Meer informatie over deze presentatie en het congres Ruimte voor Energie! kunt u vinden op
|
|
- Erik de Wilde
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1
2 Energie en Ruimte Hans Alders Energie en ruimte.dat is het thema van vandaag Er zijn verrassend veel relaties tussen energie en ruimte, zowel in de energie-consumptie als ook in de productie -sfeer. En ik zeg verrassend, omdat wij ons niet elke dag realiseren dat het gebruik van de ruimte altijd een vingerafdruk achterlaat in de vorm van herkenbare patronen van de energieproductie, het transport en het energieverbruik. Een klein voorbeeldje. Kijken wij naar het gemiddeld huishoudelijk elektriciteitsverbruik per gezin in de verschillende regio s van Nederland, dan springt ons opeens de Bible-belt in het oog als het gebiedsdeel met het de hoogste elektriciteitsconsumtie per huishouden. Op het eerste gezicht opmerkelijk Maar wie beseft dat deze gelovige gemeenschappen ook de grootse gezinnen hebben, ziet al snel de samenhang tussen energieverbruikspatronen en de ruimtelijke spreiding daarvan. Het is maar een voorbeeld om aan te geven dat er veel relaties zijn tussen het gebruik van de ruimte en energieverbruikspatronen. Kijk ook bijvoorbeeld eens naar de energie- consumptiepatronen in slaapsteden, en vergelijk dat eens met kantoorcentra. Op het moment dat in de slaapsteden de lampen s ochtends uitdoen omdat iedereen naar zijn werk vertrekt, loopt in kantoren even verderop de energieconsumptie snel op. En zo zijn er vele te onderscheiden patronen weer te geven. Netbeheerders gebruiken deze kennis voor de wijze waarop zij hun netten dimensioneren, energiehandelaren en retailers in de wijze waarop zij in- en verkopen, en producenten bij de optimalisatie van hun productieprocessen. Energie en Ruimte vanuit het beleidsmatige perspectief van de energiesector In mijn inleiding wil ik u graag iets vertellen over Energie en Ruimte, vanuit het beleidsmatige perspectief van de energiesector. Van devoorzitter van de branchevereniging van die sector, EnergieNed, mag u dat ook verwachten. Ik wil overigens benadrukken dat de netbeheerders (en de netinfrastructuur) buiten de scope valt van de bedrijven die lid zijn van EnergieNed. Als gevolg van de splitsing van energiebedrijven zijn de netbedrijven geheel verzelfstandigd en hebben zij een eigen branchevereniging. Hoewel ik daar dus niet over ga, zal ik er wel wat over zeggen in mijn (algemene) beschouwingen. Over sommige zaken aangaande de netten hebben wij trouwens als producenten, leveranciers en handelaren ook best een opvatting en wensen. En samenwerking met de netbeheerders op vele beleidsterreinen is onontbeerlijk. Dat zal gaandeweg mijn betoog ook wel blijken. En uiteraard zal ik daarbij vandaag de ruimtelijke component in het bijzonder belichten. eleidsmatig strategisch zijn er voor de Nederlandse energiebedrijven twee lange termijn ontwikkelingen leidend:- de vorming van de geïntegreerde Noordwest Europese energiemarkt en, - de transitie naar een duurzame energievoorziening.en deze strategische ontwikkelingen beïnvloeden elkaar onderling op tal van gebieden. Een gigantische uitdaging voor de branche (en de overheid). De Noordwest Europese energiemarkt (elektriciteit)
3 Laat ik beginnen met de Noordwest Europese markt, in het bijzonder de elektriciteitsmarkt. Tien jaar na de liberalisering van de energiemarkt, als gevolg van Europees beleid, zijn de veranderingen voor de energiemarkt goed zichtbaar, of het nu gaat om de ontwikkeling van de netinfrastructuur, de organisatie van de energiemarkt of de productiewijze. Was voorheen sprake van sterk nationaal georiënteerde energievoorzieningen, heden ten dage vindt er een herstructurering plaats van de energievoorziening op Europese schaal. Dit is een geweldige omwenteling, die past in meer dan honderdjarige trend van schaalvergroting. Zo waren pas in 1953 alle centrales via het elektriciteitsnet in Nederland met elkaar verbonden. Tot dertig jaar geleden werd de elektriciteitsvoorziening geoptimaliseerd op een gemeentelijke en provinciale schaal. En eerst in 1981, met de komst van de Landelijke Economische Optimalisatie (LEO) en de inwerkingtreding van de Elektriciteitswet 1989 werd de elektriciteitsvoorziening nationaal gecoördineerd en geoptimaliseerd. Begin jaren tachtig kon al uitgerekend worden dat verdere supra-nationale optimalisatie kostenefficiënt zou zijn. Met kleine stapjes is sindsdien in die richting gewerkt. De doorbraak naar een elektriciteitsvoorziening op Europese schaal begon eind jaren negentig van de vorige eeuw. Toen werd de een vrije en geïntegreerde Europese energiemarkt geïntroduceerd. Die vergrootte markt biedt gaandeweg de mogelijkheid om de energievoorziening op Europese schaal te optimaliseren. In de periode zal dat nog een optimalisering zijn op het niveau van subregio s in Europa, zoals de Noordwest Europese markt of het Iberisch schiereiland, maar te voorzien is dat na 2020 die optimalisatie zeer duidelijk pan-europese dimensies zal hebben. Enkele contouren daarvan zijn nu reeds al zichtbaar. Ik denk bijvoorbeeld aan de ontwikkeling van elektriciteitstransportnetten die vanaf de Noordzee grote hoeveelheden windenergie moeten kunnen afvoeren diep Europa in,of aan transportcapaciteit om zonne-energie vanuit de Sahara naar midden Europa kunnen brengen.
