Staal. een uitgave van staalbankiers. Vooruitblik 2011: crisis of herstel? ontspannen door uiterste concentratie

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Staal. een uitgave van staalbankiers. Vooruitblik 2011: crisis of herstel? ontspannen door uiterste concentratie"

Transcriptie

1 Staal een uitgave van staalbankiers Vooruitblik 2011: crisis of herstel? ontspannen door uiterste concentratie alzheimer: meer dan slijtage aan de hersenen december 2010, 7e jaargang, nr 3

2 COLOFON Staal verschijnt 3 maal per jaar en wordt verspreid onder cliënten en relaties van Staalbankiers. Jaargang 7, nr. 3. Hoofdredacteur Angela Looyé Eindredacteur Hilde Duyx, Maters & Hermsen Redactieraad Hans Smits, Rob van Fraeijenhove, Kosterus Wildschut, Henrietta Smeekes, Richard de Wit, Ben van Druten, Linda van Hesse. Met medewerking van Kees Jongsma, SPJ. Vormgeving Achmea Studio Lithografie en drukwerk Koninklijke Broese en Peereboom Indien u vragen heeft of informatie wilt over in Staal behandelde onderwerpen, dan kunt u contact opnemen met uw contactpersoon of Angela Looyé via telefoonnummer (070) of angela.looye@ staalbankiers.nl. Als u geen prijs stelt op het ontvangen van ons magazine dan kunt u dit aan uw contactpersoon doorgeven of schriftelijk aangeven bij: Staalbankiers, Postbus 327, 2501 CH Den Haag. Op de cover ziet u een schilderij van Peter Hermans. Meer informatie over hem vindt u achterop dit magazine. Disclaimer Deze publicatie is uitsluitend bedoeld ter informatie en is geen aanbod noch een uit nodiging om een financieel instrument te kopen of te verkopen of om deel te nemen in een bepaalde beleggingstrategie. Elk voorbeeld gegeven in deze publicatie, geldt enkel ter nadere uitleg van het betreffende product. Aan deze voorbeelden kunnen geen rechten worden ontleend. Potentiële beleggers moeten zich bewust zijn van de risico s verbonden aan financiële instrumenten en moeten alleen overgaan tot een investeringsbeslissing met betrekking tot deze producten na voldoende beraad, in overleg met hun eigen adviseurs, waarbij in overweging moet worden genomen of deze producten passen binnen hun eigen risicoprofiel. Hoewel de in deze publicatie gestelde feiten en verstrekte opinies als juist worden verondersteld en zijn gebaseerd op betrouwbare bronnen, aanvaardt Staalbankiers geen enkele aansprakelijkheid voor enige schade in welke vorm dan ook, voortvloeiend uit het gebruik van deze publicatie of de inhoud daarvan. Staalbankiers wijst op de mogelijkheid dat bepaalde informatie in deze publicatie na verloop van tijd verouderd is. De waarde van uw beleggingen kan fluctueren. In het verleden behaalde resultaten bieden geen garantie voor de toekomst. Staalbankiers N.V., statutair ge vestigd te Den Haag aan de Lange Hout - straat 8, 2511 CW, is ingeschreven bij de KvK Haaglanden onder nummer Staalbankiers is geregistreerd bij de Autoriteit Financiële markten ( te Amsterdam. Voor meer informatie over het toezicht op Staalbankiers N.V. kunt u bellen naar de toezichtlijn van de AFM Reproductie, geheel of gedeeltelijk, is slechts toegestaan na schriftelijke toestemming van Staalbankiers. Deze publicatie is vervaardigd op 3 december inhoud Pagina 22 Ben Tiggelaar: We dromen en durven, maar doen is een probleem 2 staalmagazine december Column Prikkels Staalbankiers Organisatienieuws Uitslagen cliënten onderzoek Vraagbaak Lifestyle Robert-Jan Derksen kijkt vooruit Monuta regelt bijzondere uitvaarten De charmes van het Limburgs Landschap Menno Iprenburg over zijn keerpunt Peter Hermans in Het Atelier Economie Vergrijzing: vergezichten tot 2050 Financiën Het leventestament: altijd het heft in eigen handen 06 Ontspanning Het zijn hectische tijden. Zeker met een economische crisis. Hoe vind je dan rust en ontspanning? Cliënten André Schiebroek en Joris Bannenberg weten het wel. Hun verhaal. 10 Vooruitblik 2011 Ligt een nieuwe crisis in het verschiet of krijgen we juist de tegenhanger van de double dip, een dubbel herstel? Staal Magazine zet de meest gangbare scenario s voor 2011 op een rijtje. 30 Alzheimer Nederland In de toekomst zal één op de vijf Nederlanders aan dementie leiden. Alzheimer Nederland pleit voor meer onderzoek en begrip. Een interview met Gea Broekema. Het is een ontluisterende ziekte.

3 Nieuwe creditcard N I EUWs // ICS (International Card Services) wordt de nieuwe leverancier voor Staalbankiers van de creditcard. Op 1 december 2010 hebben nieuwe creditcardhouders de door ICS uitgegeven creditcard gekregen. COLUMN//Peter de Ruijter Prikkels Het jaar 2010 is bijna ten einde. Het is dan ook tijd nog even stil te staan bij het afgelopen jaar en vooral vooruit te kijken naar Als we terugkijken naar 2010 zien we langzaam maar zeker een herstel van de schade die de financiële crisis heeft veroorzaakt. Het vertrouwen onder consumenten is nog niet terug op gewenste niveaus, maar gezien de grote onzekerheid die er is geweest, mag dat geen verbazing wekken. Op nu naar Als de voortekenen niet bedriegen zal de economie zich verder herstellen, al moeten we voorlopig niet rekenen op de groeicijfers van voor de economische crisis. Het proces van terugbrengen van de enorme schuldenlast die in de jaren van ongekende groei en de crisis daarna is opgebouwd, zal in 2011 verdergaan. Dat betekent bezuinigen voor overheden, bedrijven en gezinnen. Het beste nieuws komt uit het Verre Oosten waar de groeimotor vooral in China op volle toeren draait. Als handelsnatie profiteren we daar in Nederland ook van. Het doemscenario van een nieuwe terugslag (de double dip ) lijkt daarom steeds minder waarschijnlijk. In één opzicht wordt 2011 een bijzonder jaar. Ben Tiggelaar wijst er in een interview in dit magazine op dat de eerste groep vertegenwoordigers van de naoorlogse generatie dit jaar 65 wordt en het arbeidsproces gaat verlaten. Zij zullen hun leven anders moeten gaan inrichten. Het gedrag van mensen wordt volgens Tiggelaar voor 95% gestuurd door prikkels uit de eigen omgeving die automatisch routines oproepen. De vrije wil legt het af tegen directe behoeftebevrediging. Wie wil veranderen zal bewust op zoek moeten naar nieuwe prikkels en zichzelf dwingen daar ook naar te handelen. De werkomgeving is erg belangrijk in ons gedrag. De generatie die het arbeidsproces nu verlaat zal dus te maken krijgen met andere prikkels. Over een aantal jaren zullen we weten wat dit in de samenleving teweeg heeft gebracht. Als bank zien we het als onze taak weg te blijven van automatisch gedrag en directe behoeftebevrediging. Dat is geen makkelijke taak in een wereld die steeds meer prikkels biedt. We proberen in alle omstandigheden het lange termijn belang van onze klanten in het oog te houden. Dat zal in 2011 niet anders zijn. Met of zonder prikkels. We wensen u een inspirerend en zorgeloos De voordelen van een creditcard van ICS zijn: - U kunt uw eigen pincode kiezen; - Mogelijk tot geld storten op de creditcard; - Bij een positief saldo betaalt u lagere kosten voor het opnemen van contact geld. Meer informatie vindt u op onze website De verwerking van Betalingsen Effecten opdrachten rond Kerst en Oudjaar Verwerking van betalingsopdrachten die via de post zijn aangeleverd: Betalingsopdrachten die voor 23 december door ons zijn ontvangen, worden nog verwerkt voor Kerstmis; Betalingsopdrachten die voor 30 december door ons zijn ontvangen, worden nog verwerkt in 2010; Binnenlandse spoedopdrachten die op 24 en 31 december voor uur door ons zijn ontvangen, worden diezelfde dag nog verwerkt. Verwerking van betalingsopdrachten via Multicash en Webbankieren: Betalingsopdrachten die worden ingevoerd voor 24 december worden nog verwerkt voor Kerstmis; Betalingsopdrachten die worden ingevoerd voor 31 december worden nog verwerkt in 2010; Binnenlandse spoedopdrachten die worden ingevoerd op 24 december voor uur worden nog diezelfde dag verwerkt; Binnenlandse spoedopdrachten die worden ingevoerd op 31 december voor uur worden nog diezelfde dag verwerkt. Verwerking van zakelijke betalingen en incasso-opdrachten: Voor zakelijke betalingen en incasso-opdrachten die rechtstreeks aan Equens worden aangeleverd en die voor Kerstmis verwerkt dienen te worden, geldt als uiterste aanleverdatum 23 december; Voor zakelijke betalingen en incasso-opdrachten die rechtstreeks aan Equens worden aangeleverd en die voor 31 december 2010 verwerkt dienen te worden geldt als uiterste aanleverdatum 29 december. Verwerking van beleggingsorders en Webbeleggen: Effectenorders die worden ingevoerd op 24 december na uur worden op 27 december verwerkt; Effectenorders die worden ingevoerd op 31 december na uur worden op 3 januari 2011 verwerkt. 4 staalmagazine augustus 2010 Periodieke opdrachten met een uitvoeringsdatum van 1 en 2 januari 2011 worden op 3 januari 2011 verwerkt. staalmagazine december

4 o n tspa n n i n g // Ontspannen door uiterste concentratie Het zijn hectische tijden. Zeker met een economische crisis. Hoe vind je dan rust? Cliënt André Schiebroek, directeur van Solar Tech International, door Japanse krijgskunst te beoefenen. Door René Lamers & Hilde Duyx, fotografie Kees Hummel Wat mij aantrok is de ingetogenheid, de soberheid is door de economische crisis nu meer hectisch dan andere jaren, zeker in de bouwsector. Dat vraagt meer Het energie. Ik heb het gevoel op negen borden tegelijk te schaken. Dat zorgt voor onrust in mijn hoofd. Gedachten malen. s Ochtends ben ik dan ook eerder wakker. Gelukkig heb ik geen lichamelijke klachten. Tegenover die drukte vind ik rust in drie Japanse gevechtskunsten: jodo, dat is met een 128 centimeter lange stok, iaido, het vloeiend bewegen van een Samurai-zwaard, en kyudo, een Japanse vorm van boogschieten. Japan vind ik een interessant land: de cultuur, films als The last samurai enzovoorts. Ik ben er al zes à zeven keer geweest. In april ga ik weer. Maar ik kwam bij deze sporten via judo. Wat mij aantrok is de ingetogenheid, de soberheid. Je ziet het in Japanse huizen en tuinen: niets is overbodig. Zo is dat ook in sport. Die soberheid geeft mij ontspanning. Japanners zeggen ook wel: muga-mushin, dat zoiets betekent als geen ego, geen gedachte. Door je hoofd leeg te maken, ontspan je. Bij de Europees Kampioenschappen iaido in Stockholm werd ik kampioen in de vijfde Dan-klasse. Een Dan is een graad in Japanse gevechtskunsten. Nu heb ik in zowel jodo als iaido de zesde Dan en ga ik naar de Europese kampioenschappen in Parijs. Daarnaast geef ik twee keer per week les. En regelmatig geef ik ook op landelijk niveau lessen en seminars. Het zijn geen heftige sporten, maar toch zweet ik na afloop. Voor een deel komt dat doordat je op sommige momenten wel snel beweegt het blijft tenslotte een gevecht. Maar een deel komt ook door de zware concentratie. Het gaat erom dat je soepele bewegingen maakt, dat je bij boogschieten je adem volgt. Dat vergt enorme concentratie. Daardoor ontspan ik. Ik doe ook aan hardlopen en mountainbiken, maar dan ben ik na afloop niet zo ontspannen als na een uurtje jodo. 6 staalmagazine december 2010 staalmagazine december

