Selectie aan de poort AFWIJZEN

Transcriptie

1 I.O. SEPTEMBER Selectie aan de poort DE KUNST VAN HET AFWIJZEN Als je jaarlijks drie van de vier kandidaten voor de opleiding geneeskunde moet afwijzen, op welke gronden kun je dat het beste doen? Vanaf 2017 is loting niet meer toegestaan. UMC s moeten voor alle plekken studenten gaan selecteren en niet langer voor een deel ervan, zoals nu gebruikelijk is. Deskundigen staan niet te juichen maar zien wel lichtpuntjes, zo blijkt uit een groepsgesprek. DOOR WILLY FRANCISSEN FOTO JEAN PIERRE JANS, MAARTEN WILLEMSTEIN

2 10 I.O. SEPTEMBER 2015 Faculteiten zetten middelen in als toetsen, motivatiebrieven, opdrachten en multiple mini interviews. Op de tiende verdieping van het OZW-gebouw van VUmc, de Almazaal, zijn vier hoogleraren verzameld. Drie van hen zijn in persoon aanwezig in de kamer met uitzicht over de Zuidas: Janke Cohen- Schotanus (emeritus hoogleraar medisch onderwijs van Universitair Medisch Centrum Groningen), Olle ten Cate (hoogleraar medische onderwijskunde, Universitair Medisch Centrum Utrecht) en Gerda Croiset (hoogleraar medisch onderwijs en onderwijsdirecteur VUmc). De vierde, Harald Merckelbach (publicist en hoogleraar psychologie, Universiteit Maastricht) meldt zich via Skype. Gezamenlijk buigen zij zich over de vraag: wat betekent de overgang op volledige selectie precies?

3 I.O. SEPTEMBER Selectie in de praktijk Sinds 2000 is naast de gewogen loting decentrale selectie mogelijk. UMC s mochten aanvankelijk tot 50 procent van hun studenten zelf selecteren, inmiddels mag dat tot 100 procent. Daarnaast bestaat sinds de eeuwwisseling de 8-plusregeling: scholieren met een 8 of hoger op het eindexamen worden automatisch geplaatst. Vanaf 2017 zijn loting en 8-plusplaatsing niet meer toegestaan en moeten ze al hun studenten selecteren. Ze doen dat op verschillende manieren. De één richt zich vooral op motivatie van de kandidaat, de ander op kennis en vaardigheden, een derde kijkt of kandidaten passen bij het onderwijsconcept. Faculteiten zetten daarbij middelen in als toetsen, motivatiebrieven, opdrachten en multiple mini interviews. Merckelbach schreef in februari van dit jaar een kritische column in NRC Handelsblad over de aanpak van de selectie. Vanmiddag gooit hij direct de knuppel in het hoenderhok door kritiek te leveren op de voorlichting aan scholieren (uitgevoerd door overheidsorganisatie DUO) en ook op de afwijzing van kandidaten (door de medische opleidingen). Merckelbach: Ik heb verschillende scholieren geïnterviewd die niet te horen kregen waarom ze werden afgewezen. Als je een examen organiseert en de kandidaat faalt, moet je wel uitleggen waarom. Er is een schandalig gebrek aan terugkoppeling. Ten Cate reageert: Als je gaat uitleggen waarom iemand niet geschikt is, bevind je je per definitie op een glibberig pad. Vrijwel iedereen die zich bij ons aanmeldt, is geschikt. Ons probleem is niet hoe we slecht presterende mensen buiten houden. Ons probleem is hoe we zo veel goede kandidaten toch fatsoenlijk afwijzen. Cohen: Het zijn inderdaad vooral geschikte scholieren die we afwijzen. Maar in Groningen geven we heel gedetailleerde informatie over hun scores. Wij versturen een nette brief waarin nog eens duidelijk staat wat onze regels zijn en waarom ze daar niet aan voldoen. Croiset: Mijn zoon kreeg ook zo n brief, uit Groningen. Dat is hard; natuurlijk is er teleurstelling. Het is belangrijk om uit te leggen dat de uitkomst van de selectie een ranking is. Het is niet zo dat je niet geschikt bent, maar dat anderen hoger hebben gescoord. Je hebt je kunnen voorbereiden, je weet als kandidaat wat de criteria zijn waarop de universiteit selecteert. Als het goed is, weet je ook dat de kans klein is dat je wordt toegelaten. Jongeren zouden beter moe- JANKE COHEN-SCHOTANUS: We hebben grote behoefte aan jongeren die van oude mensen houden. Meisjes die kinderarts willen worden, hebben we genoeg ten nadenken over een second best, maar dat vinden ze heel moeilijk. Ten Cate: Die frustratie na de afwijzing kan ik invoelen. Het voelt unfair. Vroeger richtte die frustratie zich op de loting, dat werd gezien als een rotsysteem. Nu zijn het de selectieprocedures. UMC s zouden niet de goede criteria hanteren, of onvoldoende informatie geven, zodat mensen zich niet optimaal kunnen voorbereiden. Dat is onzin het is de psychologie van de frustratie. Het is nu eenmaal

