Van Kennis naar Kunde Grootschalige toepassing van bodemkwaliteitskennis Fase 1: De weg van innovatie naar kennisgebruik

Transcriptie

1 Van Kennis naar Kunde Grootschalige toepassing van bodemkwaliteitskennis Fase 1: De weg van innovatie naar kennisgebruik 1

2 Inleiding en vergezicht In 2013 hebben LTO Noord, de Agro Industrie, de maatschappelijke organisaties, de onderwijs- en kennisinstellingen, gedeputeerde staten van de drie Noordelijke provincies en het ministerie van Economische Zaken de Agro Agenda getekend. Deze agenda wil de sector ondersteunen bij: Marktgerichter produceren, vergroening en het verder invulling geven aan maatschappelijke wensen (dierwelzijn, volksgezondheid, biodiversiteit, landschap, klimaat, energie en de relatie boer-burger). Onder de AgroAgenda vallen een aantal zogenaamde icoonprojecten. Een prominent icoonproject is icoon 1: Structurele bodemverbetering, kortweg bodem. De bodem is één van de belangrijkste productiefactoren voor de agrarische ondernemer. Door (wettelijke) inputbeperking wordt de kwaliteit van de bodem een productiefactor van toenemend belang. Daarnaast vraagt klimaatverandering aanpassing in het waterbeheer, dit heeft invloed op de landbouw en stelt hogere eisen aan de bodem. Ook is de bodemkwaliteit de laatste decennia achteruit gegaan. Zo kan de structuur zijn aangetast door zware machines, kunnen er verdichte lagen zijn ontstaan, kan het organische stofgehalte te laag zijn of ontbreekt het aan een gezond bodemleven. Hiernaast is een programma Gouden Gronden geschreven. Dit programma richt zich op een beter bodem- en waterbeheer op de Noordelijke Zeeklei. De waterschappen zijn trekkers van dit programma. Voor waterschappen is de bodem een belangrijk aandachtsgebied, deze wordt benut voor vele functies die op die manier een effect hebben op de waterregulatie (inclusief berging), waterkwaliteit en het omgaan met verzilting. De bodem is een cruciale schakel tussen water en in dit geval de landbouw. Uit een inventarisatie blijkt dat in Noord Nederland een groot aantal bodemprojecten ( loopt; er is echter weinig samenhang tussen de projecten. Ook is duidelijk geworden dat de resultaten van onderzoek matig doorstromen naar alle ondernemers. Dat is jammer, want er ligt nog veel potentie in efficiencyverbetering. Dit project sluit aan bij de uitdagingen van de AgroAgenda en het programma Gouden Gronden. Het gaat helpen bij een betere doorstroming van beschikbare bodemkennis, niet alleen naar de innovators en early adopters maar voorbij het omslagpunt naar de getalsmatig grootste groep ondernemers. Wanneer deze groep aan de slag gaat met een meer duurzame manier van bodembeheer, wordt een meer structurele en duurzame gedragsverandering in de hele sector bereikt, leidend tot een beter bodem- en waterbeheer. Daarmee draagt het project bij aan zowel de doelstellingen van het Icoonprogramma bodem als het programma Gouden Gronden. 2

3 De ervaring uit eerdere projecten leert dat het bereiken van deze groep ( early and late majority ) op de traditionele manier (studiegroepen, 1 op 1 begeleiding) vaak veel tijd en geld kost. In het project van Kennis naar Kunde wordt gewerkt aan het grootschalig bevorderen van bodem- en waterkwaliteit. Fasering We kiezen ervoor het project in te delen in twee fases: Fase 1 Fase 2 We gaan op zoek naar actuele benaderingen die moeten leiden tot gedragsaanpassingen van de doelgroep. Daarnaast gaan we in deze fase vaststellen welke tools op dit moment beschikbaar zijn om deze groep inhoudelijk te ondersteunen. De vraagstukken in fase 1 richten zich op kennisoverdracht, kennisontsluiting en gedragsverandering. Met de opgedane kennis en informatie uit fase 1 wordt een ontwerp gemaakt voor fase 2. Op basis van de ervaringen uit fase 1 en de ervaringen van het project dat in de Veenkoloniën gaat lopen in het kader van innovatieprogramma veenkoloniën (Bodem en Wateradvies Veenkoloniën) maken we een nieuw projectvoorstel voor fase twee. Het project in de Veenkoloniën richt zich op de begeleiding van de individuele ondernemers. We kiezen er voor om de werkzaamheden in deze fase zo veel mogelijk met de inzet van HBO-studenten uit te voeren. Jonge mensen die daarmee ook zelf veel kennis opdoen en daar een visie op kunnen ontwikkelen. Bovendien brengen jonge mensen vaak creativiteit in. Creativiteit is nodig om grote groepen ondernemers te bereiken en in beweging te krijgen. Het bereiken van de doelgroep moet anders dan in de afgelopen 30 jaar. Daarnaast willen we een actueel vraagstuk, namelijk een kosten baten analyse van investeringen in de bodem, nader laten uitwerken door twee specialisten die in essayvorm het vraagstuk vanuit een aantal invalshoeken belichten. In deze essays zou aan de 3