4 De zich veranderende oriëntatie leidt tot schaalvergroting op elke denkbaar gebied. - energiebedrijven vormen conglomeraties van op Europese schaal opererende energiebedrijven; - de elektriciteitsproductie komt daar tot stand waar, alle relevante aspecten in aanmerking genomen, de meest gunstige condities gelden. Dat geldt voor kolen- en gasvermogen, maar ook voor wind-, kernenergie of het gebruik van waterkracht of biomassa; - de landelijke netbeheerder TenneT koopt transportnetten in Duitsland om zich zo te kunnen ontwikkelen tot een belangrijke speler in de Europese markt; - de wetgeving en het toezicht krijgen meer en meer Europese dimensies en worden meer en meer door Brussel bepaald; - de brandstofmix is de facto geen nationale maar een Europese aangelegenheid, ook al lijkt dat besef soms maar moeilijk in Den Haag door te dringen. En dit alles heeft zeer duidelijke ruimtelijke consequenties. Zo werden tot voorkort, via de Rotterdamse haven, vele tonnen kolen vervoerd naar het Ruhrgebied om daar te worden omgezet in elektriciteit. Elektriciteit, die vervolgens weer werd getransporteerd naar de Nederlandse markt. Maar gaandeweg wijzigt dit beeld drastisch. Europese spelers op de Europese markt optimaliseren nu op Noordwest Europese schaal en plaatsen het elektrisch vermogen het liefst daar waar dat het voor hen het meest economisch is. En dat is voor grootschalig fossiel vermogen in aanzienlijke mate aan de kust van Nederland, nabij Rotterdam en nabij de Eemshaven. En zo groeit Nederland, na jarenlang een importland van elektriciteit te zijn geweest, uit tot een elektriciteitsexporterend land. Gaandeweg zal de stroom kolen die via de Rotterdamse haven naar Duitse centrales gingen, vervangen worden door stromen kolen naar bijvoorbeeld centrales op de Maasvlakte en de Eemshaven. Kijk ook eens wat er gebeurt op het gebied van windenergie. De investeerders in windenergie kijken bij hun keus van de locaties niet alleen naar de plekken waar het veel waait, maar ook naar andere zaken zoals de bereikbaarheid van havens, nodig om de molens te kunnen bouwen en niet in de laatste plaats, de subsidie-regimes die er voor de verschillende locaties gelden. Voor energie geldt dat economische processen zich gaandeweg ruimtelijk verplaatsen, op een schaal zoals zij dat in andere markten al veel langer deden. Nederland heeft een logische positie als doorvoerland. Het is niet toevallig dat de grootste wereldhaven is gevestigd in Rotterdam. Voeg daarbij de goede aanvoermogelijkheden van kolen via rivieren en gas via pijpleidingen en koelwater aan overvloed in de Noordzee. Dan is het niet toevallig dat juist in Nederland veel nieuwe centrales voor de NWE markt worden gepland.
5 De Noordwest Europese energiemarkt (gas) In de gasmarkt is een zelfde beweging gaande. Daar is, waar het Europa betreft, die beweging ontstaan vanaf de vondst van het Groninger aardgas vijftig jaar geleden. Na die vondst veroverde het Nederlandse aardgas de Noordwest Europese markt. Zo ontstond een Europese markt voor gas, waarvan steeds meer partijen profiteerden. En natuurlijk ook nieuwe aanbieders aantrok, in het bijzonder van landen met aanzienlijke voorraden zoals Noorwegen, Algerije en met name Rusland. Maar gasbellen hebben de gewoonte op enig moment kleiner en kleiner te worden. De groeiende behoefte aan aardgas in Europa en de afnemende productie van aardgas binnen de grenzen van de Europese Unie, zorgen daardoor voor een steeds grotere importafhankelijke van grote aardgas- producenten buiten de EU. Rusland, Algerije, Noorwegen. Diversificatie is daarmee het devies. Dus wordt gepoogd ook uit veel verder weg gelegen streken van de aarde gas naar Europa aan te trekken. De spanningen tussen de Oekraïne en Rusland over het transport van gas naar Europa en de consequenties daarvan voor Oost Europa gaven aan die ontwikkeling nog extra impulsen. Daarnaast heeft het geleid tot een verscherpt bewustzijn dat de integratie van de Europese gasmarkt voortvarend verder moet worden opgepakt. Voor Nederland hebben al deze ontwikkelingen geleid tot het beleid van de Nederlandse Gasrotonde, hier in Groningen een niet onbekend concept. Ruimtelijk betekent die ontwikkeling onder meer : - het over de grenzen gaan van het transport en infrastructuur bedrijf Gasunie - de aanleg van verschillende lange afstand transportlijnen of de verbreding daarvan (bijvoorbeeld Nord Stream, BBL, het Noord-Zuid-project) - de aanleg van LNG- terminals en opslag capaciteit om gas van verre streken naar Nederland te krijgen. Vergelijkbare ontwikkelingen zien we in andere delen van Europa. En dit alles om maar in mindere mate gevoelig te worden voor incidentele omstandigheden bij de grootste gas leveranciers van Europa, de leveringszekerheid veilig te stellen en uiteindelijk zo economisch mogelijk in de Europese vraag naar gas te kunnen voorzien. De ontwikkeling naar verduurzaming Een tweede strategisch hoofdthema wordt gevormd door de verduurzaming. En op een paar punten kruist het eerste thema Europa dit tweede thema. Ik wijs allereerst op: - het Europese duurzaamheid - beleid, met haar doelstellingen - 20 % minder CO2 uitstoot in 2020 ten opzichte van % aandeel duurzaam in % energie-efficiencyverbetering
6 Van deze doelstellingen zijn nationale doelstellingen afgeleid. - Ten tweede valt te wijzen op het Europees afgesproken instrumentarium, in het bijzonder de invoering van het Europees Emission Trade System( het EU ETS). Dit houdt in dat op Europese schaal de CO2 uitstoot voor de meest belangrijke Europese CO2-bronnen een plafond heeft gekregen, en door middel van een Europees bepaald cap-and trade systeem er handel gedreven kan worden in emissierechten. Een systeem dat als consequentie heeft dat additionele reducties hier, even zo grootte overschrijdingen elders mogelijk maakt. - En te derde wijs ik op de spanningen die deze Europese aanpak met zich meebrengt tussen nationale duurzaamheid-ambities of brandstofmix- wensen enerzijds en de Europese context anderzijds. Zo maakt de ontwikkeling van Nederland als exportland van stroom, mede gebaseerd op relatief sterk CO2 uitstotend kolenvermogen, het niet eenvoudig de nationale CO2 doelstellingen te realiseren. Verduurzaming heeft grote ruimtelijke consequenties. En ik schets u dit aan de hand van enige verschillende onderdelen daarvan: windenergie, biomassa, CCS en afstandsverwarming. Wind op land - Al in de jaren tachtig is Nederland bezig om grootschalig wind vermogen op land te plaatsen. Maar Nederland is dichtbevolkt en de weerstanden zijn aanmerkelijk. En die weerstanden komen niet alleen van omwonenden maar ook van bijvoorbeeld Defensie en Natuurbeschermers. Ruimtelijk gezien horen die molens natuurlijk vooral in langs de kusten in open windrijke gebieden, maar daarmee redt de overheid haar ambities niet. Ook elders in het land zal er dus gebouwd moeten worden aan grootschalige windparken. Kleinschaligheid tikt op den duur onvoldoende aan, maakt het extra duur en moeilijker inpasbaar. En daarom zullen de windmolens op land op industie-terrein achtige leest geschoeid moeten worden met mogelijkheden om de vermogens van de parken in de loop van de tijd te laten groeien. Dit vergt een omslag in het denken over windmolenparken en over de ruimtelijke inpassing ervan. Huidige problematiek (zie Urk) oplossen. De huidige gereedschapskist voldoet niet meer. Wind op zee - Omdat de ruimte op land z n beperkingen kent, terwijl de ambities groot zijn, kijkt de overheid al zo n vijftien jaar naar mogelijkheden om de Noordzee te benutten als locatie voor windvermogen. En die ambities zijn groot. Zo n 6000 MW aan windvermogen zou Nederland in 2020 op zee gerealiseerd willen zien. Maar zoiets vergt grote inspanningen en operationeel veel activiteit. Alleen al het door de overheid aanwijzen van gebieden waar in de Noordzee windparken gebouwd kan worden, geeft de grootst mogelijke problemen. Visserij, scheepvaart, natuurbescherming, recreatie, olie en gaswinning, en nog zo wat belangen, strijden om de ruimte. - Voor wind op zee zijn ook investeerders nodig. Dat zijn voor een groot deel Europees georiënteerde energiebedrijven die kijken naar het investeringsklimaat op de Noordzee. En dan blijken Duitsland en Engeland op tenminste een aantal aspecten aantrekkelijker dan Nederland. Wie hierin de verstandigste is laat ik maar even in het midden.
