GWM pagina 1 van 1. Muller, P. Familie Borm Verzonden: zondag 31 mei :14

Transcriptie

1 pagina 1 van 1 Muller, P GWM Van: Familie Borm [bormdekkers@casema.nl] Verzonden: zondag 31 mei :14 L.S., Aan: Dwarshuis - van de Beek, HMC; Kleij, AM; Paalman, MAA; Absil, LLM; Arandjelovic, O; Vroon, JH; Ginkel, A.M. van; Zaalberg, F; Schuilenburg, WJ; Franssen, J; Veen, J, van der; Laguzzi, MM; Vermaas, JCJ; Zegwaard, CJ; Statengriffie; jbjm.stijnen@prvlimburg.nl; ljpm.frissen@prvlimburg.nl; jp.de.jongh@prvlimburg.nl; hm.kersten@prvlimburg.nl Onderwerp: voorstel tot integraal landelijk waterbeheer Bijlagen: Een voorstel tot integraal landelijk waterbeheer.doc Over het langer vasthouden en benutten van het zoete water is men net doorgaans wel eens. Ook zal er weinig kritiek komen op een inrichtingsvoorstel rond de Afsluitdijk of uitbreiding van estuariene dynamiek door middel van strekdammen in zee. Er is daar immers geen sprake van bewoning of intensief gebruik. Willen we echter de wateren van de Zuidwestelijke Delta gezond maken door een herinrichting, dan ligt dat veel gevoeliger. Alleen al het toegezonden advies van 28 mei om de beslissing over de verzilting van het Volkerak-Zoommeer nog even uit te stellen tot na de landelijke verdeling van de zoetwateraanvoer, komt bij sommigen koud op het dak. Bij de verdeling van zoetwateraanvoer dient men voor elke regio niet alleen de optimale (streef)aanvoer vast te stellen, maar ook de maximaal en minimaal toelaatbare aanvoeren te garanderen. Dit alles vormt de basis voor het opstellen van deelplannen. Vrijwel alle waterproblemen zijn ontstaan door menselijk handelen. Een ommezwaai naar aansluiting bij de natuurlijke processen is noodzakelijk voor kwaliteit en duurzaamheid. Doorstroming lost veel problemen op, maar daar waar mogelijk is herstel van de oorzaak bij de bron te prefereren. We willen u nu al een landelijke toekomstvisie tonen. De bijlage dient u echter niet te zien als een uitgewerkt plan, maar als een illustratie van wat mogelijk wordt bij voldoende zoetwateraanvoer. Het is een prettig idee dat er straks wellicht meer kan. We kijken dan ook uit naar de uitwisseling van ideeen a.s. donderdag 4 juni op de Platformdag zoet-zout. Met vriendelijke groet, W. Borm C. Huijgens

2

3 Een voorstel tot integraal landelijk waterbeheer W. Borm en C. Huijgens mei 2009 Samenvatting Een klimaatbestendig Nederland krijgt gestalte in een duurzame en samenhangende inrichting van de kust-, delta- en riviergebieden. Voor het Nationaal Waterplan vormt de verdeling van de zoetwateraanvoer over het hoofdwatersysteem de basis. Door hierbij het zoete water ianger vast te houden en dit water meanderend te laten afstromen via de Zuidwestelijke Delta en langs de Afsluitdijk, kunnen de zoetwatervoorraden behouden blijven, worden de ecologische reiaties tussen zee en rivieren blijvend hersteid, wordt de veiligheid vergroot en neemt de landinwaartse invloed van de zee af. Inleiding Toen de mens invloed kreeg op het Nederlandse landschap werden de wordingsprocessen, sedimentatie en veenvorming, aan banden gelegd en daalde het oppervlak door ontwatering. Laag Nederland is hierdoor geen lage delta, maar een veel te lage delta. Met de verwachte zeespiegelstijging en de sterk wisselende rivierafvoeren nemen de zowel de kansen op overstroming als op zoetwaterschaarste toe. Er is sprake van een landinwaartse toename van de invloed van zee en de intensief gereguleerde waterhuishouding kan bij hoge rivierafvoeren de veiligheid niet blijvend garanderen. Daarnaast zijn door de aanleg van de Afsluitdijk en de Deltawerken ecologische verbindingen verbroken en is de kwaliteit van diverse ge'isoleerde wateren gedaald. Vanuit de ontstane situatie moeten de problemen worden opgelost. Dit kan grotendeels met een samenhangend plan voor het Ianger vasthouden en benutten van het zoete water. Zodra men over voldoende zoet water kan beschikken kunnen regionale oplossingen en inrichtingen uitgewerkt worden in combinatie met berging en voorraadvorming. Voor de regio's met een grate meervoudige wateropgave worden hieronder twee inrichtingssuggestiesgepresenteerd. Onderstaand voorstel bestaat daarom uit drie delen: 1. Veiligheid en ecologie 2. Een gezonde Zuidwestelijke Delta 3. Een veilig en duurzaam systeem rond de Afsluitdijk