5 Een sterk o n tspa n n i n g // team door het hardlopen Hoe ontspannen de medewerkers van Factory-CRO zich? Door iedere donderdagmiddag samen te gaan hardlopen, voor wie dat wil. Directeur Joris Bannenberg gaf het goede voorbeeld: hij liep al zeven mara thons. begon heel simpel. Ik wilde graag in beweging blijven maar vond moei lijk de tijd. Dus ben Het ik heel hard gaan roepen dat ik de marathon van New York wilde gaan lopen en toen moest ik wel. En het zit ook wel in mijn karakter om dan ook heel hard te gaan trainen. Eerst met vriend en compagnon Dirk Meijer samen, die hem al eerder gelopen had, en dat werd al gauw een groepje collega s. Iedere donderdagmiddag. We hebben zelfs een trainer: sinds 2000 is Aart Stigter onze begeleider, een bekende langeafstandsloper. We hebben in die tijd ook de afspraak gemaakt dat iedereen die hier werkt de marathon van New York mag gaan lopen, op onze kosten, mits je m helemaal uitloopt. Dat is natuurlijk een mooi doel om voor te trainen. Meedoen aan de New York marathon is een geweldige ervaring. De voorpret begint al op woensdag, in het vliegtuig naar New York, gevuld met hardlopers. In de stad zie je mensen al om tien uur s ochtends pasta bestellen. Iedereen leeft naar zondag toe, de grote dag. De marathon leeft enorm in New York: óveral staan mensen langs de kant en hoor je de muziekbandjes spelen. Je rent door verschillende wijken, door verschillende culturen. En de dagen erna zie je overal in de stad mensen stram lopend voorbij komen. Last van stijve spieren. Geweldig. Hardlopen is voor mij een manier om eens rustig over dingen na te denken. Ik kom vaak op andere en nieuwe gedachten. In de hectiek van de dag vind ik die rust niet altijd. Je wordt tijdens het lopen door niets en niemand gestoord. Maar het is niet mijn manier om met stress om te gaan. Als je daar een sport voor nodig hebt, dan doe je iets verkeerd. Je kunt zelf bepalen hoe druk je het hebt in je leven. We hebben een goed team lopers hier. Daar ben ik trots op. Ik zie hoe het onze mensen aan elkaar verbindt, ook de niet-lopers, en dat is ook goed voor het bedrijf. In maart doen we weer mee aan de City Pier City 10km business loop, die we de vorige twee keer gewonnen hebben. Vroeger konden we ons altijd verkleden op het kantoor van Staalbankiers in hartje Den Haag. Super was dat. Het laatste jaar kon dat niet meer, maar wie weet, misschien kunnen we die oude traditie van klantenservice weer in ere herstellen? Hardlopen is voor mij een manier om eens rustig over dingen na te denken 8 staalmagazine december 2010 staalmagazine december

6 Double Outlook 2011 dip of dubbel herstel Door Rody van der Pols en Hans Smits, fotografie Getty Images Economen krabben hun hoofd. Nooit eerder waren ze zo verdeeld over de richting die het opgaat met de wereldeconomie. Ligt een nieuwe crisis in het verschiet of krijgen we juist de tegenhanger van de double dip, een dubbel herstel? We zetten de meest gangbare scenario s voor 2011 op een rijtje. Sinds het uitbreken van de kredietcrisis lijkt het wel een traditie: ook dit keer moeten we namelijk vaststellen dat het afgelopen jaar in economisch opzicht veelbewogen was. Voor ons Europeanen sprong daarbij vooral de schuldencrisis in het oog. Even werd er zelfs gespeculeerd over versplintering van de eurozone. Maar uiteindelijk realiseerden de Europese leiders dat ze daarmee meer zouden verliezen dan winnen en bereikten ze alsnog overeenstemming over een noodpakket voor de landen die dreigden te bezwijken onder hun schuldenlast, zoals Griekenland en Ierland. Het negatieve eurosentiment was daarmee in elk geval tijdelijk bedwongen. Van een dieptepunt van 1,195 dollar per euro klom de munt zelfs weer even naar 1,419 dollar per euro, om vervolgens terug te vallen naar 1,304 dollar per euro. Deze paniek rondom de euro is kenmerkend voor het huidige, economische gesternte: dat van grote onzekerheid. De kredietcrisis blijkt langere tanden te hebben dan verwacht. De schulden hebben zich de afgelopen decennia opgehoopt in de Westerse wereld en moeten nu worden afgebouwd. En dat doet pijn. Overheden hebben de afgelopen twee jaar uitgebreide stimuleringsmaatregelen genomen, maar moeten nu de buikriem aanhalen en fors bezuinigen (zoals we in Nederland, maar vooral ook in de rest van Europa zien); banken proberen de risico s te minimaliseren en zijn daardoor nog steeds terughoudend bij hun kredietverlening; GDP 2011 Euro VS Japan Ontw. Opk. Wereld zone wereld wereld Profinance 1,3% 2,4% 1,2% Capital Economics 0,5% 2,0% 2,5% Roubini Global Economics 1,2% 1,5% 1,5% 1,5% 6,0% 3,4% Deutsche Bank 1,0% 3,1% 0,1% 2,1% 6,2% 3,8% JP Morgan 1,5% 2,5% 0,9% 1,9% 5,8% 3,0% IMF 1,5% 2,3% 1,5% 2,2% 6,4% 4,2% OECD 2,0% 2,2% 1,3% 2,3% consumenten houden hun hand op de knip vanwege onzekerheid over hun baan en de economische vooruitzichten. En dan is er nog de vergrijzing en het pensioenprobleem dat als een molensteen om de nek van menig regering hangt. Wat voor consumenten geldt, geldt net zo zeer voor economen: ook zij verkeren in dubio over hoe ze alle signalen moeten duiden. Waar ze het in elk geval over eens zijn, is dat de wereldeconomie nog altijd uiterst kwetsbaar is. Kijk alleen maar naar de grote economische onevenwichtigheid binnen Europa (noord versus zuid), de nog altijd broze huizenmarkt in de Verenigde Staten, de enorme overschotten op de Chinese handelsbalans en de Japanse exportmachine die kraakt en kreunt onder de hoge yen. Maar hoe al deze variabelen precies op elkaar inwerken en met welke gevolgen, daarover woedt momenteel een levendig debat. De economen van de geraadpleegde bronnen, (zie kader) hebben allemaal een eigen kijk op het jaar 2011, wat tot nogal wat verschillen in de prognoses leidt, vooral voor de ontwikkelde wereld en regio s. We zetten de drie meest plausibele scenario s op een rijtje. Scenario 1: Stabiele, maar onevenwichtige groei Na een wereldwijde krimp van de economie met 0,6% in 2009 tekende zich dit jaar herstel af. Deze groei werd vooral gevoed door de stimuleringspakketten van overheden enerzijds en het op peil brengen van de uitgeputte handelsvoorraden anderzijds. Vooral de eerste helft van het jaar liet de wereldeconomie een mooie groei zien van 5,25% die daarna ietwat inzakte. Het IMF raamt in haar World Economic Outlook (oktober 2010) het uiteindelijk groeicijfer op 4,8%, waarna deze lijn van gematigd herstel zich in 2011 doorzet. Grofweg hebben we hiermee het eerste scenario te pakken: stabiele, maar wel onevenwichtige groei, waarbij de ontwikkelde wereld langzaam voortkrabbelt en vooral de opkomende landen het voortouw blijven nemen. Waar de afgelopen periode overheden met hun stimuleringspakketten de belangrijkste motor vormden achter de economische opleving moeten nu consumenten weer het stokje overpakken. Daarbij is de relatief hoge werkloosheid in de Westerse wereld een potentiële spelbreker. In de Verenigde Staten is de structurele werkloosheid opgelopen van 5% naar bijna 6,5%. Europa laat een verdeelder beeld zien: van een schrikbarende jeugdwerkloosheid van 25% in Spanje tot een dalende werkloosheid in Nederland tot ongeveer 5%. Maar door de bank genomen zit nog altijd ruim 10% van de Europese beroepsbevolking zonder baan, waarbij het leger langdurig werklozen groeit. Bovendien neemt de speelruimte van Westerse overheden af voor belastingverlagingen of stimuleringsmaatregelen. Eerder kunnen we het tegenovergestelde verwachten. Zo loopt in de Verenigde Staten een onder Bush ingestelde, tijdelijke belastingverlichting af. En in Europa is er de dwingende noodzaak om de begrotingstekorten terug te dringen. Weliswaar is de eurocrisis in principe bedwongen door de steunmaatregelen voor de economisch zwakke PIIGS-landen (Portugal, Italië, Ierland, Griekenland en Spanje). Maar om een blijvend vertrouwen af te dwingen, zal Europa moeten laten zien dat het haar menens is met het hervormen van de overheidsfinanciën. > bron: Profinance 10 staalmagazine december 2010 staalmagazine december