4 12 I.O. SEPTEMBER 2015 FOTO ALEID DERNIER VAN DER GON HARALD MERCKELBACH: Als je een examen organiseert en de kandidaat faalt, moet je wel uitleggen waarom. Er is een schandalig gebrek aan terugkoppeling zo dat we in Nederland niet eindeloos veel dokters opleiden. De overheid heeft een grens getrokken, dat is terecht, maar wel de kern van het probleem. Die grens aan het aantal opleidingsplaatsen is een gegeven, maar wat is dan beter: selectie of loting? Cohen: Loting is het meest fair. Het voorkomt strategisch gedrag en bias in de selectiemethoden. Met selectie haal je bovendien geen betere studenten binnen. Wij hebben nooit effect gevonden op de rendementen sinds de 8-plusregeling is ingevoerd [zie kader, WF]. Ook van de studenten die gemiddeld een 6 hebben, haalt 80 procent zonder problemen de eindstreep. Croiset nuanceert: Toch zie ik ook bij gewogen loting wel strategisch gedrag. Kinderen die door dure bureaus worden bijgespijkerd om een zo hoog mogelijk cijfer te kunnen halen op het eindexamen. Daar moet dan alles voor opzij. Ten Cate: Al met al hebben we in de loop der jaren een genuanceerd systeem van strootjes trekken ontwikkeld. Meer dan dat zou het eigenlijk niet moeten zijn. Het is eerlijk. In Nederland vormen de scholieren al een homogene groep: het zijn vwo-ers met het juiste profiel. We vinden nauwelijks verschillen in resultaten tussen geselecteerde en niet-geselecteerde studenten. Het is dus ook niet makkelijk een goed selectiecriterium te vinden. Wel heeft het feit dat mensen bereid zijn energie te steken in de toelating, effect, maar dan werkt de selectie als interventie, niet als zuiver meetinstrument. Cohen: Inspanningsbereidheid, dat is inderdaad een positief punt, waardoor ik genuanceerder ben gaan denken over selectie. In Groningen selecteren we 400 studenten uit 1200 aanmeldingen. Al die mensen vragen we om leerstof te bestuderen en een aantal opdrachten uit te voeren. De voorbereidingstijd bedraagt 40 tot 60 uur. Op de eerste selectiedag komen 300 kandidaten niet opdagen. Dat zijn waarschijnlijk de mensen die geen moeite willen doen, en wij zijn blij dat we die niet binnen krijgen. Verder vinden wij tussen geselecteerden en niet-geselecteerden alleen verschillen op sommige non-cognitieve aspecten. De eerste groep scoort bijvoorbeeld iets beter op professioneel gedrag. Voor- of tegenstanders, de medische faculteiten moeten selecteren. Ze doen dat, conform de wens van de overheid, op verschillende manieren. Weten jullie waarop je selecteert; zijn de criteria duidelijk en doen ze ertoe? Cohen: Jazeker. Wij vragen ons ook af: wie hebben we nodig? We willen niet alleen de beste studenten,

