De Veder Methode: theater als contactmethode in de psychogeriatrische zorg

Transcriptie

1 Interventie De Veder Methode: theater als contactmethode in de psychogeriatrische zorg Samenvatting Doelgroep Huiskamervoorstellingen volgens de Veder Methode, uitgevoerd als activiteit, zijn vanaf 2007 ontwikkeld voor mensen in een licht tot verder gevorderd stadium van dementie, woonachtig op een psychogeriatrische afdeling in een zorginstelling. Doel Hoofddoel is meer plezierige momenten voor mensen met lichte tot verder gevorderde dementie die wonen in zorginstellingen, door contact tussen deze bewoners en hun omgeving en een tijdelijke onderbreking van eventueel apathisch en sociaal geïsoleerd gedrag. Aanpak Een duo van professionele acteurs van Theater Veder geeft een huiskamervoorstelling volgens de Veder Methode voor een groep van twaalf tot veertien bewoners met licht tot verder gevorderde dementie in een zorginstelling. Tijdens de huiskamervoorstelling volgens de Veder Methode wordt wederkerig contact bewerkstelligd op een manier die is afgestemd op zowel de cognitieve en emotionele status van de bewoners als op hun behoefte, beleving en herinneringen. Hierbij worden theatrale prikkels aangeboden zoals rolfiguren, verhalen, liederen, gedichten en attributen. Materiaal Acteurs ontvangen tijdens hun interne training een handboek waarin de Veder Methode is uitgewerkt en achtergrondartikelen over dementie. Zij dragen tijdens de voorstelling een theatraal kostuum en gebruiken een reminiscentiekoffer met materialen om het langetermijngeheugen aan te spreken. De contactpersoon van de zorginstelling evalueert de voorstelling aansluitend middels aangeleverd evaluatieformulier. Onderbouwing Voor mensen met dementie is het belangrijk om sociaal betrokken te blijven. Zij geven aan dat sociaal contact voor hen een van de belangrijkste behoeften is. Met de voortschrijding van dementie neemt echter het vermogen om zelfstandig sociaal contact te leggen af. Apathie en sociaal isolement komen veel voor bij bewoners van psychogeriatrische zorgafdelingen en hebben een negatieve invloed op het welbevinden en de kwaliteit van leven. Positieve bejegening kan apathie doorbreken. Wanneer dit geschiedt via de Veder Methode, is tijdens en zelfs twee uur na de interventie een positief effect gebleken op gedrag, stemming en kwaliteit van leven van bewoners. De Veder Methode integreert elementen van bestaande persoonsgerichte communicatiemethoden (belevingsgerichte zorg, reminiscentie, Validation en Neuro Linguïstisch Programmeren) en combineert deze met theatrale communicatie. Deze methoden hebben ook afzonderlijk een positieve invloed op het gedrag van mensen met dementie. Onderzoek Een huiskamervoorstelling volgens de Veder Methode heeft, indien zij wordt uitgevoerd door ervaren spelers, een positievere uitwerking op verpleeghuisbewoners met dementie dan een gewone reminiscentie-groepsactiviteit. Tijdens en na de interventie werden positieve effecten op gedrag (lachen, herinneringen ophalen), stemming (vrolijk, tevreden) en kwaliteit van leven (sociale betrokkenheid, zich thuis voelen) gevonden (van Dijk, van Weert, en Dröes, 2011a). 1

2 Erkenning Erkend door: Deelcommissie Ouderenzorg d.d. 21 maart Oordeel: goed onderbouwd. Referentie De referentie naar dit document is: Stichting Theater Veder (2017), Databank interventies langdurende zorg: beschrijving de Veder Methode: Theater als contactmethode in de psychogeriatrische zorg. Utrecht: 2

3 Uitgebreide beschrijving 1. Beschrijving interventie 1.1 Doelgroep Uiteindelijke doelgroep Huiskamervoorstellingen volgens de Veder Methode zijn in eerste instantie ontwikkeld voor mensen in een licht tot verder gevorderd stadium van dementie, woonachtig in een zorginstelling (vanaf nu: bewoners). Het wetenschappelijk onderzoek heeft zich gericht op deze doelgroep. Intermediaire doelgroep Niet van toepassing Selectie van doelgroepen Bewoners van zorginstellingen in een licht tot verder gevorderd stadium van dementie kunnen deelnemen aan een huiskamervoorstelling. De methode richt zich voornamelijk op mensen in de tweede en derde fase van dementie (Verdult, 1993): het verdwaalde ik en het verborgen ik. Contra-indicaties zijn: Doofheid en slechthorendheid zonder gehoorapparaat; Grote prikkelgevoeligheid, te grote onrust, snel geagiteerd gedrag; De bewoner met dementie die niet bereid is deel te nemen. De activiteitenbegeleider die de verantwoordelijkheid draagt over de activiteit, of in diens afwezigheid de EVV-er of teamleider, bepaalt voor welke bewoners de huiskamervoorstelling geschikt is. Aan de bewoners die in aanmerking komen, wordt voordien door de zorgverlener gevraagd of ze bij een huiskamervoorstelling aanwezig willen zijn. Betrokkenheid doelgroep Bij pilotvoorstellingen in zorgorganisaties zijn interviews gehouden met bewoners om erachter te komen wat wel en niet aansloot bij hen. Er werd door de bewoners onder woorden gebracht dat met name het aanspreken van het een-op-eencontact, het langetermijngeheugen en het gebruik van liederen van vroeger positief werd gewaardeerd. Na de pilotvoorstellingen is ook door zorgmedewerkers en -managers feedback gegeven op het contact tussen de spelers en de bewoners tijdens de voorstelling. Er werd besproken welk gedrag van de bewoners zij observeerden onder invloed van het spel en de omstandigheden (groepsgrootte, locatie en dergelijke). De feedback van bewoners en zorgmedewerkers is meegenomen bij de ontwikkeling van de Veder Methode. Naar aanleiding van de feedback zijn de randvoorwaarden geformuleerd over bijvoorbeeld de grootte van de bewonersgroep, de locatie, de positionering van de bewoners en de aanwezigheid van aanvullende zorgmedewerkers. 1.2 Doel Hoofddoel Hoofddoelen zijn: 1. Contact tussen bewoners en hun omgeving, in de vorm van bijvoorbeeld gesprekken, gezamenlijke zang, of non-verbale communicatie als oogcontact of lichamelijk contact. Door dit contact ervaren bewoners plezierige momenten waarin bijvoorbeeld wordt gelachen; 2. Een tijdelijke onderbreking van eventueel apathisch en sociaal geïsoleerd gedrag van bewoners. 3