7 - Met de Nederlandse ambities voor wind op zee is er ook een netwerk nodig om de stroom van de Noordzee af te voeren naar de kust, en verder het land in; op den duur Europa in. Dit om de wisselvallige windstroom in het net te kunnen opvangen. Er is, wat we noemen, een stopcontact op zee nodig. Dat geldt ook allemaal voor onze buurlanden, en dus wordt er nagedacht over een de mogelijkheid om in de een of andere vorm een ringverbinding aan te brengen op of rond de Noordzee om de windenergie op de Noordzee te kunnen opvangen en naar diverse richtingen af te voeren. Bijvoorbeeld naar Noorwegen waar de stroom wellicht kan worden opgeslagen in de vorm van waterkracht. - De windenergie op zee vergt grote investeringen in verbindingen. Eerder gaf ik al aan dat de export kolen-kwh goede verbindingen met het buitenland vergt, maar voor grote hoeveelheden windenergie is dat nog veel nadrukkelijker het geval, niet in de laatste plaats om het Europese net stabiel te kunnen houden. - Doorkijkje geven in hoe het er voorstaat aan de hand van SEIN en welke uitdaging hier voor Nederland ligt (en andere Europese landen die ook met Wind op Zee aan de weg willen timmeren). Biomassa - Een volgende mogelijkheid om te verduurzamen is de benuttin g van biomassa. In de huidige situatie draagt het grootschalig meestoken van biomassa in kolencentrales zeer substantieel bij aan de verduurzaming. Voor de stromen biomassa die daarvoor nodig zijn moeten we in Nederland met name kijken naar afvalstromen en restproducten. En omdat het economisch zelden uitkan om in Nederland landbouwareaal in te zetten voor de productie van biomassa, zijn aanvoerhavens en andere infrastructuur nodig om deze vorm van verduurzaming vorm te geven. Warmte - Verdere verduurzaming is mogelijk door veel meer dan nu het geval is gebruik te maken van restwarmte. In Nederland zijn er een aantal grote clusters van gebieden die goed in aanmerking komen voor stadsverwarming, en die daar overigens al voor een belangrijk deel vorm heeft gekregen. Deze clusters voor gebruik van stadsverwarming in Nederland liggen rond Rotterdam Den Haag, Utrecht, in Brabant en Gelderland. Maar het is met dit soort dingen zoals met andere de politiek moet het wel willen. Energiebeleid is lange termijn beleid, vooral ook vanwege de ruimtelijke gevolgen. CCS en kolenstook - Iets dergelijks kan gezegd worden van het opvangen en opslaan van CO2 in de bodem. Als we daar eenmaal ja tegen zeggen, is er geen weg terug. Dan heeft het voordelen en nadelen. Want als de infrastructuur (in feite moet er een tweede gasnet worden aangelegd waarop alle schoorstenen van centrales en industriële installaties op worden aangesloten) en de opslagplaatsen er zijn, wordt het vanzelf een vestigings- voordeel of nadeel, al naar gelang je er over denkt en met welk oog je naar potentiële locaties kijkt. Ook hier een gigantische uitdaging. En dan heb ik het nog niet eens over het bereiken van de maatschappelijke acceptatie (zie Barendrecht). - Het is niet de bedoeling al uw tijd in beslag te nemen, dus rond ik af met te wijzen op het belang van infrastructuren
8 Infrastructuur - De infrastructuur wordt natuurlijk in hoge mate geraakt door de internationalisering, de introductie van de marktwerking en door de verduurzaming. Het heeft netuitbreidingen tot gevolg, de ontwikkeling van slimme netten, het mogelijk ontstaan van woonwijken zonder gasaansluiting en een zeer intensief gebruik van de Nederlandse ondergrond. - Tegen de achtergrond van alle geschetste ontwikkelingen is het niet verbazingwekkend dat de energiesector zich vaak zorgen maakt over de procedures en vergunningen. Ambities van overheid en markt kunnen groot zijn, maar niet alles kan van de ene dag op de andere. - Wie over al deze onderwerpen nog eens wat meer zou willen weten, zou eens kunnen lezen in het AER-rapport over de infrastructuurontwikkeling. Slot - EEN SLOTWOORD, alles overziend en passend bij het thema van deze dag : Ruimte voor Energie geef Energie en de energiemarkt, de Ruimte, want de tijd dat vanuit één centraal punt de energievoorziening geleid kon worden, ligt echt ver achter ons.
Mark Frequin. Voormalig Directeur-Generaal Energie en Telecom Ministerie van Economische Zaken
Mark Frequin Voormalig Directeur-Generaal Energie en Telecom Ministerie van Economische Zaken Energiebeleid: van context tot acties. Mark Frequin Rijks Universiteit Groningen Inhoud 1. Context 2. Richting
Nadere informatie6 Pijler 4: Het energietransportnetwerk gereedmaken
6 Pijler 4: Het energietransportnetwerk gereedmaken 6.1 Aanpassingen van de infrastructuur in Nederland De energietransitie kan ingrijpende gevolgen hebben voor vraag en aanbod van energie en voor de netwerken
Nadere informatieKCD 2013. Netplanning tijdens turbulente tijden - geen sinecure! Gert van der Lee Arnhem, 4 maart 2014
KCD 2013 Netplanning tijdens turbulente tijden - geen sinecure! Gert van der Lee Arnhem, 4 maart 2014 Juridisch kader TenneT heeft wettelijke plicht om aangeslotenen voldoende transportcapaciteit te bieden.