4 orde moeten komen wat investeringen, zoals het toedienen van organische stof kost en wat de te verwachten lange termijn effecten van dergelijke investeringen zijn. Deze kennis willen we ook gebruiken bij het ontwikkelen van fase 2. Met deze manier van werken zijn bij de projectpartners goede ervaringen. Plan van aanpak Om de kennis en expertise bij het onderwijs te benutten, kiezen we ervoor om groepen studenten in te zetten en hen te vragen adviezen / overzichten op te leveren rondom verschillende thema s. Deze groepen worden inhoudelijk begeleid door één van de partners uit het project. Hierdoor worden ook de specifieke kennis en het netwerk van deze partners benut in het project. De studenten gaan aan de slag met de theorie (literatuur) maar vooral met de praktijk; ze zullen er op uit gaan om mensen in het veld te interviewen. Ze zullen uitgedaagd worden zo veel mogelijk creativiteit in te brengen. Elke groep levert een verslag op met concrete adviezen. Elke groep levert zo een puzzelstukje waarmee de puzzel voor fase 2 gelegd kan worden. Omdat beïnvloeden van het gedrag van ondernemers een belangrijk aspect is van dit project, willen we beschikbare kennis zo goed mogelijk benutten. Deze kennis van gedragsbeïnvloeding is aanwezig bij de Rijksuniversiteit Groningen, die in opdracht van AVEBE al eerder onderzoek heeft gedaan in de agrarische sector. De kennis huren we extern in en we gaan ons maximaal inspannen om ook studenten van de RUG te betrekken bij de beantwoording van de vraagstukken. Voordat de projectgroepen aan de slag gaan zal LTO Noord en AJK de exacte vraagstelling bespreken, herformuleren en aanscherpen met actieve ondernemers uit haar achterban. Vervolgens gaan de verschillende groepen aan de slag en zal een startbijeenkomst plaatsvinden voor studenten en begeleiders. Dit zal gaan op basis van de in de Agro Agenda / icoon bodem en in programma Gouden Gronden geformuleerde uitgangspunten. Ook wordt gekeken op welke wijze voorkomen kan worden dat verschillende groepen dezelfde mensen benaderen voor een interview. Tijdens de aftrapbijeenkomst met de begeleidende partners wordt ook aangeven op welke manier de output wordt verwacht. Gedragsbeïnvloeding In de agrarische sector is al vele jaren ervaring opgedaan met het beïnvloeden van het gedrag van ondernemers. De agrarische sector is hierin sterk een eigen wereld geworden met haar eigen paradigma s. Om dit te doorbreken en de studenten een creatieve impuls te geven, krijgen ze in een korte stoomcursus over de huidige stand van zaken in de algemene literatuur over het beïnvloeden van gedrag van grote groepen ondernemers / personen. Hierin willen we de noordelijke kennisinstellingen als Rijksuniversiteit Groningen en Noordelijke Hogeschool Leeuwarden betrekken. Voor deze inschakeling van specialisten is speciaal budget gereserveerd. Aan het einde van de periode dat de studenten aan de slag gaan worden de resultaten per groep tijdens een gemeenschappelijke afsluitingsbijeenkomst gepresenteerd en gebundeld tot een gemeenschappelijke uitkomst (die dient als methodische basis voor een projectplan voor fase 2). Elke groep kent een begeleider, die op basis van de vraagstelling (die mede door ondernemers is vormgegeven) de groep zal begeleiden. Tevens overlegt deze met studenten waarbij de opdracht inhoudelijk wordt toegelicht, is beschikbaar voor vragen, meedenken etc en voert een eindgesprek waarbij de studenten hun resultaat toelichten. Naast begeleiders levert het consortium experts, personen die zich beschikbaar stellen om geïnterviewd te worden door de studenten en/of ze inhoudelijk de goede weg op stuurt. Naast de leden van het consortium worden uiteraard derden bevraagd. Naast de inhoudelijke sturing door de begeleiders, wordt de onderwijskundige begeleiding uitgevoerd door docenten. Zij zullen de studenten aan het einde van de opdracht beoordelen. 4