4 Subdoelen Niet van toepassing 1.3 Aanpak Opzet van de interventie De interventie houdt in: het aanbieden van een huiskamervoorstelling middels de Veder Methode als plezierige activiteit waarin contact wordt gemaakt op een manier die is afgestemd op zowel de cognitieve en emotionele status van de bewoners als op hun behoefte, beleving en herinneringen. De huiskamervoorstellingen worden uitgevoerd door acteurs van Theater Veder voor een groep bewoners met lichte tot verder gevorderde dementie in een zorginstelling. De uitvoering van de Veder Methode bestaat uit vier stappen (zie verdere toelichting onder Inhoud van de interventie): 1. Een-op-eencontact maken; 2. Activeren langetermijngeheugen; 3. Contact maken in het hier-en-nu ; 4. Afsluiten van het contact. Inhoud van de interventie Huiskamervoorstellingen Een huiskamervoorstelling volgens de Veder Methode is een groepsactiviteit voor zo n twaalf tot veertien bewoners met licht tot verder gevorderde dementie en hun begeleiders (zorgmedewerkers, familieleden en/of vrijwilligers). Een huiskamervoorstelling wordt uitgevoerd door een duo van professionele acteurs van Theater Veder die een interne training hebben gevolgd (zie Uitvoering, Opleiding en competenties van de uitvoerders). De voorstelling heeft een centraal thema, bijvoorbeeld het koningshuis, schooltijd, beroepen, seizoenen, afscheid etc. De spelers begeven zich te midden van het publiek (de bewoners en begeleiders) en spelen een rol gerelateerd aan het thema. Hierbij moedigen zij de bewoners aan tot inbreng, die wordt geïntegreerd in de spelwerkelijkheid. Bepaalde liederen en gedichten worden afgestemd op de achtergrond van de bewoners zodat er een grotere kans is dat daar op gereageerd wordt door bewoners. Een goed voorbeeld hiervan is het zingen van Bij ons in de Jordaan in Amsterdam en in Eindhoven Het leven is goed in het Brabantse land. Dit kan nog specifieker gedaan worden door per bewoner in te spelen op diens gebleken achtergrond (bijvoorbeeld beroep, familie, hobby s). Het een-op-eencontact wordt versterkt door gebruik te maken van de namen en achtergronden van de bewoners die zich tijdens de voorstelling openbaren. Dit verkleint de afstand tussen speler en bewoner. Het is van belang dat er in de voorstelling ook rustmomenten worden ingebouwd. Tijdens rustmomenten kan men bijvoorbeeld een parfum (zoals 4711 of Boldoot) laten ruiken of een poëziealbum laten rondgaan. Voorstellingen duren 60 minuten met een maximale duur van 75 minuten. Na circa drie kwartier vindt er een pauze van 15 minuten plaats waarin de bewoners en spelers koffie en thee krijgen. Dit wordt vaak in de voorstelling aangekondigd door de spelers. Tijdens de pauze mengen de spelers zich onder de bewoners om het contact af te stemmen. De spelers spreken van tevoren een taakverdeling af die zij tijdens de voorstelling in acht nemen: spelleider en artiest. De artiest brengt de meeste gedichten en liederen ten gehore. De spelleider bewaakt de voortgang in het spel, geeft aan wanneer een lied, gedicht of attribuut ingezet wordt en zorgt dat de rode draad naderhand weer opgepakt wordt. De voorstelling wordt uitgevoerd in opdracht van een zorginstelling. De contactpersoon van de zorginstelling (coördinator) is door Theater Veder op de hoogte gebracht van de randvoorwaarden en heeft er zorg voor gedragen dat deze in orde zijn. Zie verder Hoofdstuk Uitvoering, paragraaf Randvoorwaarden. Principes van de Veder Methode De huiskamervoorstellingen worden uitgevoerd middels de Veder Methode. Dit is een stapsgewijze benaderingswijze waarin wederkerig contact met bewoners met lichte tot verder gevorderde dementie tot stand gebracht wordt. 4

5 De Veder Methode integreert een aantal persoonsgerichte communicatiemethoden voor mensen in een licht tot verder gevorderd stadium van dementie en combineert deze methoden met theatrale elementen, zoals rolfiguren, rekwisieten, vertelkunst en het bewust inzetten van acte de présence, intonatie en timing. Daarbij worden zang, poëzie en muziek als middel gebruikt. Persoonsgerichte communicatie houdt in dat de communicatie aangepast wordt aan de behoeften en beleving van individuele bewoners. Persoonsgerichte communicatiemethoden waarvan elementen worden geïntegreerd in de Veder Methode zijn: Reminiscentie (herinneringen ophalen) (Buijssen & Poppelaars, 1997; Woods et al., 2005) Door middel van verhalen, liederen, versjes en attributen worden herinneringen opgehaald bij de bewoners met dementie. Op het aanbod dat de spelers doen kunnen de bewoners vrijelijk associëren en hierdoor kunnen herinneringen aangesproken worden in hun langetermijngeheugen. Deze herinneringen kunnen zij mogelijk delen tijdens de voorstelling, bijvoorbeeld een lied zingen, een versje declameren, een verhaal vertellen. Neuro linguïstisch programmeren (NLP) (Bandler & Grinder, 1975; Derks & Hollander, 1996) Met elk van de bewoners wordt contact gemaakt door lichaamshouding, spreektoon, spreektempo en ademhalingsritme aan te passen aan de ander. Het is van belang om positief te denken bij het contact leggen met bewoners; een positieve kernovertuiging geeft een grotere kans van slagen bij het maken van contact. Validation (Feil, 1982) De belevings- en gevoelswereld van de bewoners wordt bevestigd. Wanneer de gevoelens en ideeën van de dementerende erkend en gerespecteerd worden, voelt deze zich begrepen en erkend in een wereld waarin vaak onbegrip en angst wordt ervaren. In de Veder Methode is het van belang ja te zeggen tegen een impuls die een bewoner biedt en daarin mee te gaan. Dit is een praktijk uit de theatersport (Johnstone, 1979) waarin het bij een improvisatiescene van belang is ja te zeggen tegen het spelaanbod van de ander om te komen tot een scene die mogelijkheden biedt voor verder spelen. Nee zeggen geeft namelijk een tegengesteld effect; de scene zal stokken en geen voortgang hebben. Belevingsgerichte zorg (Van der Kooij, 2002) Autonomie, zelfbeschikking, eigen initiatief, een positief zelfbeeld en emotioneel evenwicht zijn doelen die bij belevingsgerichte zorg van belang zijn. Met de Veder Methode worden bewoners benaderd op een manier waarbij de beleving, gevoelens, behoeften en lichamelijke en psychische beperkingen van de ander erkend worden en daarmee rekening gehouden wordt. Hierbij wordt een divers repertoire van liederen en gedichten gebruikt om, al improviserend, te kunnen ingaan op de achtergrond van de bewoners en op behoeften die bij bewoners naar boven komen. De stappen van de Veder Methode Tijdens de huiskamervoorstellingen worden de stappen van de Veder Methode gebruikt. In de Veder Methode staat de wederkerigheid in het contact met bewoners met dementie centraal. Dit contact komt tot stand door een vaste opbouw te hanteren in het contact met bewoners. De Veder Methode bestaat uit de volgende vier stappen: 1. Spelers maken kennis met bewoners via een-op-eencontact. Bij een huiskamervoorstelling stellen de beide spelers zich als een bepaald rolfiguur (die past bij het gekozen thema) aan iedere bewoner persoonlijk voor. Dit gebeurt door de bewoner een hand te schudden, op ooghoogte te komen, de bewoner in de ogen te kijken en een kort praatje te maken waarin men wederzijds kennismaakt. Hierbij kan contact gemaakt worden door bijvoorbeeld te refereren aan een bijzondere halsketting die de bewoner om heeft. Wellicht heeft de rolfiguur een grote liefde voor sieraden gemeen met de bewoner. 2. Spelers bieden theatrale elementen aan waarmee het langetermijngeheugen van bewoners wordt geactiveerd. Ze zingen minimaal drie kinderliederen en daarbij declameren zij drie keer poëzie uit de kindertijd van de bewoners. Ze vertellen vanuit hun personage verhalen over onderwerpen en situaties, passend bij het thema, die herkend worden door de doelgroep. Er worden bijpassende rekwisieten getoond. Hierdoor worden herinneringen losgemaakt bij de bewoners, die zij eventueel kunnen delen en waarop vervolgens wordt ingegaan. 3. Spelers maken contact in het hier en nu met bewoners. Een prikkel wordt aangeboden die bewoners niet zozeer herkennen uit het verleden, maar waarvoor zij zich wel kunnen openstellen door het zorgvuldig in stap 1 en 2 geïnitieerde contact. Aangeboden materiaal kan zijn: twee- tot driemaal hedendaagse poëzie dat past bij het thema, aangevuld met 5