7 > Blijft er voor de ontwikkelde landen eigenlijk nog maar één wapen over om de groei een handje te helpen: een ruimhartig monetair beleid. Waarschijnlijk zullen de lage officiële rentes in Europa en de VS volgend jaar nauwelijks van hun plek komen. Zeker zolang de inflatie onder controle blijft. Pas in 2012 zal de geldkraan wellicht wat worden dichtgedraaid als de prijzen oplopen door belastingverhogingen (btw en accijnzen), hogere grondstofprijzen (door een aanhoudende vraag vanuit de opkomende landen) en her en der hogere importprijzen. De economieën van opkomende landen gaan ondertussen rustig door waarmee ze ook het afgelopen jaar al bezig waren: in een stevig tempo doorgroeien. China blijft daarbij koploper met een te verwachten groei van 8,5 à 10%. Maar ook landen als India (7,5 à 9%), Brazilië (4 à 5%) en Rusland (4 à 5%) laten een gezonde groei zien. De opkomende middenklasse in deze landen en de aanhoudende investeringen (bijvoorbeeld in infrastructuur) spelen daarbij een sleutelrol. Bovendien gaan noch consumenten, noch overheden gebukt onder de hoge schulden zoals in de Westerse wereld. Zuidoost-Azië als geheel kent ook groei van 8%, mede dankzij drastische sanering eind jaren negentig na de Aziëcrisis. Scenario 2: Flink tegenvallende groei In dit scenario blijkt de economische opleving die we in 2010 zagen in elk geval in de Westerse wereld van korte duur. De groei werd hier vooral gevoed door de stimuleringsmaatregelen van overheden, maar nu deze wegvallen blijkt de basis voor écht en duurzaam herstel in de ontwikkelde wereld te smal. Het vertrouwen van de Westerse consumenten is nog te broos. In plaats van de economie een boost te geven door extra te consumeren (zoals meestal gebeurt na een recessie) blijven ze rustig doorsparen. Mogelijk stijgende belastingen in Europa en tegenvallende pensioenen zetten een extra rem op de consumptie-uitgaven. Bovendien zorgt een nog toenemende werkloosheid voor een verdere teruggang van het besteedbare inkomen. In dit scenario duikt ook het spook van de schuldencrisis opnieuw op. Niet alleen de PIIGS-landen zien hun kredietwaardigheid dalen als gevolg van de alsmaar oplopende overheidstekorten. Ook landen die niet eerder werden afgerekend op hun astronomische staatsschuld kunnen in de problemen komen, zoals Frankrijk, Engeland en mogelijk zelfs de Verenigde Staten. Het gevolg van dit alles is een stevige economische dip in landen als de Verenigde Staten, Engeland en Frankrijk. Waar zij langs de rand van de recessie zullen scheren, kunnen de PIIGS-landen krimpt zeker niet vermijden. Alleen exportlanden als Duitsland, Nederland, Scandinavië, misschien Japan, kunnen een nieuwe teruggang vermijden. Door de beperkte vraag zullen in dit scenario de prijzen in de Westerse wereld nauwelijks stijgen. Sterker nog, het gevaar voor deflatie die voor een verdere verlamming van de economie zorgt ligt op de loer. Een gevaarlijke ontwikkeling aangezien overheden en instanties nauwelijks over de financiële middelen beschikken om een nieuwe crisis te bestrijden. De opkomende markten ondervinden in dit scenario vooral de gevolgen van de geringere vraag vanuit de Westerse wereld. Hoewel zij een deel van de vraaguitval kunnen opvangen met hun groeiende binnenlandse markt, is dit niet voldoende om de huidige groeitrend vast te houden. Gemiddeld zal de groei uitkomen op zo n 5 à 6%. Wel kunnen we er vanuit gaan dat de overheden van deze landen stimuleringsmaatregelen zullen nemen. Door de geringe schulden en enorme valutareserves hebben ze hier voldoende financiële buffers voor. Daarnaast verschuift de afzet van producten hoe langer hoe meer van het Westen naar de binnenlandse consumenten, die profiteren van groeiende economische welvaart. Scenario 3: Flink meevallende groei Tot slot is er ook nog een groep economen die gelooft in het dubbel herstel, de positieve tegenhanger van de double dip dus. Zij wijzen daarbij op de laatste twee recessies: de economische groei in 1991 was zwak, maar in 1993 en 94 sterk. Idem dito was de groei in de periode 2004 tot 2006 sterk na een zwak Naar analogie van deze historische voorbeelden zal dat patroon zich nu weer kunnen herhalen. Dus na een periode van afzwakkende groei in de ontwikkelde wereld in de tweede helft van 2010 tot begin 2011 voorspellen deze economen dat de economische motor vanaf medio 2011 weer een tandje bijschakelt. In de Westerse wereld zullen de Verenigde Staten daarbij opnieuw het voortouw nemen met een sterke toename van de investeringen, eindelijk een substantieel herstel van de huizenmarkt, sterk aantrekkende autoverkopen en doorgaande investeringen in de infrastructuur. Het aantal banen groeit, het besteedbare inkomen stijgt, waardoor ook de bestedingen van consumenten toenemen. In Europa zijn het vooral de landen met een open economie, die de vruchten plukken van de aantrekkende wereldhandel én de goedkope euro. Denk aan Duitsland en de Benelux, maar bijvoorbeeld ook Frankrijk en Italië. Gevolg is wel dat de prijzen zullen stijgen, waardoor overheden en centrale banken het monetaire beleid zullen verkrappen om overtollige liquiditeiten op te dweilen. Officiële rentes in het Westen worden verhoogd; marktrentes, zowel kort als lang, zullen stijgen. In de opkomende landen zet de groei zich nog veel sterker door met gemiddeld zo n 7 à 9%. Behalve China en India profiteren ook landen in Latijns-Amerika en economisch kleinere landen als Indonesië. Ook hier zullen de prijzen stijgen. Om de inflatie te bestrijden, zullen de overheden hier het monetaire beleid verkrappen en centrale banken de rentes omhoog duwen om overtollige liquiditeiten uit de markt te halen. Scenario s uitgelicht Scenario 1: Stabiele, maar onevenwichtige groei in de wereld van 4 à 4,5% Ontwikkelde wereld (Europa, VS, Japan): gemiddelde economische groei in de ontwikkelde wereld van 1,5 à 2,5% groei uitgesplitst per regio: VS zo n 2%; Europese kernlanden 1,5 à 2%; Europese PIIGS-landen -2,5 à 1,0%; Japan 1,5% Relatief hoge werkloosheid weinig (VS) of geen (Europa) ruimte voor budget- of fiscale politiek Betrekkelijk lage inflatie Ruimhartig monetair beleid blijft van kracht Officiële rentes Eurozone en VS blijven on hold pas in 2012 mogelijk een krapper monetair beleid na iets oplopende inflatie (door stijgende belastingen, hogere grondstofen importprijzen) Scenario 2: Flink tegenvallende groei in de wereld van 2 à 3% Ontwikkelde wereld (Europa, VS, Japan): Overheidsbestedingen nemen af, belastingen stijgen Afnemend vertrouwen van consumenten Kredietproblemen nemen weer toe Landen met grote overheidsschuld komen (opnieuw) in de problemen (PIIGS-landen, Frankrijk, Engeland, mogelijk ook VS) Scherp terugvallende groei in VS, Engeland en Frankrijk Daadwerkelijke recessie in PIIGS-landen Exportlanden, zoals Duitsland, kunnen recessie vermijden Deflatiegevaar ligt op de loer Neergaande trend in rentes hervat Scenario 3: Flink meevallende groei in de wereld van 5 à 6% Ontwikkelde wereld (Europa, VS, Japan): in plaats van een double dip juist dubbel herstel vanaf medio 2011 Tweede groeifase sterker dan de eerste gedragen door investeringen van bedrijven, en voor infrastructuur en herstel van huizenmarkt aantrekkende werkgelegenheid en daardoor meer consumentenbestedingen VS blijft koploper met groei van 2,5 à 3,5%; Japan volgt met 2% In Europa groeien vooral de kernlanden met 2,5 à 3% Inflatie loopt sneller op Om verdere prijsstijgingen te voorkomen, wordt monetair Opkomende landen: Gemiddelde groei in emerging markets van 6 à 7% China blijft koploper met 8,5 à 10% Een goede tweede plek voor India met 7,5 à 9% Solide consumptieve groei door opkomende middenklasse Aanhoudende investeringen (vooral infrastructuur) geen belemmeringen door hoge schulden bij consumenten of overheden (zijn in staat oplopende schulden te dekken met inkomsten) inflatieremmende maatregelen (kredietbeperkingen en hogere rentes), maar niet sterk Monetair beleid zeker niet krap Voor landen met schuldproblemen neemt de risicopremie juist toe Niet of nauwelijks instrumenten aanwezig om crisis aan te pakken Opkomende landen: teruglopende vraag uit het Westen zorgt voor lagere groei (5 à 6%) Inflatiedruk neemt af Overheden nemen opnieuw stimuleringsmaatregelen, zoals infrastructurele projecten beleid verkrapt Officiële rentes stijgen, net als marktrentes Opkomende landen: Plukken vruchten van toenemende wereldhandel Een gemiddelde groei van 7 à 9% China is koploper, gevolgd door India, Latijns-Amerika en economisch kleinere landen als Indonesië inflatiedruk neemt flink toe Overheden bestrijden stijgende prijzen met verkrapping van monetair beleid 12 staalmagazine december 2010 staalmagazine december

8 co lu m n // In opdracht van Staalbankiers heeft het Marketingadvies- en Onderzoeksbureau Trigenum het cliënttevredenheidsonderzoek uitgevoerd onder cliënten van Staalbankiers. Met een goede uitkomst: de dienstverlening van Staalbankiers krijgt een 7.8. Cliënten geven Staalbankiers een 7.8 Resultaten klantenonderzoek bekend: Het doel van het cliëntenonderzoek is het in kaart brengen van de tevredenheid van cliënten over de bank en leren waar verbeteringen gewenst zijn. Het onderzoek heeft plaatsgevonden in de maanden oktober en november van In totaal hebben 384 cliënten hun mening, zowel online als schriftelijk, gegeven. jaren bevestigd in hun keuze. Met name het professionele, flexibele karakter van de bank en de persoonlijke benadering van bankiers met interesse in de cliënt, wordt aangevoerd als onderscheidend voor Staalbankiers. Uit onderstaande grafiek blijkt dat Staalbankiers overall (op basis van de ervaringen en de communicatie van Staalbankiers) volgens cliënten voornamelijk uitblinkt als stijlvolle, correcte, betrouwbare, integere en creatieve bank. Hoe luidt uw totaaloordeel over Staalbankiers, uitgedrukt in een rapportcijfer? (n=378) 47,9% Gesloten vraag 7,7% 19,0% 20,6% 0,0% 0,3% 1,1% 1,1% 2,4% 0,0% ,1% geeft een 6 of lager 70,9% geeft een 8 of hoger De dienstverlening van Staalbankiers wordt beoordeeld met een 7.8. Een mooi tevredenheidcijfer, gezien de economische ontwikkelingen en de ontwikkelingen in de financiële sector de afgelopen jaren. Tegenover enkele cliënten, die minder tevreden zijn, staan veel cliënten die hoge cijfers geven: 8 cliënten geven zelfs een 10. Ten opzichte van andere banken waar cliënten ook bankieren, komt Staalbankiers goed naar voren als het gaat om expertise van mijn contactpersoon, gevoel gehoord te worden en oplossingen denkend vanuit klantbelang. Onderscheidend Uit het onderzoek blijkt verder dat cliënten hun keuze voor Staalbankiers veelal gemaakt hebben op advies van anderen of vanuit een eigen oriëntatie op geschikte banken. Hierbij blijkt dat de persoonlijke benadering en het accent op private banking vaak de doorslag gaven. Het merendeel van de cliënten is in de afgelopen creatief integer betrouwbaarheid stijlvol, correct toegankelijk enthousiast vol aandacht oplossingsgericht ontvankelijk neutraal 4,5 4,3 4,3 4,3 4,2 4,1 4,1 4,0 4, = helemaal niet van toepassing 5 = uitstekend van toepassing Meer informatie Gevraagd naar hoe Staalbankiers een nog hoger cijfer kan krijgen, adviseren cliënten om te letten op een aantal voor hen in het oog springende zaken: nog meer het gevoel geven dat men bij Staalbankiers actief bezig is met het beheren van het vermogen en meer informatie geven over trends en ontwikkelingen die relevant zijn voor de persoonlijke situatie van de cliënt. Daarnaast zijn er verbeterpunten op het vlak van internet: internetbankieren, online informatie beschikbaar stellen over de portefeuille in combinatie met minder papieren communicatie. Al met al een resultaat dus waarmee Staalbankiers haar dienstverlening gericht op kan bijsturen. Door op de ingeslagen weg Hoe kijkt golfer Robert-Jan Derksen terug op 2010? En wat zijn de plannen voor volgend jaar? Hij vertelt het zelf. Ik ben een structureel betere golfer geworden. Ik heb dit jaar mijn positie op de Europese Order of Merit, de Ranking dus, duidelijk verbeterd. Ik sta nu, met nog drie toernooien te spelen, op de 54ste plaats. Dat is beter dan vorig jaar. Toch had het veel beter kunnen en moeten zijn. Ik ben nog niet tevreden, en dat moet ook niet als topsporter. Toch waren er zeker hoogtepunten. Zowel in het Ballantine Open in Korea in april, het Open de France in juni en het Omega European Open in Zwitzerland in september was ik zeer dicht bij een overwinning. En dat was natuurlijk DE doelstelling voor Met 13 top 20 plaatsen, waaronder 2 top 10 en 2 top 5 was het dan ook een goed en constant golfjaar. Maar als topsporter kijk je vooral naar de dingen die nog beter kunnen. Mijn dieptepunt dit jaar was wel de Open de France. Op de 15de hole sloeg ik tot drie keer toe een bal in het water, met als resultaat een 10 op een par 4 en ik zakte daardoor van de eerste plaats in het toernooi naar de 17de plaats. Dat is echt flink balen. Als ik dan nog iets over zou mogen doen van het afgelopen jaar, dan zou het de afslag zijn op deze hole en dan zou ik gewoon het toernooi winnen! Overwinning Wat ging er wel goed? Als ik bedenk wat er dit jaar beter of anders was dan voorgaande jaren dan kan ik concluderen dat eigenlijk alles beter gaat. Ik ben een structureel betere golfer geworden. Zowel op swing-technisch gebied, qua fysieke gesteldheid, als in het putten. Wat ik dus wil bereiken in 2011? Een toernooioverwinning. Dat blijft altijd de belangrijkste doelstelling. Maar verder wil ik mijzelf opnieuw verbeteren op de Rankings. Zowel op de Europese als ook op de Word Golf Ranking. Een verbetering op de Rankings zou betekenen dat ik mee kan doen aan de Majors, de vier meest prestigieuze individuele golftoernooien in het professionele golfcircuit. Daar ga ik voor. En om dat te bereiken wil ik niet veel anders doen dan ik nu al doe. Want het gaat steeds beter. Dus ik ga door op de ingeslagen weg, samen met mijn coaches en sponsors. Ik ben dan ook erg blij met de contractverlenging met Staalbankiers. 14 staalmagazine december 2010 staalmagazine december

