Ondernemers struikelen over hefbomen, strategie & finance

Transcriptie

1 Ondernemers struikelen over hefbomen, strategie & finance Winstverbetering, Waardecreatie en Waardering in het MKB White Paper door PerspeXo Onderzoeksteam: Annegien Blokpoel, Tosca Hilgers & Armand Roeplall Gepubliceerd: Juni en Winstverbetering, waardecreatie en waardering in het MKB

2 Over PerspeXo PerspeXo is een onafhankelijk strategisch adviesbureau gericht op winstverbetering, waardecreatie en waardering binnen en voor bedrijven. Onze dienstverlening bestaat uit strategische adviezen aan directies, hands on mobiliseren van interne en externe partijen en structurele waardecreatie-begeleiding (op maand of kwartaalbasis). Voor ondernemers van het eerste en tweede kantelpunt is het MBW (Maakjebedrijfmeerwaard)- programma ontwikkeld, met als basis de bestseller Maak Je Bedrijf Meer Waard, Pearson Het doel van onze white papers: - ondernemers inzicht te geven in mogelijk winst- en waardeverhogende stappen - een bijdrage te leveren aan (wetenschappelijk) onderzoek - onze kennis toegankelijk te maken voor een breed publiek In onze onderzoeken proberen we zowel onderliggende patronen/lijnen op te sporen, als ook oplossingen in kaart te brengen voor problematiek die samenhangt met specifieke kantelpunten tijdens de levenscyclus, gerelateerd aan grootte en organisatie van het bedrijf. In de eerste white paper Ondernemers struikelen over strategie, finance en de hefbomen zijn de belangrijkste conclusies van ons ongoing onderzoek onder ondernemers gepresenteerd. In deze paper ligt de focus op ondernemers van het eerste kantelpunt (ondernemingen tot ongeveer 10 medewerkers). De komende maanden zal PerspeXo white papers uitbrengen over andere interessante bevindingen uit ons doorlopend onderzoek. Meer informatie & contactgegevens Ook geïnteresseerd in een winst- of waarde managementtraject, of meer informatie? Neemt u dan contact op met PerspeXo via Marianne Nelisse: marianne.nelisse@perspexo.com of In juni september 2010 verricht PerspeXo een diepgaand onderzoek naar internationalisatie binnen het MKB. Graag nodigen wij u uit voor deelname via bovenstaande gegevens. Geïnteresseerd in het winst- en waardeverbeterpotentieel van uw bedrijf? Doe dan zelf de Winst & Waarde -scan op of code WP102, en krijg tot 15 september tijdelijk gratis uw persoonlijk ondernemersprofiel toegestuurd. Copyright 2010 PerspeXo Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enige andere manier, zonder voorafgaande toestemming van PerspeXo. Winstverbetering, waardecreatie en waardering in het MKB 2