6 hedendaagse liederen, een handeling of object refererend aan het thema, een vraag over de persoonlijke beleving van het thema of een blik van herkenning. Dit aanbod kan ontroering opwekken bij de bewoners en dit kan leiden tot verwerking van emoties. 4. Spelers ronden de voorstelling af. Ze maken de cirkel rond. Opnieuw schudden zij elke bewoner de hand en komen zij op ooghoogte. Op deze manier krijgt het publiek de gelegenheid om de acteurs eventueel te bedanken. Deze afronding kan eventueel ook plaatsvinden met de hele groep tegelijk. De spelleider bepaalt dit. 6

7 2. Uitvoering 2.1 Materialen Uitvoering 1. Informatiemap met achtergrondartikelen ter instructie van spelers van Theater Veder: 0. Anneke van der Plaats. De wondere wereld van dementie 1. Margje Mahler (2011). Voorlichting dementie 2. Naomi Feil. Samenvatting ik-beleving 3. An Lootens (2011). Dementie ook onze zorg 4. Margret Lepp e.a. (2003). Dementia involving patients and their caregivers in a drama programme: the caregivers experiences 5. Lee-Fay Low e.a. (2012). A cluster randomised trial of humour therapy in nursing homes 6. Renate Verkaik e.a. (2005). The effects of psychosocial methods on depressed, aggressive and apathetic behaviors of people with dementia: a systematic review 7. Nicola Wilkinson e.a. (1998). Drama and movement therapy in dementia: a pilot study 8. Kitwood (1997). The concept of personhood and its relevance for a new culture of dementia care 9. Dawn Brooker (2003). What is person-centred care in dementia? 10. Timothy D. Epp (2003). Person-centred Dementia Care: A Vision to be Refined 11. David Edvardsson e.a. (2010). Promoting a continuation of self and normality: person-centred care as described by people with dementia, their family members and aged care staff 12. Mike R. Nolan e.a. (2004). Beyond person-centred care: a new vision for gerontological nursing 13. Fenny Brandsma (2015). Kijk, luister, voel aan en beweeg mee : Beter zorgen voor ouderen met dementie 14. R.M. Dröes e.a. (2015). Meer kwaliteit van leven, hoofdstuk 9, 10 en 13; 2. Handboek waarin de Veder Methode uitgewerkt is, dat onderdeel uitmaakt van de training in de Veder Methode. In het handboek staan voorbeeldopzetten van huiskamervoorstellingen, met thema s, gedichten en liedjes die appelleren aan het langetermijngeheugen en hedendaags repertoire; 3. Theatraal kostuum dat de doelgroep aanspreekt, bijvoorbeeld van een revueartiest, een adellijke dame, een schoolmeisje. Het kostuum verschilt per personage en wordt ontwikkeld door de acteur in samenspraak met de artistieke leiding van Theater Veder; 4. Reminiscentiekoffer (ouderwetse koffer) met attributen die het langetermijngeheugen aanspreken: flesje eau de cologne 4711, springtouw, gedichtenbundel, zoethout, ouderwets koekblik, ansichtkaarten, poëzieplaatjes, gelamineerd bordje met afbeelding theatergordijn en de tekst Ssst Hier is een voorstelling gaande. Stilte a.u.b. ; 5. Jubileummagazine waarin de tienjarige geschiedenis en ontwikkeling van de Veder Methode uiteengezet wordt als achtergrondinformatie; 7

8 Evaluatie door zorgmedewerkers 6. Evaluatieformulier: De gespeelde huiskamervoorstelling wordt aansluitend geëvalueerd door de contactpersoon van de afdeling in de zorginstelling waar de voorstelling is gespeeld. Aanvullend materiaal 7. Via sociale media worden materiaal (poëzie/muziek en nieuwe ideeën) en updates over actuele ontwikkelingen gepubliceerd. Hiervoor bestaat naast de openbare Facebook- en Twitterpagina s een besloten Facebookgroep speciaal voor spelers en zorgmedewerkers die actief zijn met de Veder Methode. Openbare Twitterpagina: Openbare Facebookpagina: Besloten Facebookgroep: Locatie en type organisatie Huiskamervoorstellingen volgens de Veder Methode worden uitgevoerd op psychogeriatrische afdelingen van verpleeghuizen. 2.3 Opleiding en competenties van de uitvoerders Theater Veder Bij de uitvoering van de huiskamervoorstellingen worden freelance spelers van Theater Veder betrokken. Zij hebben tijdens de voorstelling een taakverdeling van spelleider en artiest. De acteurs hebben veelal een dubbele achtergrond in zorg en theater, naast de ervaring in het contact maken met bewoners met dementie. Het team freelance spelers van Theater Veder beschikt over een diversiteit aan expertises. Sommige medewerkers hebben expertise op het gebied van muziek of zang, andere op het gebied van vertelkunst, weer andere zijn acteurs. 80% van de spelers voldoet aan de onderstaande criteria. Zijn hbo-geschoold op het gebied van theater of muziek; Hebben affiniteit met de doelgroep, mensen met dementie; Hebben een interne opleiding van Theater Veder gevolgd waarbij zij leerden werken met de Veder Methode onder supervisie van de algemeen directeur en de coördinator van het trainingscentrum van Theater Veder. Dat begint met het opbouwen van een theatrale rol die appelleert aan het langetermijngeheugen van de bewoners (bijvoorbeeld een kwekeling, een boerin, een revueartiest etc.) om vervolgens repertoire op te bouwen en in te studeren; Hebben minstens twee huiskamervoorstellingen uitgevoerd onder begeleiding van een ervaren trainer van Theater Veder; Volgen de jaarlijkse verdiepingssessies die Theater Veder organiseert. Coördinator zorginstelling De coördinator van de zorginstelling stemt de voorbereiding af met Theater Veder. Deze persoon voldoet aan de volgende criteria: Heeft het fiat van het management en kan zowel de zorgmedewerkers als de leidinggevenden aansturen; Verzorgt de nodige faciliteiten binnen de organisatie volgens de gestelde randvoorwaarden; Informeert de zorgmedewerkers en leidinggevenden van de afdeling waar de huiskamervoorstelling plaats gaat vinden. 2.4 Kwaliteitsbewaking Spelers van Theater Veder wonen verdiepingstrainingen, intervisies en overleggen bij van Theater Veder. Hierdoor wordt deskundigheid, passie en betrokkenheid bij mensen met dementie van alle freelancers ontwikkeld. Deze bijeenkomsten zijn verplicht. Jaarlijks vinden er evaluatiegesprekken plaats met de freelancers. De kwaliteit van de voorstellingen wordt gemonitord aan de hand van evaluatieformulieren die de coördinator van de zorgorganisatie na afloop van de voorstelling invult. 8

