Ontwerponderzoek. Paper 2. Versie 1. De geografische onderzoeksvraag als basis voor een gedegen praktische opdracht.

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Ontwerponderzoek. Paper 2. Versie 1. De geografische onderzoeksvraag als basis voor een gedegen praktische opdracht."

Transcriptie

1 Ontwerponderzoek Paper 2 Versie 1 De geografische onderzoeksvraag als basis voor een gedegen praktische opdracht.

2 Samenvatting paper 1 Ontwerpvraag en oplossing Leerlingen uit klas ZH4A hebben moeite met het schrijven van een kwalitatief goed kernstuk in hun praktische opdracht. De oplossing wordt gezocht in een interventie gericht op het formuleren van een concrete en op geografische werkwijzen gerichte onderzoeksvraag, die als leidraad kan dienen voor de inhoud van - en het gebruik van aardrijkskundige werkwijzen in - het onderzoek. Ontwerphypothese De ontwerphypothese waarin de gewenste resultaten van de interventie zijn gevangen luidt als volgt: Leerlingen uit klas ZH4A hebben moeite met het formuleren van een concrete en op geografische werkwijzen gerichte onderzoeksvraag in het kader van hun praktische opdracht. Om de geografishe onderzoeksvragen kwalitatief te verbeteren wordt de lessenserie gericht op het analyseren van geografische onderzoeksvragen (Y1), en het modelleren van - en oefenen met een checklist bij het opstellen van een goede geografische onderzoeksvraag (Y2). Verwacht wordt dat de leerling na interventie qua leerresultaat een kwalitatief goede geografische onderzoeksvraag kan opstellen (Z1), en met betrekking tot leergedrag met een geografische bril kijken naar hetgeen dat zij willen onderzoeken (Z2) en geografische vragen kunnen stellen bij een tekst als bijkomend resultaat (Z3). Ontwerpregels 1. Leerlingen analyseren voorbeelden van onderzoeksvragen (peer-review) op kwaliteit en onderbouwen hun beoordeling. 2. Door modelling wordt het stappenplan aan de hand van de checklist inzichtelijke gemaakt. 3. Leerlingen leren door, aan de hand van het stappenplan en de checklist, zelf onderzoeksvragen te bedenken. 4. Leerlingen kunnen voldoende oefenen met het opstellen van een onderzoeksvraag. 5. Leerlingen leren door vanuit aardrijkskundige werkwijzen naar geografische verschijnselen en teksten te kijken. Resultaatmeting Om het resultaat van de interventie te meten wordt er op het leerresultaat onderzocht in hoeverre de leerlingen van de huidige 4Havo klas (ZH4A) beter scoren op de onderzoeksvragen die zij de laatste les van de interventie inleveren dan de 4Havo leerlingen van schooljaar (ZH4B). Bij de meting wordt gebruik gemaakt van inhoudsanalyse. Criteria waarop de onderzoeksvragen gescoord worden zijn gebaseerd op de eisen aan een goede geografische onderzoeksvraag volgens Boer, et al. (1998) en Van der Schee et al. (2009 ). Om interne validiteit te garanderen (Bryman, 2004) worden de onderzoeksvragen van de huidige 4Havo klas vergeleken de de 4Havo klas van vorig jaar door een drietal experts. Met betrekking tot het leergedrag van de interventie wordt geëvalueerd of de leerling na de lessenreeks beter in staat is vanuit geografische werkwijzen een onderzoeksvraag te beoordelen. Daartoe worden leerlingen gevraagd in een learner report of zij verbeteringen zien in hun vaardigheid om geografische onderzoeksvragen op te stellen en wordt hen gevraagd een drietal onderzoeksvragen te beoordelen op kwaliteit. Er wordt gekozen voor een goede, een voldoende en een slechte onderzoeksvraag. Na de interventie zullen zij in hun beoordeling naar verwachting citeria gebruiken uit de checklist en zullen sporen van een logische aanpak te zien zijn. De ontwerpregels, en de lessen waar ze aan de basis liggen, zorgen naar verwachting voor een verbetering van onderzoeksvragen. De ontwerpregels 3,4 en 5 zullen met name bijdragen aan het leerresultaat. Analyse en oefeningen maken de leerlingen vaardig. Het effect op leergedrag van de ontwerpregels 1, 2 en 5 zal duidelijk worden op basis van het learner report.

3 Paper 2. Verantwoording van de didactische vormgeving van het ontwerp. 2.1 Lessenserie Het opstellen van een kwalitatief goede onderzoeksvraag (Zie schema 1.2 in paper 1), is wat Marzano en Miedema (2005) procedurele kennis noemen.de lessenserie wordt vormgegeven op basis van het driefasenmodel voor procedurele kennis van Marzano en Miedema (2005), waarbij het denken in geografische vragen uiteindelijk geautomatiseerd is en leerlingen een geografische onderzoeksvraag kunnen opstellen bij een bepaald onderwerp. Het is niet realistisch te denken dat een vaardigheid in 6 lessen geautomatiseerd is. Met de lessenserie beoogd ik dan ook de leerlingen een handreiking te doen, om in korte tijd een effectief een goede basis te leggen voor hun praktische opdracht. De lessenserie, gekoppeld aan het driefasenmodel van Marzano wordt ingedeeld in vier fasen: Fase 1: Orienteren (les 1) Fase 2: Stappenplan achterhalen (les 2) Fase 3: Uitproberen (lessen 3 t/m 5) Fase 4: Toetsing (les 6) Omdat in de periode van de lessenserie ook het normale curriculum moet worden afgewerkt, vormen de instructies en opdrachten ten behoeve van het ontwerponderzoek, geen aaneengesloten lessenserie. Van de drie lessen in de week worden er twee ingericht op basis van dit ontwerponderzoek. De eerste twee lessen, gericht op orientatie en het achterhalen van het stappenplan, zijn vrij theoretisch van stof. Fase 3, waarbij uitproberen volgens Marzano centraal moet staan, wordt inhoudelijk concreet gemaakt aan de hand van de drie stelregels die Ebbens en Ettekoven (2009) onderscheiden voor het aanleren van vaardigheden: ondersteunen met voorbeelden (les 3), leren door te doen (les 4) en feedback sessies in de klas (les 5). Tussen de lessen door krijgen de leerlingen de opdracht zich thuis te verdiepen in geografische onderwerpen die zij interessant vinden voor hun praktische opdracht. In les 6, bij de toetsing, wordt de leerlingen gevraagd een onderzoeksvraag aan te leveren die als basis zal dienen voor de te schrijven praktische opdracht. Gedurende de lessenserie is het belangrijk te beseffen dat de praktische opdracht zowel een fysiek als een mentaal doel heeft. Hoewel de lessenserie wordt afgesloten met een onderzoeksvraag, ligt de nadruk op het opdoen van inhoudelijke en vooral procedurele kennis Les 1. Fase 1 Orienteren. In de eerste les van de lessenserie geef ik aan dat de leerlingen dit jaar een praktische opdracht moeten uitvoeren. Een onderzoek over en aardrijkskundig onderwerp. Het is van belang dat de leerling al deze les een beeld krijgt van de richtlijnen voor- en eisen aan goede onderzoeksvraag. Gezien de korte tijd onderwijs ik de eisen en richtlijnen deductief. Tevens deel ik de handvatten op papier uit zodat de leerlingen die in hun map kunnen doen als geheugensteun (bijlage 2.2) Fase 2. Stappenplan achterhalen. In deze fase staat het komen tot een onderzoeksvraag centraal. Door middel van modelling krijgt de leerling een beeld van het stappenplan om tot het opstellen van een onderzoeksvraag bij een bepaald onderwerp te komen. Daarbij moet ik mij beseffen dat het opstellen van een geografische onderzoeksvraag bij een onderwerp voor een leerling nieuwe stof is, maar voor mij redelijk geautomatiseerd is. Dat maakt dat het belangrijk is alle stappen die genomen worden expliciet te onderscheiden. De leerlingen maken op basis van de modelling een stappenplan.

4 Aan de hand van een schematische weergave van de richtlijnen en eisen, beoordelen leerlingen een aantal geformuleerde onderzoeksvragen op geografische kwaliteit (bijlage 2.3) Fase 3. Uitproberen. Marzano en Miedema (2005) benadrukken het belang van het uitproberen van een vaardigheid. Nu het stappenplan voor de leerlingen compleet en zij een overzicht hebben van de eisen aan een geografische onderzoeksvraag, kunnen zij daar mee gaan oefenen. Wederom die ik het opstellen van een onderzoeksvraag voor, waarbij de leerlingen hun stappenplan kunnen beoordelen en fouten uit mijn onderzoeksvraag kunnen benoemen. Om leerlingen meer actief met onderzoeksvragen bezig te laten zijn bieden activerende werkvormen uitkomst. Leerlingen zijn zodoende zelfstandig bezig met het formuleren van een onderzoeksvraag, aan het kijken met een geografische bril of bestaande onderzoeksvragen aan het analyseren. In les drie krijgen de leerlingen een tweetal opdrachten die te maken hebben met de mate waarin bepaalde onderwerpen aardrijkskundig zijn van aard en of deze onderwerpen geschikt zijn voor aardrijkskundig onderzoek. De opdrachten bij les 3 zijn opgenomen in de bijlagen 2.4 en 2.5. In les vier krijgen de leerlingen een opdracht waarin zij bij bepaalde vragen moeten aangeven om welk type aardrijkskundige vraag het gaat. De opdracht bij les 4 is opgenomen in de bijlage2.6. Voor les vijf hebben de leerlingen thuis een aardrijkskundig filmpje opgezocht en daar een onderzoeksvraag bij bedacht. De link van het filmpje en de onderzoeksvraag zijn toegestuurd aan mij. Klassikaal bekijken we enkele filmpjes en beoordelen de onderzoeksvraag op kwaliteit Fase 4. Toetsing. De uiteindelijke definitieve toetsing zal plaatsvinden als de leerlingen een onderwerp kiezen voor hun praktische opdracht en een onderzoeksvraag opstellen. Het opstellen van de onderzoeksvraag gebeurt in de les, waardoor er ruimte is voor meting aan de hand van het onderzoeksinstrument Hardop denken. De opbouw van de lessenserie in in onderstaande tabel weergegeven. Opbouw lessenserie Lesnummer Orienteren Les 1 Stappenplan achterhalen¹ Les 2 voorbeeld geven² Les 3 Uitproberen¹ Leren door te doen² Les 4 Feedbacksessie² Les 5 Toetsing Les 6 ¹Op basis van driefasenmodel van Marzano en Miedema, 2005 ²Op basis van de drie stelregels van Ebbens en Ettekoven, 2009 Tabel 2.1: Verantwoording opbouw lessenserie

5 Literatuur bij paper 2 Ebbens, S & Ettekoven, S. (2009). Effectief leren, Basisboek. Groningen: Noordhoff Uitgevers. Marzano, R.J. en Miedema, W (2005). Leren in vijf dimensies. Moderne didactiek voor het voortgezet onderwijs. Assen: Van Gorcum.

6 Bijlagen Bijlage 1. Lesplannen volgens MDA Bijlage 2. Leerlingenmateriaal Bijlage 2.0 Powerpoint sheets. Les 1 Bijlage 2.1 Krantenknipsels. Les 1 Bijlage 2.2 Overzicht eisen en richtlijnen. Les 1 Bijlage 2.3 Opdracht beoordeling van onderzoeksvragen. Les 2 Bijlage 2.4 Opdracht Aardrijkskundige onderwerpen I. Les 3 Bijlage 2.5 Opdracht Aardrijkskundige onderwerpen II. Les 3 Bijlage 2.6 Opdracht geografische werkwijzen. Les 4 Bijlage 2.7 Controleopdracht geografische onderzoeksvraag. Les 6 Bijlage 3. Docentenhandleiding

7 Bijlage 1 Lesplannen volgens MDA Docent: DJN Les 1 Datum: Tijd: 3 e uur. 50 minuten Klas: ZH4A Aantal lln: 17 Lesonderwerp Beginsituatie Leskern (lesdoelen) Docentdoelen Boek (+ blz.) Media, spullen, hulp Beschouwing op het nut van de praktische opdracht en de effecten van een goede onderzoeksvraag. N.v.t. - De leerlingen weten dat zij dit schooljaar een praktische opdracht bij aardrijkskunde moeten maken. - De leerlingen hebben eerder dit schooljaar geoefend met een one minute paper bij de lesstof waarbij zij een relevante en voor hen interessante vraag moesten opstellen. - Cognitief zelfmanagement verschilt in deze klas. - De leerlingen zijn in staat rustig samen te werken. - De leerlingen kunnen aan het eind van de les benoemen hoe een onderzoeksvraag richting geeft aan de rest van de praktische opdracht. - De leerlingen kunnen de eisen en richtlijnen aan een goede onderzoeksvraag globaar benoemen en toepassen in analyse. - Aan het eind van de les hebben de leerlingen vanuit hun eigen ervaring een onderzoeksvraag opgesteld die geldt als nulmeting. - Ik stimuleer de leerlingen voldoende om de opdracht zo zorgvuldig mogelijk te maken i.v.m. de nulmeting. - Ik maak de leerlingen enthousiast om over een aantal weken te beginnen aan hun praktische opdracht. - Powerpoint met uitleg over de praktische opdracht. - Eigen academische onderzoeken ter onderbouwing van het belang van de praktische opdracht. - Geografische krantenartikelen waar de leerlingen een onderzoeksvraag bij bedenken. Tijd doel Wat ik doe en (letterlijk) zeg Wat zij doen (werkvorm) Leeractiviteit Noem specifieke! 5 min Ontvangst Ik sta bij de deur en heet de leerlingen welkom. Tegelijkertijd spreek ik leerlingen aan op het afdoen van een pet, het in de prullenbak doen van kauwgom en het uitzetten van muziekdragers. De leerlingen groeten, komen binnen en gaan zitten op hun plaats.

