Regeling aanpassing examens profielen vwo/havo

Transcriptie

1 OCenW-Regelingen Regeling aanpassing Bestemd voor: c scholen voor vwo en havo; c voortgezet algemeen volwassenenonderwijs (vavo). Algemeen verbindend voorschrift Datum: 7 december 1998 Kenmerk: VO/BOB-98/52287 Datum inwerkingtreding: zie artikel 6 Geldigheidsduur beleidsregel: n.v.t. Juridische grondslag: artikel 7, eerste lid, van het Eindexamenbelsuit vwo-havo-mavo-vbo en artikel VI, onderdeel F, van de Wet van 2 juli 1997, Stb. 322 (profielen voortgezet onderwijs) Relatie tot eerdere mededelingen: zie Informatie verkrijgbaar bij: CFI/ICO/VO, tel De staatssecretaris van onderwijs, cultuur en wetenschappen, Gelet op artikel 7, eerste lid, van het Eindexamenbesluit v.w.o.-h.a.v.o.-m.a.v.o.-v.b.o. en artikel VI, onderdeel F, van de Wet van 2 juli 1997, Stb. 322 (profielen voortgezet onderwijs); Besluit: Artikel 1. Wijziging examenprogramma s profielen De examenprogramma s profielen v.w.o./h.a.v.o. worden gewijzigd volgens de bijlage bij deze regeling. Artikel 2. Afwijking examenprogramma s CEVO De centrale examencommissie vaststelling opgaven bedoeld in artikel 39 van het Eindexamenbesluit v.w.o.- h.a.v.o.-m.a.v.o.-v.b.o. kan, wat betreft het centraal examen, afwijken van de examenprogramma s profielen v.w.o./h.a.v.o. en van de op 31 juli 1998 geldende examenprogramma s v.w.o. en h.a.v.o. in verband met een goede afstemming tussen de centrale examens volgens beide examenprogramma s. Artikel 3. Eindexamenvakken in vrije deel 1. In afwijking van artikel 11, eerste lid, onder c, van het Eindexamenbesluit v.w.o.-h.a.v.o.-m.a.v.o.-v.b.o. omvat het eindexamen v.w.o. (atheneum) naast de vakken en deelvakken van het gemeenschappelijk deel van elk profiel en de vakken en deelvakken van het profieldeel van een van de profielen: vakken, deelvakken en andere programma-onderdelen van het vrije deel van elk profiel die tezamen overeenkomen met een normatieve studielast van ten minste 280 uren. 2. In afwijking van artikel 12, eerste lid, onder c, van het Eindexamenbesluit v.w.o.-h.a.v.o.-m.a.v.o.-v.b.o. omvat het eindexamen v.w.o. (gymnasium) naast de vakken en deelvakken van het gemeenschappelijk deel van elk profiel en de vakken en deelvakken van het profieldeel van een van de profielen: vakken, deelvakken en andere programma-onderdelen van het vrije deel van elk profiel die tezamen overeenkomen met een normatieve studielast van ten minste 760 uren. 3. In afwijking van artikel 13, eerste lid, onder c, van het Eindexamenbesluit v.w.o.-h.a.v.o.-m.a.v.o.-v.b.o. omvat het eindexamen h.a.v.o. naast de vakken en deelvakken van het gemeenschappelijk deel van elk profiel en de vakken en deelvakken van het profieldeel van een van de profielen: vakken, deelvakken en andere programma-onderdelen van het vrije deel van elk profiel die tezamen overeenkomen met een normatieve studielast van ten minste 200 uren. 4. Van het achtereenvolgens in artikel 11, tweede lid, artikel 12, derde lid, en artikel 13, tweede lid, van het Eindexamenbesluit v.w.o.-h.a.v.o.-m.a.v.o.-v.b.o. genoemde desbetreffende getal wordt afgeweken overeenkomstig het in dit artikel in de eerste drie leden bepaalde. 5. Van het achtereenvolgens in artikel VIII, eerste, tweede en derde lid van het Besluit van 15 november Voortgezet onderwijs NUMMER 30b 5 16 december 1998

2 Regeling aanpassing 1997, Stb. 588 (invoering profielen voortgezet onderwijs) genoemde desbetreffende getal wordt afgeweken overeenkomstig het in dit artikel in de eerste drie leden bepaalde. Artikel 4. Gymnasium In afwijking van artikel 26b van het Inrichtingsbesluit WVO is de laatste volzin van het achtste lid van dat artikel niet van toepassing. Artikel 5. Bekendmaking Deze regeling zal met de toelichting en de bijlage in Uitleg OCenW-Regelingen worden geplaatst. Van deze plaatsing zal mededeling worden gedaan in de Staatscourant. sie vaststelling opgaven) de bevoegdheid verleend om daarenboven af te wijken zowel van de nieuwe examenprogramma s (profielen) als van de oude examenprogramma s gedurende de periode dat oude en nieuwe centrale examens naast elkaar bestaan (artikel 2). Dit is een noodzakelijke formalisering van hetgeen aan de scholen reeds is meegedeeld in de desbetreffende publicatie van de CEVO in Uitleg Gele Katern nr. 8, 18 maart 1998, pagina 32 e.v. Deze mogelijkheid is, waar het betreft vakken waarvoor de minister/staatssecretaris wisselende onderwerpen voor het centraal examen aanwijst, aanvullend op de mogelijkheid dat bij die aanwijzing voor de centrale examens oud en nieuw geheel of gedeeltelijk dezelfde onderwerpen worden aangewezen. Door een en ander wordt het mogelijk dat nieuwe en oude centrale examens zoveel mogelijk (maar meestal niet geheel) identiek zijn. Artikel 6. Inwerkingtreding Deze regeling treedt in werking met ingang van de derde dag na de datum van uitgifte van Uitleg OCenW- Regelingen waarin deze regeling is geplaatst, en werkt terug tot en met 1 augustus Artikel 7. Citeertitel Deze regeling wordt aangehaald als: Regeling aanpassing v.w.o./h.a.v.o. De staatssecretaris van onderwijs, cultuur en wetenschappen, drs. K.Y.I.J. Adelmund