9 Spelers die werken voor Theater Veder ontvangen in evaluatieformulieren een voldoende tot uitstekende beoordeling. Screening van de evaluaties wordt gedaan door een onafhankelijk analist met een universitaire mastergraad. 2.5 Randvoorwaarden Theater Veder heeft een stapsgewijze procesbeschrijving opgesteld volgens welke de verantwoordelijke kantoormedewerker van Theater Veder de nodige voorbereiding afstemt met de coördinator van de opdrachtgevende zorginstelling. De volgende randvoorwaarden worden bij de voorbereiding doorgenomen: Voor en tijdens de voorstelling zijn er medewerkers of vrijwilligers (minimaal één, bij voorkeur twee, maximaal vier) beschikbaar om de huiskamervoorstelling te faciliteren, bijvoorbeeld door de bewoners naar de juiste ruimte te brengen, tijdens de huiskamervoorstelling hulp aan bewoners te bieden als zij hierom vragen en waar nodig ervoor te zorgen dat men tijdens de huiskamervoorstelling niet gestoord wordt; Rustige en afsluitbare speelruimte zonder in- en uitloop; Bewoners worden tijdens de voorstellingen niet opgehaald voor afspraken zoals tandartsbezoek of persoonlijk bezoek. Persoonlijke bezoekers mogen tijdens de voorstelling eventueel wel aansluiten, maar het is te verkiezen dat zij vanaf het begin tot het einde van de voorstelling aanwezig zijn. De coördinator communiceert dit tevoren met de zorgmedewerkers die op dat moment werkzaam zijn op de afdeling. Ook de volgende bevorderende factoren worden gecommuniceerd aan de zorginstelling: Spelers één tot anderhalf uur voor aanvang aanwezig voor overleg met de verantwoordelijke zorgmedewerkers; Afsluitbare kleedruimte voor de spelers; Publiek: maximaal twaalf tot veertien bewoners met lichte tot verder gevorderde dementie. Een grotere groep heeft direct invloed op de interactie en kwaliteit van de voorstelling; Stoelen in hoefijzeropstelling zonder tafels. 2.6 Implementatie In de uitvoering van de interventie huiskamervoorstelling in zorginstellingen is er geen sprake van implementatie. 2.7 Kosten Een huiskamervoorstelling uitgevoerd door twee spelers van Theater Veder kost 650. In de kostprijs van de spelers is repetitietijd, voorbereidingstijd en reistijd meegenomen. Reiskosten vanaf Amsterdam worden separaat berekend. In onderstaand schema worden de posten die deel uitmaken van de kostprijs uiteengezet. Daarin worden bij Verletkosten de werkzaamheden berekend van de coördinator en het mimimaal aantal betrokken zorgmedewerkers zoals genoemd onder Randvoorwaarden en Implementatie. Theater Veder is ingeschreven bij het CRKBO en daarom vrijgesteld van btw. Activiteit Kosten Gage speler 1 175,00 Gage speler 2 175,00 Kostuums 50,00 Rekwisieten 50,00 Opslag 50,00 Productie 150,00 Kosten Theater Veder 650,00 Verletkosten Uurprijs Uren Kosten Coördinator zorgorganisatie 50, ,00 1 aanwezige zorgmedewerker tijdens activiteit 37, ,00 Totale verletkosten 175,00 Totale kosten 825,00 9

10 3. Onderbouwing 3.1 Probleem Probleem 1: Verpleeghuisbewoners met dementie hebben een verminderd vermogen tot het zelfstandig leggen van sociaal contact en ondernemen van activiteiten. Sociale contacten zijn belangrijk voor mensen, zowel voor hun persoonlijk als maatschappelijk functioneren (Machielse, 2011; Baart, 2013). Voor mensen met dementie is dit niet anders, ook zij geven aan dat sociaal contact en de mogelijkheid om plezierige activiteiten te ondernemen voor hen een van de belangrijkste behoeften is (Van der Roest, 2007). Met de voortschrijding van dementie neemt echter het vermogen om zelfstandig sociaal contact te leggen en zelfstandig activiteiten te ondernemen af. Dit uit zich bijvoorbeeld in apathisch gedrag. Een studie onder 117 mensen met dementie in het verpleeghuis vond bijvoorbeeld een incidentie van apathie van 42 procent gedurende de eerste twee jaar van opname (Wetzels, Zuidema, de Jonghe, Verhey, en Koopmans, 2010). Veel mensen met dementie ervaren ook in toenemende mate gevoelens van onzekerheid (Jonker & Dröes, 2006). Apathie, en gevoelens van onzekerheid hebben vaak tot gevolg dat mensen zich terugtrekken, met het risico op sociaal isolement, en zijn nadelig voor het welbevinden en de kwaliteit van leven van de persoon met dementie (Mjorud, Kirkevold, Rosvik, en Engedal, 2014). Probleem 2: Gebrek aan activering en effectieve ondersteuning aan mensen met dementie in zorginstellingen bij leggen van contact Zoals hiervoor beschreven neemt het vermogen van mensen met dementie om zelfstandig sociaal contact te leggen en/of plezierige activiteiten te ondernemen af. Tegelijkertijd worden verpleeghuisbewoners slechts gering betrokken in zinvolle en plezierige activiteiten en sociaal contact. Dit blijkt bijvoorbeeld uit een studie in Engeland onder 281 verpleeghuisbewoners met dementie waaruit bleek dat verpleeghuisbewoners gedurende zes uren overdag slechts 3% van de tijd bezig waren met zinvolle activiteiten (anders dan tv kijken) en 14% van de tijd spraken met andere bewoners of personeel (Ballard e.a., 2001). Cohen-Mansfield e.a. (2015) vonden onder 89 verpleeghuisbewoners met vergevorderde dementie de meeste onvervulde behoeften op het gebied van sociaal contact en zinvolle activiteiten. 3.2 Oorzaken Probleem 1: Het verminderd vermogen tot het zelfstandig leggen van sociaal contact en het ondernemen van activiteiten wordt in de meeste gevallen veroorzaakt door een combinatie van (1) biologische (2) psychologische en (3) sociale en omgevingsfactoren (Zwijsen, 2016). 1) Biologische factoren Onder biologische factoren worden de diverse vormen van hersendegeneratie verstaan die kenmerkend zijn bij de verschillende typen dementie. 2) Psychologische factoren adaptatie-coping Dröes (1991) beschrijft hoe het gedrag van mensen met dementie bepaald wordt door een samenspel van hersendegeneratie en de wijze waarop iemand omgaat met de beperkingen die het gevolg zijn van de ziekte (adaptatie en coping). Bijvoorbeeld, wanneer iemand met dementie zich onzeker voelt in sociale situaties als gevolg van de cognitieve achteruitgang, kan dit een laag zelfbeeld en/of het terugtrekken uit sociale situaties tot gevolg hebben. 3) Sociale en omgevingsfactoren a) De sociale omgeving heeft ook invloed op het gedrag en welbevinden van mensen met dementie. Kitwood (1997) heeft onder andere aangetoond dat de wijze waarop zorgmedewerkers met bewoners omgaan invloed heeft op het gedrag van bewoners. Bijvoorbeeld positieve bejegening zoals het erkennen en meegaan in de belevingswereld (element van Validatie, Feil, 1982), en het tonen van empathie heeft een positieve invloed op mensen met dementie, en misleiden, negeren van gevoelens en emoties daarentegen een negatieve invloed. 10