4 1. Veiligheid en ecologie Om de indring van zout tegen te gaan gaat het meeste rivierwater door de Nieuwe Waterweg naar zee. Gigantische hoeveelheden zoet water worden in zee geloosd. Kostbaar water dat beter gebruikt kan worden. Met de stijging van het zeeniveau wordt het op termijjn voor de veiligheid van de Randstad onvermijdelijk dat er sluizen in de Nieuwe Waterweg komen. Waarom, met dat toekomstbeeld, nu al niet het besluit genomen die sluizen aan te brengen? A, Hotiandsch Sl 8, Harlngvilet C Zout Cqeti ; I Zout (stagnant} 1. HarirtgvUetdam oiert spui- en 2. Volkerakeiam met siuizen 3, Brouwmdam met spuisiuis (1971) 4. Greveiingendam met scheepvaarts!«ls (1964) en doorlsatmidcte! 5, Philipsdarn met scteepvaartsiuizen (198?) 6, Qosterscheidedam met stormvioedkering S. Oesterdarr? met scheepvaartsiuls 10. Markiezaaf m«t ^arkiszaatkade {1087}

5 De stop op de afvoer Bij normale en geringe afvoeren wordt zo'n 70 tot 80 % van al het rivierwater naar de Nieuwe Waterweg geleid. Intussen neemt de toenemende rivieropwaartse invloed van de zee ons in een omarmende greep. De Haringvlietsluizen worden zodanig bediend dat de Nieuwe Waterweg zo lang mogelijk 1500 m 3 zoet water per seconde kan lozen. Jaarlijks gaan zo enkele tientallen km 3 zoet water verloren. Met het oog op een toekomstig tekort aan zoet water is er alvast een Nationale Verdringingsreeks in vier categorieen opgesteld. Wie heeft bij schaarste het meeste recht op zoet water? Op de vierde en laatste plaats staan scheepvaart, landbouw, natuur, Industrie, waterrecreatie en binnenvisserij. Zij zullen bij lage rivierafvoeren als eerste moeten inleveren. Bij zeer hoge rivierafvoeren kan een overstroming van de Randstad onze maatschappij ontwriehten. Daarom gaat op zo'n moment het Rijnmondgebied dicht. Nederland is als een badkamer waar men het risico loopt dat het putje verstopt raakt en de vloer blank komt te staan. Op het tijdstip dat de kranen van bad, douche en wasbak wagenwijd open staan, adviseert de Deltacommissie om rand het afvoerputje een drempel te plaatsen, in de vorm van een Afsluitbaar Open Rijnmond (AOR). Het water zal zich vervolgens een weg banen via de deuropening en de badkamer uitstromen. 'Afsluitbaar Open Rijnmond 7 Vier nieuwe beweegbare hoogwaterkeringen en een nieuwe afvoerverbinding. Het stedelijk gebied wordt binnendijks en buitendijks beter beschermd, in landelijk gebied ontstaat er ruimte voor nieuwe natte natuur. bestaande dijk of duin bestaande dam bestaande beweegbare hoogwaterkering aangepaste / nieuwe dijk of duin aangepaste dam nieuwe beweegbare hoogwaterkering TUDeift Kennls voor Klimaat September 200S