3 Ondernemers struikelen over hefbomen, finance en strategie 1 Introductie Meer dan 250 ondernemers hebben de Schijf van Vijf ingevuld Voor u ligt het eerste exemplaar van een reeks white papers rondom het thema winstverbetering, waardecreatie en waardering in het MKB. PerspeXo voert sinds 2007 regelmatig onderzoek uit onder ondernemers in het MKB. De komende maanden zal PerspeXo een aantal white papers uitbrengen met interessante bevindingen. Kennis die uit onze onderzoeken voortvloeit, wordt beschikbaar gesteld door middel van artikelen, Ronde Tafels, workshops, blogs en white papers en gedeeld met de geïnterviewden. Meer dan 250 ondernemers hebben onze Schijf van Vijf ingevuld en ruim 50 ondernemers hebben meegewerkt aan het diepteonderzoek maart-juni Na de managementsamenvatting volgt een korte introductie van de Schijf van Vijf en de Levenscyclus (hoofdstuk 3 en 4). In hoofdstuk 5 en 6 komen de belangrijkste deelconclusies aan bod. Hoofdstuk 7 geeft praktische tips voor ondernemers. 2 Management samenvatting Flinke teruggang in Nederlands MKB Winst en Waarde is belangrijk Ondernemers struikelen over strategie en finance Ondernemers verwaarlozen eigen opleiding Door de economische crisis zijn veel ondernemers teruggezakt in omzet en aantal medewerkers ten opzichte van 2 jaar geleden. Ondernemers verwachten over 2 jaar het niveau van 2008 weer te bereiken. Een omzetkrimp van 20% tot 40% en aanzienlijke winstdaling ten opzichte van 2008 is eerder regel dan uitzondering. De focus is sterk gericht op winstverbetering in 2010 en Veel ondernemers geven aan winst- en waardeverbetering van hun bedrijf belangrijk te vinden: gemiddeld cijfer 8.5. In de praktijk zijn er een aantal belangrijke hordes te nemen; waarbij kennis en inzicht in het gebruik van de financiële en operationele hefbomen de grootste struikelblokken zijn. De voornaamste conclusies van ons onderzoek zijn: 1. Finance en Strategie zijn de zwakke plekken van bedrijven. Dit hangt samen met: - onbekendheid met operationele en financiële hefbomen - onvoldoende tijd om met afstand naar het bedrijf te kijken - geen allround bedrijfseconomische/bedrijfskundige achtergrond binnen de directie 2. Marketing is het sterkste punt van veel bedrijven, gemiddeld cijfer 7.2. Deze score wordt negatief beïnvloed wegens het ontbreken van een (middenlang) marketingbeleid. 3. Identiteit van veel bedrijven is redelijk sterk, gemiddeld cijfer 7, maar bij groei zijn normen en waarden vaak niet verankerd. 4. De scores op Organisatie en Communicatie verschillen aanzienlijk per schaalgrootte van bedrijven. Ondernemers weten wel welke uitstraling het bedrijf zou moeten hebben, maar zijn zwak in het formuleren van een communicatiebeleid en de uitvoering hiervan. 5. Veel ondernemers hebben een focus op de korte termijn en verwaarlozen de midden- tot lange termijn. 6. Veel ondernemers weten niet op welk kantelpunt het bedrijf zich bevindt en zijn van mening dat niet alle experts in huis zijn voor de volgende fase % van de ondernemers heeft géén opleidingsbudget, terwijl deze groep wel aangeeft winst- en waardeverbetering van hun bedrijf belangrijk te vinden. Winstverbetering, waardecreatie en waardering in het MKB 3

4 3 De Schijf van Vijf, essentie van bedrijfsvoering De essentie van bedrijfsvoering is een goed gebalanceerde Schijf van Vijf De essentie van bedrijfsvoering is voor alle bedrijven gelijk: een goed gebalanceerde Schijf van Vijf. Elke onderneming voert haar bedrijf vanuit haar eigen identiteit en normen en waarden. Dit is het DNA van elke onderneming. De identiteit en cultuur vormen, en worden gelijkertijd gevormd door, de organisatie en onderneming. Daarnaast zijn er 5 bedrijfseconomische disciplines nodig om van je bedrijf een blijvend succes te maken: Strategie, Finance, Marketing, Organisatie en Communicatie. Figuur 1. De Schijf van Vijf Bron: PerspeXo, Maak Je Bedrijf Meer Waard, 2008 Een goed gebalanceerde Schijf van Vijf voor nu, en zicht op wat nodig is voor de volgende fase, is de basis van succesvolle doorgroei. 4 Kantelpunten en de levenscyclus, een eigen pad Blijven groeien is essentieel voor mensen en bedrijven Bedrijven hebben - net als mensen - een eigen levenspad: de levenscyclus. Niet elk bedrijf volgt hetzelfde levenspad; sommige ondernemingen blijven klein, andere worden op eigen kracht groter en anderen groeien door fusies en/of overnames. Een bedrijf kan natuurlijk ook zelf worden overgenomen en opgaan in een ander bedrijf, of tot stilstand komen, verouderen en sterven (staken van de onderneming). Figuur 2: De levenscyclus Bron: PerspeXo, Maak Je Bedrijf Meer Waard, 2008 Kantelpunten hebben impact op operationele en financiële hefbomen van het bedrijf Een onderneming kan in verschillende tempo s groeien en loopt vroeg of laat tegen haar eigen begrenzingen op: de kantelpunten. Bij een kantelpunt is de oude organisatie niet meer toereikend. Kantelpunten zijn er vaak rond de 10, 25, 50, 100 en 250 medewerkers. Kantelpunten zijn heel ingrijpend omdat er vaak zwaar geïnvesteerd moet worden in mensen, IT, nieuwe faciliteiten en kapitaal om dit te financieren. Investeren kost nu meteen geld, terwijl nog niet duidelijk is of de verwachte extra winst eruit zal gaan komen. Om winstgevend door te groeien vanaf een kantelpunt, loopt de onderneming veel meer risico s dan in de voorgaande periode. Een groot aantal aspecten van de bedrijfsvoering gaat ingrijpend veranderen. Gedurende de levenscyclus wisselen periodes van groei en rust elkaar af. De hele kunst is om op tijd door te hebben waar de onderneming zich op de levenscyclus bevindt: 1. Op een punt dat er een doorbraak naar boven mogelijk is - snelle groei; 2. Op een punt dat de lijn naar beneden dreigt af te buigen - stagnatie; 3. Op een rustpunt. Winstverbetering, waardecreatie en waardering in het MKB 4