Door deze regeling worden allereerst de examenprogramma s profielen v.w.o./h.a.v.o. aangepast in verband met gebleken overladenheid daarvan (artikel 1). De regelingen examenprogramma s profielen v.w.o./ h.a.v.o. zijn formeel gepubliceerd in Uitleg Gele katern van 20 mei 1998 (nummer 12c) (Fries: Uitleg Gele katern van 22 juli 1998, nr. 17b). De eigenlijke examenprogramma s zijn bijlagen bij deze regelingen. Ze zijn in brochurevorm naar de scholen gezonden, en verder beschikbaar op Cƒi online, de Internetsite van Centrale Financiën Instellingen. De zo gepubliceerde examenprogramma s worden niet in hun geheel gewijzigd door de nu aan de orde zijnde regeling: de aanpassingen worden afzonderlijk vermeld in de bijlage erbij (zie onderdeel B van de bijlage voor toelichting). Ten tweede wordt aan de CEVO (centrale examencommis- Ten derde (artikel 3) wordt door deze regeling afgeweken van de in het eindexamenbesluit vastgelegde verplichting dat in het vrije deel van elk profiel nog een of meer eindexamenvakken moeten worden gekozen die tezamen overeenkomen met een normatieve studielast van ten minste: c 480 (atheneum), c 960 (gymnasium) en c 320 (havo) uren. Deze getallen worden verminderd tot: c 280 (atheneum), c 760 (gymnasium), c 200 (havo). In de praktijk is gebleken dat de goede invoering van de profielstructuur wordt bemoeilijkt door de in het eindexamenbesluit genoemde getallen: de keuze van bepaalde examenvakken leidt óf tot een klein tekort in relatie tot het voldoen aan de verplichting, óf tot een overschrijding waardoor van het geheel vrije deel weinig overblijft. De nu nieuw vastgestelde getallen zorgen ervoor dat het geheel vrije deel wat groter wordt, waardoor ook de overladenheid van het geheel van het programma wordt verminderd. Zie ook onderdeel E van de bijlage. Te zijner tijd zal deze afwijking, nu gebaseerd op artikel VI, onderdeel F, van de Wet profielen voortgezet onderwijs, kunnen worden opgenomen in het eindexamenbesluit. Tenslotte (artikel 4) wordt de extra eis voor het gymnasium anders geformuleerd, in samenhang met artikel 3, tweede lid. De nieuwe formuliering komt er op neer, dat de leerling van het gymnasium extra examenvakken moet doen die tezamen overeenkomen met een normatieve studielast van 480 uren (dat is de studielast van de klassieke talen). Zie ook onderdeel E van de bijlage. De staatssecretaris van onderwijs, cultuur en wetenschappen, drs. K.Y.I.J. Adelmund NUMMER 30b 6 16 december 1998 Voortgezet onderwijs

3 Bijlage Aanpassing examenprogramma s profielen heeft ingesteld in het kader van het zogenoemde Implementatie- en Overdrachtsproject. B. Uitgangspunten A. Inleiding Uit de zogenoemde monitoring van de invoering van de profielen op de scholen die daarmee per 1 augustus 1998 zijn begonnen, is gebleken, dat deze scholen in het algemeen goed in staat zijn vorm te geven aan de nieuwe structuur. Er doen zich onvermijdelijk bij een dergelijke grote verandering in de organisatie van de school weliswaar invoeringsproblemen voor, maar die zijn vaak hetzij tijdelijk, hetzij oplosbaar op schoolniveau. Dat geldt echter niet voor het aspect dat deze scholen als een van de grootste knelpunten ervaren: de overladenheid van de examenprogramma s. Overladenheid betekent, dat de programma s voor leerlingen moeilijk haalbaar zijn, maar ook dat zij leiden tot een te grote belasting van leraren (begeleiding van praktische opdrachten etc.). Op basis van de praktijk op de scholen die per 1 augustus 1998 zijn begonnen met de tweede fase moet geconcludeerd worden dat er van overladenheid sprake is. Daarom is het noodzakelijk om op korte termijn de examenprogramma s in overeenstemming te brengen met de reëel beschikbare tijd van leerlingen en leraren. De reëel beschikbare tijd per (deel)vak voor leerlingen wordt bepaald door de normatieve studielast zoals die voor dat (deel)vak in het inrichtingsbesluit is opgenomen. Door de gekozen opzet (zie onder B) zijn de nodige aanpassingen op korte termijn mogelijk gebleken. Naast deze aanpassingen in de examenprogramma s wordt de mogelijkheid geboden meer tijd aan de eindexamenvakken te besteden door daarvoor (geheel of gedeeltelijk) het zgn. geheel vrije deel van het vrije deel in te zetten. Door een en ander wordt meer ruimte geboden om aan de vernieuwende elementen vorm te geven, zonder dat dit, in combinatie met meer traditionele onderdelen die zijn gehandhaafd, leidt tot overbelasting van leerlingen en leraren. Over de maatregelen is advies ingewonnen van PMVO, Cito, SLO, CEVO, de Informatie Beheergroep Groningen, de staatsexamencommissie, de inspectie van het onderwijs, uitgevers en van de besturen van de vakinhoudelijke lerarenorganisaties. Dat heeft tot een aantal wijzigingen geleid in vergelijking met het concept van de regeling. Verder zijn de maatregelen mede gebaseerd op de voorstellen van de werkgroep van schoolleiders die de VVO 1. De aanpassingen zijn van toepassing met terugwerkende kracht tot 1 augustus De aanpassingen blijven in principe van toepassing zolang de eerste generatie examenprogramma s profielen van toepassing zijn, dat wil zeggen ten minste vijf jaar. De maatregelen zijn zodanig geformuleerd dat ondanks de terugwerkende kracht het bijna steeds zo zal zijn dat al behandelde stof deel kan blijven uitmaken van het examen. 