8 5 min Inleiding De powerpoint is opgestart. Ik vertel dat we beginnen met de eerste voorbereiding van de praktische opdracht, waarmee we begin december definitief aan de slag gaan. Ik vertel dat we al eerder stiekem hebben geoefend met de one minute papers van een aantal weken geleden. Dat we nu beginnen komt omdat ik vorig jaar niet tevreden was over de praktische opdrachten van de toemalige 4Havo klas en hen daar nu goed op wil voorbereiden. De leerlingen luisteren naar mijn verhaal en denken terug aan hun one minute papers (voorkennis) en stellen vragen Begrijpen Beklijven Ik vertel de leerlingen wat de bedoeling is van de les. Daarbij verwijs ik naar de lesdoelen: 5 min Informeren over de Lesdoelen - Dat de leerlingen een duidelijk beeld vormen van het belang van een goede onderzoeksvraag. - Dat de leerlingen zelf een onderzoeksvraag opstellen op basis van een stuk tekst. Luisteren en vragen stellen Geven aan als zij zaken nog niet hebben begrepen. Begrijpen Ik check of de leerlingen het begrepen hebben. 10 min Uitleg Ik laat de leerlingen een schematische weergave zien van het proces t.b.v de praktische opdracht. Daarbij ga ik in op het doen van de praktische opdracht m.b.t. kennis opdoen en vaardigheden. Luisteren, vragen stellen, verkennen en inzicht. Begrijpen Ik benadruk dat wij ons de komende weken gaan richten op een klein gedeelte van de proces: de onderzoeksvraag. Onderwijs leergesprek 10 min Uitleg Ik deel de leerlingen de stencils met de eisen en richtlijnen aan de onderzoeksvraag uit. We nemen het stencil kort door. Ik vertel hoe de formule voor een goede onderzoeksvraag die aangegeven staat op het stencil in elkaar steekt. Luisteren en vragen stellen Onderwijs leergesprek Powerpoint bekijken begrijpen

9 Ik geef uitleg over de eisen en richtlijnen die opgesteld zijn ten behoeve van de geografische onderzoeksvraag. Per eis of richtlijn vraag ik een leerling wat er mee wordt bedoeld of om een voorbeeld te geven. Ik vraag de leerlingen na te denken waar een goede onderzoeksvraag aan moet voldoen. Dit houden zij even voor zichzelf. In de tussentijd deel ik korte krantenartikelen uit. Deze artikelen betreffen aardrijkskundige onderwerpen. 5 min Instructie Krantenknipsels Ik geef aan dat de leerlingen zich gaan verdiepen in de tekst die voor hen ligt en wat er allemaal te maken heeft met het onderwerp. Stel dat jullie een onderzoek moeten doen over het onderwerp dat nu voor jullie ligt. Welke twee aardrijkskundige vragen zou je kunnen bedenken bij het onderwerp? De leerlingen stellen vragen als zij het niet begrijpen Integreren Ik geef aan dat de leerlingen 5 minuten de tijd hebben voor de opdracht. Als er vragen zijn wachten de leerlingen tot ik langs hun tafel loop. Dit om de rust te bewaren. 5 min Zelfstandige verwerking Ik loop rond als de leerlingen aan de slag gaan met de opdracht. Waar nodig help ik de leerlingen. In de tussentijd verwerk ik de absenties. Zelfstandig werken Verwerken Creatief toepassen 5 min Afsluiten Ik vraag een aantal leerlingen naar hun aardrijskkundige vragen en check bij wie er moeilijkheden had met de opdracht. Vervolgens vertel ik de leerlingen dat we aanstaande vrijdag gaan kijken naar hoe je een aardrijkskundige onderzoeksvraag eigenlijk opstelt.

10 Docent: DJN Les 2 Datum: Tijd: 8 e uur. 50 minuten Klas: ZH4A Aantal lln: 17 Lesonderwerp Beginsituatie Inzicht in eisen en richtlijnen ten behoeve van een kwalitatief goede geografische onderzoeksvraag. - De leerlingen hebben vanuit eigen voorkennis een onderzoeksvraag opgesteld. - De leerlingen hebben nagedacht over hoe je een geografische onderzoeksvraag opstelt. Leskern (lesdoelen) - Aan de hand van modelling het stappenplan achter een onderzoeksvraag achterhalen - Benoemen van de richtlijnen en eisen met betrekking tot de onderzoeksvraag. - Beoordelen van onderzoeksvragen uit de praktijk Docentdoelen - Een duidelijk voorbeeld stellen aan de leerlingen - Leerlingen niet de goede antwoorden gaan geven, maar het onderling met elkaar laten oplossen. Boek (+ blz.) N.v.t. Media, spullen, hulp - Praktische opdrachten van vorig jaar. - Powerpoint met uitleg over de eisen en richtlijnenmet betrekking tot een geografische onderzoeksvraag. - Handouts van de eisen en richtlijnen (bijlage 2.2) printen - Opdracht beoordelen van onderzoeksvragen (bijlage 2.3) printen Tijd Lesdoel Wat ik doe en zeg Wat zij doen (werkvorm) Leeractiviteit Noem specifieke! 5 min Ontvangst Ik sta bij de deur en heet de leerlingen welkom. Tegelijkertijd spreek ik leerlingen aan op het afdoen van een pet, het in de prullenbak doen van kauwgom en het uitzetten van muziekdragers. De leerlingen groeten, komen binnen en gaan zitten op hun plaats. 5 min Inleiding en terugblik Ik blik terug naar de vorige les waar de de praktische opdracht is behandeld. Ik vraag de leerlingen waar we het over hebben gehad. Wat waren de bevindingen uit die les? Luisteren en antwoord geven op de vraag die ik stel. Voorkennis activeren

11 5 min Informeren over de Lesdoelen Ik vertel de leerlingen wat we vandaag gaan doen. Daartoe verwijs ik naar de lesdoelen. - We gaan kijken naar de eisen met betrekking tot de aardrijkskundige onderzoeksvraag. - Het kunnen beoordelen van onderzoeksvragen uit de praktijk - Het kunnen beredeneren vanuit de geografische werkwijzen Luisteren en vragen stellen begrijpen Ik vertel de leerlingen pen en papier te pakken. Ik vertel dat de leerlingen op basis van mijn voorbeeld een stappenplan moeten ontwikkelen om een aardrijkskundige onderzoeksvraag op te stellen. 10 min Modelling Op het bord doe ik voor hoe ik bij een aardrijkskundige tekst die op het digibord staat, een onderzoeksvraag bedenk. Daarbij denk ik hardop. Ik wijs de leerlingen er op dat zij moeten meeschrijven hoe ik dat aanpak. Daarvoor kunnen zij een opsomming maken, een schema of iets anders dat bij hen past. Schematiseren, luisteren Directe instructie Analyseren Ontwerpen 5 min Evaluatie modelling Ik vraag een aantal leerlingen het gevonden stappenplan toe te lichten. Reflecteren Schematiseren Begrijpen 5 min Instructie Ik geef aan dat de leerlingen in groepjes van drie aan het werk gaan. Daarvoor is het van belang dat zij in het groepje aan één tafel zitten. Ik vertel dat zij een aantal onderzoeksvragen van leerlingen van vorig jaar krijgen en onderzoeksvragen die van internet zijn gehaald uit praktische opdrachten. Deze onderzoeksvragen zijn genummerd. Aan hen de taak deze onderzoeksvragen te beoordelen op basis van de eisen en richtlijnen zoals die zojuist zijn uitgelegd en om de onderzoeksvragen (de nummers) in te delen in de klassen goed, matig en slecht. Luisteren en vragen stellen begrijpen Voor deze opdracht krijgen de leerlingen 10 minuten de tijd.

12 10 min groeps verwerking Ik loop rond als de leerlingen aan de slag gaan met de opdracht. Waar nodig help ik de leerlingen. In de tussentijd verwerk ik de absenties. Denken-delen-uitwisselen Analyseren Classificeren Ik blik erug op de les van vandaag. Hebben we nu allemaal een duidelijk stappenplan ontworpen 5 min Afsluiten Ik vraag de leerlingen hun classificatie op te geven. Over welke vragen zijn we het qua classificatie allemaal eens? Groepsevaluatie Evalueren Ik geef aan dat we maandag weer verder gaan met het oefenen met onderzoeksvragen.

13 Docent: DJN Les 3 Datum: Tijd: 3 e uur. 50 minuten Klas: ZH4A Aantal lln: 17 Lesonderwerp Beginsituatie Leskern (lesdoelen) Docentdoelen Stroomschema ontwikkelen om te komen tot een stappenplan voor het opstellen van een geografische onderzoeksvraag. - De leerlingen kunnen benoemen welke eisen en richtlijnen er zijn met betrekking tot een goede geografische onderzoeksvraag. - De leerlingen hebben voorbeelden gezien van onderzoeksvragen die al dan niet goed zijn. - Aan de hand van modelling het stappenplan controleren en de gemodelde onderzoeksvraag beoordelen. - Kunnen aangeven welke onderwerpen geschikt zijn voor aardrijkskundig onderzoek. - Kunnen beargumenteren op basis van de eisen en richtlijnen welke onderwerpen niet geschikt zijn. - De leerlingen kunnen werken vanuit geografische dimensies - De overige geografische werkwijzen zijn voor de leerlingen minder goed bekend. - Rustig begeleiden en de verschillende lesfasen rustig laten verlopen. - Weinig uitleg, veel zelf werken Boek (+ blz.) Media, spullen, hulp - Werkbladen voor de opdracht - Voldoende A3 vellen voor het tekenen van stroomschema s - Printen opdrachten in bijlagen 2.4 en 2.5 Tijd Lesdoel Wat ik doe en zeg Wat zij doen (werkvorm) Leeractiviteit Noem specifieke! 5 min Ontvangst Ik sta bij de deur en heet de leerlingen welkom. Tegelijkertijd spreek ik leerlingen aan op het afdoen van een pet, het in de prullenbak doen van kauwgom en het uitzetten van muziekdragers. De leerlingen groeten, komen binnen en gaan zitten op hun plaats. 5 min Inleiding en terugblik We blikken terug op de vorige les. Wat hebben we onthouden van vorige les? Welke belangrijke eisen en richtlijnen kun je benoemen? Voorkennis activeren Klassikale terugblik benoemen

