Openingstoespraak academiejaar Bert HOOGEWIJS, algemeen directeur (29 september 2010) Vernieuwing in het Hoger Onderwijs

Transcriptie

1 Openingstoespraak academiejaar Bert HOOGEWIJS, algemeen directeur (29 september 2010) Vernieuwing in het Hoger Onderwijs Mijnheer de minister, mijnheer de gouverneur, mijnheer de eerste voorzitter van het Arbeidshof Dames en heren hoogwaardigheidsbekleders Mijnheer de voorzitter en leden van de raad van bestuur en het bestuurscollege Mijnheer de vicerector Collega s algemeen directeur Heren regeringscommissarissen Collega s, studenten Beste genodigden Dames en heren Ik heb even gedacht het vandaag niet te hebben over de integratie van de academische opleidingen in de universiteiten. Er is daar de laatste jaren, maanden, weken en zelfs vandaag al zoveel over gezegd. Maar mede gelet op de recente beslissing van de Vlaamse Regering is het misschien juist wel het moment om het onderwerp toch nog verder aan te snijden. Er is effectief de recente beslissing die enerzijds duidelijkheid creëert, maar anderzijds ook nog vele vragen onbeantwoord laat. De genomen beslissing sluit niet volledig aan met de opties die binnen de Hogeschool Gent naar voren waren geschoven, maar dat belet niet dat we de beslissing loyaal zullen uitvoeren. Het is ook niet de bedoeling de argumentaties voor en tegen opnieuw boven te halen. Omdat het evenwel voor de toekomst belangrijk is, wil ik wel waarschuwen voor de te sterke klemtoon die wordt gelegd op het onderscheid tussen professioneel en academisch gerichte opleidingen. De bachelor-masterstructuur met professioneel en academisch gerichte opleidingen is een binariteit die in Vlaanderen heel scherp wordt afgetekend. De vraag is of dit in internationale context wel altijd zo helder is. De door Europa beoogde binariteit is immers van een andere aard en slaat veelal op de eerste en tweede cyclus, in Vlaanderen vertaald als bachelors en masters. Naarmate de Europese discussies over de inhoud en de verdere evolutie van de 1

2 structuren meer op elkaar ingrijpen en de ministeriële conferenties in Londen en Leuven-Louvain-la-Neuve lieten daar al geen twijfel meer over bestaan wordt het Vlaamse, scherpe onderscheid tussen professioneel gerichte en academisch gerichte opleidingen steeds artificiëler. Natuurlijk is het zo dat bepaalde opleidingen een meer professioneel gericht karakter hebben dan anderen, maar het gaat niet over een zwart-wittegenstelling en ook aan de universiteiten vindt men opleidingen met een eerder uitgesproken professioneel karakter. De overdreven nadruk op professionele of operationele competenties wordt in de literatuur wel eens omschreven als een té kortetermijndenken, en té beperkt voor de toekomstige middenklasse die de samenleving moet dragen. Ook binnen de bacheloropleidingen aan de hogescholen moeten competenties worden aangebracht zoals kritisch en creatief denken, abstraherend denken, oplossingsgericht handelen, kunnen analyseren, synthetiseren, kunnen coachen en leidinggeven. Allemaal noodzakelijk om te kunnen functioneren in de informatiemaatschappij van vandaag en morgen. We leiden mensen op voor jobs die vandaag nog niet bestaan. Te eng focussen op specifieke beroepscompetenties staat daar haaks op. Naar aanleiding van het recente verschijnen van de 2010-versie van de jaarlijkse OESO-studie Education at a Glance merkten de auteurs op dat het professioneel hoger onderwijs in België zeker zijn nut heeft gehad en gezorgd heeft voor een sterke instroom in het hoger onderwijs. Tezelfdertijd waarschuwden ze evenwel voor het risico op gebrek aan flexibiliteit bij afgestudeerden uit professionele opleidingen. Eén van de gevaren van een te scherpe afbakening tussen professioneel en academisch gerichte opleidingen, is dat de hogescholen zouden verstoken blijven van voldoende middelen voor onderzoek. Dé uitdaging voor de hogescholen lijkt me precies te zijn het verder inzetten op onderzoek. Natuurlijk zullen de onderzoeksintensiteit en de aard van het onderzoek verschillend zijn van wat aan de universiteiten gebeurt. Dit kan ook verschillen van hogeschool tot hogeschool, maar aan de Hogeschool Gent willen we hiervan alvast een sterk punt maken. Dat het onderwijs aan de hogescholen gebaseerd moet zijn op de jongste evoluties in de wetenschap staat buiten twijfel. Of daarbij de lesgevers, en zeker alle lesgevers, ook nog actieve onderzoekers moeten zijn, wordt soms wel eens in vraag gesteld. Vele studies wijzen evenwel op het cruciale belang van de inbedding van het onderwijs in onderzoek, ook aan de hogescholen. De voorzitter van De Haagse Hogeschool wijdde er in een recent nummer van het tijdschrift Thema een aantal beschouwingen aan. Hij stelt duidelijk dat het ook voor bachelorstudenten in de hogescholen belangrijk is dat ze academische competenties verwerven. En dat kan het best als er een voldoend uitgebouwde 2