2. De aanpassingen tasten de vorm, de algemene opzet en de consistentie van de examenprogramma s niet aan. Deze worden niet integraal gewijzigd, maar de aanpassingen worden afzonderlijk opgesomd. Dat heeft een aantal voordelen: c de verschillen met de eerder vastgestelde examenprogramma s zijn en blijven voor alle betrokkenen duidelijk; c de eerder vastgestelde examenprogramma s blijven als doorlopende, samenhangende tekst beschikbaar: daardoor blijft de achtergrond van het geheel duidelijker en kan het volledige programma ook blijven functioneren als inspiratie voor verdere ontwikkeling, het maken van eigen keuzes door scholen etc; c de geproduceerde leerboeken/methoden blijven, bij een daarop gerichte keuze van aan te passen onderdelen, in hun geheel bruikbaar. 3. Dit laatste aspect de geproduceerde leerboeken/ methoden moeten in hun geheel bruikbaar blijven is ook voor het overige een afzonderlijk criterium bij de vastgestelde aanpassingen. Een enkele maal slechts heeft bij de aanpassing een keuze moeten plaatsvinden waardoor mogelijk een klein deel van al in produktie zijnde leermiddelen niet meer zal worden gebruikt (wiskunde vwo). 4. Mede in verband met uitgangspunt 3 hebben de aanpassingen in principe niet betrekking op de (inhoud van) de eindtermen als zodanig. Een uitzondering is de aanpassing van het examenprogramma wiskunde B vwo. Die aanpassing betreft ook de inhoudelijke eindtermen en heeft plaatsgehad op basis van een eerder voorstel van de meest betrokken vakdeskundigen/organisaties. 5. Bij de aanpassing is gelet op de samenhang van (deel)- vakken, m.n. binnen een profiel. Waar mogelijk is deze samenhang versterkt. Dat heeft er bijvoorbeeld toe geleid dat waar binnen twee of meer (deel)vakken in een profieldeel hetzelfde of bijna hetzelfde werd getoetst in de plaats daarvan een keuzemogelijkheid is ingevoerd. Onnodige overlap wordt zo voorkomen. Regeling aanpassing Voortgezet onderwijs NUMMER 30b 7 16 december 1998

4 Regeling aanpassing Er is, behalve op overladenheid per vak, ook gelet op overladenheid per profiel. 6. Er is naar gestreefd de bètavakken aan de ene kant en de alfa/gamma-vakken aan de andere kant meer met elkaar in evenwicht te brengen wat betreft hun (feitelijke) studielast. 7. Er is gestreefd naar evenwicht in de aanpassingen: c wat betreft oude en nieuwe elementen; c wat betreft kennis, inzicht en vaardigheden; c wat betreft toetsen met vragen, praktische opdrachten, handelingsdeel en profielwerkstuk. 8. Er is naar gestreefd waar mogelijk voor scholen, leraren en leerlingen keuzemogelijkheden te scheppen. Die kunnen, zonder dat het programma over het geheel genomen minder wordt, toch leiden tot een aanzienlijke verlichting van de belasting voor schoolorganisatie, leraren en leerlingen. 9. De regeling bij sommige vakken dat de weging alleen in de eerste jaren wordt aangepast vervalt. De voor de eerste jaren aangegeven weging van toetsen met gesloten en/of open vragen en praktische opdrachten wordt blijvend, in aansluiting aan uitgangspunt 1. In onderdeel D aanpassingen per vak is dit niet bij elk vak afzonderlijk weer vermeld. 10. De aanpassingen zijn zodanig dat gebruik kan blijven worden gemaakt van de ontwikkelde (aanvullende) materialen, voorlichtingsbrochures, voorbeelden en ondersteunende activiteiten van verzorgingsinstellingen etc. 11. Tenslotte: Bij de aanpassingen is er naar gestreefd de in de examenprogramma s opgenomen vernieuwingen nadrukkelijk te handhaven, en waar mogelijk daarvoor zelfs meer ruimte te scheppen. C. Aanpassingen algemeen 1. Oriëntatie op studie en beroep Het in het examenprogramma van elk (deel)vak opgenomen domein Oriëntatie op studie en beroep wordt gehandhaafd maar het desbetreffende onderdeel van het handelingsdeel van het schoolexamen vervalt. Oriëntatie op studie en beroep dient een belangrijk onderdeel te zijn van het onderwijs in de bovenbouw van vwo en havo. Er is daarvoor o.a. inmiddels afzonderlijk materiaal ontwikkeld dat aan de orde kan komen in het vrije deel van elk profiel. Daarnaast is er natuurlijk de begeleiding door de decaan, de deelname aan voorlichtingsbijeenkomsten (die meetelt voor de totale studielast van 1600 uur) etc. Deze middelen lijken achteraf beter geschikt om tot een adequate oriëntatie te komen dan mogelijk is door een (aanvullende) verplichting om in élk vak hieraan aandacht te besteden in de vorm van een afzonderlijk handelingsdeel (waaronder een notitie daarover) in elk examenprogramma. Oriëntatie op studie en beroep blijft wel op andere wijze ook in de vakken bestaan: zowel de inhoudelijke eindtermen als praktische onderdelen van het schoolexamen bieden, meer logisch ingebed in het vak zelf, op verschillende wijze hiervoor aanknopingspunten. Wat vervalt is dus de verplichting dat de leerling in een notitie voor elk vak van de activiteiten in dit verband verslag doet. 2. Samenwerking tussen vakken Scholen ervaren de veelheid van praktische opdrachten