14 Ik vertel de leerlingen dat we vandaag het volgende gaan doen: 5 min Informeren over de Lesdoelen - De leerlingen gaan een stappenplan ontwikkelen om te komen van een onderwerp tot een passende geografische hoofdvraag - De leerlingen gaan beargumenteren welke onderwerpen wel geschikt zijn voor een geografisch onderzoek en welke niet. 10 min Modelling t.b.v. stappenplan Opnieuw doe ik voor hoe ik een onderzoekvraag opstel. Daarvoor pak ik een ander onderwerp dan de vorige les. Schematiseren Directe instructie Analyseren Reflecteren 5 min Evaluatie Ik vraag een aantal leerlingen wat zij hebben opgeschreven. Wat is hun schema geworden? Zou dit ook voor jou een handige werkwijze zijn? Onderwijs leergesprek Uiteenzetten Beoordelen Beredeneren Evalueren 5 min Instructie (opdrachten 1 & 2, bijlage 2.4 en 2.5) Ik geef aan dat ik een opdracht heb waarbij de leerlingen hun ontworpen stroomschema kunnen inzetten. Op het opgaveblad vinden de leerlingen een tweetal opdrachten waarbij zij van een tiental onderwerpen moeten aangeven of deze geschikt zijn voor aardrijkskundig onderzoek (zo niet, voor welk vak dan wel) en op basis van hun stappenschema moeten aangeven waarom sommige onderwerpen niet geschikt zijn. Ik geef aan dat de leerlingen 10 minuten de tijd hebben voor de opdracht. Als zij klaar zijn mogen zij hun antwoorden uitwisselen met de buurvrouw of buurman. Directe instructie 10 min Zelfstandige verwerking Ik loop rond als de leerlingen aan de slag gaan met de opdracht. Waar nodig help ik de leerlingen. Zelfstandige verwerking Beredeneren Analyseren (opdrachten 1 & 2, In de tussentijd verwerk ik de absenties. Besluiten

15 bijlagen 2.4 en 2.5) Beoordelen 5 min Afsluiten Ik blik even kort terug op de les van vandaag. Hebben we nu allemaal een duidelijk stappenplan ontworpen die bruikbaar is om te bepalen welke onderwerpen we kunnen gebruiken voor de praktische opdracht? Zorg dat je het schema goed bewaard, we hebben het de komende lessen nodig. Antwoorden op de vraag

16 Docent: DJN Les 4 Datum: Tijd: 8 e uur. 50 minuten Klas: ZH4A Aantal lln: 17 Lesonderwerp Beginsituatie Leskern (lesdoelen) Docentdoelen Geografische werkwijzen gebruiken De leerlingen weten - Opstellen van een geografische onderzoeksvraag - Indelen van geografische vragen naar beschrijvend, verklarend, voorspellend, waarderend, probleemoplossend - Beredeneren vanuit de geografische werkwijzen ruimtelijke schaal, vergelijken en verbanden leggen. - Effectief en duidelijk uitleg geven over geografische vragen en geografische werkwijzen - Ik wil er voor zorgen dat mijn les georganiseerd en gestructureerd is. Boek (+ blz.) Media, spullen, hulp - Powerpointslides geografische vragen en geografische werkwijzen - Werkbladen met de opdrachten - adres op het bord schrijven Tijd Lesdoel Wat ik doe en zeg Wat zij doen (werkvorm) Leeractiviteit Noem specifieke! 5 min Ontvangst Ik sta bij de deur en heet de leerlingen welkom. Tegelijkertijd spreek ik leerlingen aan op het afdoen van een pet, het in de prullenbak doen van kauwgom en het uitzetten van muziekdragers. De leerlingen groeten, komen binnen en gaan zitten op hun plaats. 5 min Inleiding en terugblik We blikken terug op de vorige les. Hebben we allemaal het schema? Zijn er nog schema s aangepast? Hoe beoordeel je nou of een onderwerp geschikt is voor geografisch onderzoek? Luisteren, vragen stelen, vragen beantwoorden. Voorkennis activeren Beredeneren begrijpen

17 Ik vertel dat we deze les wat gaan verdiepen op het gebruik van 5 min Informeren over de Lesdoelen - Geografische vragen, en - Geografische werkwijzen Luisteren en vragen stellen begrijpen Bij het opstellen van geografische onderzoeksvragen. 10 min Uitleg Ik herhaal de uitleg van het belang van geografische vragen en geografische werkwijzen in de praktische opdracht. Ik benadruk dat het de praktische opdracht interessant maakt en ook helpt om jouw praktische opdracht te structureren. Luisteren en vragen stellen begrijpen 5 min Instructie Ik vertel de leerlingen dat ik een korte opdracht heb waarbij zij van een vijftal vragen moeten aangeven welke geografische vraagstelling impliciet verborgen zit: beschrijvend, verklaren, voorspellend, waarderend of probleemoplossend. En welke geografische werkwijze gebruikt kan worden om de vraag te onderzoeken. Luisteren en vragen stellen begrijpen Voor deze opdracht krijgen de leerlingen 5 minuten de tijd. Leerlingen die klaar zijn kunnen het huiswerk van het reguliere curriculumzelf nakijken. De antwoorden staan op het digibord. 5 min Zelfstandige verwerking (opdracht 3, bijlage 2.6) Ik loop rond als de leerlingen aan de slag gaan met de opdracht. Waar nodig help ik de leerlingen. In de tussentijd verwerk ik de absenties. Zelfstandige verwerking Huiswerk nakijken Analyseren Besluiten reflecteren 5 min evaluatie We bespreken de opdracht. Ik vraag een leerling antwoord te geven. Ik vraag aan andere leerlingen of zij iets anders hadden. bespreken vergelijken 5 min Huiswerk reguliere les Ik geef aan dat de leerlingen het huiswerk van de reguliere stof kunnen nakijken. De antwoorden staan op het digibord. Huiswerk nakijken Directe instructie reflecteren

18 + opgave huiswerk Tegelijkertijd deel ik de huiswerkopdracht uit voor de lessenserie. De leerlingen moeten thuis een youtubefilmpje opzoeken van ongeveer 2 minuten over een aardrijkskundig onderwerp dat zij interessant vinden. Bij dat filmpje bedenken zij een onderzoeksvraag, beredeneren zij vanuit welke dimensie het filmpje gemaakt is en welke geografische werkwijze bruikbaar is. De link van het filmpje + de antwoorden op de vragen sturen zij naar mijn mailadres. 5 min Afsluiten Ik blik terug op wat we vandaag hebben gedaan Ik herinner de leerlingen aan de huiswerkopdracht en vertel dat zij volgende les (maandag) hun lesboeken Landbouw in Europa en Indonesië actueel moeten meenemen.

19 Docent: DJN Les 5 Datum: Tijd: 3 e uur. 50 minuten Klas: ZH4A Aantal lln: 17 Lesonderwerp Beginsituatie Beoordelen van geografische onderzoeksvragen - De leerlingen hebben instructie gehad over geografische vragen en geografische werkwijzen en hebben ermee kunnen oefenen in de les. - Ook thuis hebben zij geoefend met het opzoeken van de filmpjes en het stellen van de onderzoeksvraag in combinatie met een analyse van de van toepassing zijde dimensie en toepassing van een geografische werkwijze. Leskern (lesdoelen) Docentdoelen - De leerlingen kunnen een onderzoeksvraag van een klasgenoot beoordelen aan de hand van goede argumenten. - De leerlingen hebben aan het eind van de les een beeld - Ik wil dat de les gestructureerd is - Ik wil dat de les ordelijk verloopt aangezien er veel film gebruikt gaat worden. Boek (+ blz.) Media, spullen, hulp - Opgestuurde filmpjes en vragen klaarzetten Tijd Lesdoel Wat ik doe en (letterlijk) zeg Wat zij doen (werkvorm) Leeractiviteit Noem specifieke! 5 min Ontvangst Ik sta bij de deur en heet de leerlingen welkom. Tegelijkertijd spreek ik leerlingen aan op het afdoen van een pet, het in de prullenbak doen van kauwgom en het uitzetten van muziekdragers. De leerlingen groeten, komen binnen en gaan zitten op hun plaats. 5 min Inleiding en terugblik We blikken terug op vorige les. Wat hebben we behandeld? Welke aardrijskundige vragen zijn er? Welke geografische werkwijzen kun je toepassen? De leerlingen geven antwoord op de vragen. Voorkennis activeren benoemen

20 5 min Informeren over de Lesdoelen Ik geef aan dat we deze les feedback geven op een aantal van de ingestuurde filmpjes. En dat we vervolgens in de boeken Landbouw in Europa en Indonesië Actueel op zoek gaan naar geschikte onderwerpen voor de praktische opdracht. luisteren begrijpen 15 min Video feedback Ik heb de links van de filmpjes klaar staan evenals de bijbehorende onderzoeksvragen. Ik vertel de leerlingen dat ik het filmpje laat zien en vervolgens de onderzoeksvraag. Ik benadruk dat van wie de onderzoeksvraag is, niet relevant is. We bespreken de onderzoeksvragen. Bedenk daarbij de volgende zaken: Is het een goede onderzoeksvraag? Welke geografische vraag ligt er aan ten grondslag? Welke geografische werkwijzen kunnen gebruikt worden? Film kijken Feedback geven Analyseren Beoordelen 5 min Instructie Ik geef aan dat de leerlingen hun nieuwe boeken te voorschijn mogen pakken. Ze krijgen de opdracht de resterende tijd van de les de boeken door te bladeren op zoek naar een leuk onderwerp voor hun praktische opdracht. Daarbij kunnen zij het beste beginnen met het bekijken van de inhoudsopgave. Indien zij en geschikt onderwerp gevonden denken te hebben, gaan zij op basis van hun opgestelde stroomschema aan de slag een onderzoeksvraag te formuleren. 15 min Onderzoeks onderwerp bepalen Ik loop rond als de leerlingen aan de slag gaan met de opdracht. Waar nodig help ik de leerlingen. In de tussentijd verwerk ik de absenties. Zelfstandige verwerking Analyseren Besluiten 5 min Afsluiten We blikken even kort terug op de les. Goed gewerkt? Een onderwerp kunnen vinden? Ik vertel dat ik volgende week aan het eind van de les een onderzoeksvraag wil hebben van iedereen. Er is tijd voor in de les,

21 maar je mag het ook thuis opstellen. In de les is er dan ruimte om verder te gaan met het reguliere curriculum.

22 Docent: DJN Les 6 Datum: Tijd: 8 e uur. 50 minuten Klas: ZH4A Aantal lln: 17 Lesonderwerp Beginsituatie Leskern (lesdoelen) Docentdoelen Opstellen van een geografische onderzoeksvraag ten behoeve van de praktische opdracht. - De leerlingen hebben een stappenplan ontwikkeld waarmee zij tot een onderzoeksvraag kunnen komen - De leerlingen hebben geoefend met het stellen van geografische vragen - De leerlingen hebben geoefend met het verwerken van aardrijskundige werkwijzen in een onderzoeksvraag. - - De leerlingen zijn in staat een onderzoeksvraag in te dienen over nog niet behandelde lesstof. - De leerlingen vullen het learner report in. - Ik wil leerlingen stimuleren serieus aan het werk te gaan - Ik ga differentieren tussen leerlingen die de onderzoeksvraag snel klaar hebben en leerlingen die de hele les nodig hebben. Boek (+ blz.) Media, spullen, hulp - De boeken landbouw in Europa en Indonesië Actueel - Eén tafel geïsoleerd zetten waar ik met leerlingen kan zitten voor het hardop denken. Tijd Lesdoel Wat ik doe en zeg Wat zij doen (werkvorm) Leeractiviteit Noem specifieke! 5 min Ontvangst Ik sta bij de deur en heet de leerlingen welkom. Tegelijkertijd spreek ik leerlingen aan op het afdoen van een pet, het in de prullenbak doen van kauwgom en het uitzetten van muziekdragers. De leerlingen groeten, komen binnen en gaan zitten op hun plaats. 5 min Inleiding en terugblik Ik vraag de leerlingen wie er al een goed onderwerp heeft gevonden voor zijn of haar praktische opdracht. Antwoord geven op de vraag 5 min Informeren over de Ik vertel dat de bedoeling van vandaag is dat de leerlingen een goede geografische onderzoeksvraag bedenken bij het onderwerp dat zij hebben gekozen. Daarnaast zal ik met een aantal leerlingen apart gaan luisteren begrijpen

23 Lesdoelen zitten om hardop te denken. Instructie Aansluitend op de lesdoelen vertel ik dat de leerlingen zelfstandig aan het werk gaan met het formuleren van de onderzoeksvraag. Leerlingen die klaar zijn kunnen zij verder werken aan het normale lesprogramma, of gaan aan de slag met het bedenken van deelvragen. Achter in hun lesboek vinden zij daarover uitleg. luisteren begrijpen 30 min Zelfstandig werken Learner report Ik geef de leerlingen nog kort de tijd om naar hun onderzoeksvragen te kijken. Terwijl ik de onderzoeksvragen ophaal deel ik het learner report uit. Ik vertel de leerlingen dat zij 20 minuten de tijd hebben om het learner report in te vullen. Het is anoniem dus ik vertel de leerlingen dat zij eerlijk de antwoorden kunnen invullen. Indien zij klaar zijn mogen zij iets voor zichzelf doen. Zelfstandig werken Learner report. Besluiten Ontwerpen Analyseren Beredeneren 5 min Afsluiten Ik vraag de leerlingen hun learner report in te leveren.