11 b) Ook het aantal activiteiten dat er op verpleeghuisafdelingen wordt aangeboden heeft invloed op de mate van sociale betrokkenheid van bewoners met dementie: hoe meer activiteiten, plezier en prikkels, hoe groter de betrokkenheid (Cohen-Mansfield et al., 2011). Probleem 2: Mogelijke oorzaak van het gebrek aan zinvolle activiteiten en sociaal contact voor verpleeghuisbewoners is de hoge werkdruk. Een hoge werkdruk kan ervoor zorgen dat zorgmedewerkers er niet of weinig toe komen om contact te maken met bewoners. Maurits et al. (2016) beschrijft dat 69% van de zorgverleners hun werk als druk ervaart, waarvan 15% de werkdruk te hoog vindt. 3.3 Aan te pakken factoren 1) Psychologische factoren adaptatie-coping Bij het uitvoeren van de Veder Methode door acteurs (zoals toegelicht onder de aanpak) wordt in een plezierige activiteit contact gemaakt met bewoners en wordt contact tussen bewoners onderling gestimuleerd (doel 1). Ook wordt eventueel apathisch en sociaal geïsoleerd gedrag tijdelijk doorbroken (doel 2). Dit gebeurt door de inbreng van de individuele bewoner te stimuleren en aan te haken op onderwerpen die herkend worden uit het verleden, aangezien het langetermijngeheugen vaak nog intact is bij mensen met dementie (Papma, Bekkenkamp, & Meijer, 2014). Tevens wordt er ingehaakt op rollen die bewoners gedurende hun leven hebben vervuld (in gezin, werk en samenleving) en worden bewoners hierin bevestigd, waardoor onzekerheid en de daaruit voortvloeiende neiging om zich sociaal terug te trekken verminderen (doel 2). Op deze manier bewerkstelligt de Veder Methode wederkerig contact tussen bewoners en hun omgeving (doel 1). 2) Sociale en omgevingsfactoren Door het aanbieden van huiskamervoorstellingen wordt het aanbod van plezierige activiteiten uitgebreid waarin contact wordt gemaakt met mensen met dementie op een manier die is afgestemd op zowel de cognitieve en emotionele status van de bewoners als op hun behoefte, beleving en herinneringen (doel 1). Waarmee sociaal isolement en apathie tijdelijk kan worden doorbroken (doel 2) (van Weert et al., 2005; Finnema et al., 2005). 3.4 Verantwoording Te verwachten effecten op bewoners met dementie In de huiskamervoorstellingen staan plezier en sociale interactie centraal. Verscheidene onderzoeken tonen aan dat plezierige activiteiten en sociale interactie bijdragen aan de kwaliteit van leven. Cahill en Dias-Ponce (2011) interviewden bijvoorbeeld 61 verpleeghuisbewoners met dementie over wat zij belangrijk vinden voor hun kwaliteit van leven. Zij gaven aan dat met name sociaal contact, zich thuis voelen, betrokken zijn bij plezierige activiteiten, en positief affect (vrolijkheid, en afwezigheid van eenzaamheid) hun kwaliteit van leven positief beïnvloeden. Zoals eerder al beschreven is, hebben Cohen-Mansfield et al. (2011) ook aangetoond dat het aanbieden van stimuli (met name sociaal contact en in het bijzonder een-op-eencontact) een positief effect heeft op betrokkenheid van verpleeghuisbewoners met dementie. In de Veder Methode is er expliciet aandacht voor het een-op-eencontact met bewoners, en daarom is het aannemelijk dat huiskamervoorstellingen bijdragen aan de kwaliteit van leven van mensen met dementie. Elementen van de Veder Methode die bijdragen aan sociaal contact Kitwood (1997) heeft beschreven hoe positieve, persoonsgerichte communicatie leidt tot verbeterd contact tussen mensen met dementie en hun omgeving en daarmee tot meer kwaliteit van leven voor mensen met dementie. De persoonsgerichte communicatiemethoden (reminiscentie, belevingsgerichte zorg, etc.) waarvan elementen onderdeel uitmaken van de Veder Methode baseren zich onder andere op Kitwood. Uit eerder onderzoek is bekend dat deze methoden op zichzelf tot op zekere hoogte, maar nog niet optimaal, effectief zijn (Verkaik, van Weert, en Francke, 2005; Finnema et al., 2000; van Mierlo, van der Roest, Meiland, en Droës, 2010; Zuidema, 2007). Er is daarom mogelijk winst te behalen door deze persoonsgerichte methoden te combineren en daaraan theatrale elementen toe te voegen. Voorbeelden van theatrale elementen zijn het gebruik van rolfiguren, rekwisieten en het actief inzetten van acte de présence, intonatie en 11