Nadere informatieEnergiemarkt moet op de schop
jeroen de haas Energiemarkt moet op de schop De liberalisering van de Europese energiemarkt heeft niet goed uitgewerkt voor Nederland, zegt Jeroen de Haas, bestuursvoorzitter van Eneco. Zitten we straks
Nadere informatieWaterstof, het nieuwe gas. Klimaatneutraal is de toekomst Frans Rooijers directeur CE Delft
Waterstof, het nieuwe gas Klimaatneutraal is de toekomst Frans Rooijers directeur CE Delft CE Delft Onafhankelijk onderzoek en advies sinds 1978 Energie, Transport en Grondstoffen Economische, technische
Nadere informatieLBW 2006. Copyright. De route naar betrouwbare, betaalbare en schone energie
LBW 2006 Copyright Zonder uitdrukkelijke schriftelijke toestemming van Lukkes Business Writing is het niet toegestaan deze tekst en berichtgevingen die verstrekt worden via deze site op enigerlei wijze
Nadere informatiePROEFTUIN VOOR HET EUROPESE ENERGIESYSTEEM VAN DE TOEKOMST
NOORD-NEDERLAND: PROEFTUIN VOOR HET EUROPESE ENERGIESYSTEEM VAN DE TOEKOMST PROEFTUIN ENERGIE- TRANSITIE REGIONALE PARTNER IN DE EUROPESE ENERGIE UNIE Noord-Nederland is een grensoverschrijdende proeftuin
Nadere informatieAansluitbeleid TenneT
Aansluitbeleid TenneT (Position Paper, stand van zaken februari 2008) Inleiding De afgelopen periode heeft een groot aantal partijen zich bij TenneT gemeld voor aansluiting van een nieuwe elektriciteitscentrale
Nadere informatieMANAGEMENT SAMENVATTING ENERGIERAPPORT 2008
MANAGEMENT SAMENVATTING ENERGIERAPPORT 2008 Er is de komende jaren een fundamentele verandering van onze energievoorziening nodig om het hoofd te bieden aan de mondiale uitdagingen op energiegebied: de
Nadere informatieNet voor de Toekomst. Frans Rooijers
Net voor de Toekomst Frans Rooijers Net voor de Toekomst 1. Bepalende factoren voor energie-infrastructuur 2. Scenario s voor 2010 2050 3. Decentrale elektriciteitproductie 4. Noodzakelijke aanpassingen
Nadere informatieFOSSIELE BRANDSTOFFEN
FOSSIELE BRANDSTOFFEN De toekomst van fossiele energiebronnen W.J. Lenstra Inleiding Fossiele energiebronnen hebben sinds het begin van de industriele revolutie een doorslaggevende rol gespeeld in onze
Nadere informatieENERGIE-INFRASTRUCTUUR IN HET ROTTERDAMSE HAVENGEBIED. Maart 2019
ENERGIE-INFRASTRUCTUUR IN HET ROTTERDAMSE HAVENGEBIED Maart 2019 Inleiding De concentratie van industrie in de Rotterdamse haven is een goede uitgangspositie voor het doen slagen van de energietransitie:
Nadere informatieFactsheet: Dong Energy
Factsheet: Dong Energy Holding/bestuurder Type bedrijf Actief in Markt Bedrijfsprofiel Dong Energy Producent/leverancier elektriciteit (en aardgas) Europa Consumenten/zakelijk - Omzet 900 miljoen (NL)/9
Nadere informatieGrootschalige energie-opslag
Er komt steeds meer duurzame energie uit wind Dit stelt extra eisen aan flexibiliteit van het systeem Grootschalige opslag is één van de opties om in die flexibiliteit te voorzien Uitgebreid onderzoek
Nadere informatieGrootschalige energie-opslag
Er komt steeds meer duurzame energie uit wind Dit stelt extra eisen aan flexibiliteit van het systeem Grootschalige opslag is één van de opties om in die flexibiliteit te voorzien TenneT participeert in
Nadere informatiePower to gas onderdeel van de energietransitie
Power to gas onderdeel van de energietransitie 10 oktober 2013 K.G. Wiersma Gasunie: gasinfrastructuur & gastransport 1 Gastransportnet in Nederland en Noord-Duitsland Volume ~125 mrd m 3 aardgas p/j Lengte
Nadere informatieRWE Power. CCS Werbeagentur 10/07. Energiecentrale Eemshaven. RWE Power AG Essen Keulen (Duitsland) I Dertien vragen
RWE Power RWE Power AG Essen Keulen (Duitsland) I www.rwe.com CCS Werbeagentur 10/07 Dertien vragen Een nieuwe elektriciteitscentrale op kolen en biomassa in Eemshaven RWE bouwt van 2008 tot 2013 een elektriciteitscentrale
Nadere informatieNatuur en Milieu tabellen resultaten onderzoek Windmolens op land
Natuur en Milieu tabellen resultaten onderzoek Windmolens op land Hoe belangrijk vindt u windenergie voor Nederland? 1: Zeer onbelangrijk 24 3% 2: Onbelangrijk 16 2% 3: Niet belangrijk, niet onbelangrijk
Nadere informatieDe Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA DEN HAAG
> Retouradres Postbus 20401 2500 EK Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA DEN HAAG Bezoekadres Bezuidenhoutseweg 73 2594 AC Den Haag Postadres Postbus 20401
Nadere informatieBiomassa. Pilaar in de energietransitie. Uitgangspunt voor de biobased economie
Biomassa Pilaar in de energietransitie en Uitgangspunt voor de biobased economie Klimaatverandering: onze uitdaging Onze opdracht om er snel en écht iets aan te gaan doen Overeenstemming: er moet wat gebeuren!