24 Bijlage 2. Leerlingenmateriaal 2.0 Powerpoint sheets les 1

25

26 2.1 Krantenknipsels les 1 Dodental vulkaanuitbarsting Japan loopt op Het dodental als gevolg van de uitbarsting van de Japanse vulkaan Ontake ruim twee weken geleden loopt op. Reddingswerkers hebben inmiddels 56 lijken geborgen. Dit hebben Japanse media zondag gemeld. Zeker zeven wandelaars worden nog vermist. De uitbarsting is de dodelijkste in het Oost-Aziatische land sinds 1926, toen de eruptie van een vulkaan op het eiland Hokkaido aan 144 mensen het leven kostte. De slachtoffers waren wandelaars. De meesten van hen kwamen om het leven door vallend gesteente. Nederlandse kust op zes plekken extra versterkt De Nederlandse kust wordt op zes plaatsen extra versterkt zodat Nederland beschermd blijft tegen de stijgende zeespiegel. Dat maakte Rijkswaterstaat dinsdag bekend. Op zes locaties is extra verhoging van de kust nodig. Het onderhoud komt bovenop het aanbrengen van zand, op en voor de gehele Nederlandse kust. Dat is nodig omdat de kust voortdurend terrein verliest door zee en wind. Foto: NU.nl/jan kranendonk

27 2,5 miljoen Nederlanders onder armoedegrens In Nederland leven 2,5 miljoen mensen onder de armoedegrens, een toename van 1 procent in vijf jaar tijd. Foto: ANP Dat staat in een onderzoek naar de ontwikkeling en aanpak van armoede in Europa, dat vrijdag op de internationale dag tegen de armoede is gepubliceerd. Network (EUKN). Het rapport is een uitgave van Platform31 uit Den Haag, een kenniscentrum voor stedelijke en regionale ontwikkeling, en het European Urban Knowledge Farm Frites bouwt patatfabriek in China Patatfabrikant Farm Frites gaat met een Chinese partner een fabriek bouwen in China, bij de stad Chifeng in de provincie Binnen-Mongolië. Foto: Hollandse Hoogte Het Nederlandse familiebedrijf uit het Zuid-Hollandse Oudenhoorn sloot hiertoe donderdag een overeenkomst met het Chinese aardappelbedrijf Linkage. De partners richten een gezamenlijke onderneming op die de fabriek gaat neerzetten. Linkage neemt voor 75 procent deel, Farm Frites voor 25 procent. In totaal gaat het om een investering van 80 miljoen euro. Er komen 260 mensen te werken.

28 Bijlage 2.2. Overzicht eisen en richtlijnen. les 1 Geografische Onderzoeksvraag = Algemene vereisten (tabel 3) + + Impliciete AK vraag (tabel 2) Aanzet geografische werkwijze (tabel 4) Schema 1: Schematische weergave van de opbouw van een kwalitatief goede geografische onderzoeksvaag Vraagtype Aardrijkskundige vraag Eisen aan de aardrijkskundige onderzoeksvraag Beschrijvende vraag: Verklarende vraag: Voorspellende vraag Waarderende vraag Probleemoplossende of adviserende vraag Waar is dat? Wat is daar? Hoe is dat daar? Waarom is dat daar? Waarom is dat daar zo? Hoe zal dat daar zijn? Waar is dat gewenst? Wat is daar gewenst? Hoe is dat daar gewenst? Wat kan daar? Waar kan dat? Gegoten in een vraagvorm. Bestaat uit maar één vraag voorkomt. Afgebakend naar wat (verschijnsel, vraagstuk) Afgebakend naar wanneer (verleden, huidige tijd, toekomst) Afgebakend naar waar (welk gebied / gebieden, ruimtelijke schaal) Voor één uitleg vatbaar Onderzoekbaar (voldoende informatie) Meetbaar Onderzoeksvraag levert nieuwe informatie op. Tabel 2. Aardrijkskundige vraagtypes Naar: Boer, et al., 1998 Tabel 3. Eisen aardrijkskundige onderzoeksvraag Naar: Van der Schee et al., 2009 Geografische werkwijze Vaardigheid 1 Vanderen van onderzoeksniveau 2 Aangeven van de ruimtelijke schaal 3 Redeneren vanuit meerdere dimensies 4 vergelijken van verschijnselen of gebieden 5 Verbanden leggen tussen verschijnselen of gebieden Naar: advies examenprogramma havo en vwo Tabel 3. Geografische werkwijzen. Naar: Boer et al., 1998 Er Aan verschijnselen deelverschijnselen onderscheiden of omgekeerd verschijnselen zien als een deel van een groter geheel. Aan gebieden deelgebieden onderscheiden of omgekeerd een gebied zien als een deel van een groter geheel Verschijnselen op verschillende ruimtelijke schaalniveau s bekijken Gebieden op verschillende ruimtelijke schaalniveau s bekijken Aan verschijnselen meer dimensies onderscheiden Gebieden op grond van meer verschijnselen karakteriseren Overeenkomsten en verschillen aangeven tussen verschijnselen in verschillende gebieden. Samenhang tussen verschijnselen bekijken (relateren - verticale relaties) Samenhang tussen gebieden bekijken (relateren horizontale relaties)

29 Bijlage 2.3 Opdracht beoordeling van onderzoeksvragen. Les 2 De onderstaande onderzoeksvragen komen van praktische opdrachten op internet en van praktische opdrachten van 4Havo leerlingen van vorig jaar. 1. Hoofdvraag: Wat is het broeikaseffect en hoe is het op te lossen? 2. Hoofdvraag: Speelt de landbouw in Spanje een grote rol in de economie? 3. Hoe kan de integratie van allochtonen in de Nederlandse samenleving het beste gestalte krijgen? 4. We hebben de volgende onderzoeksvraag gekozen: Hoe is Hawaï ontstaan? 5. Is Indonesië een ontwikkelingsland en hoe is dat te verklaren? 6. Is de sociaal-economische situatie van Marokko te vergelijken met andere ontwikkelingslanden? 7. Is de economie van het land afhankelijk van de landbouw in Griekenland? 8. Mijn hoofdvraag voor deze scriptie wordt dan ook: Op welke manier(en) heeft platentektoniek, direct en indirect, vroeger invloed gehad, vandaag de dag en in de toekomst invloed op veranderingen op het aardoppervlak? 9. Wat moet er veranderen voor Indonesië in de toekomst? 10. In welke fase van het demografisch transitiemodel zal Indonesië zich bevinden over 30 jaar? Opdracht (in groepjes van 3) A. Welke onderzoeksvragen zijn volgens jullie goede aardrijkskundige onderzoeksvragen? Gebruik de eisen en richtlijnen. B. Deel de nummers in in de categoriëen goed, matig en slecht.

30 Bijlage 2.4 Opdracht Aardrijkskundige onderwerpen I. Les 3 Geef van de volgende onderwerpen aan of ze wel of niet aardrijkskundig zijn. a. Als het onderwerp niet aardrijkskundig is, geef dan aan voor welk vak dit onderwerp geschikt is. b. Als het onderwerp wel aardrijkskundig is, geef dan aan op welk schaalniveau het speelt. 1. Besteding van zakgeld door jongeren Wel / Niet a.... b De vakantiebestemmingen van Nederlanders Wel / Niet a.... b De ontwikkeling van het stedelijk gebied in Amsterdam Wel / Niet a.... b Het nut van dierproeven voor cosmetica Wel / Niet a.... b De invloed van kolonialisme op de economische ontwikkeling van Indonesie Wel / Niet a.... b....

31 Bijlage 2.5 Opdracht Aardrijkskundige onderwerpen II. Les 3 Geef van de volgende onderwerpen aan of ze wel of niet geschikt zijn voor een aardrijkskundig onderzoek. Licht toe waarom bepaalde onderwerpen wel of niet geschikt zijn. 1. De gevolgen van voetbalvandalisme voor het imago van de sport De voor- en tegenargumenten van de aanleg van een derde Maasvlakte De invloed van algen in oceanen op het broeikaseffect De belangstelling van Nederlandse industriële bedrijven voor China De betekenis voor Nederland van de toelating van Oost-Europese landen tot de EU

32 Bijlage 2.6 Opdracht geografische werkwijzen. Les 4 a. Geef van de volgende vragen aan welk type vraag het is: Een beschrijvende, verklarende, voorspellende, waarderende of probleemoplossende vraag. b. Geef van de volgende vragen aan welke geografische werkwijze jij zou gebruiken om antwoord op de vraag te kunnen geven. 1. Hoe komt het dat Nederlanders naar steeds verdere bestemmingen op vakantie gaan? c.... d Hoe kan de fietsoute van huis naar school veiliger worden gemaakt? a.... b Wat kunnen de gevolgen van suburbanisatie zijn voor de dorpen rondom Den Haag? a.... b Wat is jouw mening over de uitbreiding van Schiphol met een extra landingsbaan? a.... b Welk type winkel komt in de Schilderswijk het meest voor? a.... b....

33 Bijlage 2.7 Controleopdracht geografische onderzoeksvraag. Les 6 Ontbossing Amazone neemt sterk toe BRUSSEL, 12 september 2014 (IPS ) Het tempo van de ontbossing in het Braziliaanse Amazonegebied is vorig jaar met meer dan een kwart toegenomen. Daarmee is het nog flink lager dan in voorgaande jaren. Op basis van Amerikaanse satellietbeelden berekent het Nationaal Instituut voor Ruimte Onderzoek (INPE) jaarlijks het oppervlak aan bos dat wordt gekapt in het Amazonegebied. Ontbossing wordt als zodanig geregistreerd als er een terrein van minimaal 6,25 hectare volledig is gekapt. Tussen augustus 2012 en juli 2013 was dat in totaal 5891 vierkante kilometer, of 29 procent meer dan in het jaar Rooskleurig In de deelstaat Mato Grosso werd zelfs 1139 vierkante kilometer gekapt, een toename van 50 procent. Koploper is Pará, waar 2346 vierkante kilometer werd gekapt. De cijfers zijn nog steeds rooskleurig vergeleken bij de jaren voor In 2004, het jaar voordat de dalende trend werd ingezet, werd nog 4,7 keer zo veel gekapt. De vooruitgang is te danken aan het actieplan tegen ontbossing dat de regering in dat jaar opstelde, aldus het INPE. Het Amazonegebied is het grootste regenwoud op aarde, ter grootte van 7 miljoen vierkante kilometer. 4,2 miljoen daarvan ligt in Brazilië. Naar schatting een vijfde van het woud is intussen verdwenen, wat grote gevolgen heeft voor de natuur, niet alleen voor de biodiversiteit, maar ook voor de kooldioxide die erdoor vrijkomt. Volgens Global Forest Watch, een internationaal monitoringsysteem, wordt de vooruitgang in het Amazonewoud deels tenietgedaan door de doorgaande boskap in de rest van Brazilië. De daling van de totale ontbossing in het land is veel minder sterk. Het INPE verwacht eind dit jaar de cijfers over het Amazonegebied tot juli 2014 te kunnen publiceren. Opdracht Bedenk een geschikte aardrijkskundige onderzoeksvraag bij de bovenstaande tekst.

