Je jammerpuntenlijstje en het leren van nieuw gedrag.

Transcriptie

1 Je jammerpuntenlijstje en het leren van nieuw gedrag. December V1.0 Gert Anbeek, Esmiralda Borgt, Ron van Eijk, Patrick Lybaert, Bert Muetstege, Hans Pot, Harry de Weerd, Peter Wensveen. Kopiëren en vrijelijk gebruiken vinden wij prima, netjes met bronvermelding graag.

2 Jammerpuntenlijstje? Heb je ook net je jammerpuntenlijstje gehad? Grapje, maar de meesten van jullie zullen het functioneringsgesprek wel hebben gehad. We zeiden weleens in de trainingen, als het gesprek erop kwam, dat het eigenlijk geen zin heeft wanneer je verteld wordt dat je gedrag af moet leren omdat het niet goed zou zijn. Wel heeft het zin om na denken over hoe je nieuw gedrag bij kunt leren. Door bijleren van gedrag treden de nadelige affecten van je stereotype gedrag minder op, omdat je tijdig weet te aan te passen en te overbruggen. Soms helpen simpele hulpmiddeltjes. Zo vlogen we er zelf, in discussies bijvoorbeeld, nog weleens te vlug op. Meestal niet met een positieve uitkomst. Discussie gewonnen, relatie verloren, niets bereikt. Eigenlijk is dat te weinig controle over je emoties. Alleen al de beslissing om voortaan te proberen eerst tot tien te tellen hielp enorm. Na die tien tellen beheerste jij de emotie in plaats van andersom (een belangrijk EQ kenmerk). Nieuw gedrag leren. Over nieuw gedrag leren krijgen we nog altijd veel vragen en daarom leek het ons een passend moment om hier nog eens op terug te komen, zo in de donkere dagen voor Kerst. Nog nooit zijn we in zo korte tijd zoveel te weten gekomen over de werking van onze hersenen als de laatste jaren zeiden we eerder. Wij zijn ons brein stelt Dick Swaab. Het staat wetenschappelijk vast dat wij ter wereld komen met hersenen die door een combinatie van onze genetische achtergrond en de programmering gedurende de ontwikkeling in de baarmoeder uniek zijn geworden en waar onze karakter- eigenschappen, talenten en beperkingen al voor een goed deel in zijn vastgelegd. Ons karakter ligt dus vast en we doen heel veel op de automatische piloot, waarbij ons bewustzijn als het ware na- ijlt. We kennen dit eigenlijk allemaal wel. Hoe vaak denk je niet na een ontmoeting, waarom deed of zei ik dat nou? Wij regelmatig. In bijna iedere roman die je leest komt het thema van jezelf beter leren kennen wel voor. We gaan ook naar training om meer over onszelf te leren. Er bestaat blijkbaar een IK, ons brein, wat we via ons zelfbewustzijn kunnen en willen leren kennen. Maar ligt dan alles wat we doen vast in ons brein? Karakter is nog iets anders dan gedrag. Gedrag kun je bijleren weten we, door nieuw gedrag heel bewust te oefenen en uiteindelijk te internaliseren. In feite heeft dit weer een fysieke weerslag in onze hersenen. Vanuit de wetenschap dat het kunnen kiezen van je gedrag dat je in een bepaalde situatie inzet, stijlflexibiliteit, een belangrijk kenmerk van EQ is, is bijleren van gedrag een interessant thema. Zoals autorijden. Nieuw gedrag leren gaat net zoals het leren van een nieuwe vaardigheid, zeg autorijden. Eerst leer je de theorie, hoe werkt zo n auto en wat zijn de verkeersregels. Dan ga je oefenen en door dat oefenen slijpen er nieuwe handelingen en gedragspatronen in. Je hersenen gaat hier automatismen voor ontwikkelen, wanneer je vaak het zelfde patroon van handelen gaat gebruiken, de aanmaak van zogenaamde neuronenketens. In het begin leer je autorijden met iemand er naast die je helpt. Na het doen van je examen leer je het jezelf verder bij en ontwikkel je routine. Pas na veelvuldig oefen, na km rijden, zeggen we dat je eigenlijk goed autorijdt, zonder bij iedere handeling en situatie na te hoeven denken. Op deze wijze leren wij. Dat geldt ook voor gedrag op andere gebieden. Waar het om gaat, of het nu om autorijden, volleyballen of gitaar spelen gaat, is dat je voldoende lang heel bewust oefent, totdat je het kunt.