6 Al het water gaat richting Biesbosch en Haringvliet Nu is het Haringvliet voor tijdelijke wateropvang in de Zuidwestelijke Delta te klein. Stagnatie van doorstroming in het Hollandsch Diep vergroot bij hoge rivierafvoeren het overstromingsrisico in de regio ten oosten van Moerdijk. Zuidwest Nederland voelt nu al nattigheid. Wateropvang in de Zuidwestelijke Delta Extreme afvoeren kunnen nu eenmaal niet naar de Nieuwe Waterweg. Daar is geen enkele ruimte voor noodberging en de risico's voor overstroming zijn er groot. Het meeste rivierwater moet door de Zuidwestelijke Delta worden opgevangen. De Deltacommissie adviseert om Volkerak-Zoommeer, Grevelingen en eventueel de Oosterschelde op zo'n moment in te zetten voor tijdelijke berging van overtollig rivierwater. Dit noodscenario kan rampzalig zijn voor het milieu van de Zuidwestelijke Delta. Ecologisch gezien is het een zwaktebod als bij hoge rivierafvoeren zoutwatergebieden een tijdlang zoet worden. Over aanzienlijke oppervlakten vinden dan ongewenste wisselingen van milieu plaats, met massale sterfte van organismen. Met een andere inrichting is dit zonder milieuwisselingen op te lossen. Hiervoor blijkt tot nu toe de fluctuerende beschikbaarheid van zoet water de beperkende factor. Daarom speelt de samenhang tussen de zoetwaterafvoeren van de Zuidwestelijke Delta, het Usselmeer en de Nieuwe Waterweg een cruciale rol bij de integrate landelijke planvorming. Een veilige Randstad Behoud van een open verbinding met zee lijkt op korte termijn voor Rotterdam economisch aantrekkelijk. De grotere zeeschepen blijven echter nu al buitengaans op de Maasvlakte/Europoort en nieuwe sluizen kunnen een snelle doorgang krijgen. Om toekomstige problemen voor te zijn dient men nu door te pakken. Er ligt doorgaans een lang traject tussen idee en daadwerkelijke uitvoering. De Maeslantkering sluit op kritieke momenten. Wanneer de Maeslantkering een keer niet goed functioneert kunnen de gevolgen voor het achterland desastreus zijn. De aanwezigheid van zeesluizen betekent een extra beveiliging. Als tussentijdse oplossing zijn stroomopwaarts ook riviersluizen aan te leggen, om alvast het zoete water te behouden voor efficient gebruik. Integrate afwegingen Er zitten voor Rotterdam en omgeving veel voordelen aan zeesluizen. Havens zonder getij, behoud van zoet water, geen milieuwisselingen, meer stabiliteit voor de dijken rond het Rijnmondgebied, de Volkeraksluizen kunnen wellicht weg en de bereikbaarheid van het achterland blijft Ianger intact. Daarbij kan de Rijn-Schelde corridor zoet blijven en worden er de huidige milieuproblemen (blauwalgen) met doorstroming opgelost. Het Volkerak-Zoommeer hoeft niet meer te verzilten en de zoetwatervoorziening voor Zuidwest Nederland is veilig gesteld.

7 Een verbeterde doorvoer via het Hollandsch Diep dankzij trajectverlenging van de afvoerroute naar zee valt mee te nemen in de afwegingen bij het onderzoek naar een Afsluitbaar Open Rijnmond. Met zeesluizen hoeven de nieuwe beweegbare hoogwaterkeringen van een AOR minder vaak dicht, omdat het zeewater het rivierwater minder zal opstuwen, en met een meanderende afvoer door de delta hoeven de dijken beperkt aangepast te worden. De dijken in Zeeland zijn immers van oorsprong zeewerend. Zo'n herziene inrichting maakt tevens een einde aan de instabiliteit van de dijken langs het Spui, de Dordtsche Kil en de Oude Maas vanwege de hier na 1970 sterk toegenomen stroomsnelheden. Ook achterwaartse verzilting van het Haringvliet wordt hiermee voorkomen. Uit ecologisch oogpunt zijn permanente en geleidelijke overgangen van zout naar zoet belangrijk. Voor de veiligheid, landbouw en economie speelt het terugdringen van de toenemende rivieropwaartse invloed van de zee en het behoud van zoetwatervoorraden een rol. Dit is haalbaar dankzij verlenging van de routes naar zee via de Zuidwestelijke Delta en om de Afsluitdijk. Een samengaan van visies Nederland ligt voor meer dan de helft beneden de zeespiegel en heeft na ruim een eeuw te kampen met de gevolgen van de aanleg van de Nieuwe Waterweg. Het probleem is pas opgelost als de oorzaak wordt aangepakt. Een Afsluitbaar Open Rijnmond en de visie 'Integraal landelijk waterbeheer' lijken elkaar hierbij uitstekend aan te vullen. Samen zorgen ze niet alleen voor een veilige Randstad, maar ook voor het zoete water dat nodig is om zowel de Zuidwestelijke Delta als het Usselmeer ecologisch en economisch gezond te maken. De aanleg van de zeesluizen lijkt een effectieve investering om Nederland klimaatbestendig te maken.