9 ~ Monutu regelt bijzondere uitvaarten ~ Voor het oog van de wereld Uitvaartverzorger Monuta, dat onlangs een samenwerkingsverband is aangegaan met Staalbankiers, is specialist op het gebied van bijzondere uitvaarten. Uitvaarten die extra aandacht vragen, en een ander soort expertise. Wij regelen alles, van A tot Z. Door Hilde Duyx, fotografie Kees Hummel Je hebt maar één keer. Het moet goed gaan, we kunnen het ons niet veroorloven om fouten te maken. Wij geven een uitvaart dan ook meer dan gemiddelde aandacht. Aan het woord is Hans Bleijerveld, binnen Monuta teamleider van het team bijzondere uitvaarten. De uitvaarten die bij dit team terecht komen vragen om een speciale manier van werken. Het gaat dan bijvoorbeeld om grote complexe uitvaarten, uitvaarten met mediabelangstelling of uitvaarten met protocol of ceremonieel. Voorbeelden hiervan zijn Staatsuitvaarten, uitvaarten vanuit het Corps Diplomatique, van (oud)-politici, slachtoffers van rampen, van gezinsdrama s, van zakenmensen of bekende Nederlanders. Uitvaarten ook die vaak grote mediabelangstelling krijgen, zoals bijvoorbeeld de herdenkingsbijeenkomst van de vliegramp op Tripoli. Er komt heel veel kijken bij een bijzondere uitvaart en dat kan een uitvaartverzorger nooit allemaal alleen regelen. Het team bijzondere uitvaarten bestaat dan ook uit vijftien ervaren uitvaartverzorgers die speciaal zijn opgeleid, getraind en gescreend. Zij zorgen er samen voor dat ze er voor de familie van de overledene kunnen zijn, maar dat zij tegelijk alle afspraken maken met betrokken organisaties, zoals bijvoorbeeld de politie en de gemeente, en de media. Hans: We willen de nabestaanden zoveel mogelijk ontlasten en we regelen alles, van A tot Z. Niet voor niets is onze slogan: Een goed gevoel na het afscheid. Publieke beleving De belangstelling van de media is bij bijzondere uitvaarten vaak erg groot. Zeker als het om een bekende Nederlander gaat, vertelt Sander van Harn van relatiebeheer bij Monuta. Een uitvaart als Sander van Harn en Hans Bleijerveld publieke beleving, het is nu eigenlijk heel normaal. Maar de familie zit meestal niet op al die mediaaandacht te wachten. Het komt dan ook vaak voor dat Hans van een overlijden in hogere kring eerder op de hoogte is dan de pers. Zodat wij de media op een afstand kunnen houden, legt hij uit. Wij weten precies hoe dat moet, door jarenlange ervaring. We houden op die manier de familie uit de wind en zorgen ervoor dat het afscheid in alle waardigheid kan plaatsvinden. Protocollen Bij bijzondere uitvaarten werkt het team van Hans volgens bepaalde protocollen. Iedereen weet wat hij of zij moet doen: de teamleden, maar ook de leveranciers van logistieke en organisatorische voorzieningen en materialen, zoals bloemisten, cateraars, bouwers van podia en tenten en installateurs van licht en geluid. Daarnaast is de protocollaire kennis binnen het team groot. Mensen denken soms dat het uitvoeren van protocol het afscheid afstandelijk maakt, of kil, vertelt Hans. Maar juist het protocol maakt de uitvaart persoonlijk en warm. Protocol staat wat mij betreft voor de juiste aandacht geven. Ervoor zorgen dat er geen lange rijen ontstaan. De gasten kennen, van naam én gezicht. Weten wie waar zit. Weten hoe je mensen moet aanspreken. Hoe beter je iets voorbereid, hoe soepeler alles verloopt. Het is wel vaak heel hard werken. Natuurlijk kun je een uitvaart voorbereiden, maar vaak moet je binnen vijf tot zes dagen alles regelen. Zodra Hans meldt dat hij een bijzondere uitvaart gaat doen, worden teamleden van de dagelijkse werkzaamheden vrijgemaakt, en ingezet in het team bijzondere uitvaarten, vertelt Sander. Zoals bij de herdenkingsbijeenkomst van de vliegramp op Tripoli. We kregen de opdracht van de overheid. Er lag nog niet veel vast. Het team heeft in één keer een hele organisatie op touw moeten zetten. Dat is gelukt. Als Monuta zijn we dan ook erg blij dat we zo n team hebben. Wensen vastleggen Ondanks het feit dat het team een stappenplan heeft klaarliggen voor iedere uitvaart en kan putten uit enorm veel kennis en ervaring, is het toch een groot pluspunt als mensen bij leven al dingen omtrent de uitvaart vastleggen. Het komt voor dat mensen speciale wensen hebben, waar we wat meer tijd voor nodig hebben om die te realiseren, vertelt Hans. Het is dus goed dat we ons daar al op kunnen voorbereiden. Dat mensen het misschien wat eng vinden om nu al na te denken over hun eigen uitvaart, begrijpen beide heren. We nemen dus de tijd voor Als je alleen maar meegaat in de emoties van mensen, dan doe je je werk niet goed dat soort gesprekken, zegt Sander. Onze ervaring is dat het dan toch rust creëert. De wensen liggen vast, er hoeft niet meer over nagedacht te worden. Voor Hans en Sander is het tot slot duidelijk: zij hebben hun droombaan gevonden. In de uitvaartverzorging? Ja, sommige mensen begrijpen het misschien niet, zegt Sander. Maar wij kunnen een daadwerkelijke bijdrage leveren aan de rouwverwerking van mensen. Dat maakt dit werk mooi. Hans knikt. Soms raken uitvaarten hem diep, maar hij houdt van dit vak. Als ik het er moeilijk mee heb, dan maakt de dankbaarheid die ik van mensen krijg dat weer goed. Bovendien moet je kunnen relativeren. Betrokkenheid is nodig, natuurlijk, maar je moet ook afstand kunnen houden. Als je alleen maar meegaat in de emoties van mensen, dan doe je je werk niet goed. Monuta wil waarde toevoegen aan de dienstverlening van Staalbankiers door uitvaartwensen mogelijk te maken die minder gebruikelijk zijn. Dit kan al vroeg beginnen door uitvaartwensen kenbaar te maken, uit te werken en vast te leggen. Bent u hierin geïnteresseerd? Neem dan contact op met Hans Bleijerveld, via hbleijerveld@monuta.nl of Het team bijzondere uitvaarten is 24 uur per dag bereikbaar. 16 staalmagazine december 2010 staalmagazine december

10 De charmes van Het Limburgs Landschap Landgoed de Hamert is een ruim 900 hectare groot natuurgebied en onderdeel van Nationaal Park de Maasduinen. Noord-Limburg is één van de nog relatief onbekende fraaie landschappen van Nederland. Doorsneden door de Maas is er een aantrekkelijke afwisseling van verrassend hoge stuifduinen, lieflijke vennen en oud cultuurlandschap met sfeervolle dorpjes. In een serie artikelen brengt Staal de diversiteit van het Nederlandse landschap onder het voetlicht. Ditmaal is Limburg aan de beurt. De provincie van romantisch besneeuwde heuvels en kastelen. Edmond Staal van Stichting het Limburgs Landschap geeft tips voor genieters van fraaie landschappen en Bourgondische maaltijden. Tekst & Fotografie Stichting het Limburgs Landschap 18 staalmagazine december 2010 staalmagazine december

11 1 4 Chateau Neercanne Het enige terrassenkasteel van Nederland en door de culinaire allure met recht een chateau. Het huidige kasteel stamt grotendeels uit 1698 en was ooit de plek waar Baron von Dopff met zijn gevolg resideerde. De baron was gouverneur van Maastricht en een belangrijk diplomaat, zo belangrijk dat Tsaar Peter de Grote bij hem op bezoek kwam. De baron liet op de terrassen en in het Jekerdal grootse baroktuinen aanleggen met vijverpartijen en strakke bloemenborders. Nog steeds is Chateau Neercanne geliefd bij staatshoofden die Maastricht bezoeken. De laatste eigenaresse Freule Poswick was niet meer in staat het complex te onderhouden. Net na de tweede wereldoorlog wist de Maastrichtse bankier Klinkenbergh de schuwe freule te overtuigen dat Stichting het Limburgs Landschap het vervallen kasteel een nieuwe toekomst kon geven. Uiteindelijk verkocht ze haar kasteel en kon de stichting beginnen met de restauratie. Na 25 jaar was het kasteel in ere hersteld. 2 3 Overnachten Kasteel Arcen Honderden kastelen liggen er verspreid over de provincie Limburg. In Arcen ligt het gelijknamige kasteel, sinds de jaren 80 te midden van de bijzondere kasteeltuinen. Grachten scheiden de verschillende eilanden met een grote variatie aan tuinen die in alle seizoenen aantrekkelijk zijn. Het kasteel was mede door oorlogsschade dermate vervallen dat restauratie van het interieur bijna onmogelijk werd. In het relatief sobere kasteel worden nu tentoonstellingen georganiseerd en daarnaast is het een geliefde trouwlocatie. De uitzichten vanuit het kasteel op de tuinen met de majestueuze oude bomen zijn prachtig. De Kasteeltuinen zijn overigens het hele jaar geopend. Houthuizermolen De feit dat hun Lottumse molen in de oorlog opgeblazen werd bleef wringen bij de bevolking van dit Noord-Limburgse dorp. Een initiatief van enkele dorpsbewoners vond weerklank. De belt waarop de molen ooit stond was eigendom van Het Limburgs Landschap, samen met het gevarieerde dal van de Siebersbeek. Het Limburgs Landschap ging eendrachtig mee lobbyen en in een jaar tijd lag er een stevig financieel fundament onder de plannen. Nu staat er weer fier een molen in het Maasdal aan de ingang van het dorp Lottum. Geuldal Limburg doorkruisen zonder het befaamde Geuldal aan te doen is uzelf te kort doen. Het is niet voor niets door een publieksjury uitgeroepen tot het mooiste landschap van Nederland. Plateaus met uitgesleten dalen. Historische hoogstamboomgaarden bij vakwerkhuizen, soortenrijke houtwallen en heggen, populieren met maretak, natuurstenen kerkjes en overal kruizen en kapelletjes. En natuurlijk in elk dorp de eigen schutterij en de dorpsherberg. De streek is zo gevarieerd en vol met tastbare historie dat het terecht tot Nationaal Landschap is uitverkoren. 5 Groen genieten in een wit Limburg Het Limburgs Landschap heeft verspreid over de provincie fraai plekken weten veilig te stellen waar u lekker op adem kunt komen. Alle natuurgebieden van onze stichting zijn vrij toegankelijk. Op de meeste plaatsen zijn wandelroutes uitgezet die u op eigen gelegenheid de mooiste plekken van Limburg laten ontdekken. Ook kunt u op stap met de boswachter. Het fietsknooppuntennetwerk is ideaal om ook in de winter makkelijk door de streek te koersen. Namens de natuur uw gastheer is niet voor niets het motto van Het Limburgs Landschap, ook deze winter. De ligging van de diverse beschermde landschappen met de bijbehorende monumenten is te vinden op in stoere hoeves of adellijke huyzen Het Limburgs Landschap heeft een aantal historische boerderijen om laten bouwen tot sfeervolle vakantiewoningen. Met vriendenstellen of familie kunt u genieten van de zeer smaakvol ingerichte huizen met comfortabele bedden, open haard en sfeervol ingerichte woonkeuken. Via www. limburgs-landschap.nl komt u bij de diverse beschikbare huizen. Een goede tip voor een weekend in een stukje buitenland van Nederland. 20 staalmagazine december 2010 staalmagazine december