5 Stilstand is achteruitgang in een dynamische omgeving Focus op korte, midden én lange termijn key De eerste twee momenten zijn kantelpunten, waar structureel nadenken over de toekomst en een goede balans en focus voor de korte, midden en lange termijn nodig is. Met veel aandacht voor de juiste stuur- en management processen voor structurele focus op winst- en waardeverbetering. Gedurende de rustperiode kunnen alle procedures en interne processen helemaal op orde worden gebracht, waardoor het bedrijf goed is toegerust voor de volgende fase. In deze fase groeit de onderneming namelijk rustig, zijn er weinig investeringen nodig en wordt er veel cashflow gegenereerd. En dat geeft de mogelijkheid om een buffer op te bouwen voor de volgende (groei)fase. Zicht op waar het bedrijf nu staat (A) en waar het management naar toe wil (B) helpt bij het creëren van een veilig waarde-groeipad en/of een tijdige verkoop met een goede waardering. 5 Uitkomsten van het onderzoek 5.1 Achtergond en methodiek Op zoek naar verborgen schatten, blinde vlekken en dode(lijke) hoeken Het doel van het onderzoek is inzicht te verkrijgen in de verborgen schatten, valkuilen, blinde vlekken en dode(lijke) hoeken voor winst- en waardeverbetering. Het onderzoek bestaat uit 2 onderdelen: een voortdurend onderzoek onder ondernemers met behulp van de Schijf van Vijf, en een 3-maands onderzoek door middel van diepte-interviews. In het diepteonderzoek onder 50 ondernemers zijn aanvullende vragen gesteld. Deze resultaten worden meegenomen in de analyse. Onderstaande figuren 3 en 4 geven de gemiddelde scores van alle bedrijven uit onze steekproef. 6.5 Strategie 5.5 Finance 7.2 Marketing Organisatie Communicatie 7.0 Identiteit Figuur 3. De Schijf van Vijf Spin (gemiddelde 250 ondernemers) Figuur 4. Gemiddelde van bedrijven totale steekproef (MKB tot 250 medewerkers) Zelfinzicht bij ondernemers key De 250 DGA s (van bedrijven tot 250 medewerkers) die meewerkten aan ons onderzoek hebben zichzelf cijfers gegeven (op een schaal van 1 tot 10) aan de hand van 5 stellingen op alle onderdelen van de Schijf van Vijf. Per onderdeel geldt dus een maximale score van 50 (5 keer het cijfer 10). De scores zijn vervolgens weer vertaald naar de schaal van 1 tot 10, waarbij de score 6 als een voldoende wordt beschouwd. Ondernemers die lager dan een 6 scoren kunnen snel winst behalen door op deze punten verbeteringen door te voeren. De cijfers tot 8 geven aan dat er nog waarde gecreëerd kan worden door aandacht te schenken aan winstbepalende onderdelen. Winstverbetering, waardecreatie en waardering in het MKB 5