c.a. (waarin vaardigheden worden getoetst) als een belangrijke vernieuwing maar ook als een belasting: ze vergen veel tijd van de leerling én van de leraar. Het is vanzelfsprekend de bedoeling dat de toetsing van de verschillende algemene vaardigheden over de vakken wordt gespreid. Dat vergt afstemming. Daarnaast echter wordt erop gewezen dat de examenprogramma s bij voorbeeld de mogelijkheid bieden om eindtermen van méér vakken te toetsen in één praktische opdracht. Daardoor kan in principe aanzienlijk worden gewonnen wat betreft tijdsinvestering van leerling en leraren. Een dergelijke samenwerking van vakken kan overigens ook inhoudelijk grote voordelen hebben. Het betreft natuurlijk niet een verplichting: de school kan hiervoor kiezen. Er kan worden gedacht aan samenwerking tussen het vak Nederlands en inhoudelijke vakken (maatschappijleer in het gemeenschappelijk deel, vakken uit het profieldeel). Voorbeelden c De mondelinge presentatie (Nederlands) van een onderzoek naar de berichtgeving over een maatschappelijk probleem in de media (maatschappijleer) is een praktische opdracht die deel kan uitmaken van het schoolexamen in beide vakken. c Het geschreven verslag van een natuurwetenschappelijk onderzoek (natuurkunde) kan deel uitmaken van het schrijfdossier (Nederlands). Overigens is een dergelijke aanpak natuurlijk ook aan praktische en inhoudelijke grenzen gebonden, en zal daardoor zeker niet in alle gevallen tot een verlichting kunnen leiden. Inhoudelijk zal een dergelijke aanpak effectief kunnen zijn daar waar elementen van kennis/ inzicht kunnen worden verbonden met vaardigheden, zoals in bovenstaande voorbeelden. Maar het in één toets/ praktische opdracht integreren van vaardigheden met meer vormende doelen kan juist heel verstorend werken voor het bereiken van die vormende doelen (b.v. bij literatuur). Vandaar dat examenprogramma s van de moderne talen vermelden dat geïntegreerde toetsing van literatuur en taalvaardigheden niet is toegestaan. NUMMER 30b 8 16 december 1998 Voortgezet onderwijs

5 3. Profielwerkstuk In het examenprogramma van elk (deel)vak in een profieldeel (en van Nederlands en Engels) is het profielwerkstuk opgenomen. Voor dat profielwerkstuk een belangrijk element in de vernieuwingen moet meer ruimte worden geschapen (zie ook onderdeel E). Het profielwerkstuk heeft altijd betrekking op twee (deel)- vakken. In het examenprogramma van elk van die (deel)- vakken zijn eisen opgenomen waaraan het profielwerkstuk moet voldoen als dat (deel)vak bij het profielwerkstuk betrokken is. De eisen betreffen inhoud, procedures en/of vorm. Deze eisen vervallen. De voorwaarde bij de talen dat het niet voldoende is dat het profielwerkstuk in de desbetreffende taal is gepresenteerd blijft echter bestaan. Ook blijft het voorschrift bestaan dat het doorlopen proces door de kandidaat wordt gedocumenteerd en in de beoordeling betrokken. Bij aardrijkskunde wordt bijvoorbeeld de eis gesteld dat het profielwerkstuk steeds betrekking heeft op concrete regionale contexten. Dat sluit een groot aantal onderwerpen uit. Bij andere vakken worden weer andere eisen gesteld, die weer andere onderwerpen uitsluiten. Omdat het profielwerkstuk steeds betrekking heeft op twee (deel)vakken (dat sluit bij voorbaat heel veel onderwerpen uit) is het vinden van een toegestaan onderwerp zo een belasting voor school en leerling. D. Aanpassingen per vak N.B.: Het hierna volgende heeft betrekking op de nieuwe examenprogramma s ( profiel ). Een deel van de aanpassingen houdt in, dat de CEVO onderdelen kan aanwijzen die, in bepaald jaar, niet in het centraal examen aan de orde komen. Voor de vakken die het betreft geldt, dat de CEVO dan ook (overeenkomstige) onderdelen van het centraal examen volgens het oude programma (zolang dat wordt afgenomen) kan aanwijzen die in het centraal examen oud (ook) niet aan de orde komen. Daardoor kan de overlap tussen centrale examens nieuw en oud doelmatig worden geregeld. Zie ook de publicatie hierover van de CEVO in Uitleg Gele katern nr. 8, 18 maart 1998, p.32 e.v. Van de gelegenheid is gebruik gemaakt om de CEVO formeel de mogelijkheid te geven los van de overladenheid van de programma s om af te wijken zowel van de oude als van de nieuwe examenprogramma s in verband met de noodzaak oude en nieuwe examens zoveel als mogelijk identiek te doen zijn. Een en ander is grotendeels reeds neergelegd in bovengenoemde publicatie van de CEVO. De mogelijkheid wordt gegeven op grond van de bevoegdheid neergelegd in artikel VI, onderdeel F, van de Wet van 2 juli 1997, Stb. 322 (profielen voortgezet onderwijs). 1. Wiskunde A Voor het centraal examen kan de CEVO onderdelen van het examenprogramma aanwijzen die in het centraal examen niet aan de orde komen: c de desbetreffende onderdelen blijven wel deel uitmaken van het schoolexamen; c de onderdelen worden per examenjaar aangegeven, en behoeven dus niet elk jaar dezelfde te zijn; c de aangewezen onderdelen kunnen ten hoogste betreffen: één vakinhoudelijk domein in zijn geheel, of twee subdomeinen van twee verschillende domeinen; c de eventuele aanwijzing vindt plaats voor 1 augustus van het kalenderjaar voorafgaande aan het kalenderjaar van het centraal examen waarop de aanwijzing betrekking heeft. 