34 Bijlage 3 Docentenhandleiding Voor u ligt een lessenserie van 6 lesuren in een 4Havo klas, gericht op het verkennen en beoefenen van het opstellen van een kwalitatief goede onderzoeksvraag ten behoeve van de praktische opdracht aardrijskunde. Les 1. De eerste les in een orienterende les. Er wordt verteld wat het nut van een praktische opdracht, als onderzoek, is en het belang van een goede geografische onderzoeksvraag daar bij. De te behalen lesdoelen en de benodigde materialen zijn hier onder in de uitsnede van de MDA-model aangegeven. Van belang is de leerlingen tegen het eind van deze eerste les een onderzoeksvraag op te laten stellen op basis van een krantenartikel (bijlage 2.1) en eigen inzicht. Nu de leerlingen op basis van eigen inzicht hebben nagedacht wat voor hen van belang is bij een onderzoeksvraag, is het tijd op basis van de literatuur eisen en richtlijnen aan de leerlingen deductief te onderwijzen. Daartoe worden de eisen en richtlijnen (bijlage 2.2) Docent: DJN Les 1 Datum: Tijd: 3 e uur. 50 minuten Klas: ZH4A Aantal lln: 17 Lesonderwerp Leskern (lesdoelen) Media, spullen, hulp Beschouwing op het nut van de praktische opdracht en de effecten van een goede onderzoeksvraag - De leerlingen kunnen aan het eind van de les benoemen hoe een onderzoeksvraag richting geeft aan de rest van de praktische opdracht. - De leerlingen kunnen de eisen en richtlijnen aan een goede onderzoeksvraag globaar benoemen en toepassen in analyse. - Aan het eind van de les hebben de leerlingen vanuit hun eigen ervaring een onderzoeksvraag opgesteld die geldt als nulmeting. - Powerpoint met uitleg over de praktische opdracht. - Eigen academische onderzoeken ter onderbouwing van het belang van de praktische opdracht. - Geografische teksten waar de leerlingen aardrijkskundige vragen bij bedenken (bijlage 2.1) - Stencil met de eisen en richtlijnen (bijlage 2.2) Les 2. De leerlingen hebben nu een beeld van de eisen en richtlijnen met betrekking tot een onderzoeksvraag. Maar hoe stellen ze er één op? Op basis van modeling laat de docent op het bord zien hoe bij een gegeven geografisch onderwerp, een geografische onderzoeksvraag opgesteld wordt. Het is van belang elke stap die de docent zet, expliciet te benoemen. Zodoende kunnen de leerlingen meeschrijven en een eigen stroomschema / stappenplan vormgeven hoe tot een geografische onderzoeksvraag te komen. De leerlingen kunnen het stencil met de richtlijnen en eisen samen met hun stappenplan gebruiken om te checken in hoeverre onderzoeksvragen goed zijn opgesteld. Daartoe wordt de opdracht beoordelen van onderzoeksvragen (bijlage 2.3) op papier uitgedeeld. Op basis van de klassikale evaluatie van de opdracht kunnen leerlingen peilen in hoeverre zij gebruik maken van de eisen en richtlijnen.

35 Docent: DJN Les 2 Datum: Tijd: 8 e uur. 50 minuten Klas: ZH4A Aantal lln: 17 Lesonderwerp Leskern (lesdoelen) Media, spullen, hulp Inzicht in eisen en richtlijnen ten behoeve van een kwalitatief goede geografische onderzoeksvraag. - Aan de hand van modelling het stappenplan achter een onderzoeksvraag achterhalen - Benoemen van de richtlijnen en eisen met betrekking tot de onderzoeksvraag. - Beoordelen van onderzoeksvragen uit de praktijk - Praktische opdrachten van vorig jaar. - Powerpoint met uitleg over de eisen en richtlijnenmet betrekking tot een geografische onderzoeksvraag. - Handouts van de eisen en richtlijnen (bijlage 2.2) printen - Opdracht beoordelen van onderzoeksvragen (bijlage 2.3) printen Les 3. Nu de eisen en richtlijnen bekend zijn, een stappenplan opgesteld is en de leerlingen op basis daarvan een oordeel hebben kunnen vellen over een aantal onderzoeksvragen uit de praktijk, is het tijd zelf aan de slag te gaan met het opstellen van onderzoeksvragen (het uitproberen van Marzano en Miedema, 2005). In de komende lessen staan de drie stelregels die Ebbens en Ettekoven (2009) onderscheiden voor het aanleren van vaardigheden: ondersteunen met voorbeelden, leren door te doen en feedback sessies in de klas, centraal. Les 3 gaat in op het ondersteunen met een voorbeeld. Op basis van modeling laat de docent wederom op het bord zien hoe bij een gegeven geografisch onderwerp, een geografische onderzoeksvraag opgesteld wordt. Aan de leerlingen de taak de stappen die de docent zet te beoordelen op basis van hun stappenplan en eisen en richtlijnen aan de onderzoeksvraag. Aan de hand van opdrachten (bijlagen 2.4 en 2.5) kan de leerling testen in hoeverre hij met het stroomschema uit de voeten komt. De leerling kan het stroomschema thuis aanpassen waar nodig. Docent: DJN Les 3 Datum: Tijd: 3 e uur. 50 minuten Klas: ZH4A Aantal lln: 17 Lesonderwerp Leskern (lesdoelen) Media, spullen, hulp Stroomschema ontwikkelen om te komen tot een stappenplan voor het opstellen van een geografische onderzoeksvraag. - Aan de hand van modelling het stappenplan controleren en de gemodelde onderzoeksvraag beoordelen. - Kunnen aangeven welke onderwerpen geschikt zijn voor aardrijkskundig onderzoek. - Kunnen beargumenteren op basis van de eisen en richtlijnen welke onderwerpen niet geschikt zijn. - De leerlingen kunnen werken vanuit geografische dimensies - De overige geografische werkwijzen zijn voor de leerlingen minder goed bekend. - Werkbladen voor de opdracht - Voldoende A3 vellen voor het tekenen van stroomschema s - Printen opdrachten in bijlagen 2.4 en 2.5

36 Les 4. Het belang van geografische vragen en geografische werkwijzen is naar voren gekomen in de eisen en richtlijnen, en zal naar verwachting verwerkt zijn in de stroomschema s van de leerlingen. In de les is er de ruimte opnieuw uitleg te geven over de geografische vragen en werkwijzen, waarna de leerlingen aan de slag gaan met een opdracht om impliciete geografische vragen en werkwijzen te herkennen. Leren door te doen (Ebbens & Ettekoven, 2009) staat in les 4 centraal. Controle of de leerling zelf geografische vragen en geografische werkwijzen kan aandragen wordt getoetst met een huiswerkopdracht waarbij de leerling op youtube een aardrijkskundig filmpje van circa 2 minuten moet opzoeken en daarbij een geografische onderzoeksvraag moet opstellen waarin de geografische vragen en werkwijzen zjn verwerkt. Daarnaast is van belang de leerlingen er op te attenderen dat zij volgende les de boeken landbouw in Europa en Indonesië Actueel meenemen. Docent: DJN Les 4 Datum: Tijd: 8 e uur. 50 minuten Klas: ZH4A Aantal lln: 17 Lesonderwerp Leskern (lesdoelen) Media, spullen, hulp Geografische werkwijzen gebruiken - Opstellen van een geografische onderzoeksvraag - Indelen van geografische vragen naar beschrijvend, verklarend, voorspellend, waarderend, probleemoplossend - Beredeneren vanuit de geografische werkwijzen ruimtelijke schaal, vergelijken en verbanden leggen. - Powerpointslides geografische vragen en geografische werkwijzen - Werkbladen met de opdrachten - adres op het bord schrijven Les 5 wordt geopend met een feedback sessie (Ebbens en Ettekoven, 2009) op de filmpjes en bijbehorende onderzoeksvragen die de leerlingen hebben opgestuurd. Afhankelijk van de tijd die het in beslag neemt de filmpjes te bekijken en onderzoeksvragen te bespreken lijkt het verstandig 3 a 4 onderzoeksvragen te behandelen. Daarna is er ruimte voor de leerlingen om zich te verdiepen in interessante onderwerpen die worden aangesneden in de boeken Landbouw in Europa en Indonesië Actueel, waar de praktische opdracht op gebaseerd zal zijn. De leerlingen gebruiken hun stroomschema en de eisen en richtlijnen aan een onderzoeksvraag om een geschikt onderwerp te vinden die zij voor volgende les bepaald moeten hebben. Docent: DJN Les 5 Datum: Tijd: 3 e uur. 50 minuten Klas: ZH4A Aantal lln: 17 Lesonderwerp Leskern (lesdoelen) Media, spullen, hulp Beoordelen van geografische onderzoeksvragen - De leerlingen kunnen een onderzoeksvraag van een klasgenoot beoordelen aan de hand van goede argumenten. - De leerlingen hebben aan het eind van de les een beeld - Opgestuurde filmpjes en vragen klaarzetten - De boeken landbouw in Europa en Indonesië Actueel In les 6 staat de toetsing centraal. In de les worden leerlingen apart genomen van wie het komen tot een onderzoeksvraag middels hardop denken wordt geanalyseerd. Voor leerlingen die al in een gevorderd stadium

Ontwerponderzoek paper 2 Geografische informatievaardigheden in 5 VWO

Ontwerponderzoek paper 2 Geografische informatievaardigheden in 5 VWO Ontwerponderzoek paper 2 Geografische informatievaardigheden in 5 VWO Student: Vincent van der Maaden, MSc Studentnummer: 5783070 Opleiding: Interfacultaire lerarenopleiding, UvA Vakgebied: Aardrijkskunde

Nadere informatie

Titel In drie fasen de inkomstenbelastingen berekenen: P2. Loon- en inkomstenbelasting. Interfacultaire Lerarenopleidingen, Universiteit van Amsterdam

Titel In drie fasen de inkomstenbelastingen berekenen: P2. Loon- en inkomstenbelasting. Interfacultaire Lerarenopleidingen, Universiteit van Amsterdam Auteur: Hofstee, Rémon (R.H.) Vakgebied Algemene Economie Titel In drie fasen de inkomstenbelastingen berekenen: P2. Onderwerp Opleiding Loon- en inkomstenbelasting Doelgroep VMBO- GTL, leerjaar 4 Sleuteltermen

Nadere informatie

Interfacultaire Lerarenopleidingen, Universiteit van Amsterdam

Interfacultaire Lerarenopleidingen, Universiteit van Amsterdam Ontwerponderzoek Naam auteur Mariëlle Kruithof Vakgebied Wiskunde Titel Onderwerp Opleiding Het toewijzingsprobleem, een kijkje in de wiskunde buiten de middelbare school. Het behandelen van de Hongaarse

Nadere informatie

Tijd: 8:30. Klas: 3HVc 9:10. Beginsituatie Leerlingen hebben week hiervoor toets seksualiteit gehad (zie paper 1)

Tijd: 8:30. Klas: 3HVc 9:10. Beginsituatie Leerlingen hebben week hiervoor toets seksualiteit gehad (zie paper 1) Lesplan les 1 Seksualiteit: Grenzen en Wensen Tijd: 8:30 Klas: 3HVc Aantal lln: 15 Introductie van de lessenserie: grenzen en wensen Beginsituatie Leerlingen hebben week hiervoor toets seksualiteit gehad

Nadere informatie

Docentenhandleiding, Leren Modelleren. Amsterdam, 27 maart Inleiding

Docentenhandleiding, Leren Modelleren. Amsterdam, 27 maart Inleiding Docentenhandleiding, Leren Modelleren Amsterdam, 27 maart 2014 Inleiding Deze docentenhandleidng behoort bij mijn ontwerpopdracht Leren Modelleren die ik eind 2013, begin 2014 scheef in het kader van mijn

Nadere informatie

BIJLAGEN DOCENTENHANDLEIDING. Doel van de lessenserie

BIJLAGEN DOCENTENHANDLEIDING. Doel van de lessenserie BIJLAGEN DOCENTENHANDLEIDING Doel van de lessenserie De lessenserie is ontworpen met het oog op inzicht te geven over het schrijfproces. Als de leerlingen nu weten hoe een tekst te schrijven en die kennis

Nadere informatie

0. LESVOORBEREIDING. Bij kennis verwerven en integreren

0. LESVOORBEREIDING. Bij kennis verwerven en integreren LESMODEL DIRECTE INSTRUCTIE Gebaseerd op: Ebbens e.a., Effectief leren in de les; R.J. Marzano, W. Miedema, Leren in vijf dimensies. Zie ook: www.histopia.nl docenten lesmodel (Bas van der Meijden). 0.