12 Organiseer je Ben Tiggelaar: eigen prikkels Door Maureen Land, fotografie Jan Willem Steenmeijer Hij deelt zijn kennis met honderdduizenden managers. Auteur en toptrainer Ben Tiggelaar weet alles over gedragsverandering bij mensen en in organisaties. Over prikkels, feedbacklijstjes met kruisjes en goede voornemens voor het nieuwe jaar. Eerst maar een felicitatie, doctor Ben Tiggelaar. U bent net gepromoveerd, vanwaar die stap? Voor mijn boeken en de seminars deed ik al onderzoek en dat ben ik serieuzer gaan oppakken. Mijn promotieonderzoek, over gedragsverandering bij organisaties, heeft me erg geholpen kritischer te kijken naar mijn werk. Met onderzoek neemt je geloofwaardigheid als auteur toe. In mijn vak zijn er heel veel trainers die grossieren in oneliners, maar die moeten wel gebaseerd zijn op inhoud. Bij het schrijven van mijn boeken heb ik me altijd gebaseerd op wetenschappelijke bronnen. Zeker belangrijk bij de doelgroep waar ik me op richt, de hoger opgeleide vrouw en man met ambitie en ondernemerschap. Die zijn terecht kritisch. In uw boeken stelt u dat we niet nadenken over ons gedrag. Maakt dat veranderen lastig? Wetenschappelijk gezien is vanaf de verlichting het beeld: wij willen iets, dus daarom doen we iets. Het Cartesiaanse model: ik denk dus ik ben. Het voelt voor een mens alsof hij bewuste keuzes maakt. Hersenwetenschappers en experimentele psychologen komen er de laatste vijftien jaar steeds meer achter dat ons onbewuste veel belangrijker is dan we altijd hebben gedacht. Minstens 95% van ons gedrag is automatisch gedrag en slechts 5% is bewust gedrag. Onze vrije wil legt het meestal af tegen de directe behoeftebevrediging. Ons gedrag wordt voor het leeuwendeel gestuurd door prikkels uit de directe omgeving die automatische routines oproepen. We zijn heel goed in routines. Maar tegelijkertijd zijn we ook in staat te reflecteren op ons gedrag, zo van: dit bevalt me niet. Toch kunnen we soms lang bezig zijn onze goede voornemens te implementeren. We dromen en durven, maar doen is een probleem. In de oefening hebben we vaak geen zin. We kijken vooral naar het eindresultaat. De weg ernaar toe bestaat echter uit oeverloos herhalen en ploeteren. En dat vinden we niet leuk. Hoe zetten we die dromen wel succesvol om in actie? Je moet iets in je omgeving veranderen, in de prikkels die je dagelijks sturen. Naar een andere omgeving gaan bijvoorbeeld. Iedereen weet: met vakantie ben je anders. Het hebben van een coach kan ook een verandering zijn. Je organiseert eigenlijk sociale hulp. Zodra je iemand inzet die jou stimuleert, gaat veranderen vele malen makkelijker dan wanneer je omgeving helemaal hetzelfde blijft en toch je gedrag moet veranderen. Wil je eindelijk dat boek lezen in plaats van voor de tv blijven hangen? Zet om half negen de tv uit. Lukt dat niet, plaats een reminder in je telefoon. Werkt ook dat niet? Laat iemand je bellen om half negen. Zorg ervoor dat iets of iemand jou aanstuurt. Als veranderen zo lastig is, hoe krijgen managers hun medewerkers dan zo ver? Ook op de werkvloer worden we voor 95% gestuurd door de dagelijkse prikkels. Op de arbeidsmarkt komen -zeker in 2011 als de eerste stroom 65 plussers massaal opstapt- steeds meer initiatiefvolle creatieve mensen die niet op een ouderwetse manier aangestuurd willen worden. Zij willen zelfsturing. Maar afspraken met jezelf maken werkt nauwelijks. Het alternatief is feedback. Onze hersenen hebben directe feedback nodig om te weten: zijn we op de goede weg? Direct resultaat, een reactie van een klant of collega, heeft veel meer impact op ons gedrag dan bijvoorbeeld een kwartaalrapportage. Het organiseren van feedback betekent dat je ervaart dat je gedrag uitmaakt: verplichtingen niet nakomen is schadelijk, ze wel nakomen levert waardering op. Bovendien: we kijken veelvuldig naar wat er mis kan gaan, maar vergeten onderweg te bevestigen wat goed gaat. Opvoedkundigen zijn inmiddels overtuigd dat kinderen onderweg bevestiging nodig hebben en niet pas aan het eind. Volwassenen zijn kinderen in grootverpakking. Voor kenniswerkers blijkt dat de belangrijkste motivering de ervaring van vooruitgang is. Hoe kleiner de stappen die je meet, hoe groter de motivering. Als je pas een kruisje zet als je de Nobel- prijs haalt, moet je lang wachten op die bevestiging. Alleen, kruisjes zetten vinden we kinderachtig. Veranderen in 2011, wat is het succes van een goed voornemen? Het belangrijkste van een goed voornemen is, dat je het niet in termen van uitkomst definieert maar in termen van input. Dus niet: ik wil me fitter voelen of ik wil minder wegen. Maar wel: ik ga voortaan iedere maandagavond naar de sportschool. Je mag al heel trots zijn op jezelf als je die eerste maandag gaat en de volgende maandag weer. En zeker als je dat een paar maanden volhoudt. Je hangt een lijstje op in je keuken en iedere keer als je bent geweest zet je een kruisje neer. Beloon jezelf ook. Hoe kinderachtig het ook klinkt, we zijn heel tevreden als dat lijstje met kruisjes er hangt. Heeft u een goed voornemen voor 2011? In 2011 ga ik naast columns en boeken ook werken aan artikelen voor wetenschappelijke tijdschriften. Ik probeer trouwens iets verder te kijken dan Mijn kinderen zijn nog jong, dus kies ik nu voor tijd samen met mijn gezin en beperk me in mijn agenda. Maandag hou ik vrij om de week voor te bereiden. Buitenlandbezoeken alleen als het op één dag kan. Ik organiseer mijn eigen prikkels om me aan die voornemens te houden. cv Dr. Ben Tiggelaar (1969) hij studeerde Communicatiewetenschap en begon zijn loopbaan als journalist bij Adformatie en werkte voor ABN AMRO tot hij in 1996 voor zichzelf begon en zich specialiseerde in verandering en gedrag. inmiddels is hij topspreker en trainer op zijn vakgebied; zijn Mba in 1 dag is het best bezochte seminar van Europa. hij is auteur van de bestsellers Dromen, Durven, Doen en Doen! vertaald in o.a. het Arabisch en het Japans. vanaf 2003 deed hij promotieonderzoek en haalde afgelopen oktober zijn doctorstitel in de Economische Wetenschap en Bedrijfskunde. ben Tiggelaar is echtgenoot en vader van vier dochters. Hij loopt hard en eet groenten uit zijn eigen moestuin. 22 staalmagazine december 2010 staalmagazine december

13 De vergrijzing: vergezichten tot 2050 Door René Lamers en Hans Smits, fotografie Hollandse Hoogte Alleen massa-immigratie zou onze financieel-economische pijn kunnen wegnemen. Verhoging van de pensioenleeftijd én een strikt budgetbeleid én een optimale arbeidsmarkt blijven onvoldoende om de gevolgen van de vergrijzing in ons deel van de Westerse wereld op te vangen. Het ging het afgelopen jaar economisch niet lekker. En komende jaren is de kans op gouden bergen nog steeds gering. Hoewel het gevaar van een double dip voorbij lijkt, zien we nog steeds geen economische groei van betekenis. Er is bijna sprake van stagnatie. De regering gaat de grootste bezuinigingsoperatie ooit doorvoeren, net als elders in Europa. Ondertussen gaat de pensioenleeftijd omhoog en wordt het mes gezet in sociale voorzieningen. Terwijl miljarden zijn gestoken in de bankensector om de economische crisis die erop volgde te temperen, worden nu ook de financiële gevolgen van de vergrijzing zichtbaar. De vergrijzing en de afname van de werkende bevolking bereikt nu een punt, waarop problemen ontstaan. De kosten voor pensioenen en AOW nemen fors toe, terwijl er minder geld wordt verdiend. Maar de demografische ontwikkeling in Nederland en heel Europa is maar een deel van het verhaal. Ja, ze leidt tot grote financiële problemen. De huidige maatregelen tegen deze problemen zullen echter de pijn die Europa mee zal maken slechts ten dele kunnen verlichten. De oorzaak voor de grootste klap die op Europa afkomt, ligt ver buiten Nederland, zo heeft de Deutsche Bank onlangs in een rapport voorgerekend. Die oorzaak ligt in de demografische ontwikkeling in opkomende economieën en ontwikkelingslanden. Om die relatie te zien, stappen we denkbeeldig in een helikopter. We stijgen op, bekijken de Nederlandse situatie, die van Europa en vervolgens van de hele wereld. Krimp We zien een Nederland, waar louter dankzij migranten de bevolking nog enigszins doorgroeit. In 2038 bereiken we, uitgaande van de huidige gegevens en trends, de piek van zo n 17,5 miljoen inwoners. Vanaf 2039 daalt het bevolkingsaantal. Het aandeel 65-plussers groeit ondertussen fors. Nu nog staan tegenover elke oudere vijf mensen in een arbeidzame leeftijd. In 2030 zijn dat er net aan twee. De ouderen worden ook nog steeds ouder: tot 2050 stijgt de gemiddelde levensverwachting met ruim een jaar. Bij onze oosterburen is nu al sprake van demografische krimp. Tot 2050 zal de Duitse bevolking daar afnemen van de huidige 82 miljoen naar 70,5 miljoen. In andere landen treedt de krimp later in (Italië na 2015; Frankrijk na 2040) of blijft de groei enigszins gehandhaafd (zoals Spanje, dat er de komende veertig jaar nog zes miljoen inwoners bij krijgt). De Verenigde Staten is een heel ander verhaal. Ook daar neem het aantal ouderen flink toe; in veertig jaar een verdubbeling. Ondertussen neemt de totale bevolking ook nog steeds toe, van 317 naar 404 miljoen. Deze groei zal de toename in kosten kunnen opvangen, waardoor de kosten van ouderdom minder zullen drukken op de economische ontwikkeling van de VS. De opkomende economieën zullen nog flink in bevolkingsaantal groeien. Verhaal apart is China. Daar zal de economische groei nog flink doorzetten, terwijl de bevolkingsgroei door de één-kind-politiek gering is, van 1,3 naar 1,4 miljard Chinezen. De toename in het aantal 65-plussers is echter een veelvoud van die natuurlijke aanwas: een verdrievoudiging. Een deel van deze toename komt doordat de nieuwe welvaart een hogere levensverwachting met zich meebrengt. India en Brazilië daarentegen zullen naast economische ook demografische groei doormaken, terwijl de aanwas van kinderen door toenemende welvaart in proportie blijft. Dat levert gunstiger productiviteitsratio s op: voldoende werkenden tegenover de groep ouderen en kinderen. Schrikbeeld Demografische ontwikkelingen zijn een gegeven. Hoe ga je ermee om? West-Europa kijkt naar Japan in de jaren negentig, wat voor andere landen een schrik- eco n o m i e // beeld is. Japan kreeg toen te maken met een mix van economische recessie, vergrijzing én afname van de bevolking. Dit zou op te vangen zijn geweest met een grotere export en verschuiving van arbeidskrachten naar economisch aantrekkelijker sectoren. De Japanse economie is echter behoorlijk geïsoleerd en de hoge gemiddelde opleiding van de Japanners maakt het arbeidspotentieel weinig flexibel. Het is duur en moeilijk om naar goedkoper, lager gekwalificeerd en ander werk te leiden. Gevolg van de opeenstapeling van deze ontwikkelingen was economische krimp. Japan is die nog steeds niet goed te boven. Het aantal ouderen neemt flink toe Dat schrikbeeld is tegelijk een les voor Europa. Dat móet nu aan structurele oplossingen werken. De bevolkingsgroei is nihil en zal de vergrijzing niet kunnen opvangen. Ook zal het rendement laag zijn van pogingen nóg meer vrouwen aan het werk te krijgen; de afgelopen dertig jaar is de arbeidsparticipatie van vrouwen al fors toegenomen. De Verenigde Staten kunnen nog wel hun toevlucht zoeken in bevolkingsgroei en verhoging van de arbeidsdeelname. Daarom is de noodzaak voor de VS om meer structurele lees: politiek impopulaire maatregelen te nemen minder. Zo kiest de Europese Unie thans ook voor een stringent budgetbeleid. Miljarden zijn naar de bankensector gegaan, om zo het consumentenvertrouwen niet weg te laten glippen en de economische crisis die volgde op de financiële crisis te beperken. Nu moet de hand op de knip: overheidsuitgaven worden in historische bedragen teruggedrongen. Daarnaast wil de EU arbeid flexibel maken om arbeidspotentieel makkelijker van sector te laten verschuiven en goedkoper te maken, en daarmee de financiële druk van (langdurig) werklozen te verlichten. In Nederland valt de groep langdurig > 24 staalmagazine december 2010 staalmagazine december

Outlook 2016. Figuur 1: Invloed van Chinese groei op wereldwijde groei. (bron: Capital Economics) december 2015 Pagina 2 van 7

Outlook 2016. Figuur 1: Invloed van Chinese groei op wereldwijde groei. (bron: Capital Economics) december 2015 Pagina 2 van 7 Outlook 2016 Inleiding 2016 is in China het jaar van de aap. Apen zijn de genieën van de Chinese dierenriem. Ze leven in groepen, zijn intelligent en geestig. Niets is voor hen te moeilijk. Als het wel

Nadere informatie

Voorjaarsprognoses : Europees herstel houdt aan ondanks nieuwe risico's

Voorjaarsprognoses : Europees herstel houdt aan ondanks nieuwe risico's IP/11/565 Brussel, 13 mei 2011 Voorjaarsprognoses 2011-2012: Europees herstel houdt aan ondanks nieuwe risico's Het geleidelijke herstel van de EU-economie zet door, zo blijkt uit de vooruitzichten voor

Nadere informatie

Internationale Economie. Doorzettend, maar mager groeiherstel, veel neerwaartse risico s

Internationale Economie. Doorzettend, maar mager groeiherstel, veel neerwaartse risico s Internationale Economie Doorzettend, maar mager groeiherstel, veel neerwaartse risico s Wim Boonstra, 27 november 2014 Basisscenario: Magere groei wereldeconomie, neerwaartse risico s De wereldeconomie

Nadere informatie

Financiële repressie: twee sleutelwoorden voor elke financieel intermediair in dit decennium. FiDiB, Vught, 17 september 2012

Financiële repressie: twee sleutelwoorden voor elke financieel intermediair in dit decennium. FiDiB, Vught, 17 september 2012 Financiële repressie: twee sleutelwoorden voor elke financieel intermediair in dit decennium FiDiB, Vught, 17 september 2012 Agenda Waar hebben we mee te maken? Structurele gevolgen deze crisis Financiële

Nadere informatie

Twaalf grafieken over de ernst van de crisis

Twaalf grafieken over de ernst van de crisis Twaalf grafieken over de ernst van de crisis 1 Frank Knopers 26-04-2012 1x aanbevolen Voeg toe aan leesplank We hebben een aantal grafieken verzameld die duidelijk maken hoe ernstig de huidige crisis is.

Nadere informatie

Doorbreek je belemmerende overtuigingen!