6 5.2 Strategie Op Strategie wordt relatief laag gescoord door een gebrek aan kennis over de operationele- en financiële hefboom (score 5.9 en 5.7). De vragen Strategie, zelfscore 1-10 per onderdeel: 1 Ik weet hoe het business concept van mijn bedrijf functioneert 2 Ik weet welke strategische stappen mijn bedrijf de meeste waarde opleveren 3 Ik weet wat de operationele hefboom is van mijn bedrijf 4 Ik weet wat de financiële hefboom is van mijn bedrijf 5 Ik heb tijd om regelmatig met afstand naar mijn bedrijf te kijken De DGA heeft geen tijd om met afstand naar zijn / haar bedrijf te kijken Hefbomen: de grootste blinde vlek, of dode (lijke) hoek opgespoord Figuur 5: Strategie in perspectief Daarnaast wordt de lage score op Strategie veroorzaakt doordat ondernemers te weinig tijd hebben om met afstand naar hun bedrijf te kijken (cijfer 6.1). Dit is in het bijzonder het geval bij de kleinste ondernemingen, met 1-5 medewerkers. Het gemiddelde valt hoger uit door de uitschieter op de stelling ik weet hoe het business concept van mijn bedrijf functioneert (cijfer 7.9). Gezien de lage scores op de overige vier vragen en de antwoorden bij finance, kan gesteld worden dat ondernemers denken te weten hoe hun business concept functioneert. In de praktijk blijkt dat vaak kennis en inzicht in de financiële kant van bedrijfsmodellen zwak is binnen bedrijven. 5.3 Finance Wat opvalt, is dat extreem laag gescoord wordt op het onderdeel Finance, met gemiddeld cijfer 5,5 een onvoldoende. De vragen Finance, zelfscore 1-10 per onderdeel: 1 Ik weet hoeveel extra financiering ik nodig heb als de omzet en/of onderneming gaan groeien 2 Ik weet wat de WACC (gewogen vermogensvoet) van mijn bedrijf is 3 Ik weet wat de operationele en financiële hefboom mijn bedrijf kan opleveren 4 Ik heb een prettige relatie met mijn bank(en) 5 Ik heb voldoende financieringskennis in huis Figuur 6: Finance in perspectief Met name ondernemers van het eerste en tweede kantelpunt hebben nog geen zware financiële kennis in de directie, en zijn vaak afhankelijk van de kennis en ondersteuning van hun administrateur en accountant. Uit ons onderzoek blijkt dat ondernemers zich meestal niet realiseren wat financiële concepten als operationele en financiële hefboom hun bedrijf kunnen opleveren (cijfer 4.6), daarnaast weten ze niet wat de WACC (gewogen vermogensvoet) van hun bedrijf is (cijfer 3.5). Ondernemers geven aan gemiddeld een goede relatie met hun bank te hebben (cijfer 6.9). Winstverbetering, waardecreatie en waardering in het MKB 6

7 5.4 Marketing Kennis van klanten en doelgroepen op orde, vaak geen beleid Het sterkste punt van de ondernemers ligt op Marketing. De scores zijn hoog (tussen de 7 en de 8.5) op vragen over klanten, doelgroepen en het onderscheidend vermogen ten opzichte van de concurrent. Opmerkelijk zijn de lage scores op marketingstrategie en marketingfunctie. Ondernemers hebben wel de concrete kennis met betrekking tot de huidige klantbehoeften, maar geven zelf aan geen sterke (lange termijn) marketingfunctie en -beleid te hebben. De vragen Marketing, zelfscore 1-10 per onderdeel: 1 Ik weet wie mijn klanten en doelgroepen zijn 2 Ik weet wat bestaande klanten van mijn bedrijf vinden (mijn sterke en zwakke punten) 3 Ik weet wat mijn bedrijf anders maakt dan de concurrent 4 Ik heb een marketingstrategie uitgezet voor de komende 3 jaar 5 Ik heb een sterke marketingfunctie Figuur 7: Marketing in perspectief 5.5 Organisatie Vaak niet alle experts voor de volgende fase in huis Op het gebied Organisatie is de gemiddelde score het cijfer 6.5. Terwijl ondernemers zeggen te weten in welke fase hun bedrijf zit (score 7.6), en welke organisatievorm bij de huidige vorm van hun bedrijf past (eveneens cijfer 7.6), wordt er onvoldoende gescoord op de vraag of de directie alle specialisten van verschillende disciplines in huis heeft (cijfer 5.3). Ook wordt laag gescoord op de stellingen wij zijn optimaal georganiseerd (cijfer 6.2) en ik weet waar bij mijn bedrijf het kantelmoment ligt (cijfer 6.0). Hieruit kan wellicht worden opgemaakt dat de hogere scores op vraag 1 en 2 (allebei het cijfer 7.6) een vertekend beeld geven. De DGA die aangeeft dat het bedrijf niet optimaal is georganiseerd, niet weet waar de kantelpunten liggen en niet de verschillende specialisten in huis heeft, laat waarschijnlijk vele kansen liggen. De vragen Organisatie, zelfscore 1-10 per onderdeel: 1 Ik weet in welke fase mijn bedrijf zit 2 Ik weet welke organisatievorm bij de huidige vorm van mijn bedrijf past 3 Wij zijn optimaal georganiseerd 4 Ik weet waar bij mijn bedrijf het kantelmoment ligt 5 Ik heb alle specialisten uit de schijf van vijf in huis om door te kunnen groeien naar het volgende niveau Figuur 8: Organisatie in perspectief Winstverbetering, waardecreatie en waardering in het MKB 7