3 onderzoeksomgeving bestaat. Het is vanuit zo een omgeving dat studenten kunnen leren om steeds weer een onafhankelijke positie te kiezen en kritisch te reflecteren. De Hogeschool Gent heeft de jongste jaren een merkwaardig parcours afgelegd inzake onderzoek. In 2009 had 20% van het onderwijzend personeel een onderzoeksopdracht. In 2005 was dit slechts 9%. Het aantal doctorandi aan de Hogeschool Gent is van 2005 naar 2009 opgelopen van 46 naar 137, van wie 36 in onze kunstendepartementen. Het onderzoeksbudget is in diezelfde periode opgelopen van 6,9 miljoen euro naar 15, 2 miljoen en het aantal publicaties van 167 naar 967. De op stapel staande integratie van onze niet-kunsten academische opleidingen in de universiteit zal ongetwijfeld ons onderzoeksprofiel wijzigen. Maar zoals gezegd, is het precies de uitdaging om meer nog dan vandaag docenten en lectoren uit onze bacheloropleidingen in te schakelen in onderzoeksprojecten en aansluitend onze studenten de gepaste omgeving aan te bieden om te leren conceptualiseren, analyseren en reflecteren. Om hen op te leiden tot kritische gebruikers van wetenschappelijke kennis. Vanuit de overheid rekenen we op voldoende basisfinanciering om ons onderzoeksprofiel verder uit te bouwen. Zelf zullen we de nodige inspanningen leveren om ook via contracten met onze sociale, economische en culturele partners extra externe financiering aan te trekken. Mede in het licht van de beperkte budgettaire middelen en de noodzakelijke concentratie van onderzoek, is het daarbij onvermijdelijk dat de onderzoeksfocus van elk van de hogeronderwijsinstellingen verschillend zal zijn. Tegelijk dwingt diezelfde schaarste niet alleen tot afspraken inzake specialisatie, maar ook inzake samenwerking. Vanuit de Hogeschool Gent rekenen we hiervoor alvast op onze universitaire partner. Tot hier heb ik in het bijzonder de cruciale betekenis van onderzoek voor het onderwijsproces beklemtoond. Maar natuurlijk heeft het gericht onderzoek zoals het aan de hogescholen wordt uitgevoerd ook zijn rol in het innovatiegebeuren. Hogescholen hebben een opdracht in het gemakkelijk toegankelijk maken van nieuwe kennis. Ze kunnen zich opwerpen als laagdrempelige kenniscentra in de directe omgeving van het afnemende veld, en die als het ware op afroep de gevraagde kennis produceren. Mijn korte betoog is uitgegaan van de recente integratiebeslissing van de Vlaamse Regering, met een oproep tot vrijwaring van de onderzoeksfunctie aan de hogescholen. In traditionele onderzoeksuniversiteiten staat het onderwijs wel eens in de verdrukking van het onderzoek, en zijn het nagenoeg uitsluitend onderzoekscriteria die bepalend zijn voor de carrière-uitbouw van de 3

4 professoren. Dit is niet wat we voor ogen hebben aan de Hogeschool Gent, hoe belangrijk we onderzoek ook vinden. De voorbije periode is er bijzonder veel tijd gegaan naar structuurdiscussies. Deze zijn zeker nog niet afgerond, maar ik hoop toch dat er opnieuw meer tijd zal zijn voor een inhoudelijk debat. Ik heb deze bijdrage als titel Vernieuwing in het Hoger Onderwijs meegegeven, en dan doel ik in eerste instantie op de inhoudelijke vernieuwing. Ik heb vroeger al aangegeven dat we een ondernemende hogeschool willen zijn. En dat betekent onder meer dat we rekenen op een academische basis die positief staat tegenover veranderingen. Er gebeurt heel wat in het hoger onderwijs, op diverse vlakken: nieuwe didactische werkvormen, de inschakeling van ICT, competentiedenken, heel grote inspanningen op het vlak van kwaliteitszorg, en zo verder. Maar anderzijds kan ook worden geargumenteerd dat er eigenlijk bitter weinig is veranderd, en dat veel nog verloopt volgens het oude stramien met grote hoorcolleges, oude werkvormen, en onvoldoend aangepaste curricula. Dit heeft ook lang gefunctioneerd. Maar met de nieuwe uitdagingen waar we voor staan, zoals daar zijn de massificatie van het hoger onderwijs en de sneller evoluerende maatschappij waarbij we, zoals gezegd, mensen opleiden voor jobs die vandaag nog niet bestaan, lijkt een meer drastische omslag onvermijdelijk, willen we onze strategische doelstellingen bereiken. Ik noem kort drie specifieke aandachtspunten. Ik zou de internationale dimensie van ons onderwijs verstevigd willen zien, met curricula die internationaal zijn gebenchmarkt en waarbij niet geldt als een surrogaat voor de echte internationale studentenuitwisseling, maar wel als een cruciale component van een moderne opleiding die past in een geglobaliseerde context. In elk opleidingsjaar zou dit zichtbaar moeten zijn. Het verder stimuleren van ondernemerschap en ondernemingszin is een andere blijvende uitdaging, waarbij ruimte gecreëerd wordt voor nieuwe vormen van kennisoverdracht en kennisvalorisatie. Heel specifiek wil ik ook de rol van onze studenten beklemtonen als actieve stakeholders in hun onderwijsproces. Feedback van en naar studenten vormt daarbij een essentiële component van de onderwijsaanpak. De onderwijsvernieuwing die we voor ogen hebben houdt natuurlijk nog zoveel meer in. We zetten in op actief leren in een authentieke en contextrijke leeromgeving met het oog op het geïntegreerd verwerven van competenties. Vanuit een kritische ingesteldheid staan we evenwel open voor verschillende didactische werkvormen, steeds met aandacht voor effectiviteit en efficiëntie bij het nastreven van de beoogde onderwijsdoelen. 4

5 Het is duidelijk. De Hogeschool Gent is en blijft een schitterend en ambitieus project. Allen die daar dit academiejaar zullen aan meewerken, studenten, medewerkers en andere stakeholders wens ik heel veel succes toe, en een bijzonder boeiend academiejaar , dat ik hiermee plechtig voor geopend verklaar. Ik dank u voor uw aandacht. 5