Doorbreek je belemmerende overtuigingen! Doorbreek je belemmerende overtuigingen! Herken je het dat je soms dingen toch op dezelfde manier blijft doen, terwijl je het eigenlijk anders wilde? Dat het je niet lukt om de verandering te maken? Als

Nadere informatie

[PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster

[PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster [PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster! Hoofdzaken Ster Copyright EffectenSter BV 2014 Hoofdzaken Ster SOCIALE VAARDIGHEDEN VERSLAVING DOELEN EN MOTIVATIE 10 9 8 10 9 8 7 6 4 3 2 1 7 6 4 3 2 1 10 9

Nadere informatie

Kans op Amerikaanse dubbele dip is klein

Kans op Amerikaanse dubbele dip is klein Kans op Amerikaanse dubbele dip is klein De Verenigde Staten gaan meestal voorop bij het herstel van de wereldeconomie. Maar terwijl een gerenommeerd onderzoeksburo recent verklaarde dat de Amerikaanse

Nadere informatie

Waarom loopt de economie nog steeds niet echt lekker? Michiel Verbeek, 2 december 2015

Waarom loopt de economie nog steeds niet echt lekker? Michiel Verbeek, 2 december 2015 Waarom loopt de economie nog steeds niet echt lekker? Michiel Verbeek, 2 december 2015 4 Onderwerpen: 1. De financiële crisis van 2008 2. Geldschepping 3. Hoe staan de landen er economisch voor? 4. De

Nadere informatie

Oktober 2015. Macro & Markten. 1. Rente en conjunctuur :

Oktober 2015. Macro & Markten. 1. Rente en conjunctuur : Oktober 2015 Macro & Markten 1. Rente en conjunctuur : VS Zoals al aangegeven in ons vorig bulletin heeft de Amerikaanse centrale bank FED de beleidsrente niet verhoogd. Maar goed ook, want naderhand werden

Nadere informatie

Van baan naar eigen baas

Van baan naar eigen baas M200912 Van baan naar eigen baas drs. A. Bruins Zoetermeer, juli 2009 Van baan naar eigen baas Ruim driekwart van de ondernemers die in de eerste helft van 2008 een bedrijf zijn gestart, werkte voordat

Nadere informatie

DOUBLEDIVIDEND OUTLOOK 2015 KWALITEIT ONAFHANKELIJK BETROKKEN

DOUBLEDIVIDEND OUTLOOK 2015 KWALITEIT ONAFHANKELIJK BETROKKEN DOUBLEDIVIDEND OUTLOOK 2015 KWALITEIT ONAFHANKELIJK BETROKKEN DECEMBER 2014 1. Economie VS blijg anker Het IMF verwacht een wereldwijde economische groei van 3,8% in 2015 Met een verwachte economische

Nadere informatie

ONDERNEMEN IS VOOR HELDEN

ONDERNEMEN IS VOOR HELDEN ONDERNEMEN IS VOOR HELDEN EXCLUSIEF PROGRAMMA OVERZICHT 2016 LEF IN ACTIE Ontdek waarom het zo moeilijk is je hart te volgen en heb het lef dit toch te doen! De achtergrond van het programma Jij weet dat

Nadere informatie

Een goed leven voor.

Een goed leven voor. Een goed leven voor. Juultje Holla - Perspectief - maart 2013 Als onderdeel van het ZonMW project Zeggenschap en Inclusie Met dank aan Rob, die mij hierbij enorm geholpen heeft. Een goed leven voor. Een

Nadere informatie

Hoe (slecht) gaat het met de conjunctuur? Edwin De Boeck Fedustria 13 oktober 2011

Hoe (slecht) gaat het met de conjunctuur? Edwin De Boeck Fedustria 13 oktober 2011 Hoe (slecht) gaat het met de conjunctuur? Edwin De Boeck Fedustria 3 oktober Grote Recessie was geen Grote Depressie Wereldhandel Aandelenmarkt 9 8 7 8 VS - S&P-5 vergelijking met crash 99 Wereld industriële

Nadere informatie

Conjunctuur enquête. Technologische Industrie Nederland

Conjunctuur enquête. Technologische Industrie Nederland Conjunctuur enquête Technologische Industrie Nederland Gunstig beeld met internationale onzekerheden Het CBS kopt donderdag 16 februari dat het ondernemersvertrouwen in Nederland nog nooit op zo n hoog

Nadere informatie

De Budget Ster: omgaan met je schulden

De Budget Ster: omgaan met je schulden De Budget Ster: omgaan met je schulden Budget Ster Copyright EffectenSter BV 2014 Budget Ster MOTIVATIE EN VERANTWOORDELIJKHEID STRESS DOOR SCHULDEN BASISVAARDIGHEDEN STABILITEIT FINANCIEEL ADMINISTRATIEVE

Nadere informatie

LAAT JE BEDRIJF GROEIEN DOOR HET INZETTEN VAN JE NETWERK!

LAAT JE BEDRIJF GROEIEN DOOR HET INZETTEN VAN JE NETWERK! LAAT JE BEDRIJF GROEIEN DOOR HET INZETTEN VAN JE NETWERK! In dit E-book leer je hoe je door het inzetten van je eigen netwerk je bedrijf kan laten groeien. WAAROM DIT E-BOOK? Veel ondernemers beginnen

Nadere informatie

Michiel Verbeek, januari 2013

Michiel Verbeek, januari 2013 Michiel Verbeek, januari 2013 1 2 Eens of oneens? De bankiers zijn schuldig aan de kredietcrisis. De huidige economische crisis is het gevolg van de kredietcrisis van 2008. Als een beurshandelaar voor

Nadere informatie

Onderzoek Stress. 5 Juni 2014. Over het 1V Jongerenpanel

Onderzoek Stress. 5 Juni 2014. Over het 1V Jongerenpanel Onderzoek Stress 5 Juni 2014 Over het onderzoek Aan dit online onderzoek, gehouden van 20 mei tot en met 5 juni 2014 in samenwerking met 7Days, deden 2.415 jongeren mee. Hiervan zijn er 949 scholier en

Nadere informatie

Familie aan tafel. Een werkvorm voor individuele coaching of intervisie.

Familie aan tafel. Een werkvorm voor individuele coaching of intervisie. Familie aan tafel. Een werkvorm voor individuele coaching of intervisie. De cliënt krijgt een groot vel papier en kleurkrijt. De opdracht is: Teken je gezin van herkomst rond de etenstafel. Een werkvorm

Nadere informatie

Beleggingsthema s 2016. What a difference a day makes (1975), Dinah Washington

Beleggingsthema s 2016. What a difference a day makes (1975), Dinah Washington Beleggingsthema s 2016 What a difference a day makes (1975), Dinah Washington Inleiding De dagen die in 2015 het verschil maakten, zijn de dagen waarop centrale bankiers uitspraken deden, what a difference

Nadere informatie

Terugblik. Maandbericht mei 2018

Terugblik. Maandbericht mei 2018 Maandbericht mei 2018 Terugblik Crisis Italië had weinig vat op aandelen in mei, veilige havens floreren Ondanks de politieke onrust in Italië zijn alle modelportefeuilles met een positief rendement geëindigd

Nadere informatie

Laat uw geld groeien!

Laat uw geld groeien! AEGON Ontslagvergoeding Sparen Ontslagvergoeding nog niet nodig? Laat uw geld groeien! Een ontslag is een ingrijpende gebeurtenis. Naast de nodige emoties speelt dan ook uw financiële situatie een grote

Nadere informatie

Colofon: Inge Bramsen, Kees Willemse, Chris Kuiper & Mieke Cardol, Kenniscentrum Zorginnovatie van Hogeschool Rotterdam, 2015.

Colofon: Inge Bramsen, Kees Willemse, Chris Kuiper & Mieke Cardol, Kenniscentrum Zorginnovatie van Hogeschool Rotterdam, 2015. Colofon: Mijn Pad is gemaakt door Inge Bramsen, Kees Willemse, Chris Kuiper & Mieke Cardol (2015), Lectoraat Disability Studies; Diversiteit in Participatie, Kenniscentrum Zorginnovatie van Hogeschool

Nadere informatie

Klanttevredenheid. Vereenzaming Ouderen Soest VOS

Klanttevredenheid. Vereenzaming Ouderen Soest VOS 2011 Klanttevredenheid Vereenzaming Ouderen Soest VOS Stichting Welzijn Ouderen Soest Molenstraat 8c 3764 TG Soest 035 60 23 681 info@swos.nl www.swos.nl KvK 41189365 Klanttevredenheidsonderzoek Vereenzaming

Nadere informatie

BBP Inflatie Lopende rekening Werkloosheid Europa 2,0 0,1 0,8 3,3 2,8 2,1 0,4 0,8 1,0

BBP Inflatie Lopende rekening Werkloosheid Europa 2,0 0,1 0,8 3,3 2,8 2,1 0,4 0,8 1,0 Prognose IMF voor Midden-Europa en de Balkan Jan Limbeek Twee keer per jaar, in april en in september of oktober, publiceert het IMF zijn World Economic Outlook, waarin het zijn economische verwachtingen

Nadere informatie

Zet herstel bankensector door?

Zet herstel bankensector door? ING Investment Office Publicatiedatum: 29 mei 2015 Sectorcommentaar financiële waarden Zet herstel bankensector door? Door Jan Kleipool, analist van het ING Investment Office De vooruitzichten voor de

Nadere informatie

Eindexamen aardrijkskunde havo 2003-I

Eindexamen aardrijkskunde havo 2003-I Politiek en ruimte Opgave 6 bron 9 In de periode 2000-2006 zal de Europese Unie financiële steun voor sociaal-economische ontwikkeling toekennen aan twee soorten regio s: de regio s met een ontwikkelingsachterstand

Nadere informatie

De economische omgeving. Een cruciaal jaar voor Nederland en Europa

De economische omgeving. Een cruciaal jaar voor Nederland en Europa De economische omgeving Een cruciaal jaar voor Nederland en Europa Inhoud Wereldeconomie Traag herstel Verengde Staten Europa Nederland Ook 2017 een conjunctureel goed jaar Ons land staat er heel goed

Nadere informatie

Met NLP de kredietcrisis te lijf Duurzaam winst behalen door compassie

Met NLP de kredietcrisis te lijf Duurzaam winst behalen door compassie Steven Smit Voor de mens in organisaties Met NLP de kredietcrisis te lijf Duurzaam winst behalen door compassie Door Steven Smit 2008 Steven Smit BV voor de mens in organisaties Chopinstraat 148 1817 GD

Nadere informatie

10 Gouden Tips voor Professioneel Relatiebeheer

10 Gouden Tips voor Professioneel Relatiebeheer 2 Inhoudsopgave Inleiding ----------------------------------------------------------- 5 Wees je bewust van je doel -------------------------------------- 6 Bellen: een uitstekend instrument -------------------------------

Nadere informatie

Grote gemeenten goed voor driekwart van bevolkingsgroei tot 2025

Grote gemeenten goed voor driekwart van bevolkingsgroei tot 2025 Persbericht PB13 062 1 oktober 2013 9:30 uur Grote gemeenten goed voor driekwart van bevolkingsgroei tot 2025 Tussen 2012 en 2025 groeit de bevolking van Nederland met rond 650 duizend tot 17,4 miljoen

Nadere informatie

Expected Returns. Lukas Daalder, CIO Robeco Investment Solutions Amsterdam November 2015

Expected Returns. Lukas Daalder, CIO Robeco Investment Solutions Amsterdam November 2015 Expected Returns Lukas Daalder, CIO Amsterdam November 2015 Sophisticated model ontwikkeld voor voorspelling rendement aandelen Geannualiseerd rendement eerste twee jaar : +13,0%... Werkwijze 5 jaars outlook

Nadere informatie

Timemanagement? Manage jezelf!

Timemanagement? Manage jezelf! Timemanagement? Manage jezelf! Trefwoorden Citeren timemanagement, zelfmanagement, stress, overtuigingen, logische niveaus van Bateson, RET, succes citeren vanuit dit artikel mag o.v.v. bron: www.sustrainability.nl

Nadere informatie

Terugblik. Maandbericht april 2018

Terugblik. Maandbericht april 2018 Maandbericht april 2018 Terugblik Aandelenbeurzen lopen in april groot deel van verlies in De keuzes die we voor u maakten in de portefeuilles - we zijn overwogen in aandelen en vastgoed ten koste van

Nadere informatie

Hele fijne feestdagen en een gezond en vrolijk 2017! Raymond Gruijs. BM Groep ARBO West Baanzinnig

Hele fijne feestdagen en een gezond en vrolijk 2017! Raymond Gruijs. BM Groep ARBO West Baanzinnig De tijd vliegt voorbij en voor je weet zijn we al weer een jaar verder. Ik zeg wel eens: mensen overschatten wat je in een jaar kunt doen, maar onderschatten wat je in 3 jaar kan realiseren. Laten we naar

Nadere informatie

Medewerkerstevredenheidsonderzoek

Medewerkerstevredenheidsonderzoek Medewerkerstevredenheidsonderzoek Dit medewerkerstevredenheidsonderzoek bestaat uit een aantal standaard onderwerpen die vaak gebruikt worden in medewerkerstevredenheidsonderzoeken. Afhankelijk van de

Nadere informatie

Zoveel verschillende. mensen,. zoveel verschillende. uitvaarten...