8 5.6 Communicatie Weten wat = NIET Weten hoe Niet alle stakeholders krijgen aandacht Op het punt Communicatie wordt wisselvallig gescoord (gemiddeld cijfer 6.2); hier volgt daarom een specifieke bespreking van de resultaten. Ondernemers geven wel aan te weten welke uitstraling het bedrijf moet hebben (cijfer 7.6). De score op Communicatie wordt echter negatief beïnvloedt doordat vaak geen duidelijk communicatiebeleid is geformuleerd (score 5.6). Bij vrijwel alle bedrijven is geen vertaalslag gemaakt naar het helder en duidelijk formuleren van een communicatiebeleid. We zien ook dat ondernemers niet in kaart hebben gebracht wat tegenstellingen en gevoeligheden zijn bij verschillende doelgroepen (cijfer 5.1). Op dit punt kan dus een grote verbeterslag gemaakt worden, door alle stakeholders aandacht te geven. De vragen Communicatie, zelfscore 1-10 per onderdeel: 1 Mijn onderneming heeft een communicatiebeleid 2 Ik heb de belangrijkste doelgroepen voor communicatie bepaald 3 Ik weet wat welke doelgroep belangrijk vindt 4 Ik heb in kaart gebracht wat tegenstellingen en gevoeligheden kunnen zijn bij verschillende doelgroepen 5 Ik weet welke uitstraling ik wil hebben als onderneming, passend bij de marketing Figuur 8: Communicatie in perspectief Voor verschillende schaalgroottes van bedrijven zijn er positieve en negatieve uitzonderingen ten opzichte van de totale scores op Communicatie. In volgende white papers wordt hier dieper op ingegaan. 5.7 Identiteit Bedrijf is in grote mate afhankelijk van de DGA Op het punt Identiteit wordt redelijk goed gescoord (gemiddeld cijfer 7). Ondernemers kennen de normen en waarden van hun bedrijf (score 8.3) en hebben een duidelijke missie en visie (beide score 7.8). Er is op het gebied van Identiteit echter nog wel verbetering mogelijk bij het verankeren van de normen en waarden van het bedrijf bij groei (cijfer 6.3). Vaak geven DGA s aan dat het bedrijf niet zonder hem of haar verder kan (gemiddeld cijfer 5.2 op de stelling Mijn bedrijf kan zonder mij verder ). Met het oog op de kwetsbaarheid van het bedrijf en een eventuele verkoop in de toekomst, zal vooral daaraan gewerkt moeten worden. De vragen Identiteit, zelfscore 1-10 per onderdeel: 1 Ik weet wat de normen en waarden zijn van mijn bedrijf 2 Mijn bedrijf heeft een duidelijke missie 3 Mijn bedrijf heeft een visie 4 Mijn bedrijf kan zonder mij verder 5 Bij groei zijn alle normen en waarden van mijn bedrijf verankerd Figuur 9: Identiteit in perspectief Winstverbetering, waardecreatie en waardering in het MKB 8