5 Op dit moment worden de volgende vraagstukken / werkgroepen voorzien: (gericht op Kennis, Houding en Gedrag): 1. Hoe bereik ik akkerbouwers en beïnvloed ik hun gedrag? Hoe werkt gedragsverandering? Uitgangspunt hierbij is de driehoek willen, kunnen en mogen. Wat bepaalt het huidige en toekomstige bodem en waterbeheer van akkerbouwers? Wat draagt bij aan de gewenste gedragsverandering en wat staat in de weg (theorie van gepland gedrag)? Beoogd begeleider: WUR - PPO (Pieter de Wolf). 2. Gelijk aan 2 maar dan voor melkveehouders. Beoogd begeleider: WUR - PPO (Pieter de Wolf). 3. Hoe kunnen we erfbetreders / ketenpartijen inzetten om ondernemers bewust te maken? Inventarisatie van wat al gedaan wordt, wat werkt wel, wat niet? Waarvoor is draagvlak? Beoogd begeleider: Projecten LTO Noord (Margreet Jongema). 4. Wat kan de gangbare landbouw qua bodem en water leren van de biologische landbouw? Hierbij zowel kijken naar de melkveehouderij als naar de akkerbouw. Beoogd begeleider: Michiel Bus, Avestura, mede met het oog op de rol in Biowad. 5. Wat kunnen we leren van anderen als het gaat om het bereiken van grote groepen ondernemers / het bewerkstelligen van gedragsverandering (bijvoorbeeld de gezondheidszorg, uitvoering door studenten bedrijfskunde). Beoogd begeleider: LBI (iemand van de afdeling voeding en gezondheid) 6. Wat is de visie van jonge boeren op duurzaam bodem- en waterbeheer en wat hebben ze voor kennis, vaardigheden en relaties nodig om dit vorm te geven? Beoogd begeleider AJK. (Tom de Jong) 7. Wat zou een goede marketingstrategie zijn / hoe kan marketingkennis helpen grote groepen ondernemers te bereiken? (studenten bedrijfskunde). Beoogd begeleider: Hogeschool VHL (docent bedrijfskunde). 8. Welke beheermaatregelen en tools zijn er beschikbaar op het gebied van bodem en water en in hoeverre zijn ze actueel en bruikbaar? Daarnaast witte vlekken in kaart brengen, zodat vastgesteld kan worden op welke gebied nieuwe tools nodig zijn. Beoogd begeleider: LBI (Marleen Zanen). 9. Welke lessen zijn er te trekken uit vergelijkbare projecten in de landbouw (bijv. vruchtbare kringlopen, telen met toekomst, bloeiend bedrijf en duurzaam boer blijven). Wat zijn de faal- en succesfactoren qua efficiëntie en effectiviteit? Wat werkt wel en wat werkt niet? Wat zijn de hobbels op de weg ten aanzien van beleid en regelgeving? Beoogd begeleider: Bjartur Swart ECS in samenwerking met Kees van de Ven Waterschap Noorderzijlvest. Aansluiting doelgroep In dit project proberen we het gedrag van agrarisch ondernemers te beïnvloeden en om te buigen. Niet alleen van de voorlopers binnen de sector, maar vooral gericht op het getalsmatige grootste deel van de sector. Om voldoende aansluiting te houden met de doelgroep zullen bestuurders uit de ledenorganisaties van LTO Noord, AJF en GrAJK (AJK) betrokken worden bij de voorbereiding van de verschillende projectgroepen. 5

6 De Waterschappen hebben zich bereid verklaard medetrekker te willen zijn bij de vraagstukken 4, 6 en 8. Aan het einde van fase 1 presenteren de studenten in aanwezigheid van docenten, hun praktijkbegeleiders en enkele representanten van de Agro Agenda en Waterschappen hun bevindingen. Deze bevindingen zullen als input gebruikt worden voor fase 2. VHL zal dit verzorgen en zal zich laten ondersteunen door de trekkers van de 9 groepen. Hiernaast willen we 2 specialisten vragen een essay te schrijven over de relatie tussen investeringen in de bodem en de te verwachten lange termijn effecten voor opbrengsten, bodem en water. Dit zal begeleid worden door Bjartur Swart van ECS. Eindresultaat Het eindresultaat van dit project is drieledig: - Een of meerdere actuele praktische werkwijze / werkwijzen ontwikkeld en in een projectplan vastgelegd (voor fase 2), om de kennisoverdracht om bij een grote groep ondernemers op efficiënte wijze te bewerkstelligen, leidend tot gedragsverandering. - Een actueel lijst met tools voor een beter bodembeheer beschikbaar inclusief een overzicht van witte vlekken in beschikbare tools. - Twee essays beschikbaar waarin de lange termijneffecten van bodeminvesteringen uitgewerkt zijn. Begroting Omschrijving Aantal Prijs per Eenheid Totaal Begeleiden studentengroepen, inhoudelijk en projectmatig, inclusief reiskosten. Voorbereiding studentengroepen inclusief ontwikkelingskosten en reiskosten Uren VHL begeleiden studentengroepen Inhuur externe specialisten gedragsbeïnvloeding Opdracht schrijven 2 essays inclusief begeleiding Communicatie (Projecten LTO Noord in samenwerking met AJK) Aansluiting doelgroep LTO Noord en AJK Overall projectmanagement en eindrapportage (Hogeschool VHL) Kosten Conceptvoorstel Financiering Eigen bijdrage ontwikkelaars Bijdrage VHL Bijdrage Center of Expertise Agrodier Provincies Waterschappen

7 LTO Noord Projectenfonds Niscoo Financiering Doorlooptijd: max. 3-4 maanden. - Alle genoemde bedragen zijn inclusief BTW (voor zover van toepassing). - Er wordt afgerekend op basis van werkelijk gemaakte uren, met een maximum van het hierboven beschreven bedrag. - Formeel aanvrager en projectmanagement: Hogeschool van Hall Larenstein. 7