Nadere informatie

Richtlijn Het Activerende Directe Instructie Model

Richtlijn Het Activerende Directe Instructie Model Richtlijn Het Activerende Directe Instructie Model Omschrijving Verwijzing naar Doelgroep Opsteller Intern document die uitleg geeft over het activerende directe instructiemodel. Vaardigheidsmeter Betrokken

Nadere informatie

LESSENSERIE 4: CKV-NL Recensie schrijven Lesplannen

LESSENSERIE 4: CKV-NL Recensie schrijven Lesplannen LESSENSERIE 4: CKV-NL Recensie schrijven Lesplannen Algemene gegevens Docent Evah den Boer School Helen Parkhurst Titel lessenserie Recensie schrijven CKV/NETL Klas (en niveau) 4 vwo Aantal leerlingen

Nadere informatie

Grafieken, samenwerkend leren, hardop denken, stappenplan

Grafieken, samenwerkend leren, hardop denken, stappenplan PAPER 3 ONTWERPRAPPORT Naam auteur(s) Vakgebied Titel Onderwerp Opleiding Doelgroep Sleuteltermen Bibliografische referentie Marlinda van Rooijen Steltenpool, drs Economie Grafieken en betekenis Marktvraag

Nadere informatie

Verslag Aardrijkskunde Lesvoorbereiding les 1

Verslag Aardrijkskunde Lesvoorbereiding les 1 Verslag Aardrijkskunde Lesvoorbereiding les 1 Verslag door J. 875 woorden 26 oktober 2016 5,5 1 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde Lesvoorbereiding Verantwoording (waarom ga je dit doen) Beginsituatie

Nadere informatie

Paper 2: Ontwerp. Samenvatting paper 1: Ontwerphypothese:

Paper 2: Ontwerp. Samenvatting paper 1: Ontwerphypothese: Paper 2: Ontwerp Samenvatting paper 1: Ontwerphypothese: Als ik bij het onderwerp radioactiviteit de leerlingen van klas 3A3 praktische opdrachten geef zodat ze actief met de leerstof bezig zijn, dan gaat

Nadere informatie

Interfacultaire Lerarenopleidingen, Universiteit van Amsterdam

Interfacultaire Lerarenopleidingen, Universiteit van Amsterdam Paper 3: Onderzoeksinstrumenten Aantal woorden (exclusief bijlage, literatuur en samenvatting): 581 Jeffrey de Jonker Naam auteur(s) Vakgebied Titel Onderwerp Opleiding Jeffrey de Jonker Biologie Differentiëren

Nadere informatie

Ontwerponderzoek Berekenen netto cashdividend per aandeel. Papers 1 t/m 5

Ontwerponderzoek Berekenen netto cashdividend per aandeel. Papers 1 t/m 5 Ontwerponderzoek Berekenen netto cashdividend per aandeel. Papers 1 t/m 5 Naam auteur(s) Saskia Ruurs, drs Vakgebied Management & Organisatie Titel Berekenen netto cashdividend per aandeel. Onderwerp Berekenen

Nadere informatie

Bijlage: Lesplannen en docentenhandleiding

Bijlage: Lesplannen en docentenhandleiding Bijlage: Lesplannen en docentenhandleiding klas: vwo 4 Lesnummer: 1 Datum: Tijd: Aantal lln: 27 Leskern 1 (lesdoelen) Intake toets: inventariseren van voorkennis eind vwo 4. Leerlingen hebben dit jaar

Nadere informatie

D.1 Motiveren en inspireren van leerlingen

D.1 Motiveren en inspireren van leerlingen DIDACTISCHE BEKWAAMHEID D.1 Motiveren en inspireren van leerlingen Resultaat De leraar motiveert leerlingen om actief aan de slag te gaan. De leraar maakt doel en verwachting van de les duidelijk zorgt

Nadere informatie

Ontwerponderzoek Paper 4: Uitvoering

Ontwerponderzoek Paper 4: Uitvoering Ontwerponderzoek Paper 4: Uitvoering Naam auteur: Eveline Schaaf Vakgebied: Wiskunde Titel: Differentiëren om vwo niveau te behouden Onderwerp Een tweefasen vwo klas met havisten Opleiding Interfacultaire

Nadere informatie

BIJLAGE 1.1 Lesplan les 1

BIJLAGE 1.1 Lesplan les 1 BIJLAGE 1.1 Lesplan les 1 Datum: 12-05- 2014 Tijd: 11.40-12.40 Klas: 3hvD Aantal aanwezigen: 24 Lesonderwerp Talen in Spaanstalige landen; reizen in Latijns-Amerika Beginsituatie (De lln voelt, vindt,

Nadere informatie

Ontwerp onderzoek. Probleem beschrijving. Probleemanalyse. Karen Werter, Lesonderwerp: Sparen en lenen

Ontwerp onderzoek. Probleem beschrijving. Probleemanalyse. Karen Werter, Lesonderwerp: Sparen en lenen Ontwerp onderzoek Lesonderwerp: Sparen en lenen Probleem beschrijving In de eerste economie les die de leerlingen in de derde klas hadden heb ik het woord economie op het bord geschreven en door middel

Nadere informatie

Ontwerponderzoek Paper 4: Uitvoering

Ontwerponderzoek Paper 4: Uitvoering Ontwerponderzoek Paper 4: Uitvoering Naam auteur(s) A. Sturm, drs Vakgebied Management & Organisatie Titel Stappenplan als oplossingsstrategie voor vraagstukken hypothecaire leningen Onderwerp Probleem

Nadere informatie

Paper 4: Uitvoeringsfase. Management & Organisatie

Paper 4: Uitvoeringsfase. Management & Organisatie Paper 4: Uitvoeringsfase Naam auteur L. A. Molijn MSc. Vakgebied Management & Organisatie Titel Geld & Rente Onderwerp Enkelvoudige & Samengestelde interest Opleiding Interfacultaire Lerarenopleidingen,

Nadere informatie

Lesplanformulier. Les wordt gegeven in een open ruimte met ronde tafels en een computergedeelte. Een les duurt 50 minuten

Lesplanformulier. Les wordt gegeven in een open ruimte met ronde tafels en een computergedeelte. Een les duurt 50 minuten Lesplanformulier naam student : Aukelien Stalman opleiding : docent GZW jaar : 3 naam school : Gomarus College Assen coach : klas : 1 datum van de les: mei 2017 Lesonderwerp: Biologie stevigheid en beweging

Nadere informatie

Zelfgestuurd leren met Acadin

Zelfgestuurd leren met Acadin Zelfgestuurd leren met Acadin 1. Wat is zelfgestuurd leren? Zelfgestuurd leren wordt opgevat als leren waarbij men zelfstandig en met zin voor verantwoordelijkheid de sturing voor de eigen leerprocessen

Nadere informatie

Ontwerponderzoek Paper 2: Ontwerpplan

Ontwerponderzoek Paper 2: Ontwerpplan Ontwerponderzoek Paper 2: Ontwerpplan Naam auteur(s) A. Sturm, drs. Vakgebied Management & Organisatie Titel Stappenplan als oplossingsstrategie voor vraagstukken hypothecaire leningen Onderwerp Stappenplan

Nadere informatie

Titel Stap voor stap de inkomstenbelasting berekenen. P1. Loon- en inkomstenbelasting. Interfacultaire Lerarenopleidingen, Universiteit van Amsterdam

Titel Stap voor stap de inkomstenbelasting berekenen. P1. Loon- en inkomstenbelasting. Interfacultaire Lerarenopleidingen, Universiteit van Amsterdam Auteur: Hofstee, Rémon (R.H.) Vakgebied Algemene Economie Titel Stap voor stap de inkomstenbelasting berekenen. P1. Onderwerp Opleiding Loon- en inkomstenbelasting Doelgroep VMBO- GTL, leerjaar 4 Sleuteltermen

Nadere informatie

Docent: Eva Lems Datum: Tijd: 8.30 Klas: H3C Aantal lln: 26

Docent: Eva Lems Datum: Tijd: 8.30 Klas: H3C Aantal lln: 26 plan 1 i Docent: Eva Lems Datum: Tijd: 8.30 Klas: H3C Aantal lln: 26 onderwerp Beginsituatie kern Leerdoelen Docentdoelen ADHD Leerlingen hebben een hoofdstuk over gedrag gehad, maar vinden de relatie

Nadere informatie

Opbrengstgericht werken bij andere vakken. Martine Amsing, Marijke Bertu, Marleen de Haan

Opbrengstgericht werken bij andere vakken. Martine Amsing, Marijke Bertu, Marleen de Haan Opbrengstgericht werken bij andere vakken Martine Amsing, Marijke Bertu, Marleen de Haan Doel Leerkrachten kunnen een les tekenen of geschiedenis ontwerpen volgens de uitgangspunten van OGW die ze direct

Nadere informatie

Hieronder staat het MDA schema van de gegeven les op het ILO bij de medestudenten en de leerlingopdrachten.

Hieronder staat het MDA schema van de gegeven les op het ILO bij de medestudenten en de leerlingopdrachten. L&I4 V Memo C. Klaver & M. Steltenpool Gegeven les: Hieronder staat het MDA schema van de gegeven les op het ILO bij de medestudenten en de leerlingopdrachten. Docent: Marlinda Steltenpool en Kees Klaver

Nadere informatie

Motivatie verhogen door activerende leertaken en het vergroten van de leerlingbetrokkenheid

Motivatie verhogen door activerende leertaken en het vergroten van de leerlingbetrokkenheid Motivatie verhogen door activerende leertaken en het vergroten van de leerlingbetrokkenheid Sleuteltermen: Motivatie, activerend, betrokkenheid, Ontwerponderzoek Paper 1+2+3 24 maart 2015 Vakgebied Natuurkunde

Nadere informatie

Demografie en het dagelijks leven. Een vergelijking van, Ethiopië, Botswana, Qatar en Nederland.

Demografie en het dagelijks leven. Een vergelijking van, Ethiopië, Botswana, Qatar en Nederland. Demografie en het dagelijks leven. Een vergelijking van, Ethiopië, Botswana, Qatar en Nederland. Anita van Leeuwen-Kobus Titel Onderwerp Opleiding Student Demografie en het dagelijks leven. Een vergelijking

Nadere informatie

Marzano (2003) Scholen maken het verschil

Marzano (2003) Scholen maken het verschil Programma Effectieve directe instructie Opfrismiddag 20 oktober 2010 Dortie Mijs Wat is het IGDI-model? Verdieping op twee aspecten: - Doelen formuleren - Werken met IGDI in een combinatiegroep Voorbereiden

Nadere informatie

Spanningsveld: theorie en praktijk

Spanningsveld: theorie en praktijk Universiteit van Amsterdam Interfacultaire lerarenopleiding MA Leraar VHO in Kunstgeschiedenis en Culturele en Kunstzinnige Vorming/Kunst Algemeen Ontwerponderzoek Bijlagen paper 2, 3 en 5 Spanningsveld:

Nadere informatie

Datum: Les in reeks (nr1): Beginsituatie: wat is de aanpak van de kandidaten bij het beantwoorden van examenvragen

Datum: Les in reeks (nr1): Beginsituatie: wat is de aanpak van de kandidaten bij het beantwoorden van examenvragen LESPLANNEN MAATSCHAPPIJWETENSCHAPPEN EXAMENTRAINING2 HAVO/VWO Leerdoelen les 1: Kandidaten reflecteren op: o welke strategie ze gebruiken om een examenvraag te kunnen beantwoorden o hoe ze met bronnen

Nadere informatie

op (afnemende) sturing Een interventie gericht op docenten bij het opleiden en begeleiden van studenten naar zelfstandig beroepsbeoefenaars.

op (afnemende) sturing Een interventie gericht op docenten bij het opleiden en begeleiden van studenten naar zelfstandig beroepsbeoefenaars. op (afnemende) sturing Een interventie gericht op docenten bij het opleiden en begeleiden van studenten naar zelfstandig beroepsbeoefenaars. Auteur: Anneke Lucassen Zelfevaluatie begeleiden bij zelfstandig

Nadere informatie

Ontwerp Onderzoek: Paper 3: Onderzoeksinstrumenten. Leraren Opleiding. Management & Organisatie

Ontwerp Onderzoek: Paper 3: Onderzoeksinstrumenten. Leraren Opleiding. Management & Organisatie Ontwerp Onderzoek: Paper 3: Onderzoeksinstrumenten Leraren Opleiding Management & Organisatie Naam auteur(s) Vakgebied Bart Deelen M&O Student nr 10761799 Titel Onderwerp Opleiding Doelgroep Procent rekenen

Nadere informatie

Startbijeenkomst ptaak jaar 2. Ontwerpen en innoveren

Startbijeenkomst ptaak jaar 2. Ontwerpen en innoveren Startbijeenkomst ptaak jaar 2 Ontwerpen en innoveren Wat is het doel? Hoe gaan we dat doel bereiken? Met extra aandacht voor Ontwerponderzoek Dataverzamelingsmethoden Interviewen Toetsen van leereffect

Nadere informatie

Leerwerkstage 1. voorbereiden, uitvoeren en evalueren lesactiviteiten. Project: informatievaardigheden (mediawijsheid)

Leerwerkstage 1. voorbereiden, uitvoeren en evalueren lesactiviteiten. Project: informatievaardigheden (mediawijsheid) Leerwerkstage 1 voorbereiden, uitvoeren en evalueren lesactiviteiten Project: informatievaardigheden (mediawijsheid) Activiteiten tijdens de stage Eerst geven we een globaal overzicht van de verschillende

Nadere informatie

Contextgericht leren: leren met behulp van je eigen onderneming

Contextgericht leren: leren met behulp van je eigen onderneming Contextgericht leren: leren met behulp van je eigen onderneming PAPER 2 - ONTWERP Naam: Luuk Schoenmakers Vakgebied: Management & Organisatie Titel: Contextgericht leren: leren met behulp van je eigen

Nadere informatie

Algemene gegevens Safrien van de Leemkolk Montessori Lyceum Herman Jordan Leerlingen leren correct formuleren in het genre vergelijken

Algemene gegevens Safrien van de Leemkolk Montessori Lyceum Herman Jordan Leerlingen leren correct formuleren in het genre vergelijken LESPLANNEN AK: Vergelijking twee Europese landen in de brugklas Algemene gegevens Docent Safrien van de Leemkolk School Montessori Lyceum Herman Jordan Titel lessenserie Leerlingen leren correct formuleren

Nadere informatie

Welkom bij de workshop van groep 7 8!