Zoveel verschillende. mensen,. zoveel verschillende. uitvaarten... Zoveel verschillende. mensen,. zoveel verschillende. uitvaarten... Training Authentiek in de uitvaart door Het Tiende Huis Jan Dop Uitvaartverzorging Het was niet voor het eerst dat ik mij meer dan ooit

Nadere informatie

Hieronder vindt u de belangrijkste sheets uit de presentatie van Mr. Drs. J. Wijn, zoals deze zijn vertoond tijdens de 'ABN AMRO blikt

Hieronder vindt u de belangrijkste sheets uit de presentatie van Mr. Drs. J. Wijn, zoals deze zijn vertoond tijdens de 'ABN AMRO blikt Hieronder vindt u de belangrijkste sheets uit de presentatie van Mr. Drs. J. Wijn, zoals deze zijn vertoond tijdens de 'ABN AMRO blikt vooruit'-bijeenkomsten, gehouden tussen 21 en 28 september 2010. Een

Nadere informatie

Economie in 2015 Kans of kater?

Economie in 2015 Kans of kater? Economie in 2015 Kans of kater? Nico Klene Economisch Bureau Doorwerth 6 november 2014 Wat verwacht ú: - kans? - kater? 2 Opbouw - Buitenland: mondiale groei houdt aan - Nederland 3 VS: groei weer omhoog

Nadere informatie

Economie en financiële markten

Economie en financiële markten Economie en financiële markten Bob Homan ING Investment Office Den Haag, 11 oktober 2013 Vraag 1: Begraafplaats Margraten gesloten vanwege. 1. Bezuinigen bij de Nederlandse overheid 2. Op last van Europese

Nadere informatie

Winnen en behouden van nieuwe cliënten

Winnen en behouden van nieuwe cliënten Winnen en behouden van nieuwe cliënten Dat is de kracht van het zelfstandig ondernemerschap in tegenstelling tot de grote bedrijven. Alles draait om het vertrouwen van jouw cliënt in jouw professionaliteit.

Nadere informatie

Werkboek Het is mijn leven

Werkboek Het is mijn leven Werkboek Het is mijn leven Het is mijn leven Een werkboek voor jongeren die zelf willen kiezen in hun leven. Vul dit werkboek in met mensen die je vertrouwt, bespreek het met mensen die om je geven. Er

Nadere informatie

Sta zonder twijfels en vragen, vol overtuiging en vreugde, in jouw authentieke kracht! Dit zegt een enthousiast gebruiker van deze planner:

Sta zonder twijfels en vragen, vol overtuiging en vreugde, in jouw authentieke kracht! Dit zegt een enthousiast gebruiker van deze planner: Boetseweg 47 7895 AV Roswinkel telefoon: 0591 785 780 www.jolandalinders.com e-mail: info@jolandalinders.com IBAN: NL32 KNAB 0729 6439 99 BIC: KNABNL2H KvK nummer: 59561742 BTW nummer: NL155366701B02 Alsjeblieft!

Nadere informatie

18 tips om te werken aan je eigen inzetbaarheid

18 tips om te werken aan je eigen inzetbaarheid 18 tips om te werken aan je eigen inzetbaarheid Goed, gezond en gemotiveerd aan het werk tot je pensioen? Dat bereik je door kansen te pakken op het werk. Leer aan de hand van onderstaande punten hoe je

Nadere informatie

HET BELANGRIJKSTE OM TE WETEN OM MEER ZELFVERTROUWEN TE KRIJGEN

HET BELANGRIJKSTE OM TE WETEN OM MEER ZELFVERTROUWEN TE KRIJGEN HET BELANGRIJKSTE OM TE WETEN OM MEER ZELFVERTROUWEN TE KRIJGEN Gratis PDF Beschikbaar gesteld door vlewa.nl Geschreven door Bram van Leeuwen Versie 1.0 INTRODUCTIE Welkom bij deze gratis PDF! In dit PDF

Nadere informatie

Werken in een andere sector of branche: iets voor u?

Werken in een andere sector of branche: iets voor u? Werken in een andere sector of branche: iets voor u? Uw hele loopbaan blijven werken in dezelfde sector of branche? Voor veel werknemers is het bijna vanzelfsprekend om te blijven werken in de sector of

Nadere informatie

Zonder dieet lekkerder in je vel!

Zonder dieet lekkerder in je vel! Zonder dieet lekkerder in je vel! Vijf vragen en vijf stappen om te ontdekken hoe je jouw eetpatroon kunt veranderen en succesvol kunt afvallen. Overgewicht neemt ernstige vormen aan, veel volwassenen

Nadere informatie

GOUDEN TIPS voor Professioneel Relatiebeheer

GOUDEN TIPS voor Professioneel Relatiebeheer 10 GOUDEN TIPS voor Professioneel Relatiebeheer www.fokjeritsma.nl info@fokjeritsma.nl 2 Inhoudsopgave Inleiding... 5 Wees je bewust van je doel... 6 Bellen: een uitstekend instrument... 6 Systeem... 7

Nadere informatie

WERKBOEK DROMEN DURVEN DOEN. Het managen van de lastigste persoon op aarde: jezelf

WERKBOEK DROMEN DURVEN DOEN. Het managen van de lastigste persoon op aarde: jezelf WERKBOEK bij de nieuwe editie van DROMEN DURVEN DOEN Het managen van de lastigste persoon op aarde: jezelf dr. Ben Tiggelaar DROMEN DURVEN DOEN WERKBOEK BEN TIGGELAAR 1 OVER GEDRAG EN VERANDERING HOOFDSTUK

Nadere informatie

Kredietbehoefte in crisistijd

Kredietbehoefte in crisistijd Kredietbehoefte in crisistijd U kunt het verschil maken voor uw klanten. In goede én in slechte tijden. De wereld om ons heen is in de afgelopen vijf jaar in rap tempo veranderd: we zitten midden in een

Nadere informatie

Uw pensioenbulletin juli 2010. Pensioenen per 1 juli 2010 niet verhoogd. Algemeen Mijnwerkersfonds

Uw pensioenbulletin juli 2010. Pensioenen per 1 juli 2010 niet verhoogd. Algemeen Mijnwerkersfonds Uw pensioenbulletin juli 2010 Algemeen Mijnwerkersfonds Pensioenen per 1 juli 2010 niet verhoogd Door de huidige dekkingsgraad en de onzekere economische omstandigheden heeft het bestuur, na advies van

Nadere informatie

Beter leven, meer plezier

Beter leven, meer plezier Rob van Ginkel Training en Coaching Beter leven, meer plezier NLP strategieën voor een leven met plezier Inhoudsopgave Wat is NLP...3 De logica van angst...3 Vrijkomen van angst...3 Negatieve gevoelens

Nadere informatie

Vergrijzing, verkleuring en individualisering. Voor wie verstandig handelt!

Vergrijzing, verkleuring en individualisering. Voor wie verstandig handelt! Vergrijzing, verkleuring en individualisering Trendsamenvatting Naam Definitie Scope Conclusies Invloed Impact Bronnen Vergrijzing, verkleuring en individualisering De wereldbevolking neemt toe, waarbij

Nadere informatie

De groei voorbij. Jaap van Duijn september 2007

De groei voorbij. Jaap van Duijn september 2007 De groei voorbij Jaap van Duijn september 2007 1 Een welvaartsexplosie Na WO II is de welvaart meer gestegen dan in de 300 jaar daarvoor Oorzaken: inhaalslag, technologische verandering en bevolkingsgroei

Nadere informatie

Zaken voor mannen. Verhalen van mannen met epilepsie

Zaken voor mannen. Verhalen van mannen met epilepsie Zaken voor mannen Verhalen van mannen met epilepsie Introductie Niet alle mannen vinden het prettig om over hun gezondheid te praten. Ieder mens is anders. Elke man met epilepsie ervaart zijn epilepsie

Nadere informatie

Examen HAVO - Compex. economie 1

Examen HAVO - Compex. economie 1 economie 1 Examen HAVO - Compex Hoger Algemeen Voortgezet Onderwijs Tijdvak 1 Maandag 23 mei totale examentijd 2,5 uur 20 05 Vragen 1 tot en met 19 In dit deel staan de vragen waarbij de computer niet

Nadere informatie

Starters zien door de wolken toch de zon

Starters zien door de wolken toch de zon M201206 Starters zien door de wolken toch de zon drs. A. Bruins Zoetermeer, mei 2012 Starters zien door de wolken toch de zon Enkele jaren nadat zij met een bedrijf zijn begonnen, en met enkele jaren financieel-economische

Nadere informatie

In deze nieuwsbrief voor Q2 2014

In deze nieuwsbrief voor Q2 2014 In deze nieuwsbrief voor Q2 2014 Werkloosheid Verenigde Staten - Fed blijft op toneel Rusland eist rol op, p.1. - Aandelen meest kansrijk in 2014, p.2. - Obligaties winnen in Q1 - weinig potentie, p.2.

Nadere informatie

E F F E C T U E E L. augustus 2011-18. Slachtoffer van eigen succes? Hilaire van den Bergh

E F F E C T U E E L. augustus 2011-18. Slachtoffer van eigen succes? Hilaire van den Bergh E F F E C T U E E L augustus 2011-18 Slachtoffer van eigen succes? Hilaire van den Bergh Hilaire van den Bergh werkt bij BCS Vermogensbeheer B.V. te Rotterdam. De inhoud van deze publicatie schrijft hij

Nadere informatie

Waar een wil is, is een Weg!

Waar een wil is, is een Weg! 5 tips om moeiteloos voor jezelf te kiezen en een stap te zetten. Waar een wil is, is een Weg! - Lifecoach http://www.facebook.com/arlettevanslifecoach 0 Je bent een ondernemende 40+ vrouw die vooral gericht

Nadere informatie

Uw uitvaartverzekering van ABN AMRO

Uw uitvaartverzekering van ABN AMRO Uw uitvaartverzekering van ABN AMRO Deze uitvaartverzekering is onderdeel van uw ABN AMRO Pakketverzekering. Waarvoor is deze verzekering? Met deze verzekering betalen we een bedrag als degene die verzekerd

Nadere informatie

Visiedocument Neutralis. Visiedocument Neutralis 2013-06- 07

Visiedocument Neutralis. Visiedocument Neutralis 2013-06- 07 Visiedocument Neutralis 1 Inhoudsopgave: 1. Doel Visiedocument.... 3 2. Ontwikkelingen in de wereldeconomie... 4 3. Ontwikkelingen in de Nederlandse economie. 6 4. Ontwikkelingen binnen de financiële branche

Nadere informatie

Nieuwsbrief Gerdien Jansen Kindcoaching. Jaargang 4: Nieuwsbrief 1 (januari 2015) In deze nieuwsbrief aandacht voor:

Nieuwsbrief Gerdien Jansen Kindcoaching. Jaargang 4: Nieuwsbrief 1 (januari 2015) In deze nieuwsbrief aandacht voor: Nieuwsbrief Gerdien Jansen Kindcoaching Jaargang 4: Nieuwsbrief 1 (januari 2015) In deze nieuwsbrief aandacht voor: Terugblik Kinderyoga Rots & Water De Sterrenplukmachine Theaterweek Thema avond (hoog)gevoeligheid

Nadere informatie

Dagboek Nederland onder water?! Komt Nederland onder water te staan? En wat kunnen jij en de politiek doen om dit te voorkomen?

Dagboek Nederland onder water?! Komt Nederland onder water te staan? En wat kunnen jij en de politiek doen om dit te voorkomen? Dagboek Dagboek Nederland onder water?! Komt Nederland onder water te staan? En wat kunnen jij en de politiek doen om dit te voorkomen? Dat het klimaat verandert is een feit. Je hoort het overal om je

Nadere informatie

Elke middag loopt Fogg van zijn huis naar de Club. Om een spelletje kaart te spelen. Er wordt altijd om geld gespeeld. En als Fogg wint, geeft hij

Elke middag loopt Fogg van zijn huis naar de Club. Om een spelletje kaart te spelen. Er wordt altijd om geld gespeeld. En als Fogg wint, geeft hij Rijk Phileas Fogg is een vreemde man. Hij is erg rijk. Maar niemand weet hoe hij aan zijn geld komt. Een baan heeft hij namelijk niet. Toch woont hij in een groot huis, midden in Londen. In zijn eentje.