8 2. Een gezonde Zuidwestelijke Delta Drie zaken die van belang zijn om de maatregelen van Ruimte voor de Rivier te laten werken en in de Zuidwesteiijke Delta de veiligheid te waarborgen zijn: - het gebruik van de voormalige zeegaten als noodberging voor het rivierwater, - het behoud van verval en doorstroming bij hoge rivierafvoeren en - meer spuimogeiijkheden naar zee. Daar is weinig twijfel over, maar hoe zit het met het milieu en de waterkwaliteit? Huidige situatie Met de Deltawerken is het zoute getijdenmilieu in de Oosterschelde behouden gebleven. Het meeste rivierwater wordt door de Nieuwe Waterweg naar zee afgevoerd en de voormalige zeegaten zijn van elkaar gescheiden. De Zeeuwse oppervlaktewateren werden kwalitatief minder en scoren intussen op veel punten 'slecht' of 'ontoereikend'. Het complex van de Haringvlietsluizen vormt vanaf 1970 de regelkraan van de Nederlandse rivierwaterhuishouding. Door alleen te spuien, lozen we er zoetwatervis in zee en kunnen trekvissen langs deze weg onze rivieren niet bereiken. Het plan ontstond om enkele sluisdeuren de klok rand op een kier te zetten, maar door lage rivierafvoeren in de zomer en door sluitingen als gevolg van hoge zeewaterstanden kan de Kier maar 6 tot 8 maanden per jaar werken. Milieuwisselingen, abrupte overgangen en zoetwaterschokken staan hierbij haaks op het streven naar gezonde deltawateren. Het zout mag niet verder dan 8 kilometer ten oosten van de sluizen binnendringen. Met zo'n beperking en de geschetste verstoringen is ecologisch weinig winst te behalen. Doorstroming als oplossing De ontstane problemen als vermesting, blauwalgen, wisselingen en abrupte overgangen van milieu en zuurstofloosheid kunnen opgelost worden met doorstroming. Doorstroming van rivierwater en middels getijden. Het zoete rivierwater dat nu via een korte weg in zee wordt geloosd, dient zoveel mogelijk door de wateren van de delta te gaan, zich te mengen met het zoute water onder invloed van getijdendynamiek en pas bij de stormvloedkering in zee te stromen. Zo wordt de Oosterschelde de levensader van een duurzame en gezonde delta. De natuur reguleert In de ontstane luwte tussen de Maasvlakte en de Deltawerken legde de zee de Voordelta aan. In noordelijke richting is mogelijk het vormingsproces met behulp van strekdammen en de natuurlijke zandstroom voort te zetten met de vorming van een Voorkust. Beheersplannen zijn nauwelijks nodig als er sprake is van een stabieie en natuurlijke situatie. Als de basis goed is en kan men met een gerust hart toekijken hoe de estuariene dynamiek zich verder ontwikkelt: Waar ontstaan overgangen, hoe wordt het evenwicht tussen afvoer en sedimentatie, welke ecosystemen ontwikkelen zich en hoe snel zijn de voortgaande processen?