Nadere informatieProf. Jos Uyttenhove. E21UKort
Historisch perspectief 1945-1970 Keerpunten in de jaren 70 oliecrisis en milieu Tsjernobyl (1986) ramp door menselijke fouten Kyoto protocol (1997) (CO 2 en global warming problematiek) Start alternatieven
Nadere informatieKernenergie. kernenergie01 (1 min, 22 sec)
Kernenergie En dan is er nog de kernenergie! Kernenergie is energie opgewekt door kernreacties, de reacties waarbij atoomkernen zijn betrokken. In een kerncentrale splitst men uraniumkernen in kleinere
Nadere informatiesnelwegen voor de wind
snelwegen voor de wind Snelwegen voor de wind GroenLinks stelt voor om grond langs snelwegen beschikbaar te stellen voor de bouw van windmolens. Er is in Nederland meer dan 2300 kilometer snelweg. Langs
Nadere informatieDatum 26 oktober 2012 Betreft Beantwoording vragen Kamerlid Mulder (CDA) over capaciteitsheffing energieleveranciers
> Retouradres Postbus 20401 2500 EK Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA 's-gravenhage Directoraat-generaal Energie, Bezoekadres Bezuidenhoutseweg 73 2594
Nadere informatieactueel FORUM #03/12.02.09
actueel 18 Straks zonder stroom? Binnenkort is een groot deel van de energiebedrijven in buitenlandse handen... Tekst: Remko Ebbers, Jiska Vijselaar Foto: Marcel van den Bergh/Hollandse Hoogte en Robin
Nadere informatieen uitdagingen voor de toekomst Pieter Boot, maart 2018
Energie-infrastructuur: overzicht en uitdagingen voor de toekomst Pieter Boot, maart 2018 Indeling De drie fasen van ordening en regulering infrastructuur Nederland doorvoerland Wat is de opgave? Investeringen
Nadere informatieEnergie-Nederland: Deze Green Deal is een belangrijke stap voor de verduurzaming van de Nederlandse energievoorziening de komende decennia
Persbericht Vereniging Energie-Nederland Den Haag, 3 oktober 2011 Energie-Nederland: Deze Green Deal is een belangrijke stap voor de verduurzaming van de Nederlandse energievoorziening de komende decennia
Nadere informatieHet Energiebeleid van komende jaren. dr.j.a. Vijlbrief DG Energie, Telecom en Markten
Het Energiebeleid van komende jaren dr.j.a. Vijlbrief DG Energie, Telecom en Markten Opbouw Ambities en hoofdlijnen Ontwikkelingen in het energieveld Keuzes van het kabinet Ambitie Regeerakkoord: 1. Minder
Nadere informatieEnergie voor morgen, vandaag bij GTI
Energie voor morgen, vandaag bij GTI Jet-Net docentendag 5 juni 2008 GTI. SMART & INVOLVED GTI is in 2009 van naam veranderd: GTI heet nu Cofely SLIMME ENERGIENETWERKEN, NU EN MORGEN 2008 2010 Centrale
Nadere informatieDe Europese lidstaten in het kader van de Lissabon-afspraken de EU tot de meest innovatieve economie ter wereld willen maken;
INTENTIEVERKLARING CO 2 AFVANG, TRANSPORT en OPSLAG Partijen 1. De Minister van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer, vertegenwoordigd door de heer ir. J. van der Vlist, Secretaris-Generaal
Nadere informatieGroen gas. Duurzame energieopwekking. Totaalgebruik 2010: 245 Petajoule (PJ) Welke keuzes en wat levert het op?
Totaalgebruik 2010: 245 Petajoule (PJ) Groen gas Welke keuzes en wat levert het op? Huidig beleid 100 miljoen m 3 groen gas. Opbrengst: 3 PJ. Extra inspanning 200 miljoen m 3 groen gas. Opbrengst: 6 PJ.
Nadere informatieTenneT als netontwikkelaar op zee. NWEA Winddag, 13 juni 2014
TenneT als netontwikkelaar op zee NWEA Winddag, TenneT als netontwikkelaar op zee 1. Introductie TenneT als netontwikkelaar 2. Integrale aanpak en netoptimalisatie nodig voor behalen duurzaamheidsdoelstellingen
Nadere informatie1. Hoe dringend vindt u het klimaatprobleem? Helemaal niet dringend, we 1% Er is helemaal geen klimaatprobleem. Weet niet / geen mening
1. Hoe dringend vindt u het klimaatprobleem? Helemaal niet dringend, we 1% kunnen wel even wachten met grote maatregelen 17% 1 Een beetje dringend, we kunnen nog wel even wachten met grote maatregelen,
Nadere informatieSamen voor duurzaam. Jaarverslag 2013 Eneco Holding N.V.
Samen voor duurzaam Jaarverslag 2013 Eneco Holding N.V. Strategie Trends en ontwikkelingen Ontwikkelingen in de energiemarkt De energiemarkten in Europa zijn in transitie van een centraal gestuurde energievoorziening,
Nadere informatieColumn Maak van Nederland de energiehub en leverancier van flexibiliteit aan het Europese energiesysteem
Column Maak van Nederland de energiehub en leverancier van flexibiliteit aan het Europese energiesysteem Maarten Meijburg en Ruut Schalij 13 oktober 2016 Door de staatsbedrijven Gasunie en Tennet zijn
Nadere informatieGas op Maat. Postbus 250, 3190 AG Hoogvliet Rotterdam Telefoon +31(0)
Gas op Maat De maatschappij is op weg naar een CO 2 -neutraal energiesysteem. De gassector wil graag bijdragen aan het behalen van deze doelstelling. In de transitieperiode is de rol van aardgas maatwerk:
Nadere informatieAansluitbeleid TenneT
Aansluitbeleid TenneT Aansluitbeleid & Congestiemanagement Klaas Hommes Arnhem, 23 juni 2011 Aansluitbeleid TenneT Introductie Elektriciteitsmarkt Ontwikkelingen net Europees net Nederlands net Taken Tennet
Nadere informatieOfficiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814.
STAATSCOURANT Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. Nr. 42535 24 juli 2017 Besluit van de Minister van Economische Zaken tot toepassing van de Rijkscoördinatieregeling ten behoeve
Nadere informatieDe warmtemarkt van morgen: rol van gas, elektriciteit en warmtedistributie bij verwarming van woningen.
De warmtemarkt van morgen: rol van gas, elektriciteit en warmtedistributie bij verwarming van woningen. Inhoud De warmtemarkt Warmtevraag woningen Warmtemarkt voor woningen Gasdistributie en CV ketel Elektriciteitsdistributie
Nadere informatieEnergie-Nederland heeft zich gebogen over de vraag wat er nodig is om tot een succesvol transitiebeleid voor de energievoorziening te komen.