12 timing. Daarbij wordt gebruik gemaakt van middelen zoals poëzie, zang en muziek. Ontvankelijkheid voor muziek blijft behouden tot in de late stadia van dementie (Aldridge, 1996) en communicatie via toneelspel kan het voor mensen met dementie gemakkelijker maken herinneringen op te halen en hun gevoelens te uiten (Sandel & Johnson, 1987). Waar woorden soms ontbreken vanwege verminderd taalvermogen, kunnen gedichten en muziek de fantasie van mensen met dementie stimuleren en hen helpen herinneringen op te halen en om op een andere manier met elkaar om te gaan, bijvoorbeeld via non-verbale communicatie, zoals zingen en lachen, en nonverbale uiting van emoties (Wilkinson, Srikumar, Shaw, en Orrel, 1998). De meerwaarde van theater als interventie of communicatiemethode voor mensen met dementie is ook onderzocht door Low et al. (2012) die de effecten onderzochten van een twaalf weken durende interventie waarin wekelijks een theatersessie werd georganiseerd in huiskamers voor mensen met dementie en verminderde agitatie vonden bij verpleeghuisbewoners met dementie. Lepp, Ringsberg, Holm, en Sellersjo (2003) beschrijven een toegenomen sociale betrokkenheid en sociale interactie van mensen met dementie die twee maanden lang deelnamen aan een wekelijks theaterprogramma waarin drama, verhalen vertellen, dans en muziek centraal stonden. Fritsch et al. (2009) beschrijven toegenomen interactie tussen zorgmedewerkers en bewoners met dementie, en toegenomen sociale interacties, betrokkenheid en alertheid van bewoners met dementie die samen met zorgmedewerkers tien weken lang deelnamen aan een wekelijkse interventie waarin verbeelding en creatief verhalen vertellen centraal staat. Aangezien verhalen vertellen, theater, verbeelding en muziek belangrijke elementen zijn van huiskamervoorstellingen volgens de Veder Methode, is het zeer waarschijnlijk dat vergelijkbare effecten op de sociale participatie en de kwaliteit van leven van bewoners behaald worden als in de hiervoor beschreven studies. Al met al onderscheidt de Veder Methode zich van andere persoonsgerichte communicatiemethoden in de psychogeriatrische zorg (1) doordat er op methodische wijze contact wordt gemaakt (zie onder aanpak), en (2) omdat bestaande persoonsgerichte communicatiemethoden worden gecombineerd en daaraan theatrale elementen worden toegevoegd. Juist het combineren van deze methoden en het daaraan toevoegen van theatrale communicatie, is wellicht effectiever voor het tot stand brengen van het wederkerig contact met bewoners en hun omgeving dan het gebruik van de afzonderlijke methoden. In de onderstaande tabel is de bovenstaande tekst uiteengezet. 12

13 Tabel 1. Verantwoording Probleem Verpleeghuisbewoners met dementie hebben een verminderd vermogen tot het zelfstandig leggen van sociaal contact en ondernemen van activiteiten Factoren die het probleem veroorzaken Psychologisch: Adaptatie van en coping met beperkingen als gevolg van de ziekte dementie. Onzekerheid als het gevolg van de verminderde cognitieve vermogens leidt bijvoorbeeld vaak tot het zich terugtrekken (Dröes, 1991). Doel Methode Aanpak Doel 1: Contact tussen bewoners en hun omgeving, in de vorm van bijvoorbeeld gesprekken, gezamenlijke zang, of non-verbale communicatie als oogcontact of lichamelijk contact. Doel 2: Een tijdelijke onderbreking van eventueel apathisch en sociaal geïsoleerd gedrag van bewoners. De Veder Methode haakt in op onderwerpen die herkend worden uit het verleden en rollen die bewoners gedurende hun leven vervuld hebben (Papma et al., 2014). Hierbij wordt gebruik gemaakt van muziek (Aldridge, 1996), toneelspel (Sandel & Johnson, 1987; Low et al., 2012), verhalen en poëzie (Fritsch et al., 2009; Lepp et al., 2003; Wilkinson et al., 1998), waarvan al eerder bewezen is dat deze de sociale participatie van mensen met dementie vergroten. Huiskamervoorstellingen volgens de Veder Methode aanbieden aan bewoners van psychogeriatrische afdelingen in zorginstellingen, uitgevoerd door professionele acteurs. Tijdens de voorstellingen wordt de onderlinge interactie gestimuleerd en aangehaakt op het intacte (langetermijn)geheugen. Gebrek aan activering en effectieve ondersteuning aan mensen met dementie in zorginstellingen bij leggen van contact Sociale en omgevingsfactoren: Het aantal activiteiten dat er in zorginstellingen wordt aangeboden heeft invloed op de sociale betrokkenheid van mensen met dementie (Cohen-Mansfield et al., 2011) Doel 1: Contact tussen bewoners en hun omgeving, in de vorm van bijvoorbeeld gesprekken, gezamenlijke zang, of non-verbale communicatie als oogcontact of lichamelijk contact. Doel 2: Een tijdelijke onderbreking van eventueel apathisch en sociaal geïsoleerd gedrag van bewoners. Het vergroten van het aantal plezierige activiteiten in zorginstellingen. De Veder Methode is gebaseerd op: - Positieve bejegening van bewoners zoals geformuleerd door Kitwood (1997). - Persoonsgerichte communicatiemethoden zoals reminiscentie, Validation, belevingsgerichte zorg en Neuro Linguïstisch Programmeren (Verkaik et al., 2005; Finnema et al., 2000; van Mierlo et al., 2010; Zuidema, 2007) in combinatie met theatrale elementen zoals muziek, toneelspel, rekwisieten en verhaalkunst, aangevuld met muziek, zang en poëzie. Huiskamervoorstellingen volgens de Veder Methode aanbieden aan bewoners van psychogeriatrische afdelingen in zorginstellingen, uitgevoerd door professionele acteurs. Het samenwerkingsverband effectieve interventies bestaat uit NJi, CGL, NISB, NCJ, Movisie, Trimbos en De 13

