekken en festivals die zich bevinden in steden en centrumsteden delen hun kennis met andere vertoners, bibliotheken, educatieve en socio-culturele initiatieven in de omliggende gemeentes. Proximiteit speelt hier een belangrijke rol zodat regionale netwerken beter haalbaar zijn dan netwerken op landelijk niveau. Deze regionale netwerken rond het delen van kennis worden aangestuurd vanuit de steden en centrumsteden: ze geven die regionale opdrachten aan welbepaalde spelers in de stad. Of de provincies Limburg en West-Vlaanderen toch nog structureel kunnen steunen in cultuur wordt momenteel bekeken omwille van de historisch belangrijke rol ervan in twee provincies zonder grote steden en met nood aan inhaalbeweging voor kunst en cultuur. Evaluatie van het Kunstendecreet voor de Audiovisuele Kunsten 11

13 Focus op het Vlaamse niveau Algemene doelstellingen garanderen van een divers aanbod voor een groot en divers publiek garanderen van een verbredende en verdiepende participatie door te focussen op kennis over publiekswerking, reflectie, kritiek en educatie ontwikkelen van landelijke netwerken rond distributie, presentatie, educatie en reflectie opnemen van de regierol vanuit een integrale visie op de audiovisuele cultuur Aandacht voor sectorspecifieke functies in de audiovisuele cultuur en betrekken van profitspelers bij het beleid voor distributie en exploitatie Een beleid dat oog heeft voor de hele waaier aan functies: presentatie en publiek (profit en non-profit) distributie presentatie (bioscoop, festivals, projecten, digitaal...) collectieve marketing gidsfuncties voor het publiek reflectie en omkadering culturele initiatieven in relatie met hogescholen en universiteiten tijdschriften, zowel verbredend als verdiepend, print en online educatie archiveren en ontsluiten heeft een diversiteit aan beleidsinstrumenten nodig: meerjarig/structureel (subsidies) projectsubsidies: de culturele betekenis van activiteiten (profit of non-profit) stimuleren: automatische steun voor verdelers en vertoners obv concrete criteria, mits degelijke plannen en degelijke evaluatie Evaluatie van het Kunstendecreet voor de Audiovisuele Kunsten 12

14 stimuleringssubsidies: specifieke praktijken punctueel stimuleren met calls rond een bepaald thema dat de overheid zelf bepaalt bedoeling: nieuwe praktijken en innovatie stimuleren (die nadien geïmplementeerd kunnen worden) Voor de continuïteit van het beleid is het belangrijk dat een aantal functies opgenomen worden door actoren met een meerjarige, structurele ondersteuning. De projectsubsidies zijn dan een manier om aanvullend te werken en om nieuwe ideeën en nieuwe mensen in de sector kansen te geven, waardoor het veld voortdurend vernieuwd wordt. Een impulssubsidie is een specifieker beleidsinstrument om vanuit analyse en monitoring nieuwe praktijken te stimuleren en implementaties voor te bereiden. Dit nieuwe instrument moet uitdrukkelijk ook toegankelijk zijn voor profit spelers. Daarvoor worden bijv. door de Europese Commissie nu al criteria gebruikt om tussen de verschillende bedrijven te onderscheiden. Europese steun aan distributie en vertoning is afhankelijk van de rol van actoren in Europa Distribution of Europa Cinemas. Nader onderzoek is nodig naar de mogelijkheid om profit spelers in Vlaanderen financieel mee verantwoordelijk te maken voor deze impulssubsidies. In de buurlanden bestaat een heffing op box office waarmee culturele projecten gefinancierd worden (kunnen ook de culturele projecten zijn van die profitspelers). Structurele subsidies zijn nodig voor: vertoners en distributeurs die in hoofdzaak een culturele missie hebben, dat wil zeggen: met een ruime visie op audiovisuele cultuur, publieksgericht werken zowel in verbredende en verdiepende betekenis, die een sterk landelijk netwerk vormen en die zich lokaal verankeren in de bestaande culturele netwerken onder dezelfde voorwaarden ook voor expliciet culturele digitale platforms (video on demand) festivals die de audiovisuele cultuur versterken, dat wil zeggen: een aanvulling betekenen op het reguliere aanbod, een publiekswerking ontwikkelen en een jaarwerking hebben waarbij hun kennis ontsloten wordt en ter beschikking wordt gesteld in diverse vormen (publicaties, advies, distributie...) organisaties die vernieuwende vormen van audiovisueel werk presenteren (en eventueel zelf ook produceren) en die oog hebben voor reflectie en contextualisering van die vernieuwing initiatieven rond reflectie en omkadering van de audiovisuele cultuur (dragers van gisteren, vandaag en morgen), die zelf onderzoek doen of bestaand onderzoek ontsluiten daardoor een centrale en landelijke bron van inspiratie (think tank) vormen. Voor een levendige filmcultuur is het belangrijk de kennis van universiteiten, hogescholen, culturele instellingen in binnen- en buitenland bruikbaar te maken voor de relevante actoren in Vlaanderen: bijv. voor projecten rond aanbod en participatie, rond verleden en heden, enz. tijdschriften (al dan niet online) met in hoofdzaak een culturele missie, verbredend en/of verdiepend. Overleg en regie op Vlaams niveau en noodzaak overkoepelende initiatieven Om dit integraal beleid mogelijk te maken, is er regelmatige analyse van de ontwikkelingen in de sector nodig, zowel op basis van cijfers en gegevens als op basis van kwalitatieve studie. Een monitor-functie voor het hele audiovisuele werkveld kan de ontwikkelingen in sector en beleid niet alleen in binnen- en buitenland diepgaand beschrijven, maar kan ook proactief en toekomstgericht werken, en vanuit het onderzoek ook aanbevelingen formuleren voor Vlaams beleid en praktijk. Evaluatie van het Kunstendecreet voor de Audiovisuele Kunsten 13