Vereniging Energie-Nederland Lange Houtstraat 2 2511 CW Den Haag T. 070 311 43 50 ENL-2012-00754 Hans Alders Telefoon 070-3114350 E-mail info@energie-nederland.nl Datum 24 september 2012 Ons kenmerk Behandeld
Nadere informatieJa. Ja. D66 wil dat Groningen in 2040 al CO 2- neutraal is en wil dat de provincie een ambitieuze regionale energiestrategie opstelt.
CDA - Wij zijn voor kleinschalige windenergie rond boerderijen. Onduidelijk. ChristenUnie 2035: 60% 2045: 100% 2050: 100% klimaatneutraal Ja. Net als zonnedaken en windmolens op zee, zijn windmolens op
Nadere informatie_ PROVINCIE FLEVOLAND
_ PROVINCIE FLEVOLAND Mededeling Onderwerp Gedeeltelijke transportbeperkingen op energie-infrastructuur in Flevoland Kern mededeling: Liander kondigt aan dat het genoodzaakt is om een tijdelijke (gedeeltelijke)
Nadere informatieBetekenis Energieakkoord voor Duurzame Groei voor de Installatiebranche. Teun Bokhoven Duurzame Energie Koepel 3 februari 2014 / VSK beurs
Betekenis Energieakkoord voor Duurzame Groei voor de Installatiebranche Teun Bokhoven Duurzame Energie Koepel 3 februari 2014 / VSK beurs Inhoud Introductie Duurzame Energie Koepel en Sector beschrijving
Nadere informatieRegieorgaan EnergieTransitie Standpunt - Voorrang voor duurzaam. Naar aanleiding van de herziening van de elektriciteitswet en gaswet, 6 januari 2010
Regieorgaan EnergieTransitie Standpunt - Voorrang voor duurzaam Naar aanleiding van de herziening van de elektriciteitswet en gaswet, 6 januari 2010 Conclusie Een duurzame energiehuishouding is de weg
Nadere informatie16% Energie van eigen bodem. 17 januari 2013
16% Energie van eigen bodem 17 januari 2013 Inhoud Klimaatverandering Energie in Nederland Duurzame doelen Wind in ontwikkeling Northsea Nearshore Wind Klimaatverandering Conclusie van het IPCC (AR4, 2007)
Nadere informatiecertificeert duurzame energie
certificeert duurzame energie Met het certificeren van duurzame energie voorzien we deze energieproductie van een echtheidscertificaat. Dit draagt wezenlijk bij aan het goed functioneren van de groeneenergiemarkt.
Nadere informatieWARMTE IS HOT VISIE, KANSEN EN ONTWIKKELING. Sjaak Verburg Pipeliner terugkomdag, 18 november 2015
WARMTE IS HOT VISIE, KANSEN EN ONTWIKKELING Sjaak Verburg Pipeliner terugkomdag, Inhoud: In het komende half uur: Korte introductie; Rotterdamse haven, Havenbedrijf Rotterdam en pijpleidingen Deltaplan
Nadere informatieWij brengen energie. Waar mensen licht en warmte nodig hebben
Wij brengen energie Waar mensen licht en warmte nodig hebben Energie in goede banen De beschikbaarheid van energie bepaalt in grote mate hoe we leven: hoe we wonen, werken, produceren en ons verplaatsen.
Nadere informatieTechnisch-economische scenario s voor Nederland. Ton van Dril 20 mei 2015
Technisch-economische scenario s voor Nederland Ton van Dril 20 mei 2015 Overzicht Energieplaatje in historisch perspectief Hoeveel en hoe gebruiken we energie? Wat gebeurt er met verbruik en uitstoot
Nadere informatieCapaciteitsplan. ONS Netbeheer BV 30-11-2000
Capaciteitsplan ONS Netbeheer BV 2001 2007 30-11-2000 Inhoudsopgave 1. Inleiding 2. Visie 3. Modellen 3.1. Model 1 Belasting, invoeden en uitwisselen in knooppunten bij verschillende transportscenario's
Nadere informatieKwaliteits- en Capaciteitsplan 2013
Kwaliteits- en Capaciteitsplan 2013 Bevindingen van de marktconsultatie Team Long term Grid Planning Arnhem, 11 september 2013 Inhoudsopgave Vraagontwikkeling Ontwikkelingen grootschalige productievermogen
Nadere informatieNEW BUSINESS. Guy Konings
2015 Guy Konings Stedin is verantwoordelijk voor transport van gas en elektriciteit in West Nederland Onze missie: Altijd energie voor onze klanten, vandaag en morgen. Simpel, betaalbaar en duurzaam KERNGETALLEN
Nadere informatieHernieuwbare elektriciteit,
Indicator 17 juli 2013 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. De productie van hernieuwbare elektriciteit
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2018 2019 28 165 Deelnemingenbeleid rijksoverheid Nr. 289 BRIEF VAN DE MINISTER VAN FINANCIËN Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Den
Nadere informatie1 Nederland is nog altijd voor 92 procent afhankelijk van fossiele brandstoffen
achtergrond Afscheid van fossiel kan Klimaatverandering is een wereldwijd probleem. Energie(on)zekerheid ook. Dat betekent dat een transitie naar een veel duurzamere economie noodzakelijk is. Het recept
Nadere informatieWindturbines: Dweilen met de kraan open op kosten van de burger!
Windturbines: Dweilen met de kraan open op kosten van de burger! Windturbines en economie Burgers en bedrijven dragen jaarlijks via belas/ngen en heffingen 7,5 miljard bij aan fossiele- en 1,4 miljard
Nadere informatiePosition Paper. Ondergrondse kabels en bovengrondse hoogspanningslijnen
Position Paper Ondergrondse kabels en bovengrondse hoogspanningslijnen 2 Position Paper TenneT Position Paper Ondergrondse kabels en bovengrondse hoogspanningslijnen Bij hoogspanningslijnen vanaf 110 kv
Nadere informatieIntroductie windenergiesector
Introductie windenergiesector Blok 2 Sander Lagerveld Dag 10 Windenergie 1 Duurzaam werken op Zee Toepassing van windenergie in Nederland Duurzaam werken op zee 2 Windmolens verschijnen vanaf 12e eeuw
Nadere informatievan aardgasbuffer naar energiehub
Aardgasbuffer Zuidwending van aardgasbuffer naar energiehub Voor het eerst in Nederland wordt een installatie opgezet waarbij op een schaal van 1 Megawatt (MW) ervaring wordt opgedaan met de omzetting
Nadere informatiePlaats en datum Ons kenmerk Uw kenmerk Utrecht, 4 mei 2009 Br-secr.179N -
Vaste Commissie voor Economische Zaken van de Tweede Kamer der Staten Generaal t.a.v. mevrouw A.J. Timmer, voorzitter Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Plaats en datum Ons kenmerk Uw kenmerk Utrecht, 4 mei
Nadere informatieInpassing van duurzame energie
Inpassing van duurzame energie TenneT Klantendag Erik van der Hoofd Arnhem, 4 maart 2014 doelstellingen en projecties In de transitie naar duurzame energie speelt duurzame elektriciteit een grote rol De
Nadere informatieProvinciaal klimaat- en energiebeleid: doelen, emissies, maatregelen. Robert Koelemeijer - PBL
Provinciaal klimaat- en energiebeleid: doelen, emissies, maatregelen. Robert Koelemeijer - PBL Doelstellingen - Mondiaal Parijs-akkoord: Well below 2 degrees. Mondiaal circa 50% emissiereductie nodig in
Nadere informatieMKBA Windenergie binnen de 12-mijlszone
MKBA Windenergie binnen de 12-mijlszone Den Haag, 3 november 2014 Niels Hoefsloot Ruben Abma Inhoud presentatie 1. Onderzoeksmethode en uitgangspunten 2. Directe effecten 3. Indirecte/externe effecten
Nadere informatieAchtergrond en doel presentatie
Achtergrond en doel presentatie Achtergrond Uitnodiging van de raad; Nuon heeft reeds wind turbines in de Hoofdplaatpolder; Nuon ziet mogelijkheden voor het op termijn vervanging van de huidige turbines
Nadere informatieNederlandse Energie Maatschappij B.V.