2. Wiskunde B Wiskunde B1 vwo Voor het centraal examen vervalt het domein Cb Continue dynamische modellen. Dit domein komt wel aan de orde in het schoolexamen. Regeling aanpassing Wiskunde B 1,2 vwo Voor het centraal examen vervalt het domein Cb Continue dynamische modellen. Dit domein komt wel aan de orde in het schoolexamen. Voor het centraal examen èn het schoolexamen vervallen: c een deel van het domein Gb Voortgezette meetkunde te weten: het subdomein Beginselen van de analytische meetkunde (eindtermen 140 tot en met 144) alsmede uit het subdomein Meetkundige plaatsen en kegelsneden de eindtermen 151, 152 en 153; c een deel van het domein Hb Voortgezette analyse te weten de subdomeinen: Sommeerbare rijen (eindtermen 167, 168, 169), Irrationale getallen (eindtermen 170, 171, 172) en Limieten en functies (eindtermen 173, 174, 175). De genoemde inhoudelijke veranderingen in wiskunde B vwo zijn, op verzoek van het ministerie, voorgesteld door een werkgroep bestaande uit vertegenwoordigers van APS, Freudenthal Instituut, NVvW, CEVO en Cito. Het verzoek werd gedaan omdat al uit het zgn. Profiproject bleek dat het examenprogramma overladen was. De werkgroep stelde voor om het programma aan te passen Voortgezet onderwijs NUMMER 30b 9 16 december 1998

6 Regeling aanpassing in de hierboven beschreven zin. Deze aanpassing is vooralsnog tijdelijk: op grond van de ervaringen zal worden bezien wanneer eventueel de genoemde onderdelen weer in het examenprogramma kunnen worden opgenomen. Wiskunde B havo Voor het centraal examen kan de CEVO onderdelen van het examenprogramma aanwijzen die in het centraal examen niet aan de orde komen: c de desbetreffende onderdelen blijven wel deel uitmaken van het schoolexamen; c de onderdelen worden per examenjaar aangegeven, en behoeven dus niet elk jaar dezelfde te zijn; c de aangewezen onderdelen kunnen ten hoogste betreffen: één vakinhoudelijk domein in zijn geheel, of twee subdomeinen van twee verschillende domeinen; c de eventuele aanwijzing vindt plaats voor 1 augustus van het kalenderjaar voorafgaande aan het kalenderjaar van het centraal examen waarop de aanwijzing betrekking heeft. 3. Algemene natuurwetenschappen 1. Het handelingsdeel in het (school)examen vervalt als verplichting. De school bepaalt zelf of het handelingsdeel deel uitmaakt van het examen of niet. De activiteiten die in het examenprogramma worden genoemd in het handelingsdeel komen sterk overeen met die in het onderdeel praktische opdrachten. 2. De school kan bepalen dat een deel van de inhoudelijke eindtermen in het (school)examen niet aan de orde komen. Het kan ten hoogste gaan om twee subdomeinen, die moeten worden gekozen uit twee verschillende domeinen uit de domeinen C,D,E,F. Door deze regeling wordt het examenprogramma inhoudelijk wat ingeperkt, maar wordt tegelijk bereikt dat het funderende domein B Analyse en reflectie met betrekking tot natuurwetenschap, techniek en de rol van mensen steeds aan de orde komt. Verder wordt bereikt dat in algemene natuurwetenschappen steeds de breedte van de natuurwetenschappen (natuurkunde, scheikunde, sterrenkunde, biologie) behouden blijft. 4. Natuurkunde, scheikunde, biologie 1.1 Voor de leerling die examen doet in een van de profielen natuur en techniek of natuur en gezondheid geldt de eis De kandidaat voert één of meer kortdurende practica uit..., welke eis voor het schoolexamen is opgenomen in het examenprogramma van de drie vakken als onderdeel van de praktische opdrachten, slechts voor één vak. Voor alle drie vakken geldt, dat tenminste twee typen praktische opdrachten deel uitmaken van het schoolexamen: één van de typen praktische opdrachten kan het practicum zijn. Voorbeeld Een leerling vwo volgt het profiel natuur en gezondheid. Hij doet practicum bij biologie 1,2: de school heeft dat zo geregeld. In het schoolexamen biologie 1,2 doet hij daarnaast nog een andere praktische opdracht. In het deelvak natuurkunde 1 en het deelvak scheikunde 1 behoeft hij dan niet meer practicum te doen: er kan worden volstaan met (in elk deelvak) twee andere typen praktische opdrachten. Maar de school kan het wel zo regelen dat ook bij natuurkunde 1 en scheikunde 1 het practicum één van de twee typen praktische opdrachten is. Alle drie de vakken natuurkunde, scheikunde en biologie kennen in het examenprogramma het practicum. Dat practicum in elk van die vakken dient om soortgelijke technisch-instrumentele en onderzoeksvaardigheden te toetsen (in elk van de drie examenprogramma s zijn die vrijwel identiek). Dat kan als ondoelmatig en belastend worden ervaren. Het practicum vergt veel tijd van leerling, leraar en technisch onderwijsassistent, en eist bovendien relatief veel aan ruimte, inventaris en veiligheidsmaatregelen. Het schrappen van de verplichting om in elk vak een practicum te doen, kan dus in veel opzichten een aanzienlijke verlichting van de belasting van leerling en school betekenen. De school kan zelf kiezen waar (bij welk vak) het practicum wordt ondergebracht. Dat zou bijvoorbeeld ook kunnen leiden tot een zekere spreiding: bijvoorbeeld in het profiel natuur en gezondheid vindt het practicum plaats in het grote vak biologie, in het profiel natuur en techniek in het (in dat profiel grote ) vak natuurkunde. Het kan echter afhankelijk van de situatie van de school ook heel goed zijn dat juist niet het practicum, maar andersoortige opdrachten als grootste belasting worden gevoeld en/of dat het practicum als wezenlijk wordt beschouwd voor élk van de drie natuurwetenschappelijke vakken afzonderlijk. Dan kan de school ervoor kiezen in elk vak het practicum op te nemen. De beperking van het totale aantal typen opdrachten dat verplicht is tot twee vormt ook dan een verlichting. 