5 I.O. SEPTEMBER geen eenheidsworst. We hebben grote behoefte aan jongeren die van oude mensen houden. Meisjes die kinderarts willen worden, hebben we genoeg. Wij selecteren studenten voor vier stromen in de opleiding, waarvan er één duurzame zorg gericht is op zorg voor patiënten thuis. Voor alle vier de stromen zoeken we naar studenten met affiniteit voor die specifieke vorm van zorg. Daar is dit systeem geschikt voor, al mogen we de kandidaten niet uitsplitsen naar stromen. Ten Cate: Loop je niet het risico dat mensen zeggen: ik hou van oude mensen en als ik eenmaal binnen ben, zie ik wel wat ik doe? Cohen: Ze zitten drie jaar in de bachelor en ze mogen niet switchen. Dat risico is niet zo groot. Merckelbach: Je verlangt wel van zeventienjarigen dat ze een uitgekristalliseerd beeld hebben van hun toekomst. Je sluit jongeren uit die de universitaire studie ook gebruiken om keuzes te maken. Cohen: Ik vind dat je best kunt zeggen: degenen die het al weten, zijn welkom. Het kan een selectiecriterium zijn. Croiset: Wij denken inderdaad dat nog niet iedereen zo ver is. Wij selecteren jongeren die de behoefte voelen om ertoe te doen. Ze moeten iets extra s hebben gedaan en het maakt ons niet eens zo veel uit wát. We hebben topmusici, topsporters, mensen die in leerlingenraden actief zijn geweest of in de zorg hebben gewerkt. Het gaat erom: zit je achterover of voorover? Het laatste wordt later ook van je gevraagd. Ik realiseer me dat jongeren kunnen gaan werken aan hun cv, en dat dit criterium dus beperkt houdbaar is. Daarnaast moeten de studenten bereid zijn zich in anderen te verdiepen, want de behandelrelatie OLLE TEN CATE: Na de invoering van de 8-plusregeling is het onderwerp blijven sudderen. Vervolgens is tot selectie besloten op niet-rationele gronden Olle ten Cate vinden wij ook heel belangrijk. Merckelbach: Hoe zit het dan met kinderen uit voormalige mijnwerkersgezinnen? Die hebben waarschijnlijk niet zo n cv opgebouwd. Die kunnen zich ook niet met hulp van dure bureaus voorbereiden op kennistoetsen. Dat is een perverse kant van het systeem: Ons Soort Mensen maakt meer kans. Croiset: Van onze studenten komt 30 procent uit een niet-westers allochtoon gezin en die willen we er absoluut bij houden. We werven actief in Amsterdam-West. Met schoolleiders praten we over hoe leerlingen zich kunnen voorbereiden op het vak. Onze derdejaars studenten gaan binnenkort les geven op scholen. We letten er goed op dat we deze groep niet uitselecteren. Ten Cate: Het is zo dat

6 14 I.O. SEPTEMBER 2015 een deel van de kandidaten wordt geholpen door een bureau. Is dat erg? Als dat ze motiveert, beter dan hun ouders, prima. Studenten weten wat ze moeten doen. Het is een fictie om te denken dat een bureau dat kan overnemen. Zo n bureau kan je hersenen niet vullen. Het gaat toch om de inspanning. Cohen: En de trainingen van die bureaus richten zich vaak op noncognitieve aspecten zoals motivatie. Hoe zit het met de kosten voor selectie: hoe hoog zijn die, en betalen ze zich terug? Cohen: Die kosten zijn niet zo hoog, zo n twee ton. Als je bij geneeskunde via selectie twee uitvallers minder hebt dan via loting, heb je ze er al uit. Croiset: Toch zou ik die twee ton liever investeren in de opleiding zelf. We hebben nooit een rendementsprobleem gehad, slechts een paar procent valt uit. Om meer mensen binnen te houden, hoeven we het dus niet te doen. Alleen in Rotterdam is het uitvalpercentage hoger. Het nut van selecteren zie je alleen terug in motivatie en inspanningsbereidheid. Maar of je er betere dokters van krijgt de verschillen zijn niet groot. Merckelbach: Toch is het gek dat jullie als opleidingen er niet in zijn geslaagd Den Haag ervan te overtuigen dat loting het beste systeem is. Cohen: Dat is waar. We zijn niet allemaal gevraagd naar onze mening. Ten Cate: Er is inderdaad te weinig aan deskundigen gevraagd wat het beste systeem is. Na de invoering van de 8-plusregeling is het onderwerp blijven sudderen in politiek Den Haag. Vervolgens is tot selectie besloten op niet-rationele gronden. Ik heb daar wel moeite mee. GERDA CROISET: Wij selecteren jongeren die de behoefte voelen om ertoe te doen Is Merckelbach of een van de anderen vanmiddag anders gaan denken over selectie? Merckelbach: Ik ben er wel van overtuigd geraakt dat decentrale selectie in goede handen is bij deze verstandige mensen. Maar ik blijf vinden dat het systeem makkelijk te perverteren is. Cohen: Mee eens. Maar selectie maakt wel die inspanningsbereidheid zichtbaar. En verder vinden ze het bij ons op de faculteit heel plezierig om de goede studenten eruit te halen. Ten Cate: Wij zien dat de scores op de inspanningstoets keurig verdeeld zijn over de categorieën gemiddelde cijfers die vwo-ers halen op de middelbare school. Niet alleen de toppresteerders hebben een kans. Daar zijn we blij mee. Croiset: Voor scholieren voelt het uiteindelijk toch goed dat ze invloed kunnen uitoefenen. Al blijft de teleurstelling groot bij een afwijzing.