Factsheet: Nederlandse Energie Maatschappij B.V. Holding/bestuurder Type bedrijf Actief in Markt Bedrijfsprofiel De heer H. Swinkels en de heer P. Schoen Leverancier elektriciteit Nederland - Omzet 0,4
Nadere informatieEneco Groep. Duurzame energie voor iedereen
Eneco Groep Duurzame energie voor iedereen Duurzame koploper Eneco is het grootste energiebedrijf van Nederland in publieke handen. Onze missie is betaalbare duurzame energie mogelijk maken die altijd,
Nadere informatiehttp://enquete.groenepeiler.nl/admin/statistics.aspx?inquiry=47 1 van 13 5-7-2011 17:03
1 van 13 5-7-2011 17:03 Enquête Enquête beheer Ingelogd als: aqpfadmin Uitloggen Enquête sta s eken Enquête beheer > De Klimaat Enquête van het Noorden > Statistieken Algemene statistieken: Aantal respondenten
Nadere informatieDe opkomst van all-electric woningen
De opkomst van all-electric woningen Institute for Business Research Jan Peters Directeur Asset Management Enexis Inhoud Beeld van de toekomst Veranderend energieverbruik bij huishoudens Impact op toekomstige
Nadere informatieVerbinding naar de toekomst. Visie2030
Verbinding naar de toekomst Visie2030 Visie2030 Waarom een Visie2030? TenneT werkt continu aan een betrouwbaar en adequaat hoogspanningsnet. Om goed in te spelen op de behoeftes van de Nederlandse maatschappij,
Nadere informatieHeeft de milieubeweging een alternatief? Ron Wit, Stichting Natuur en Milieu Mini-symposium klimaat en energiebeleid 10 september 2009
Heeft de milieubeweging een alternatief? Ron Wit, Stichting Natuur en Milieu Mini-symposium klimaat en energiebeleid 10 september 2009 inhoud Wake up call: TenneT rapport Energiesector: ETS onvoldoende
Nadere informatieOp weg naar een duurzame energievoorziening in Mark Dierikx Directeur Generaal Energie, Telecom en Mededinging
Op weg naar een duurzame energievoorziening in 2050 Mark Dierikx Directeur Generaal Energie, Telecom en Mededinging Inhoudsopgave I. Mondiale ontwikkelingen II. Europese kaders III. Nationale inzet 2 I.
Nadere informatieBevoorradingszekerheid
Bevoorradingszekerheid Commissies Bedrijfsleven en Binnenlandse Zaken van de Kamer van volksvertegenwoordigers 23.09.2014 23 september 2014 1 Meer over FEBEG Inhoud Niets nieuws onder de zon Veel partijen
Nadere informatieToets_Hfdst10_BronnenVanEnergie
Toets_Hfdst10_BronnenVanEnergie Vragen Samengesteld door: visign@hetnet.nl Datum: 31-1-2017 Tijd: 11:10 Samenstelling: Geowijzer Vraag: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19,
Nadere informatieRoute naar een Duurzame Energievoorziening
Route naar een Duurzame Energievoorziening Teun Bokhoven Duurzame Energie Koepel Bijeenkomst: 25 november 2013, Power Lab 5 / USI & KIVI-NIRIA Inhoud Energie-transitie Energieakkoord voor duurzame groei
Nadere informatieEnexis. De veranderende rol van de netbeheerder. Peter Vermaat Voorzitter Raad van Bestuur Enexis. 12 november 2015
Enexis De veranderende rol van de netbeheerder Peter Vermaat Voorzitter Raad van Bestuur Enexis 12 november 2015 Rol Enexis in de elektriciteitsketen Elektriciteitscentrale voor de opwek van elektriciteit
Nadere informatieHoe moeten we het in de tussentijd (de transitieperiode) aanpakken?