1.2 Voor de leerling die natuurkunde, scheikunde of biologie in het vrije deel volgt, vervalt de practicumverplichting. Wat betreft de praktische opdrachten NUMMER 30b december 1998 Voortgezet onderwijs

7 wordt als eis gesteld dat de leerling tenminste twee typen praktische opdrachten uitvoert (één van die twee typen kan het practicum zijn). Voor de leerling die een van de profielen economie en maatschappij of cultuur en maatschappij volgt en die in het vrije deel een natuurwetenschappelijk vak volgt, heeft dat vak een andere functie dan in de beide natuurwetenschappelijke profielen. Technischinstrumentele en (natuurwetenschappelijke) onderzoeksvaardigheden zijn dan van minder belang. Anderzijds kunnen andersoortige opdrachten, die meer aansluiten bij maatschappelijke, economische of culturele aspecten dan heel zinvol zijn. Voor een leerling die het profiel natuur en techniek volgt en biologie in het vrije deel volgt geldt dat hij al practicum heeft gedaan in natuurkunde en/of scheikunde (zie ook onder 1.3). Deze regeling is verder op praktische gronden noodzakelijk als consequentie van die onder 1.1. Stel bijvoorbeeld dat een school ervoor heeft gekozen om het practicum in het profiel natuur en techniek te plaatsen bij het vak natuurkunde, en bij scheikunde andere praktische opdrachten te laten uitvoeren. Als dan een leerling scheikunde in het vrije deel kiest, zal het moeilijk zijn voor die leerling wél een practicum te organiseren. 1.3 In het deelvak biologie 1 (vwo) is één type praktische opdracht (practicum of andere) verplicht. De normatieve studielast van dit deelvak (160 uur) geeft weinig ruimte voor praktische opdrachten. 2. Voor het centraal examen kan de CEVO onderdelen van het examenprogramma aanwijzen die in het centraal examen niet aan de orde komen: c de desbetreffende onderdelen moeten dan deel uitmaken van het schoolexamen (i.v.m. deze consequentie voor het schoolexamen moet de CEVO een zorgvuldige afweging maken bij een eventuele aanwijzing; voor het overige is de school immers vrij te kiezen welke inhoudelijke onderdelen in het schoolexamen aan de orde komen); c de onderdelen worden per examenjaar aangegeven, en behoeven dus niet elk jaar dezelfde te zijn; c de aangewezen onderdelen kunnen ten hoogste betreffen: domeinen en/of subdomeinen (in hun geheel, dus niet afzonderlijke eindtermen) die samen ten hoogste 1/4 deel uitmaken van het aantal vakinhoudelijke eindtermen; c de eventuele aanwijzing vindt plaats voor 1 augustus van het kalenderjaar voorafgaande aan het kalenderjaar van het centraal examen waarop de aanwijzing betrekking heeft. 5. Geschiedenis (profiel economie en maatschappij en cultuur en maatschappij) 1. De school kan ervoor kiezen om drie subdomeinen aan te wijzen waaruit niet in het schoolexamen een nader afgebakend thema aan de orde komt. Deze onderdelen moeten dan worden vervangen door: een overzicht van de geschiedenis van een door de school bepaalde tijdsperiode (in het vwo: niet de twintigste eeuw, voor zolang geschiedenis tevens deel uitmaakt van het gemeenschappelijke deel). Het examenprogramma geschiedenis is maatschappelijk, en onder de leraren, niet onomstreden. De zgn. Commissie De Wit heeft als (toekomstig) alternatief een opzet voorgesteld waarbij de thematische benadering en vaardigheden meer in evenwicht worden gebracht met een chronologisch overzicht. Dit voorstel wordt door veel leraren ondersteund: ook nu blijkt in de praktijk de behoefte aan bestaan tot een dergelijk chronologisch overzicht. De bovenstaande aanpassing komt aan die behoefte tegemoet, en is daardoor niet alleen een inhoudelijke aanpassing aan het rapport van de Commissie De Wit (vooruitlopend op een nieuw programma op basis van dat rapport), maar zal ook kunnen leiden tot een minder als belastend gevoeld programma. 2. In het schoolexamen moet de school, wat betreft de praktische opdrachten, de keus maken tussen óf het uitvoeren van beperkte onderzoeksopdrachten (b1 in het examenprogramma) óf het uitvoeren van een zelfstandig historisch onderzoek (b2 in het examenprogramma). In het gepubliceerde examenprogramma zijn beide (b1 en b2) naast elkaar voorgeschreven. Dit leidt echter tot een overladen programma, met een grote begeleidingslast voor de leraren. Van de gelegenheid wordt gebruik gemaakt om het volgende aspect van het examenprogramma te verduidelijken: De praktische opdrachten behoeven zich niet te beperken tot de in het examenprogramma aangewezen inhoudelijke domeinen. Zij kunnen er wel betrekking op hebben, maar een vaardigheid die in het examenprogramma is genoemd (domein A) kan soms ook heel goed worden getoetst aan de hand van een geheel ander onderwerp. De toetsen met gesloten en/of open vragen hebben vanzelfsprekend wel betrekking op de (nader afgebakende thema s behorende tot de) subdomeinen/domeinen. 3. Voor het schoolexamen geldt: De toetsen met gesloten en/of open vragen (onderdeel a van het schoolexamen) bepalen voor 60% het Regeling aanpassing Voortgezet onderwijs NUMMER 30b december 1998