Nadere informatie

Van Lieshout & Partners Nieuwsbrief 1 e kwartaal 2019

Van Lieshout & Partners Nieuwsbrief 1 e kwartaal 2019 In deze nieuwsbrief blikken wij terug op het afgelopen jaar, lichten wij ons beleggingsbeleid nader toe en presenteren wij onze visie op de financiële markten voor de komende periode. Terugblik 2018 Voordat

Nadere informatie

5 manieren om je eigen pad te bewandelen

5 manieren om je eigen pad te bewandelen 5 manieren om je eigen pad te bewandelen Hierbij het nieuwe artikel met als onderwerp: 5 manieren om je eigen pad te bewandelen. Het is geschreven door wandelcoach Tineke Franssen. Tineke wandelt al een

Nadere informatie

Olieprijs en economische groei zijn richtinggevend

Olieprijs en economische groei zijn richtinggevend , 14.30 uur Update grondstoffen Olieprijs en economische groei zijn richtinggevend In 2016 werd nog een mooi rendement geboekt met grondstoffen. Kunt u de komende tijd rekenen op goede rendementen op deze

Nadere informatie

blad Ontmoet Paul op www.onsbpfschilders.nl wat vinden blijft gelijk 5 Meer inzicht in je pensioen: met UPO & de Pensioenplanner 2 Premie in 2015:

blad Ontmoet Paul op www.onsbpfschilders.nl wat vinden blijft gelijk 5 Meer inzicht in je pensioen: met UPO & de Pensioenplanner 2 Premie in 2015: Pensioen blad voor ondernemers april 2015 Meer inzicht in je pensioen: met UPO & de Pensioenplanner 2 wat vinden we van ons pensioenfonds 4 Premie in 2015: pensioenpremie blijft gelijk 5 Welk pensioenloon

Nadere informatie

Denk je te weten wat je wilt, blijkt het een idee van anderen te zijn. Wat doe je dan?

Denk je te weten wat je wilt, blijkt het een idee van anderen te zijn. Wat doe je dan? Denk je te weten wat je wilt, blijkt het een idee van anderen te zijn. Wat doe je dan? Jolanda gaat op pad met onze Wandelcoach Tineke Franssen Jolanda (33) werkt als hypotheekadviseur in het bankwezen.

Nadere informatie

Gemiddelde hypotheekrentes in 2012 met NHG

Gemiddelde hypotheekrentes in 2012 met NHG rente rente Datum: 2 januari 2013 Terugblik renteontwikkeling 2012: de hypotheekmarkt is dood 2012 was een heel saai jaar. Er waren maar heel weinig wijzigingen in de hypotheekrentes. Je kunt wel zeggen

Nadere informatie

Voorjaarsprognoses 2013: EU-economie herstelt langzaam van een aanhoudende recessie

Voorjaarsprognoses 2013: EU-economie herstelt langzaam van een aanhoudende recessie EUROPESE COMMISSIE PERSBERICHT Brussel, 3 mei 2013 Voorjaarsprognoses 2013: EU-economie herstelt langzaam van een aanhoudende recessie Na in 2012 in een recessie te hebben verkeerd, zal de EU-economie

Nadere informatie

Dharma DE WARME CHARME VAN

Dharma DE WARME CHARME VAN REPORTAGE Dharma DE WARME CHARME VAN Het enthousiast kloppend hart van Kortrijk heeft er sinds kort een uniek adresje bij. Met Bed&Breakfast Dharma maakt gastvrouw Linda haar droom waar en garandeert ze

Nadere informatie

6.2.1 Dealen met afleiding onderweg

6.2.1 Dealen met afleiding onderweg Stap 6: Deel 2 6.2.1 Dealen met afleiding onderweg In het tweede deel van jullie experiment ga je verder met het ondernemen van ACTies die je met de anderen hebt afgesproken te doen. Daarnaast krijg je

Nadere informatie

INVINCO BENELUX. Goudprijs is alweer op zijn retour. Een crash blijft mogelijk

INVINCO BENELUX. Goudprijs is alweer op zijn retour. Een crash blijft mogelijk Goudprijs is alweer op zijn retour. Een crash blijft mogelijk 2 Wat is het geheim en de essentie van goed beleggen? Je moet anticiperen op de werkelijkheid van morgen en wat die voor gevolgen heeft voor

Nadere informatie

Maartje Voorbeeld 10.03.2014

Maartje Voorbeeld 10.03.2014 Maartje Voorbeeld 10.03.2014 Maartje Voorbeeld / 10.03.2014 / Inzetbaarheidsscan 2 Ben jij duurzaam inzetbaar? Blijf van waarde in de wereld van werk Iedereen wil graag gezond, productief en met plezier

Nadere informatie

Samenvatting UWV Arbeidsmarktprognose Met een doorkijk naar 2018

Samenvatting UWV Arbeidsmarktprognose Met een doorkijk naar 2018 Samenvatting UWV Arbeidsmarktprognose 2013-2014 Met een doorkijk naar 2018 Samenvatting UWV Arbeidsmarktprognose 2013-2014 Een belangrijke taak van UWV is het bij elkaar brengen van vraag en aanbod op

Nadere informatie

FEEDBACK GEVEN IN ZELFSTURENDE TEAMS. Yvette Paludanus

FEEDBACK GEVEN IN ZELFSTURENDE TEAMS. Yvette Paludanus FEEDBACK GEVEN IN ZELFSTURENDE TEAMS Yvette Paludanus 2 Dit boekje is tot stand gekomen dankzij de vragen en verhalen van medewerkers in de zorg. Wil je een exemplaar van dit boekje bestellen? Wil je begeleiding

Nadere informatie

Gratis Rapport : Wat Te Doen Voor, Tijdens En Na Je Eerste Marathon. - Eelco de Boer -

Gratis Rapport : Wat Te Doen Voor, Tijdens En Na Je Eerste Marathon. - Eelco de Boer - Gratis Rapport : Wat Te Doen Voor, Tijdens En Na Je Eerste Marathon - Eelco de Boer - Gratis Rapport : Wat Te Doen Voor, Tijdens En Na Je Eerste Marathon Beste lezer, Ik hoop dat jouw doorzettingsvermogen

Nadere informatie

Veertien leesteksten. Leesvaardigheid A1. Te gebruiken bij : Basisexamen Inburgering Studieboek. Ad Appel

Veertien leesteksten. Leesvaardigheid A1. Te gebruiken bij : Basisexamen Inburgering Studieboek. Ad Appel Veertien leesteksten Leesvaardigheid A1 Te gebruiken bij : Basisexamen Inburgering Studieboek Ad Appel Uitgave: Appel, Aerdenhout 2011-2016 Verkoopprijs: 1,95 Ad Appel Te bestellen via www.adappelshop.nl

Nadere informatie

Hans van Rooij VERSTAG

Hans van Rooij VERSTAG Hans van Rooij VERSTAG Colofon Eindredactie Joost Pool Redactie Boris Goddijn Vormgeving Pien Vermazeren Fotografie Boris Goddijn Beeldbewerking Pien Vermazeren Copyright en disclaimer Het overnemen van

Nadere informatie

INHOUD. 3 Inleiding 4 Kiezen voor het leven DRIE GOUDEN TIPS OM VOLUIT TE LEVEN

INHOUD. 3 Inleiding 4 Kiezen voor het leven DRIE GOUDEN TIPS OM VOLUIT TE LEVEN INHOUD 3 Inleiding 4 Kiezen voor het leven DRIE GOUDEN TIPS OM VOLUIT TE LEVEN 7 Verdriet uit je hart en verdriet om je zorgen 11 De belangrijkste relatie is die met jezelf 14 In dankbaarheid ligt geluk

Nadere informatie

Persbericht ABP, eerste halfjaar 2008

Persbericht ABP, eerste halfjaar 2008 Persbericht ABP, eerste halfjaar 2008 Hoofdpunten Rendement over eerste helft 2008 is 5,1%. De dekkingsgraad is medio 2008 uitgekomen op 132%. De kredietcrisis eist zijn tol. Vooral aandelen en onroerend

Nadere informatie

Examen HAVO. economie. tijdvak 2 woensdag 23 juni 13.30-16.00 uur. Bij dit examen hoort een bijlage.

Examen HAVO. economie. tijdvak 2 woensdag 23 juni 13.30-16.00 uur. Bij dit examen hoort een bijlage. Examen HAVO 2010 tijdvak 2 woensdag 23 juni 13.30-16.00 uur economie tevens oud programma economie 1,2 Bij dit examen hoort een bijlage. Dit examen bestaat uit 27 vragen. Voor dit examen zijn maximaal

Nadere informatie

Inkomensgarantieplan. De oplossing voor inkomensverlies bij arbeidsongeschiktheid

Inkomensgarantieplan. De oplossing voor inkomensverlies bij arbeidsongeschiktheid Inkomensgarantieplan De oplossing voor inkomensverlies bij arbeidsongeschiktheid Inhoud Neem geen risico met uw inkomen 4 Wettelijke regelingen 5 OHRA Inkomensgarantieplan Basis 7 OHRA Inkomensgarantieplan

Nadere informatie

Wederom onrust op de beurs: hoe nu verder?

Wederom onrust op de beurs: hoe nu verder? Wederom onrust op de beurs: hoe nu verder? Net als we vorig jaar meerdere keren hebben gezien, zijn de beurzen wederom bijzonder nerveus en vooral negatief. Op het moment van schrijven noteert de AEX 393

Nadere informatie

Centrum voor Psychotherapie

Centrum voor Psychotherapie Centrum voor Psychotherapie Je zit al een langere tijd niet goed in je vel. Op steeds dezelfde punten in je leven loop je vast. Je hebt al geprobeerd te veranderen. Waarschijnlijk heb je ook al behandelingen

Nadere informatie

Hoofdstuk 27 Landenrisico

Hoofdstuk 27 Landenrisico Hoofdstuk 7 Landenrisico Open vragen 7. Het IMF verdeelt de wereldeconomie in industrielanden, opkomende industrielanden en ontwikkelingslanden. Binnen de opkomende industrielanden en ontwikkelingslanden

Nadere informatie

Tineke Boudewijns VERSTAG

Tineke Boudewijns VERSTAG Tineke Boudewijns VERSTAG Colofon Eindredactie Joost Pool Redactie Boris Goddijn Vormgeving Pien Vermazeren Fotografie Boris Goddijn Beeldbewerking Pien Vermazeren Copyright en disclaimer Het overnemen

Nadere informatie

CEP 2009 Oorzaken en gevolgen van de kredietcrisis

CEP 2009 Oorzaken en gevolgen van de kredietcrisis Persconferentie CEP CEP Oorzaken en gevolgen van de kredietcrisis Coen Teulings Opzet Persconferentie CEP I II III Oorzaken en gevolgen kredietcrisis Gevolgen voor NL Wat betekent dit voor beleid? Persconferentie

Nadere informatie

Veranderingen in de internationale positie van Nederlandse banken

Veranderingen in de internationale positie van Nederlandse banken Veranderingen in de internationale positie van Nederlandse banken De Nederlandse bancaire vorderingen 1 op het buitenland zijn onder invloed van de economische crisis en het uiteenvallen van ABN AMRO tussen

Nadere informatie

Factsheet 1 WAAROM EEN INVESTERINGSPLAN VOOR DE EU?

Factsheet 1 WAAROM EEN INVESTERINGSPLAN VOOR DE EU? Factsheet 1 WAAROM EEN INVESTERINGSPLAN VOOR DE EU? Als gevolg van de wereldwijde economische en financiële crisis heeft de EU met een laag investeringsniveau te kampen. Alleen met gezamenlijke gecoördineerde

Nadere informatie

Valutamarkt. De euro op koers. Havo Economie 2010-2011 VERS

Valutamarkt. De euro op koers. Havo Economie 2010-2011 VERS Valutamarkt De euro op koers Havo Economie 2010-2011 VERS 2 Hoofdstuk 1 : Inleiding Opdracht 1 a. Dirham b. Internet c. Duitsland - Ierland - Nederland - Griekenland - Finland - Luxemburg - Oostenrijk

Nadere informatie

6.1 De Net Promoter Score voor de Publieke Sector

6.1 De Net Promoter Score voor de Publieke Sector 6.1 De Net Promoter Score voor de Publieke Sector Hoe kun je dienstverleners het beste betrekken bij klantonderzoek? Ik ben de afgelopen jaren onder de indruk geraakt van een specifieke vorm van 3 e generatie

Nadere informatie

foto s sina willmann haar mannetje

foto s sina willmann haar mannetje foto s sina willmann Sina Willmann staat haar mannetje De wereld van quadraces staat bij het brede publiek voornamelijk bekend als een echte mannenwereld. Er zijn echter ook dames die hun mannetje weten

Nadere informatie

Als je nog steeds hoopt dat oplossingen buiten jezelf liggen dan kun je dit boekje nu beter weg leggen.

Als je nog steeds hoopt dat oplossingen buiten jezelf liggen dan kun je dit boekje nu beter weg leggen. Theoreasy de theorie is eenvoudig. Je gaat ontdekken dat het nemen van verantwoordelijkheid voor je eigen denken en doen dé sleutel is tot a beautiful way of life. Als je nog steeds hoopt dat oplossingen

Nadere informatie

Openingsgebeden INHOUD

Openingsgebeden INHOUD Openingsgebeden De schuldbelijdenis herzien Openingsgebeden algemeen Openingsgebeden voor kinderen Openingsgebeden voor jongeren INHOUD De schuldbelijdenis herzien De schuldbelijdenis heeft in de openingsritus

Nadere informatie