Welkom bij de workshop van groep 7 8! Welkom bij de workshop van groep 7 8! Doelen van deze ouderavond: U krijgt een idee hoe uw kind les krijgt in groep 7 of 8. U ervaart zelf de manier waarop wij lesgeven (directe instructiemodel). U krijgt

Nadere informatie

Interfacultaire Lerarenopleidingen, Universiteit van Amsterdam. Literatuur, leeservaring, dialogisch leren, kwestie

Interfacultaire Lerarenopleidingen, Universiteit van Amsterdam. Literatuur, leeservaring, dialogisch leren, kwestie Iris Hoogendoorn 5617596 Schoolvak Nederlands Ontwerponderzoek paper 3: onderzoeksopzet Ontwerprapport Naam auteur(s) Vakgebied Titel Onderwerp Opleiding Doelgroep Sleuteltermen Bibliografische referentie

Nadere informatie

Halloween en Sint-Maarten beschrijven

Halloween en Sint-Maarten beschrijven Halloween en Sint-Maarten beschrijven Taalhandeling: Beschrijven Beschrijven ervaarles Schrijftaak: Beschrijven en vergelijken van Halloween en Sintinstructieles oefenles Maarten Lesdoel: Leerlingen oefenen

Nadere informatie

Les 1 Inkomstenbelasting

Les 1 Inkomstenbelasting Les 1 Inkomstenbelasting Docent: Rémon Hofstee Datum: 23-4- 13 Tijd: 9.25 10.15 Lesonderwerp Directe belasting, belasting op inkomen, belastbaar inkomen Beginsituatie Leskern 1 Leerdoelen Docentdoelen

Nadere informatie

Ontwerponderzoek Paper 3: Onderzoeksplan

Ontwerponderzoek Paper 3: Onderzoeksplan Ontwerponderzoek Paper 3: Onderzoeksplan Naam auteur(s) Vakgebied Titel A. Sturm, drs. Management & Organisatie Stappenplan als oplossingsstrategie voor vraagstukken hypothecaire leningen Onderwerp Probleem

Nadere informatie

Hoe een training in metacognitieve vaardigheden leerlingen en docenten helpt! Bijeenkomst 2

Hoe een training in metacognitieve vaardigheden leerlingen en docenten helpt! Bijeenkomst 2 Hoe een training in metacognitieve vaardigheden leerlingen en docenten helpt! Bijeenkomst 2 Rodica Ernst-Militaru R.Ernst@udenscollege.nl Plonie Nijhof nyh@hermannwesselinkcollege.nl Deze bijeenkomst 14:00-15:15

Nadere informatie

Docentenhandleiding Anke Veenstra Algemene economie & Bedrijfseconomie Kennisbasis BE 03-04-2013

Docentenhandleiding Anke Veenstra Algemene economie & Bedrijfseconomie Kennisbasis BE 03-04-2013 Docentenhandleiding Anke Veenstra Algemene economie & Bedrijfseconomie Kennisbasis BE 03-04-2013 Inhoudsopgave Inleiding... 3 Les 1... 4 Les 2... 7 Les 3... 10 Les 4... 13 Les 5... 15 Beoordeling... 17

Nadere informatie

Instapmodule Niveau A2

Instapmodule Niveau A2 Instapmodule Niveau A2 Instapmodule ter voorbereiding op Nieuwsrekenen in het s(b)o september 2013 www. nieuwsbegrip.nl Gebruikswijzer Inleiding Deze instapmodule is bedoeld als voorbereiding op het Nieuwsrekenen

Nadere informatie

Leren & Instructie 3 ONTWERPOPDRACHT: HERONTWERPEN

Leren & Instructie 3 ONTWERPOPDRACHT: HERONTWERPEN Leren & Instructie 3 ONTWERPOPDRACHT: HERONTWERPEN Context In L&I 1 en 2 heb je je bekwaamd in het model didactische analyse voor je lesvoorbereidingen; in de praktijk heb je flink wat ervaring opgedaan

Nadere informatie

Project Landelijke Database NBMs in de WEconomy

Project Landelijke Database NBMs in de WEconomy DOCENTENINSTRUCTIE Project Landelijke Database NBMs in de WEconomy V3, 1 september 2015 Hierbij een korte handleiding voor docenten die met hun studenten gaan werken in het kader van het project Landelijke

Nadere informatie

ONTWERP JE EIGEN FORMATIEVE WERKVORM

ONTWERP JE EIGEN FORMATIEVE WERKVORM ONTWERP JE EIGEN FORMATIEVE WERKVORM BESCHRIJVING OPDRACHT In deze opdracht ga je aan de slag met het ontwikkelen van en die je meteen de volgende dag in kunt zetten. Aan de hand van concrete voorbeelden

Nadere informatie

Het verbeteren van zelfwerkzaamheid van 2 havo/vwo leerlingen.

Het verbeteren van zelfwerkzaamheid van 2 havo/vwo leerlingen. Bonaventuracollege Leiden Het verbeteren van zelfwerkzaamheid van 2 havo/vwo leerlingen. Advies voor docenten Sanne Macleane 2015 Inhoudsopgave Inleiding... 3 De opbouwende leerlijn van het zelfstandig

Nadere informatie

Wiskunde: vakspecifieke toelichting en tips

Wiskunde: vakspecifieke toelichting en tips Wiskunde: vakspecifieke toelichting en tips Met deze voorbeelden van taken voor de wiskundelessen willen wij verschillende ideeën illustreren. Ten eerste geven zij een idee wat bedoeld wordt met hele-taakeerst

Nadere informatie

Kwartet Hofcultuur. Willemien Cuijpers en Marie Thérèse van de Kamp, Interfacultaire Lerarenopleiding, UvA

Kwartet Hofcultuur. Willemien Cuijpers en Marie Thérèse van de Kamp, Interfacultaire Lerarenopleiding, UvA Expertisecentrum Kunsttheorie www.expertisecentrum-kunsttheorie.nl. Kwartet Hofcultuur Middels deze opdracht vatten de leerlingen eerst voor henzelf een aantal belangrijke aspecten omtrent de kunst en

Nadere informatie

Interfacultaire Lerarenopleidingen, Universiteit van Amsterdam. Onderzoeksvragen; onderzoeksvaardigheden; geografische vragen.

Interfacultaire Lerarenopleidingen, Universiteit van Amsterdam. Onderzoeksvragen; onderzoeksvaardigheden; geografische vragen. ONTWERPRAPPORT Naam auteur(s) Vakgebied Bart Laan Aardrijkskunde Titel Onderzoeksvragen formuleren, paper 2 Onderwerp Opleiding Doelgroep Sleuteltermen Het formuleren van onderzoeksvragen Interfacultaire

Nadere informatie

Sita (VWO2) Aaron Sams. Natuurkunde en Flipping the Classroom

Sita (VWO2) Aaron Sams. Natuurkunde en Flipping the Classroom Natuurkunde en Flipping the Classroom De lespraktijk van een natuurwetenschappelijk vak zoals natuurkunde bestaat gewoonlijk uit klassikale instructie, practicum en het verwerken van opdrachten. In de

Nadere informatie

Nationaal Gevangenismuseum Gevangen in beeld

Nationaal Gevangenismuseum Gevangen in beeld Nationaal Gevangenismuseum Gevangen in beeld Groep 8 Les 1. Boeven in beeld Les 1. Boeven in beeld Nationaal Gevangenismuseum Groep 8 120 minuten Samenvatting van de les De les begint met een klassikaal

Nadere informatie

Ontwerponderzoek Paper 2: Ontwerp

Ontwerponderzoek Paper 2: Ontwerp Ontwerponderzoek Paper 2: Ontwerp Naam auteur: Eveline Schaaf Vakgebied: Wiskunde Titel: Differentiëren om vwo niveau te behouden Onderwerp Een tweefasen vwo klas met havisten Opleiding Interfacultaire

Nadere informatie

Ontwerprapport Naam auteur(s) Ronald Kuijper Vakgebied

Ontwerprapport Naam auteur(s) Ronald Kuijper Vakgebied Ontwerprapport Naam auteur(s) Ronald Kuijper Vakgebied M&O Titel Rechtsvormen in context. Onderwerp Contextgerichte aanpak bij het onderwerp rechtsvormen. Opleiding Interfacultaire Lerarenopleidingen,

Nadere informatie

Taken Leren en Instructie (L&I) 1 t/m 3

Taken Leren en Instructie (L&I) 1 t/m 3 Taken Leren en Instructie (L&I) 1 t/m 3 Het hele eerste semester staat in het teken van het leren ontwerpen van lessen. Als kapstok gebruiken we het Model Didactische Analyse (MDA). De bouwstenen van dit

Nadere informatie

Naam:. Namen groepsleden:... Begeleider:

Naam:. Namen groepsleden:... Begeleider: Naam:. Klas: Namen groepsleden:........ Begeleider: 1 Inleiding In deze projectweek ga je onderzoek doen. Dit onderzoek is ter voorbereiding op het sectorwerkstuk in de vierde klas. Dit boekje is jouw

Nadere informatie

Paper 1: Ontwerprapport. Management & Organisatie

Paper 1: Ontwerprapport. Management & Organisatie Paper 1: Ontwerprapport Naam auteur L. A. Molijn MSc. Vakgebied Management & Organisatie Titel Geld & Rente Onderwerp Enkelvoudige & Samengestelde interest Opleiding Interfacultaire Lerarenopleidingen,

Nadere informatie

Docentenhandleiding Basisagenda '17-'18

Docentenhandleiding Basisagenda '17-'18 Docentenhandleiding Basisagenda '17-'18 Een (digitale) agenda is voor de meeste volwassenen onmisbaar, maar voor kinderen is het gebruik ervan niet vanzelfsprekend. Zij moeten leren een agenda in te vullen

Nadere informatie

Taken Leren en Instructie - 1 -

Taken Leren en Instructie - 1 - Taken Leren en Instructie - 1 - Taken Leren en Instructie (L&I) 1 t/m 3 Het hele eerste semester staat in het teken van het leren ontwerpen van lessen. Als kapstok gebruiken we het Model Didactische Analyse

Nadere informatie

Basisdocument instructie in een stamgroep. Instructie en groepsnormen

Basisdocument instructie in een stamgroep. Instructie en groepsnormen Basisdocument instructie in een stamgroep Instructie en groepsnormen Onderzoek naar effectief onderwijzen heeft een aantal onderwijsgedragingen geïdentificeerd, die tezamen kunnen worden getypeerd als

Nadere informatie

Mens en Natuur, Natuurkunde. VO onderbouw (havo/vwo) 2-3 lesuren

Mens en Natuur, Natuurkunde. VO onderbouw (havo/vwo) 2-3 lesuren De sneeuwpop Voor de docent Vak(gebied) Schooltype / afdeling Mens en Natuur, Natuurkunde VO onderbouw (havo/vwo) Leerjaar 1 Tijdsinvestering Vakinhoud 2-3 lesuren Warmtegeleiding en -isolatie in dagelijkse

Nadere informatie

Les Rekenen en BVO De pakjes van Sinterklaas

Les Rekenen en BVO De pakjes van Sinterklaas Les Rekenen en BVO De pakjes van Sinterklaas In deze twee lessen gaan de leerlingen rekenen. Het thema rondom deze lessen zijn de pakjes van Sinterklaas. Dit is meteen de belevingswereld van de leerlingen

Nadere informatie

Datum: Aantal leerlingen: 14 Tijd: 08:55 09:40 Klas: B1B

Datum: Aantal leerlingen: 14 Tijd: 08:55 09:40 Klas: B1B Lesvoorbereiding Zakelijke gegevens Naam student: Kyra Stevens Stageschool: Candea College Iselinge klas: VR4A Mentor/mentrix: Peter Heldoorn & Jan Stevens Datum: 28-01-2015 Aantal leerlingen: 14 Tijd:

Nadere informatie

Opbrengstgericht omgaan met verschillen. Bijeenkomst 4 Onderwijsbehoeften en differentiatievormen: differentiatie bij verwerking

Opbrengstgericht omgaan met verschillen. Bijeenkomst 4 Onderwijsbehoeften en differentiatievormen: differentiatie bij verwerking Opbrengstgericht omgaan met verschillen Bijeenkomst 4 Onderwijsbehoeften en differentiatievormen: differentiatie bij verwerking Programma Doelen en programma toelichten Terugblik op huiswerkopdracht Een

Nadere informatie

Opbrengstgericht omgaan met verschillen. Bijeenkomst 3 Onderwijsbehoeften en differentiatievormen: differentiatie in instructie

Opbrengstgericht omgaan met verschillen. Bijeenkomst 3 Onderwijsbehoeften en differentiatievormen: differentiatie in instructie Opbrengstgericht omgaan met verschillen Bijeenkomst 3 Onderwijsbehoeften en differentiatievormen: differentiatie in instructie Programma Doelen en programma toelichten Terugblik op huiswerkopdracht Wat

Nadere informatie

Creativiteit, kun je dat afdwingen?