8 Regeling aanpassing cijfer van het schoolexamen. De praktische opdrachten (onderdeel b van het schoolexamen) bepalen voor 40% het cijfer van het schoolexamen. 6. Aardrijkskunde 1. De CEVO kan nadere aanwijzingen geven met betrekking tot het centraal examen. Tot die aanwijzingen kan behoren een beperking en/of nadere precisering van de stof van het centraal examen. De aanwijzingen worden bekend gemaakt voor 1 augustus van het kalenderjaar voorafgaande aan het kalenderjaar van het centraal examen waarop de aanwijzing betrekking heeft. 2. In het schoolexamen moet de school, wat betreft de praktische opdrachten, de keus maken tussen óf het uitvoeren van beperkte onderzoeksopdrachten (b1 in het examenprogramma) óf het uitvoeren van een (groter) onderzoek dat betrekking heeft op de eigen regio (b2 in het examenprogramma). Waar de keus wordt gemaakt voor beperkte onderzoeksopdrachten (b1) wordt de eis gesteld dat tenminste één daarvan betrekking moet hebben op verschijnselen, ontwikkelingen en vraagstukken die van belang zijn voor de eigen regio. In het gepubliceerde examenprogramma zijn beide soorten praktische opdrachten (b1 en b2) naast elkaar voorgeschreven. Dit leidt echter tot een overladen programma, met een grote begeleidingslast voor de leraren. Van de gelegenheid wordt gebruik gemaakt om het volgende aspect van het examenprogramma te verduidelijken: De praktische opdrachten behoeven zich niet te beperken tot de in het examenprogramma aangewezen inhoudelijke domeinen. Zij kunnen er wel betrekking op hebben, maar een vaardigheid die in het examenprogramma is genoemd (domein A) kan soms ook heel goed worden getoetst aan de hand van een geheel ander onderwerp. De toetsen met gesloten en/of open vragen hebben vanzelfsprekend wel betrekking op de inhoudelijke subdomeinen/ domeinen. 3. Voor het schoolexamen geldt: De toetsen met gesloten en/of open vragen (onderdeel a van het schoolexamen) bepalen voor 60% het cijfer van het schoolexamen. De praktische opdrachten (onderdeel b van het schoolexamen) bepalen voor 40% het cijfer van het schoolexamen. 7. Maatschappijleer (gemeenschappelijk deel) Het handelingsdeel ( oriëntatie in een mediatheek ) vervalt. Oriëntatie in een mediatheek kan indien gewenst betrokken worden bij de praktische opdracht. (gemeenschappelijk deel en vrij deel/profiel cultuur en maatschappij) Van de gelegenheid wordt gebruik gemaakt om het volgende aspect van het examenprogramma te verduidelijken: De praktische opdrachten behoeven zich niet te beperken tot de in het examenprogramma aangewezen inhoudelijke domeinen. Zij kunnen er wel betrekking op hebben, maar een vaardigheid/benaderingswijze die in het examenprogramma is genoemd (domein A) kan soms ook heel goed worden getoetst aan de hand van een geheel ander onderwerp. De toetsen met gesloten en/of open vragen hebben vanzelfsprekend wel betrekking op de inhoudelijke subdomeinen/domeinen. 8. Economie Voor het centraal examen kan de CEVO onderdelen van het examenprogramma aanwijzen die in het centraal examen niet aan de orde komen: c de desbetreffende onderdelen blijven wel deel uitmaken van het schoolexamen; c de onderdelen worden per examenjaar aangegeven, en behoeven dus niet elk jaar dezelfde te zijn; c de aangewezen onderdelen kunnen ten hoogste betreffen: vier vakinhoudelijke domeinen in hun geheel; c de eventuele aanwijzing vindt plaats voor 1 augustus van het kalenderjaar voorafgaande aan het kalenderjaar van het centraal examen waarop de aanwijzing betrekking heeft. 9. Management en organisatie Voor het centraal examen kan de CEVO onderdelen van het examenprogramma aanwijzen die in het centraal examen niet aan de orde komen: c de desbetreffende onderdelen blijven wel deel uitmaken van het schoolexamen; c de onderdelen worden per examenjaar aangegeven, en behoeven dus niet elk jaar dezelfde te zijn; NUMMER 30b december 1998 Voortgezet onderwijs