De achtergrond Energie is in alle opzichten te beschouwen als de zuurstof van de economie en daarom van de samenleving. De industriële revolutie, die aan de basis staat van onze in de geschiedenis ongekende
Nadere informatieGas als zonnebrandstof. Verkenning rol gas als energiedrager voor hernieuwbare energie na 2030
Gas als zonnebrandstof Verkenning rol gas als energiedrager voor hernieuwbare energie na 2030 1 Inhoudsopgave 1 2 3 4 5 Introductie Meer hernieuwbare energie Extra hernieuwbare energie in Nederland? Verkennen
Nadere informatieReactie op het Groenboek «Naar een Europees energienetwerk voor een continue, duurzame en concurrerende energievoorziening»
2009D13067 22 112-815 Reactie op het Groenboek «Naar een Europees energienetwerk voor een continue, duurzame en concurrerende energievoorziening» Inbreng verslag van een schriftelijk overleg Vastgesteld
Nadere informatieBio-Energie voor bedrijven en woningen
Bio-Energie voor bedrijven en woningen Wie is Bee? Bee (Belgian Eco Energy) is een geïntegreerd energiebedrijf met uitgebreide ervaring in de ontwikkeling, bouw en exploitatie van hernieuwbare energieprojecten
Nadere informatie2016-04-15 H2ECOb/Blm HOE KAN DE ENERGIETRANSITIE WORDEN GEREALISEERD? Probleemstelling
HOE KAN DE ENERGIETRANSITIE WORDEN GEREALISEERD? Probleemstelling Op de internationale milieuconferentie in december 2015 in Parijs is door de deelnemende landen afgesproken, dat de uitstoot van broeikasgassen
Nadere informatieVisie op Windenergie en solar Update 2014
Visie op Windenergie en solar Update 2014 De vooruitzichten voor hernieuwbare energie zijn gunstig Succes hangt sterk af van de beschikbaarheid van subsidies Naast kansen in Nederland kan de sector profiteren
Nadere informatieInsights Energiebranche
Insights Energiebranche Naar aanleiding van de nucleaire ramp in Fukushima heeft de Duitse politiek besloten vaart te zetten achter het afbouwen van kernenergie. Een transitie naar duurzame energie is
Nadere informatieEvoluties in het energielandschap. Peter De Pauw
Evoluties in het energielandschap Peter De Pauw Inhoud We consumeren meer energie We produceren zelf elektriciteit We zullen anders consumeren We gebruiken de netten op een andere manier 2 3 december 2015
Nadere informatieGrootschalige introductie van micro wkk systemen. Harm Jeeninga ECN Beleidsstudies
Grootschalige introductie van micro wkk systemen Harm Jeeninga ECN Beleidsstudies jeeninga@ecn.nl Micro wkk een controversieel onderwerp? De discussie rondom het nut van micro wkk wordt niet altijd niet
Nadere informatieDe Minister van Economische Zaken; In overeenstemming met het gevoelen van de ministerraad, Overwegende,
Besluit van de Minister van Economische Zaken van 4 december 2014, nr. DGETM-ED/14172990, tot toepassing van de Rijkscoördinatieregeling ten behoeve van project transmissiesysteem op zee Borssele De Minister
Nadere informatieOntwerp Gezonde Systemen
Ontwerp Gezonde Systemen Het huidige zonne-inkomen gebruiken De cycli van de natuur worden aangedreven door de energie van de zon. Bomen en planten vervaardigen voedsel op zonlicht. De wind kan worden
Nadere informatieGroningen Seaports heeft de
> feature Werk maken van windenergie Leven van de wind. Volgens het spreekwoord kan het niet. In Groningen denken ze daar heel anders over. Groningen Seaports ziet voor met name de Eemshaven volop kansen
Nadere informatie2 Is het waar dat de effectieve capaciteit van wind door inpassingseffecten niet 23% maar minder dan 8% is?
> Retouradres Postbus 20401 2500 EK Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA s-gravenhage Directoraat-generaal Bezoekadres Bezuidenhoutseweg 73 2594 AC Den Haag
Nadere informatieWat vraagt de energietransitie in Nederland?
Wat vraagt de energietransitie in Nederland? Jan Ros Doel/ambitie klimaatbeleid: Vermindering broeikasgasemissies in 2050 met 80 tot 95% ten opzichte van 1990 Tussendoelen voor broeikasgasemissies Geen
Nadere informatieDe waarde van stadswarmte. Hoe komt de prijs tot stand?
De waarde van stadswarmte Hoe komt de prijs tot stand? De waarde van stadswarmte 3 Hoe komt de prijs tot stand? De energierekening is voor vrijwel iedereen een belangrijk onderdeel van de maandelijkse
Nadere informatieBeleggen in de toekomst. de kansen van beleggen in klimaat en milieu
Beleggen in de toekomst de kansen van beleggen in klimaat en milieu Angst voor de gevolgen? Stijging van de zeespiegel Hollandse Delta, 6 miljoen Randstedelingen op de vlucht. Bedreiging van het Eco-systeem
Nadere informatieDat kan beter vmbo-kgt34. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie.
Auteur VO-content Laatst gewijzigd Licentie Webadres 25 August 2016 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/82623 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijsleermiddelenplein. Wikiwijsleermiddelenplein
Nadere informatieIntroductie Presentatie aan Bewonersorganisatie. Milieu en Kortenbos Wat kunnen we zelf doen
Introductie Presentatie aan Bewonersorganisatie Milieu en Kortenbos Wat kunnen we zelf doen Wie ben ik? Mijn naam is Graham Degens Ik heb >30 jaar in de olie industrie gewerkt, om olie en gas optimaal
Nadere informatieAmsterdam 9 mei 2017 Guy Konings, Joulz
RAI PTM - bijeenkomst Amsterdam 9 mei 2017 Guy Konings, Joulz 1 Stedin Netbeheer is verantwoordelijk voor het transport van gas en elektriciteit in West Nederland Onze missie: duurzame energie voor iedereen
Nadere informatieBewonerspanel. Windenergie. Oktoberpeiling eiling 2011
Afdeling Bestuursinformatie, Gemeente Utrecht onderzoek@utrecht.nl / 030 286 1350 www.utrecht.nl/onderzoek Bewonerspanel Oktoberpeiling eiling 2011 Van 24 oktober t/m 6 november 2011 heeft Bestuursinformatie
Nadere informatieRaadsakkoord energietransitie. Februari 2019
Raadsakkoord energietransitie Februari 2019 De energietransitie in Rotterdam Een klimaatneutraal en duurzaam Rotterdam. Dat is waar we naar toe willen. Een groene en gezonde stad met schone lucht, waarin
Nadere informatieHet net ligt er al april 2018
Het net ligt er al... 26 april 2018 1 Er ligt al een net! 26 april 2018 2 Ruimte voor infrastructuur De transitie naar een duurzaam energiesysteem vraagt ruimte. Voor de opwekinstallaties zelf én voor
Nadere informatieEen Duurzaam Nederlands Energiebeleid?
Een Duurzaam Nederlands Energiebeleid? "Dutch energy policy; Part 1: Which priorities for renewable energy? 6e Energy Economics Policy Seminar CPB, Tilec, EZ en NMa 7 december 2010 Aad Correljé TU Delft
Nadere informatieSmart Grids, bouwstenen voor slimmer energiegebruik. ENGIE Infra & Mobility
Smart Grids, bouwstenen voor slimmer energiegebruik ENGIE Infra & Mobility De daad bij het woord, de techniek bij de plannen Over een aantal jaren ziet de energievoorziening in Nederland er geheel anders
Nadere informatieNa aardgas komt zonneschijn
Economisch Bureau Na aardgas komt zonneschijn Hans van Cleef, sr. sectoreconoom energie 17 november 2016 @hansvancleef De uitdagende overgang naar een duurzame energievoorziening Mondiaal Europees Nederland
Nadere informatie