9 De doelen voor soorten en leefgebieden kunnen dan wel vastgelegd worden in aanwijzingsbesluiten voor Natura 2000 gebieden, maar de natuur zelf bepaalt wat er echt gebeurt. De rivieren als ruggengraat van de Ecoiogische Hoofdstructuur (EHS) De verdeling van de zoetwateraanvoer in het Nationaal Waterplan heeft invloed op alle haarvaten van onze waterhuishouding. In de stroomgebieden van de rivieren is tientallen jaren gewerkt aan onder meer beekherstel, vispassages, natuurvriendelijke oevers en vloeiweiden. Deze maatregelen worden pas echt effectief bij een blijvende overgang van zout naar zoet. Als de natuurlijke relatie tussen rivieren en zee zich kan herstellen, dan kunnen de rivieren de ruggengraat gaan vormen van de natte component van de Ecologische Hoofdstructuur, het netwerk van de Nederlandse natuur. Toelichting bij de schets voor doorstroming Het deltamilieu is gebaat met doorstroming voor het oplossen van de huidige problemen. De hiervoor te nemen maatregelen zijn onder meer een forse doorsteek door Goeree-Overflakkee en extra spuimogelijkheden in de Brouwersdam. Vervolgens kan het water meanderen, zonder hinder voor de scheepvaart. Het rivierwater gaat in de schets met een grate S-bocht naar zee. Het water mag kronkelend wegstromen via de voormalige zeegaten, de zee komt relatief verder weg te liggen en stroomsnelheden nemen af. Het achterland is beter beschermd tegen hoge zeewaterstanden en opwaaiende westenwind. Deze inrichting vermindert de gevreesde landinwaartse invloed van zee, als gevolg van zeespiegelstijging of lage zomerafvoeren, en maakt tevens een permanente en geleidelijke overgang van zout naar zoet mogelijk. Het Haringvliet blijft zoet, de Grevelingen krijgt doorstroming met gereduceerd getij en de Oosterschelde wordt weer een estuariummonding. Het huidige zoute en stilstaande milieu in de Grevelingen ondergaat de grootste veranderingen. Dit verandert in een getijdengebied met doorstroming en overgangen van brak naar zout. Inzet van de Grevelingen is nodig als noodberging, voor de verlenging van de afvoerroute met een overgang van zoet naar zout en voor het terugdringen van de landinwaartse invloed van de zee. Bij extreem hoge rivierafvoeren wordt van tevoren op drie plaatsen alvast in zee gespuid en kan daarna de op dat moment maximaal haalbare bergingscapaciteit gebruikt worden. Dit garandeert de vrije afwatering van onder meer het gebied van het Waterschap de Brabantse Delta. Het water van het Hollandsch Diep kan op zo'n tijdstip blijven doorstromen, zodat stagnatie met de gevreesde peilverhoging in de Biesboschregio uitblijft en de kans op overstroming in het Rijnmondgebied vermindert. De Oosterschelde blijft onder alle omstandigheden zout. Doorstroming en getijden zijn gunstig voor schelpdierculturen. Nu de kwaliteit van Rijn en Maas is verbeterd, wordt het tijd om de visgronden van de Noordzee en de delta weer te voeden met de door de rivieren meegevoerde voedingsstoffen.

10 Het aangevoerde sediment kan op de lange termijn de onbalans die zandhonger veroorzaakt herstellen. Bij hoge rivierenafvoeren spuien de Haringvlietsluizen, en zo nodig de spuimond in de Brouwersdam, alvast het overtollige rivierwater om verzoeting van de Oosterschelde te voorkomen. Schets voor doorstroming: Momenteel wordt nog overwogen om het Zoommeer-Volkerak zout te maken om de symptomen van overmatige bemesting te bestrijden. Bij voldoende beschikbaarheid van zoet water, kan dit ook door de randmeren stromen om deze te reinigen en te verversen. Zoet water in de randmeren gaat de verzilting tegen. Tholen, West-Brabant en de Hoekse Waard komen niet in de problemen zoals dat bij verzilting zou zijn. De binnenvaartroute van de Rijn-Schelde Corridor blijft hierbij zoet en getijloos. Voor recreatie en toerisme vormen de rondvaartmogelijkheden en de toename van kwaliteit en belevingswaarden een grote stimulans.

11 3. Een veiiig en duurzaam systeem rond de Afsluitdijk De Afsluitdijk betekende in 1932 een enorm verlies voor de trekvissen. Later volgde een tweede klap: de Deltawerken. Voor de Nederlandse trekvis is het inmiddels vijf voor twaalf. De huidige Afsluitdijk voldoet niet meer aan de veiiigheidseisen. De veiligheid waarborgen is van nationaal belang, maar daarnaast spelen milieu en buffering van zoet water een grote rol. De voorkeur heeft een duurzame inrichting, aansluitend bij de natuurlijke processen. De samenhang van de Zuidwestelijke Delta en het SJsselmeer Behoud van een natuurlijk verval van IJssel tot Waddenzee is van belang voor een goede afvloeiing. Voor waterschaarste dient de zoetwatervoorraad van Nederland veiiig gesteld te worden. Zowel het zoete Usselmeer als de zoetwatervoorraden in de Zuidwestelijke Delta. Maar ook bij hoge afvoeren dienen beide regio's het teveel aan water tijdelijk te kunnen bergen. In de Zeeuwse Delta, waar het meeste rivierwater heengaat, kan de waterberging aanzienlijk worden vergroot. Slechts 15% van het rivierwater stroomt naar het noorden en kan opgevangen worden door een spontane en tijdelijke verhoging van het Usselmeer. Omstroming en een stormvloedkering Een permanente en geleidelijke overgang van zout naar zoet is ecologisch van belang en draagt ertoe bij dat de IJssel weer in het natuurlijke systeem terugkeert. Hierbij dienen milieuwisselingen, zoetwaterschokken en abrupte overgangen voorkomen te worden. Maar het Usselmeer moet onder alle omstandigheden zoet blijven. Dit vraagt om een te reguleren open verbinding van het Usselmeer met de Waddenzeedynamiek. We stellen een combinatie voor van een voordijk en een natuurdijk, aansluitend op het verhoogde Makkummerzand. De aanleg kan samengaan met baggerwerkzaamheden elders. Op deze wijze ontstaat een meegroeiende voorzeewering met vooroevers. In de vorm van een voordijk met golfbrekers kan deze de Afsluitdijk tegen het robuuste water beschermen en tevens een ecologische meerwaarde geven aan de Waddenzee. Een natuurdijk aan de binnenzijde van de afsluitdijk staat garant voor de opvang van zilte overslag en opwaaiing. De dijken kunnen op ondiepten gesitueerd worden en mogen lager blijven dan de Afsluitdijk. De vorm van de schets voor doorstroming is dan ook slechts schematisch. Op deze wijze ontstaat een lus van vele tientallen kilometers, waarlangs het rivierwater wordt afgevoerd via een open verbinding met zee, zonder dat er van indring van zout in het Usselmeer sprake is. Met afwisselende kribben gaat het water meanderen, waardoor de af te leggen weg naar de Waddenzee nog eens aanzienlijk wordt vergroot en de stroomsnelheid afneemt.