15 Op basis van een gedragen mapping van alle verschillende functies in de filmcultuur, kunnen de verschillende functies meer op elkaar inspelen en een betekenisvol netwerk gaan vormen. Er is een beleidstaak om de rollen van spelers bespreekbaar te maken en initiatieven waar nodig te clusteren, in functie van: relatie tussen creatie en presentatie relatie tussen distributeurs, festivals, diverse vertoners, media en VOD relatie tussen profit en non-profit relatie met andere domeinen van cultuur: cultuureducatie, erfgoed, lokaal cultuurbeleid (bibliotheken en CC's), sociaalcultureel werk voor volwassenen en jeugd relatie tussen initiatieven op lokaal en op Vlaams niveau Grote overkoepelende projecten hebben een sterk operationele inbreng van het cultuurbeleid op Vlaams niveau nodig, ook al moeten die in samenwerking met andere beleidsdomeinen gerealiseerd worden: nieuwe opleidingen rond ondernemerschap en publiekswerking digitaliseren van het Vlaamse audiovisuele erfgoed en het beschikbaar maken voor burgers, onderzoek en onderwijs (link met erfgoed en media) kenniscentrum digitale archieven (link met erfgoed en media) kenniscentrum filmeducatie met sterke band naar kenniscentrum mediawijsheid (link met onderwijs en jeugd) dat actief ijvert voor het openstellen van archieven voor het onderwijs een gidsplatform rond de beschikbare films die vindbaar worden via complexe zoekfuncties en verrijkt worden met digitaal contextmateriaal uit verschillende bestaande archieven Evaluatie van het Kunstendecreet voor de Audiovisuele Kunsten 14

16 Conclusie Uit de voorgaande analyse en uit de gesprekken met de sector komen volgende hoofdbekommernissen naar voor: integratie van praktijk en beleid (de audiovisuele spelers dichter bij elkaar betrekken via een geïntegreerd beleid zodat functies op elkaar aansluiten en spelers elkaar versterken) meer strategische planning en regie en doelgericht overleg meer aandacht voor onderbouw (digitale infrastructuur, verbinden van databanken) en bovenbouw (kennis rond digitale archieven, rond educatie en onderwijs, gidsplatform) Voor het realiseren van zo n integraal audiovisueel beleid komen uit de discussie twee verschillende pistes naar voren. Deze twee pistes zijn slechts voorstellen na enkele vergaderingen en moeten nog verder rijpen in overleg met alle partijen. Oprichten van een Filminstituut Eén antwoord op de bekommernissen en uitdagingen zoekt in de richting van een filminstituut zoals in de buurlanden, waarin zowel de werking van het VAF als de steun aan vertoning wordt opgenomen en waarbinnen ook een aantal andere functies worden opgenomen die essentieel zijn voor de filmcultuur, de 'leemtes' zoals die hiervoor werden omschreven. Sterk aanpassen van het Kunstendecreet Een tweede piste gaat in de richting van het Kunstendecreet dat mits aanpassingen een aantal besognes zou kunnen lenigen zoals bijvoorbeeld steun aan profitspelers en het oprichten van 'leemtes', en met een sterkere band tussen de audiovisuele spelers binnen het Kunstendecreet en het VAF. Het verplaatsen van de steun aan functies die nu onder het Kunstendecreet vallen naar het VAF, al dan niet in een afzonderlijke pijler van het fonds, is voor de meerderheid van de geconsulteerde actoren geen optie. Het dreigt immers onvoldoende te zijn: de leemtes en de regiefuncties worden niet meegenomen en het risico bestaat dat presentatie, omkadering en educatie onvoldoende tot hun recht zouden komen als motoren van het ontwikkelen van een audiovisuele cultuur. Een filminstituut ondervangt dit voorbehoud wél. Evaluatie van het Kunstendecreet voor de Audiovisuele Kunsten 15