14 4. Onderzoek 4.1 Onderzoek naar de uitvoering Exploratieve studie naar de effecten van huiskamervoorstellingen volgens de Veder Methode op gedrag, stemming en kwaliteit van leven van mensen met dementie a) Van Dijk, A.M., Van Weert, J.C.M., & Droës, R.M. (2012). Does theatre improve the quality of life of people with dementia? International Psychogeriatrics, 24, 3, Van Dijk, A.M., Van Weert, J.C.M., & Dröes, R.M. (2012). Theater als contactmethode in de psychogeriatrische zorg: effecten op gedrag, stemming en kwaliteit van leven van mensen met dementie. Tijdschrift voor Gerontologie en Geriatrie 43, Organisaties: VU Medisch Centrum en Universiteit van Amsterdam b) In een quasi-experimentele onderzoeksopzet werden drie groepen verpleeghuisbewoners met dementie vergeleken: - experimentele groep 1 (E1; N=64) nam deel aan een huiskamervoorstelling uitgevoerd door getrainde zorgmedewerkers; - experimentele groep 2 (E2; N=31) bezocht een huiskamervoorstelling door professionele acteurs; - een controlegroep (C1; N=52) ontving een reminiscentie-groepsactiviteit. Kwaliteit van de uitvoering van de interventie werd gemeten met een voor dit onderzoek ontwikkeld instrument ( Uitvoering Veder Methode, 20 items, 4-punts Likertschaal; interbeoordelaars-betrouwbaarheid (IBB)= 71,9%). Voorbeeld van een vraag in dit instrument is Wordt de communicatie (qua lichaamshouding, spreektoon, spreektempo en ademhalingsritme expressief stemgebruik) aangepast aan de persoon?. Daarnaast werd het aantal aangeboden theatrale prikkels, de duur van de interventie (in minuten) en het aantal bewoners dat deelnam genoteerd. Tevens werd de kwaliteit van de uitvoering van de reminiscentie-groepsactiviteit gemeten met een voor dit onderzoek samengestelde lijst van 14 items. Voorbeeld van een vraag van deze lijst is: Wordt er een goede balans gevonden tussen informatie vragen en informatie geven?. Voor het kunnen vaststellen van de IBB en de kwaliteit van de uitvoering van de activiteiten werden van alle huiskamervoorstellingen en reminiscentie-groepsactiviteiten tevens videoopnames gemaakt. Verschillen tussen de groepen werden geanalyseerd met behulp van Mann-Whitney U-toetsen. c) Zie onderstaande tabel voor de resultaten van de uitvoeringsscores Tabel 2. Resultaten exploratieve studie Kenmerken * p < 0,05; ** p < 0,01; *** p < 0,001 (zie tekst voor toelichting op paarsgewijze vergelijkingen) a significant verschil tussen E1 en C b significant verschil tussen E2 en C c significant verschil tussen E1 en E2 Experimentele groep1 (E1) Experimentele groep 2 (E2) Controlegroep (C1) Type interventie Huiskamervoorstelling Huiskamervoorstelling Reminiscentie-activiteit Leiders van de interventie Zorgmedewerkers Professionele acteurs Zorgmedewerkers Aantal bewoners dat deelnam aan interventie, gemiddelde (SD) 7.6 (1.9) 8.9 (1.5) 12.4 (3.3) Duur in minuten, gemiddelde (SD) 48 (8.0) 68 (7.8) 45 (15.7) Kwaliteit van uitvoering van de interventie Uitvoeringsscore Veder Methode, gemiddelde (SD) (range=20-80) Uitvoeringsscore Reminiscentie, gemiddelde (SD) (range=14-56) 66.2 (8.3)** a 75.4 (0.9)** b 54.2 (4.8)** a,b 44.6 (5.9)* c 50.6 (1.5)* c 47.0 (4.4) Theatrale prikkels, gemiddelde (SD) 10.3 (3.7)*** c,a 26.6 (3.9)*** c,b 1.2 (1.9)*** a,b Het samenwerkingsverband effectieve interventies bestaat uit NJi, CGL, NISB, NCJ, Movisie, Trimbos en De Veder Methode is erkend als goed onderbouwd door deelcommissie Ouderenzorg d.d. 21/03/2017 onder begeleiding van 14

15 Interpretatie resultaten: De uitvoeringsscore van de Veder Methode (kwaliteit van uitvoering van de methode) was het hoogst in groep E2 en in beide experimentele groepen significant hoger dan in de controlegroep (p < 0,05). Er was daarnaast een significant verschil op de reminiscentie-uitvoeringsscore tussen E1 en E2 (p < 0,05), waarbij in E2 meer elementen van reminiscentie gebruikt werden. Het aantal theatrale prikkels was bovendien significant hoger in E2 dan in E1 en C1 en tevens significant hoger in E1 dan in C1 (p < 0,001). 4.2 Onderzoek naar de behaalde effecten Exploratieve studie naar de effecten van huiskamervoorstellingen volgens de Veder Methode op gedrag, stemming en kwaliteit van leven van mensen met dementie a) Van Dijk, A.M., Van Weert, J.C.M., & Droës, R.M. (2012). Does theatre improve the quality of life of people with dementia? International Psychogeriatrics, 24, 3, Van Dijk, A.M., Van Weert, J.C.M., & Dröes, R.M. (2012). Theater als contactmethode in de psychogeriatrische zorg: effecten op gedrag, stemming en kwaliteit van leven van mensen met dementie. Tijdschrift voor Gerontologie en Geriatrie 43, Organisaties: VU Medisch Centrum en Universiteit van Amsterdam b) In een quasi-experimentele onderzoeksopzet werden drie groepen verpleeghuisbewoners met dementie vergeleken: - experimentele groep 1 (E1; N=64) nam deel aan een huiskamervoorstelling uitgevoerd door getrainde zorgmedewerkers; - experimentele groep 2 (E2; N=31) bezocht een huiskamervoorstelling door professionele acteurs; - een controlegroep (C1; N=52) ontving een reminiscentie-groepsactiviteit. Gedrag, stemming en aspecten van kwaliteit van leven werden voor (T1), tijdens (T2) en twee uur na de interventie (T3) gemeten met gestandaardiseerde observatielijsten (INTERACT voor gedrag en stemming, Qualidem voor subdomeinen van kwaliteit van leven, SMILE voor stemming en een enkele vraag over Betrokkenheid). Voor de effectanalyses werden univariate covariantieanalyses (ANCOVA s) uitgevoerd, waarbij de uitkomstmaten op T2 (tijdens de interventie) en T3 (nameting) in de drie groepen vergeleken werden, terwijl baseline data (T1) als covariaten werden meegenomen in de analyse. Tevens zijn er effectgroottes berekend en beoordeeld als klein (d = 0,2), middelgroot (d= 0,5) of groot (d= 0,8) volgens de richtlijn van Cohen (1988). Aanvullend werden multilevel analyses uitgevoerd om te corrigeren voor clustering op afdelingsniveau. Multilevel analyses werden alleen uitgevoerd voor de variabelen waar significante verschillen tussen groepen waren gevonden bij het uitvoeren van de ANCOVA s. d) Tijdens en na de interventie werden kleine tot middelgrote effecten (d>0.2 en d=<0.79) gevonden in experimentele groep 2 op gedrag (onder andere lachen, herinneringen ophalen), stemming (onder andere blij, tevreden) en domeinen van kwaliteit van leven (sociale betrokkenheid, zich thuis voelen). Er werd geen meerwaarde ten opzichte van een reminiscentie-activiteit gevonden wanneer huiskamervoorstellingen gegeven werden door getrainde zorgmedewerkers. De resultaten van deze eerste exploratieve studie wijzen erop dat huiskamervoorstellingen aangeboden door professionele acteurs meerwaarde hebben voor mensen met dementie vergeleken met huiskamervoorstellingen of reminiscentiegroepsactiviteiten die worden aangeboden door getrainde zorgmedewerkers. 4.3 Praktijkvoorbeeld Deel 1 van het eindrapport van het onderzoek naar huiskamervoorstellingen volgens de Veder Methode bevat een beschrijving van een huiskamervoorstelling, wanneer deze wordt uitgevoerd door acteurs van Theater Veder. In Deel 3b komen de ervaringen van zorgmedewerkers met het werken met de Veder Methode aan de orde. De beschrijving in Deel 1 geeft een goed beeld van een huiskamervoorstelling, maar relevanter voor de onderbouwing van de interventie zijn de ervaringen en meningen van bewoners en zorgmedewerkers over de Veder Methode. Omdat er geen evaluatieonderzoek is gedaan naar de mening van bewoners, bieden we daarom enkele citaten uit de interviews en focusgroepen die werden uitgevoerd onder zorgmedewerkers van afdelingen waar de Veder Methode werd geïmplementeerd (voor een uitgebreidere beschrijving, zie Deel 3b van het Eindrapport (van Dijk, van Weert, en Dröes, 2011). Alhoewel deze citaten slaan op het zelf Het samenwerkingsverband effectieve interventies bestaat uit NJi, CGL, NISB, NCJ, Movisie, Trimbos en De Veder Methode is erkend als goed onderbouwd door deelcommissie Ouderenzorg d.d. 21/03/2017 onder begeleiding van 15