12 Schets voor doorstroming: V/At>t>ENZ Voor noodsituaties is aanvullend een stormvloedkering gewenst. Bij hoge rivierafvoeren kan de bestaande spuisluis aan de Friese kant worden ingezet. De bodem en het waterpeil het Usselmeer mogen, net zoals bij de Waddenzee, geleidelijk meegroeien met de zeespiegelstijging. Scheepvaart, recreatie en visserij De gemotoriseerde scheepvaart blijft gebruik maken van de aanwezige schutsluizen. Voor het nieuwe estuariene gebied naast de Afsluitdijk komen ongekende mogelijkheden voor natuurgerichte recreatie en ongemotoriseerd verkeer. Een open verbinding naar zee herstelt de visrijkdom met trekvissen die hier oorspronkelijk via de Zuiderzee onze zoete wateren opzochten.

13 Voor- en nadeien De genoemde visie is landelijk en samenhangend en sluit aan bij de natuurlijke processen. Daarnaast is er breed gekeken naar diverse belangen. Er doet zich een unieke kans voor om de ecologische relaties tussen zee en rivieren blijvend te herstellen. Zodra men over voldoende zoet water kan beschikken kunnen regionale oplossingen en inrichtingen uitgewerkt worden in combinatie met berging en voorraadvorming. De aanleg van zeesluizen is een kostbare aangelegenheid, maar de baten van deze maatregel zijn zeer verstrekkend. Het lost tevens een groot deel van de problemen van de gecombineerde wateropgave Randstad op. Het mankeert nog aan een goede berekende onderbouwing. Er heeft nauwelijks vergelijking plaatsgevonden met andere scenario's. Pas na een centrale verdeling van de zoetwateraanvoer komt er duidelijkheid over de beleidsrelevante resultaten wat betreft haalbaarheid, ecologische gevolgen, economische consequenties, bestuurlijke en financiele zaken en duurzaamheid. Slot Voorspellingen over de gevolgen van de klimaatverandering hebben een hoge mate van onzekerheid. Een indenting waarbij men veranderingen stapsgewijs kan bijhouden en gefaseerd kan sturen heeft dan ook veruit de voorkeur. Zo neemt men geen maatregelen die later overbodig blijken en kan het voortschrijdend inzicht het vervolgtraject bepalen. Het blijft zaak om integraal en landelijk tot een beleid te komen. De nadere uitwerking van de adviezen van de Deltacommissie komen in het Deltaprogramma. In december 2009 wordt het Nationaal Waterplan vastgesteld. De komende veranderingen vragen van velen de flexibiliteit om bestaande idealen los te laten en achter een keuze te gaan staan die op termijn het beste is voor veiligheid, economie en milieu. Langs de rivieren wordt inmiddels gericht gewerkt volgens de Planologische Kernbeslissing Ruimte voor de Rivier. Zodra het raamwerk voor de totale planvorming is vastgesteld, kan in het verlengde hiervan effectief gewerkt worden. Het wordt geen strijd, maar een samenwerking met het water voor een klimaatbestendig, duurzaam en gezond Nederland. Meer informatie vindt u op de website: www. onswater. com www. waterforum. net a1.asp?paainanr=6471

14