9 c de aangewezen onderdelen kunnen ten hoogste betreffen: één vakinhoudelijk domein in zijn geheel, of vijf subdomeinen van verschillende domeinen; c de eventuele aanwijzing vindt plaats voor 1 augustus van het kalenderjaar voorafgaande aan het kalenderjaar het centraal examen waarop de aanwijzing betrekking heeft. 10. Informatica De verplichting tot een project (het doorlopen van een systeemontwikkeltraject, en de bijbehorende eindtermen) vervalt. Een dergelijk systeemontwikkeltraject kan onderdeel zijn van het schoolexamen. Indien de school wél kiest voor een project (een grote praktische opdracht) kan dit ook iets anders omvatten dan het doorlopen van een systeemontwikkeltraject, en kan het ook een individuele opdracht zijn. De school bepaalt zelf de weging van de onderdelen van het schoolexamen: toetsen met gesloten en/of open vragen (onderdeel a), praktische opdrachten (onderdeel b) en eventueel het project (onderdeel c). Onderdeel a bepaalt echter ten hoogste voor 50% het cijfer van het schoolexamen. Het vak informatica is nog in ontwikkeling. De mogelijkheden die de scholen hebben verschillen, afhankelijk o.a. van de beschikbare ICT-middelen en de aanwezige deskundigheid. Enige inhoudelijke en organisatorische flexibiliteit is dan nuttig om overbelasting van leerlingen en leraren te voorkomen. 11. Klassieke culturele vorming De school bepaalt zelf de weging van de onderdelen van het schoolexamen, met dien verstande dat de toetsen met open en gesloten vragen (onderdeel a) ten hoogste voor 60% het cijfer van het schoolexamen bepalen. Het vak klassieke culturele vorming is nog in ontwikkeling, en de invulling kan per school verschillen. 12. Culturele en kunstzinnige vorming 2,3 Er is tot op heden nog niet bepaald wanneer CKV 2,3 (en daarmee de definitieve invulling van het profiel cultuur en maatschappij) wordt ingevoerd. Het voorgestelde examenprogramma is ook nog niet vastgesteld. Er is per 1 augustus 1998 een experiment gestart op een beperkt aantal scholen. In dat experiment kunnen o.a. eventuele problemen in het voorgestelde programma worden geïdentificeerd. In het kader van het experiment wordt bezien in welke vorm het centraal examen kan worden afgenomen. Verder heeft de voorziene nascholing nog niet plaatsgehad, en zijn de leermiddelen nog in ontwikkeling. Het examenprogramma zal worden vastgesteld in het voorjaar van Scholen mogen ervoor kiezen CKV 2,3 (en daarmee de definitieve invulling van het profiel cultuur en maatschappij) per 1 augustus 1999 in te voeren. De verplichting om CKV 2,3 (en de definitieve invulling van het profiel cultuur en maatschappij) in te voeren zal niet eerder kunnen ingaan dan per 1 augustus Vóór 1 augustus 2000 zal dat bekend worden gemaakt. E. Invulling van het vrije deel van elk profiel Een deel van het vrije deel van een profiel moet worden besteed aan een of meer examenonderdelen. Door artikel 3 van de regeling waarbij deze tekst een bijlage is, wordt dit deel verkleind tot: c 280 uren (atheneum), c 760 uren (gymnasium), c 200 uren (havo). De rest van het vrije deel (welke nu dus groter is geworden) is geheel vrij, en kan b.v. worden besteed aan godsdienst, verbreding en verdieping, niet-vakgebonden activiteiten, aansluitingsmodulen etc. In de toelichting bij het desbetreffende artikel 26a van het inrichtingsbesluit is gesteld dat het geheel vrije deel van het vrije deel (wel moet worden gebruikt voor andere vakken/deelvakken/ programma-onderdelen dan die al worden gevolgd. Het is dan ook bijvoorbeeld niet mogelijk om de desbetreffende normatieve studielast te besteden aan méér tijd voor (het programma van) een van de vakken of deelvakken van het gemeenschappelijk deel of van het profieldeel.) In afwijking daarvan wordt nu toegestaan dat het geheel vrije deel, indien de school daarvoor kiest, wél (aanvullend) wordt besteed aan eindexamenvakken die worden gevolgd in het gemeenschappelijk deel, het profieldeel en het examendeel van het vrije deel. Dit geeft, gelet op de overladenheid, enige uitloopmogelijkheid. Echter niet meer dan dat: de regelgeving (examenprogramma s etc.) Regeling aanpassing Voortgezet onderwijs NUMMER 30b december 1998

10 Regeling aanpassing blijft uitgaan van de normatieve studielast per (deel)vak zoals die in het inrichtingsbesluit is opgenomen. Het is bijvoorbeeld denkbaar dat het geheel vrije deel (mede) wordt besteed aan het profielwerkstuk, extra en/of grote praktische opdrachten, extra onderwijs in een examenvak voor bepaalde groepen leerlingen (Nederlands voor allochtone leerlingen, talen voor dyslectische leerlingen), extra onderwijs in een examenvak waar op de school problemen blijken, etc. Het is dus niet de bedoeling dat het geheel vrije deel zonder meer wordt verdeeld over de eindexamenvakken, of toebedeeld aan een beperkt aantal eindexamenvakken. Het is in principe nog steeds bedoeld om (ook) ruimte te bieden voor onderdelen die buiten de eindexamenvakken vallen. Te zijner tijd zal het gebruik van de nieuwe mogelijkheid worden geëvalueerd: indien blijkt dat in veel scholen van deze mogelijkheid gebruik moet worden gemaakt om problemen die blijken te bestaan in bepaalde vakken te ondervangen, dan zal dit reden zijn niet om de normatieve studielast van die vakken te verhogen, maar om (verdere) beperkingen aan te brengen in het programma van deze vakken. In het verlengde van het vorenstaande is nu ook geregeld dat de gymnasiumleerling het geheel vrije deel kan gebruiken om te voldoen aan de eis dat, aanvullend op de algemene vwo-eisen, nog in een omvang van tenminste 480 uren normatieve studielast extra eindexamenvakken worden gevolgd. De staatssecretaris van onderwijs, cultuur en wetenschappen, drs. K.Y.I.J. Adelmund NUMMER 30b december 1998 Voortgezet onderwijs