16 uitvoeren van de voorstelling na ontvangen scholing, is het te verwachten dat zij tevens van toepassing zijn op voorstellingen uitgevoerd door acteurs. Meer contact tussen bewoners en hun omgeving en minder apathie Medewerkers geven aan dat huiskamervoorstellingen volgens de Veder Methode contact teweegbrengen tussen bewoners en hun omgeving, in de vorm van bijvoorbeeld gesprekken, gezamenlijke zang, of non-verbale communicatie als oogcontact of lichamelijk contact. Ook geven zij aan dat door dit contact bewoners plezierige momenten ervaren waarin bijvoorbeeld wordt gelachen. De medewerkers observeren een tijdelijke onderbreking van eventueel apathisch en sociaal geïsoleerd gedrag van bewoners: Want je merkt wel echt dat de bewoners ervan kunnen genieten. Waar je normaal geen reactie van terugkrijgt, zie je nou een glimlach of wel een reactie, of die spontaan mee begint te zingen, ja! (101) Vooral Je kijkt naar je bewoners, hoe die erop reageren. Dus als ik zie dat die er heel positief op reageren, ja Eigenlijk als die een tijd aandacht hebben, en geboeid zijn, meedoen Ja, daar doe je het voor. (105) Er was één mevrouw die zich anders nooit roerde, die je nooit hoorde of zag, zeg maar. Nou, die ging er helemaal in mee. Die begon ineens te babbelen en vragen te stellen. (118) Meer lichtheid, zo hey! Wauw, dat hebben die mensen zo nodig, lichtheid. Het is allemaal zo donker en duister, het is allemaal zo Ik ben blij dat jij ehh, met die mensen werkt. (119) Ik ook. (118) Methodisch Er wordt aangegeven dat de zorgmedewerkers de Veder Methode als een goede, effectieve en methodische activiteit zien: Als ik het zo (wijzend) zou doen, dan is het een activiteit die wij al vaker doen. Verhalen en muziek (handbewegingen), en nou zoek ik een leuk gedichtje uit. Een bijpassend muziekje. Maar dat is.. niet de Veder Methode voor mij. Daar zit echt die opbouw in. (105) De reacties van de bewoners op de Veder Methode zijn voor zorgmedewerkers zeer bepalend voor de inspiratie die zij ervaren in de toepassing van de methode. Vrijwel alle zorgmedewerkers noemden dit expliciet tijdens de focusgroepsgesprekken: Je ontdekt andere kanalen. En dat is leuk. (121) De groep, die wordt vrolijker en praat meer met elkaar (130) En dat is ook belangrijk voor je werkplezier? (Moderator) (bevestigend) Dat werkt ook weer door in mijn werkplezier. En ook voor mezelf werkt het denk ik prettiger als ze vrolijker zijn. (130) Ik ben er bewuster van geworden dat mensen met een klein woordje aan hulp, al een heel verhaal uit kunnen vertellen. (106) Bijvoorbeeld door Theater Veder kom ik er ook heel duidelijk achter dat muziek gewoon heel belangrijk is. ( ) Als je dan die tafel dekt, je zingt toch dat lied of je maakt gewoon eens een opmerking wat je voorheen misschien niet had gedaan. Dat je toch ziet dat je bij de bewoners wat losmaakt en iets prikkelt. Dat je ze even uit de sleur haalt ofzo, of uit het dipje. (131) Het samenwerkingsverband effectieve interventies bestaat uit NJi, CGL, NISB, NCJ, Movisie, Trimbos en De Veder Methode is erkend als goed onderbouwd door deelcommissie Ouderenzorg d.d. 21/03/2017 onder begeleiding van 16

17 5. Samenvatting werkzame elementen Inhoudelijke elementen De Veder Methode combineert een aantal persoonsgerichte communicatiemethoden met theatrale elementen. Persoonsgerichte communicatiemethoden, dat wil zeggen aangepast aan de behoeften en beleving van individuele bewoners, waarvan elementen worden geïntegreerd in de Veder Methode zijn: Reminiscentie (Buijssen & Poppelaars, 1997; Woods et al., 2005) Herinneringen ophalen bij de bewoners met dementie middels: - verhalen, - liederen, - versjes, - attributen. Neuro Linguïstisch Programmeren (NLP) (Bandler & Grinder, 1975; Derks & Hollander, 1996) Met elk van de bewoners rapport maken middels het aanpassen van: - lichaamshouding, - spreektoon, - spreektempo, - ademhalingsritme. Validation (Feil, 1982) De belevings- en gevoelswereld van de bewoners bevestigen: - de gevoelens en ideeën van de dementerende erkennen en respecteren, - ja zeggen tegen een impuls die een bewoner biedt en daarin meegaan. Dit is tevens een praktijk uit de theatersport (Johnstone, 1979) Belevingsgerichte zorg (Van der Kooij, 2002) Erkennen van en rekening houden met: - beleving, - gevoelens, - behoeften, - lichamelijke beperkingen, - psychische beperkingen van de ander. Praktische elementen De uitkomsten van het exploratieve onderzoek naar effecten op bewoners wijzen erop dat met name de volgende aspecten van invloed zijn op de effectiviteit van huiskamervoorstellingen volgens de Veder Methode op het contact tussen de bewoners en hun omgeving en de doorbreking van eventueel apathisch gedrag: de hoeveelheid theatrale prikkels, de kwaliteit waarmee reminiscentie wordt toegepast, de duur van de activiteit. Bij het vergelijken van de uitvoeringsscores tussen de groepen werd namelijk op deze elementen een significant verschil gevonden tussen professionele acteurs en zorgmedewerkers, met als resultaat meer positieve effecten op bewoners. De Veder Methode heeft een duidelijke structuur: stap 1: beginnen met een-op-eencontact, stap 2: het aanspreken van het langetermijngeheugen, stap 3: vervolgens contact maken in het hier en nu, stap 4: afsluiten met een-op-eencontact. Deze structuur biedt veel houvast tijdens het uitvoeren van de huiskamervoorstellingen en deze aanpak heeft een positief effect op het contact tussen bewoners en hun omgeving. Daarnaast blijken zorgmedewerkers die kennis maken met de Veder Methode of daarin zelfs opgeleid worden (zie 4.3 Praktijkvoorbeeld), nieuwe ingangen te vinden voor het maken van contact door het gebruik van theatrale elementen. Ook in de uitvoeringen door acteurs zijn dit werkzame elementen. Het samenwerkingsverband effectieve interventies bestaat uit NJi, CGL, NISB, NCJ, Movisie, Trimbos en De Veder Methode is erkend als goed onderbouwd door deelcommissie Ouderenzorg d.d. 21/03/2017 onder begeleiding van 17