Creativiteit, kun je dat afdwingen? Creativiteit, kun je dat afdwingen? Over procesgerichte didactiek, de didactiek van creativiteit, eigenaarschap en betrokkenheid www.kunstedu.nl procesgerichte didactiek proces van de kunstenaar zelf ondergaan

Nadere informatie

Hoe leer ik kinderen rekenen in groep 3 en 4? Weekschema PABWJ314X1 2015-2016

Hoe leer ik kinderen rekenen in groep 3 en 4? Weekschema PABWJ314X1 2015-2016 Hoe leer ik kinderen rekenen in groep 3 en 4? Weekschema PABWJ314X1 2015-2016 Cursusdoelen 1. De student heeft kennis van getalfuncties, inzicht in de telrij, (structuur van) getallen en getalrelaties

Nadere informatie

Instapmodule Niveau AA

Instapmodule Niveau AA Instapmodule Niveau AA Instapmodule ter voorbereiding op Nieuwsrekenen in het S(B)O: Geleid probleemoplossen augustus 2012 www. nieuwsrekenen.nl Inhoudsopgave Gebruikswijzer... 3 Deel 1: Samen... 4 Deel

Nadere informatie

Zelfgestuurd werken bevorderen door teamteachen

Zelfgestuurd werken bevorderen door teamteachen volgende Zelfgestuurd werken bevorderen door teamteachen Eindrapportage onderzoek Toekomstgericht Onderwijs Inhoud Onderzoek Toekomstgericht Onderwijs door Kohnstamm Instituut Schoolportret Herbert Vissers

Nadere informatie

Handleiding voor docenten

Handleiding voor docenten Handleiding voor docenten T.P.M. Toonen 01-05-2015 De website waarmee leerlingen een eigen radiostation beginnen! Techniekproject voor vmbo2 KB/TL volgens Strategische instructie. Inhoud Inleiding 2 Leerdoelen

Nadere informatie

Voorbeeld lesbrief. Van je fouten leer je het meest! Lesduur 25 minuten

Voorbeeld lesbrief. Van je fouten leer je het meest! Lesduur 25 minuten Voorbeeld lesbrief Van je fouten leer je het meest! Lesduur 25 minuten Voorbereiding De eerste klas heeft de opdracht gekregen om voor deze les een gemaakte toets van > mee te nemen. Deze toets

Nadere informatie

Docentenhandleiding veldwerk

Docentenhandleiding veldwerk Docentenhandleiding veldwerk Inhoudsopgave 2 Les 1 3 Les 2 5 Veldwerk 7 Les 3 Les 4 ~ 1 ~ In deze docentenhandleiding kun je een aantal zaken vinden die over de lessen gaan. Zo kun je steeds een vast aantal

Nadere informatie

Stappenplan: maken van een beloningskaart Je kind stimuleren door aanmoediging

Stappenplan: maken van een beloningskaart Je kind stimuleren door aanmoediging Info@piresearch.nl www.piresearch.nl Stappenplan: maken van een beloningskaart Je kind stimuleren door aanmoediging Een beloningskaart helpt ouders gericht aandacht te besteden aan gewenst gedrag van hun

Nadere informatie

Project Check de Stadsvergroening Handleiding en opzet

Project Check de Stadsvergroening Handleiding en opzet Project Check de Stadsvergroening Handleiding en opzet Contents Introductie... 2 Waarom doen jullie mee?... 2 Meten is weten... 2 Opbouw van deze handleiding... 2 Module opbouw... 3 Lesaanpak... 3 Lesopbouw...

Nadere informatie

Leerwerktaak: Verhaaltjessom oplossen aanleren

Leerwerktaak: Verhaaltjessom oplossen aanleren Leerwerktaak: oplossen aanleren Titel Gekoppeld aan beroepstaak OWE ILS-wi 614 Gekoppeld aan de volgende competenties(s) Niveau Geschikt voor de volgende vakken Ontwerper/ ontwerpgroep/ sectie/ school

Nadere informatie

Handleiding Les 1: Een verklarende tekst schrijven over waarom er onrust is in Oekraïne

Handleiding Les 1: Een verklarende tekst schrijven over waarom er onrust is in Oekraïne Handleiding Les 1: Een verklarende tekst schrijven over waarom er onrust is in Oekraïne Deze schrijfles is dit jaar de tweede waarin leerlingen oefenen in het genre verklaren. Het is een instructieles,

Nadere informatie

Migratie. Ik vertrek - Zij vertrokken 2 HAVO\VWO. docentenhandleiding

Migratie. Ik vertrek - Zij vertrokken 2 HAVO\VWO. docentenhandleiding Migratie Ik vertrek - Zij vertrokken 2 HAVO\VWO docentenhandleiding Colofon Deze lessen zijn gemaakt in opdracht van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Realisatie: Codename Future: www.codenamefuture.nl

Nadere informatie

Tekstbegrip bij 4 havo. Interfacultaire Lerarenopleiding, Universiteit van Amsterdam

Tekstbegrip bij 4 havo. Interfacultaire Lerarenopleiding, Universiteit van Amsterdam Naam auteur(s) Vakgebied Titel Onderwerp Opleiding Doelgroep Sleuteltermen Links Bibliografische referentie Annette van Baalen Biologie Kun je lezen leren? Een onderzoek naar het effect van vraaggestuurd

Nadere informatie

Interfacultaire Lerarenopleidingen, Universiteit van Amsterdam

Interfacultaire Lerarenopleidingen, Universiteit van Amsterdam PAPER 1 Naam auteur(s) Vakgebied Titel Onderwerp Opleiding Ontwerprapport Daniëlle Griep Algemene Economie Werken zal je! Context-concept Interfacultaire Lerarenopleidingen, Universiteit van Amsterdam

Nadere informatie

Sita (VWO2) Aaron Sams. Natuurkunde en Flipping the Classroom

Sita (VWO2) Aaron Sams. Natuurkunde en Flipping the Classroom Natuurkunde en Flipping the Classroom De lespraktijk van een natuurwetenschappelijk vak zoals natuurkunde bestaat gewoonlijk uit klassikale instructie, practicum en het verwerken van opdrachten. In de

Nadere informatie

Basisagenda DOCENTENHANDLEIDING

Basisagenda DOCENTENHANDLEIDING 16 Basisagenda 17 DOCENTENHANDLEIDING Docentenhandleiding Basisagenda '16-'17 Een (digitale) agenda is voor de meeste volwassenen onmisbaar, maar voor kinderen is het gebruik ervan niet vanzelfsprekend.

Nadere informatie

Voordoen (modelen, hardop denken)

Voordoen (modelen, hardop denken) Voordoen (modelen, hardop denken) De tekst hieronder gebruikt u bij opdracht 3. U doet dan op het bord voor hoe u een gedicht schrijft. Hardopdenktekst Zelf vind ik het best erg voor de mensen in Egypte

Nadere informatie

Zo verstuurt u een WhatsApp! Opdracht: Analyseren, evalueren

Zo verstuurt u een WhatsApp! Opdracht: Analyseren, evalueren Zo verstuurt u een WhatsApp! Opdracht: Analyseren, evalueren 1. Inleiding Een mobiele telefoon; niet meer weg te denken uit de broekzak van elke scholier. In deze opdracht kijken de leerlingen naar een

Nadere informatie

Leidraad om een onderzoek te maken dat aan alle voorwaarden van de FLL voldoet.

Leidraad om een onderzoek te maken dat aan alle voorwaarden van de FLL voldoet. Leidraad om een onderzoek te maken dat aan alle voorwaarden van de FLL voldoet. Verwonderen.. Werkvorm Welk plaatje voelt warmer of kouder aan? Noteer dit Controleer met infrarood thermometer Wat gaat

Nadere informatie

Activerende didactiek

Activerende didactiek Activerende didactiek De verantwoording voor de lessenserie De activerende didactiek zorgt ervoor dat leerlingen actiever en zelfstandiger bezig zijn met leren, het laat leerlingen effectiever leren. De

Nadere informatie

Handleiding Vervolgmodule OGO- Extra materiaal na Taalsituaties 3-6-9

Handleiding Vervolgmodule OGO- Extra materiaal na Taalsituaties 3-6-9 Handleiding Vervolgmodule OGO- Extra materiaal na Taalsituaties 3-6-9 Extra materiaal na de Taalsituaties, Vervolgmodule OGO Algemeen In Extra materiaal na de Taalsituaties wordt de leerstof uit drie voorgaande

Nadere informatie

Doel van de les: Aan het eind van de les kunnen de kinderen Wordpress gebruiken om informatie weer te geven.

Doel van de les: Aan het eind van de les kunnen de kinderen Wordpress gebruiken om informatie weer te geven. Een les Wordpress Studenten: Mentor: Stageschool: Groep: Datum: Doel van de les: Aan het eind van de les kunnen de kinderen Wordpress gebruiken om informatie weer te geven. Beginsituatie: In deze les word

Nadere informatie

SECTORWERKSTUK 2013-2014

SECTORWERKSTUK 2013-2014 SECTORWERKSTUK 2013-2014 1 HET SECTORWERKSTUK Het sectorwerkstuk is een verplicht onderdeel voor alle leerlingen uit het Mavo. Het maken van een sectorwerkstuk is een manier waarop je, als eindexamenkandidaat,

Nadere informatie

HOUT EN BOUW. Activerende werkvormen? De leraar doet er toe.

HOUT EN BOUW. Activerende werkvormen? De leraar doet er toe. HOUT EN BOUW Activerende werkvormen? Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat we na 14 dagen gemiddeld slechts 10 % hebben onthouden van datgene wat we gelezen hebben en 20 % van wat we hebben gehoord.

Nadere informatie

Ontwerponderzoek: Paper 3

Ontwerponderzoek: Paper 3 Ontwerponderzoek: Paper 3 Naam auteur(s) Karoline Heidrich Vakgebied Duits Titel Duits + Film = plezier? Onderwerp Verhoging van motivatie voor het leren van Duits door middel van leeractiviteiten rondom

Nadere informatie

Lesontwerp 9. Examenvoorbereiding maatschappijwetenschappen

Lesontwerp 9. Examenvoorbereiding maatschappijwetenschappen Lesontwerp 9. Examenvoorbereiding maatschappijwetenschappen Ontwikkelaar School Vak Groep Genre Gianna Troiani & Henri Boer Cartesius Lyceum, Amsterdam Maatschappijwetenschappen 5 havo/ 6 vwo argumenteren,

Nadere informatie

HOERA, een meisje Ondertitel: Analyseren

HOERA, een meisje Ondertitel: Analyseren HOERA, een meisje Ondertitel: Analyseren 1. Inleiding Aan de hand van een concept cartoon verdiepen leerlingen zich in de vraag hoe het komt dat een meisje een meisje is. Een concept cartoon is een visuele

Nadere informatie

Leren over het leerdoel van de praktische opdracht en de komende lessen.

Leren over het leerdoel van de praktische opdracht en de komende lessen. Klas Lesonderwerp Beginsituatie Leskern Leerdoelen Docentendoelen Lesmateriaal Practicummaterialen Ondersteuning Organisatie 5 vwo wiskunde D Praktische opdracht Deel I (eerste lesblok van ongeveer 50

Nadere informatie