9 6 Overige interessante bevindingen Winst en waarde wel belangrijk, maar meestal geen budget In dit hoofdstuk worden overige interessante bevindingen uit het onderzoek besproken. Deze bevindingen dienen als voedingsbodem voor de inhoud van de komende white papers van PerspeXo. 6.1 Economische crisis Door de economische crisis zijn veel ondernemers teruggezakt in omzet en aantal medewerkers ten opzichte van 2 jaar geleden. Ondernemers verwachten over 2 jaar het niveau van 2008 weer te bereiken. Een omzetkrimp van 20% tot 40% en aanzienlijke winstdaling ten opzichte van 2008 is eerder regel dan uitzondering. De focus is sterk gericht op winstverbetering in 2010 en Slechts 30% van de ondernemers heeft een opleidingsbudget 6.2 Opleidingsbudget Slechts 30% van de ondervraagde MKB ondernemers heeft een opleidingsbudget beschikbaar voor zichzelf (en in sommige gevallen ook voor hun mededirecteuren). Het opleidingsbudget per jaar ligt bij de MKB ondernemer gemiddeld op 1380 (met slechts 1 uitschieter van ) per ondernemer. Dit is erg laag in vergelijking met de beschikbare opleidingsbudgetten voor hoger en middelmanagement bij grotere bedrijven. Wel heeft 70% van de ondernemers één of meerdere adviseurs. Als adviseur noemt deze groep de boekhouder of de accountant (48,1%), de coach (33,3% ), ondernemersplatformen zoals de KvK en Syntens (14,8%), en familie (11,1%). Driekwart van de 30% ondernemers met opleidingsbudget hebben langer dan 5 jaar ondernemerservaring. Van de startende ondernemer (minder dan 5 jaar ondernemerservaring) stelt slecht 7.5% een opleidingsbudget beschikbaar. Ondernemers vinden winst en waarde belangrijk (gemiddeld cijfer 8,5); des te opmerkelijker dat ondernemers zich zelf weinig tot geen budget toekennen om hier gericht aan te werken. 6.3 Meerdere directeuren binnen één bedrijf Verschil in inzicht binnen het directieteam Meerdere directeuren binnen 1 bedrijf verschillen vaak van inzicht, beleving en interpretatie met betrekking tot de vijf bedrijfseconomische disciplines. De Schijf van Vijf blijkt een mooi instrument te zijn om de verschillende inzichten inzake sterktes en zwaktes bloot te leggen. De directie kan vervolgens de verschillen bespreekbaar maken: een gezamenlijke blik is essentieel voor focus en sturing. 6.4 Verschillen per ondernemer en per schaalgrootte Individuele scores kunnen verschillen t.o.v. gemiddelden In de praktijk blijkt dat individuele scores af kunnen wijken van de hier gepresenteerde gemiddeldes. Ook zijn er verschillen geconstateerd tussen de verschillende schaalgroottes van bedrijven. Dit zal in volgende white papers door PerspeXo worden toegelicht. De voornaamste conclusies, waaronder de bevinding dat strategie en finance de zwakke punten binnen bedrijven zijn, gelden over de gehele linie. Winstverbetering, waardecreatie en waardering in het MKB 9

10 7 5 tips voor ondernemers met ambitie 5 tips voor winst- en waarde verbetering 1. Ondernemers/ DGA s geven gemiddeld een 8,5 voor het belang van winst en waarde voor hun bedrijf. Dit betekent dat voor bijna elke ondernemer het zinvol is om structureel te sturen op winstverbetering, waardecreatie en waardering. Tip 1: maak een concreet stappenplan met een duidelijk tijdspad en vaste meet- en beslismomenten. 2. Ondernemers kunnen grote slagen maken door procesmatig te sturen op winstverbetering en waardecreatie nu en waardering straks bij verkoop. Tip 2: de winnaars zijn die ondernemers die het doel van winstverbetering en waardecreatie structureel weten te verankeren in de bedrijfsprocessen van hun onderneming. 3. De meeste ondernemers hebben vooral focus op de korte termijn. Tip 3: verschuiving in aandacht naar zowel de middenlange én de lange termijn helpt bij het vooruit kijken in de bedrijfsvoering en bij het ontwikkelen van een winst- en waardestrategie. 4. Meestal zitten de zwakke punten van ondernemingen binnen Finance en Strategie. Inzicht in het eigen bedrijfsmodel en de waardepotentie van de operationele en financiële hefbomen van het eigen bedrijf zullen op de korte en lange termijn het grootste effect op winst- en waardeverbetering geven. Tip 4: volg gericht een opleiding voor meer inzicht in het (financiële) bedrijfsmodel, en specifiek gericht op de hefbomen van het eigen bedrijf. 5. Professioneel ondernemerschap is voor iedere ondernemer haalbaar: het kost wel tijd, geld, inzet en energie en wordt mede bereikt door te investeren in opleidingen van het management. Tip 5: zet jaarlijks een budget apart voor de DGA én het management als investering voor het slimmer en winstgevender managen van het bedrijf. Kijk elk jaar opnieuw hoe je dit budget het beste in kan zetten voor de groei van managers en het bedrijf. Voor meer informatie of Winstverbetering, waardecreatie en waardering in het MKB 10