SANCTIE IS HEILIG. Zin en onzin van straffen in opvoeding en onderwijs

Transcriptie

1 SANCTIE IS HEILIG Zin en onzin van straffen in opvoeding en onderwijs

2

3 SANCTIE IS HEILIG Zin en onzin van straffen in opvoeding en onderwijs Gerrit De Moor Mauretania Uitgeverij - Wetteren

4 2013 Gerrit De Moor 2013 Mauretania Uitgeverij Begijnestraat 45, 9230 Wetteren Cover: Gerrit De Moor Illustraties: Bruno De Clercq Taaladvies: Evelien De Moor ISBN: Uitgegeven i.s.m. Yanga.be Yanga.nl Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt worden in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch of door fotokopieën, opname, of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteur of de uitgever.

5

6

7 SANCTIE IS HEILIG Zin en onzin van straffen in opvoeding en onderwijs Inleiding 7 DEEL 1 - Straf is heilig: goden naar beeld en gelijkenis van de mens Sanctie en straf 16 De prehistorie: de mens bedenkt straffende goden 17 De eerste beschavingen 25 De middeleeuwen 28 Opvoeding wordt wetenschap 33 Onze hedendaagse goden 38 DEEL 2 - Sanctie is heilig: verbondenheid als basis van opvoeding Wat is sanctie écht? 46 Opvoeden: groeien in verbondenheid 49 Inzicht in onze reactie op gedrag 54 En belonen dan? 64 De elementen van een stimulerende omgeving 71 Opvoeden en ruimer Bijlagen Bijlage 1: emoties en gevoelens 82 Bijlage 2: voorbeelden van ik-gecentreerde communicatie 88 Geraadpleegde literatuur 92 5

8 6

9 Inleiding Het spanningsveld tussen straf en rechtvaardigheid "Ik wilde mijn kind naar een gehoorzaamheidscursus sturen. Maar het wou niet." Wiet van Broeckhoven Als ouder en als hulpverlener heb ik, allicht net als menig ander, al meermaals geworsteld met straffen als methodiek om ongewenst gedrag van de kinderen die onder mijn hoede waren/zijn te laten verdwijnen. De worsteling die ik als volwassene doorstond, is ontstaan vanuit een spanningsveld: ik kan mij nauwelijks herinneren dat ik als kind door mijn ouders werd gestraft. Toch niet in de zin dat ik het als onrechtvaardig ervoer of dat ik wrok koesterde tegenover hen. Maar er waren in mijn jonge leven ook heel wat volwassenen die mij als kind wel straften op een manier die ik onrechtvaardig vond, zodat ik kwaad werd op de persoon die me strafte en zon op wraak of rebellie. Toen ik zelf verantwoordelijkheid kreeg over kinderen (in de jeugdbeweging, als ouder, als hulpverlener) kende ik bijgevolg weinig alternatieven voor straffen om ongewenst gedrag bij te sturen. Toch kon ik me vaak niet van de indruk ontdoen dat de kinderen die ik strafte zich onrechtvaardig behandeld voelden net zoals ik destijds. Ik had na het geven van één of andere straf ook steeds het gevoel het goed te moeten maken met het gestrafte kind. Toen ik dit alles overdacht, merkte ik dat ik ook als volwassene nog steeds straf riskeer: op het werk, door de belastingen, door de politie Op die momenten blijf ik weerom dikwijls met frustratie en gevoelens van onrechtvaardigheid achter. Sinds ik vanuit mijn kennis en ervaring als hulpverlener mensen ging opleiden en gevraagd werd om personen, teams en/of organisaties te coachen, komt het thema van straffen ook dikwijls op de proppen. Zowel de individuele hulpverlener als de hulpverlenende organisatie lijken te worstelen met het thema straffen. Ik ben blijkbaar niet de enige die zich niet comfortabel voelt bij straf geven en/of krijgen. 7

10 Bij uitbreiding kwam ik zelfs meermaals in debat met ouders, leerkrachten en hulpverleners over het hoe en waarom van regels en wetten en vooral met de vraag: Hoe reageer je op het moment dat regels worden overtreden? Het lijkt evident dat regeloverschrijdend gedrag wordt bestraft vanuit het heilige geloof dat het straffen van de overtreder hem of haar tot inkeer zal brengen en dat het ongewenste gedrag zal verdwijnen als er straf op volgt. Maar ondanks deze rotsvaste overtuiging blijven er op allerlei niveaus vragen en spanningen bestaan over het bestraffen van ongewenst gedrag. Opvoeding Tout le monde sait comment on fait les bébés. Mais personne sait comment on fait des papas. Stromae Ouders hebben in de huidige, jachtige maatschappij vaak het gevoel (te) weinig tijd te hebben om zich voldoende te kunnen bezighouden met de opvoeding van hun kinderen. De schaarse tijd die hen rest buiten het werk, het drukke sociale leven en de sport- en cultuurbeleving willen ze ten volle besteden aan hun kinderen. Hierbij riskeren ze te weinig de rol van sturende, begrenzende volwassene te kunnen opnemen, waardoor kinderen het vaak al op jonge leeftijd moeilijk krijgen om grenzen te herkennen en te respecteren. Als die kinderen dan als puber dreigen te ontsporen, minder goed presteren op school en foute vrienden maken, is het voor de ouders, leerkrachten en andere instanties plots alle hens aan dek. Men denkt het tij te kunnen keren met strakke regels en zware straffen (zoals huisarrest, geen computer of niet uitgaan) bij overtreding van die regels. Een bijkomend gegeven is dat de maatschappij in een tijdspanne van minder dan één generatie enorm is geëvolueerd en veranderd. Kinderen opvoeden in een steeds ingewikkelder wordende samenleving is niet evident. En jongeren worden wel opgeleid tot experts in alle nieuwe wetenschappen en technologieën, maar worden niet standaard opgeleid tot het opvoeden van kinderen. Ouders moeten het dus maar zelf zien te 8