3 En nu concreet aan de slag. Iedereen heeft zoals je weet een verscheidenheid aan gedragsdimensies in zich. Er is echter sprake van voorkeuren om het ene meer en makkelijker te doen dan het ander. Om je stijlflexibiliteit te vergroten is het mogelijk om de andere kant van een dimensie meer te ontwikkelen. Dat vergemakkelijkt deze op te kunnen roepen in je zelf. Dit zorgt er voor dat je situationeel automatisch kunt teruggrijpen op situationeel gewenst gedrag in dat moment. Gedragsleren werkt dan als volgt:: Ontwikkel een goed zelfinzicht: wat wil ik bijleren, meer extravert of juist meer introvert gedrag of wat dan ook Bouw inzicht op van de kenmerken van het gedrag, de woordkeus, taal, non- verbale houding die je zou willen bijleren Bereid een situatie voor waar je dit gedrag kunt gaan oefenen o Bedenk te voren heel specifiek wat er procesmatig vermoedelijk gaat gebeuren o Hoe je normaliter zou hebben gereageerd of wat je zou hebben gedaan o Wat je nu anders zult gaan doen o Schrijf zo nodig deze voorbereiding tevoren uit Oefen het in de praktijk Reflecteer of je tevreden bent over je gedrag en wat er nog beter had gekund En nu komt het: oefen dit nieuwe gedrag met grote regelmaat gedurende een aantal maanden, daarmee slijt het nieuwe gedrag in tot een automatisme (en worden nieuwe hersenpatronen aangemaakt). 10% maakt al een flink verschil. Vaak is het trouwens zo, en misschien herken je dat zelf wel, dat een heel klein beetje nieuw gedrag al enorm veel helpt. 10% stretch van jezelf is voor de omgeving al een opmerkelijk verschil. Dat komt omdat dan vaak de scherpe randjes van het oude gedrag verdwijnen. Een eerste voorbeeld: Zichtbaarheid creëren. Bijna een kerstverhaal. Het werkelijk gebeurde verhaal van Piet maakt duidelijk dat een beetje bijleren een groot effect heeft op anderen. Piet was eind vijftig en al zijn hele leven bij dezelfde werkgever in de financiële sector werkzaam als functioneel ontwerper. Piet was een buitengewoon vriendelijk mens, een uitstekend vakman en zeer introvert. Op dit laatste werd hij aangesproken. Bovenaan zijn jammerpuntenlijstje stond dan ook dat hij meer extravert moest worden, hij moest zich laten zien. Piet kreeg op enig moment de keus, of demotie en inleveren van salaris of ontslag. Demotie dan maar dacht Piet, maar hij leed. Hij vroeg advies. Zou je in plaats van je memo te mailen ook naar de betreffende persoon kunnen lopen, vroegen we. En zou je in plaats van per mail om reacties te vragen de mensen ook bij elkaar kunnen roepen, vroegen we ook. Dus een paar keer per dag vanachter je beeldscherm vandaan komen. Dat zou wel moeten lukken dacht Piet, al zou het wel moeite kosten. Dat kostte het ook maar Piet zette door. Na een paar weken waren we weer bij het bedrijf. Het eerste wat zijn baas zei was: die Piet is me toch veranderd, je kent hem niet terug. De scherpe randjes en onhandigheden van zijn gedrag waren eraf. Een tweede voorbeeld: empathisch vermogen. Je maakt van voorgaande beschrijving een persoonlijk project dat je ook als zodanig oppakt. Goede voornemens zijn er altijd te over, de praktijk is echter weerbarstig, waardoor je er net even niet aan toe gekomen bent. Door er een persoonlijk project van te maken kun je op weekbasis met je zelf reflecteren op die situaties die je anders wilt gaan doen. Dan neem je je zelf voor om de komende week op de momenten waarop jij een vergadering hebt of een bijeenkomst waar iets op het spel staat, te gaan oefenen met het gewenste (andere) gedrag.

4 Zo werd ons in een workshop EQ gevraagd hoe te leren om meer empathisch vermogen aan te wenden. Hoe kan ik meer empathisch vermogen leren te benutten in samenwerkingsrelaties, ook wanneer ik onder druk sta en terug dreig te vallen in vierkant gedrag om meters te kunnen maken. Op hoofdlijnen ga je daarbij als volgt te werk: Bestudeer het gedrag van mensen die dat goed kunnen. In MBTI termen hebben deze mensen met een goed empathisch vermogen vaak een bovengemiddelde Feeling. Beschrijf de kenmerken van dit gedrag: o Kenmerken zijn te vatten in Woordkeus, Non- verbaal gedrag: Vergeeflijk als basis intentie, De ander serieus blijven nemen ook wanneer je het er niet mee eens bent wat hij/zij zegt, Helpen, Samen oplossen, Proces is belangrijker dan direct resultaat, Buig je naar de ander toe, Raak kort aan, dit is prettig zo, dank je wel etc.. Nu ga je oefenen: o Ik kan bij mezelf ervaren wanneer ik de bocht dreig uit te vliegen met mijn basisgedrag, dus direct wanneer ik dit herken, tel ik tot 10 en bedenk dat ik mezelf afstop. o Tegelijk zeg ik tegen de ander een (goed voorbereide) zin als wat doet het met je dat ik nu inbreng? Raakt het verhaal je, zijn we op de goede weg?. o Je wacht de reactie af en gaat daar serieus op in en zegt een bruggen bouwende zin in de trant van dat je het op prijs stelt met elkaar op deze manier de zaken te kunnen bespreken en dat je graag de ander wilt helpen. o Je vraagt de ander actief inbreng te geven om de discussie bij te sturen, bijvoorbeeld. Na afloop evalueer je met jezelf het gesprek: wat deed ik onhandig, hoe corrigeerde ik me zelf en hoe deed ik het goed. Wat kan ik volgende keer nog effectiever doen qua woordkeus, non- verbale houding, intentie, focus op de ander (i.p.v. op me zelf en mijn eigen standpunt). Vormen van leren. Naast het hier beschreven leerproces dat je vooral zelf kunt doen, door zelfanalyse en een gesprek met je zelf over je gedrag, kun je ook andere vormen van leren benutten. Afkijken Gedrag leren doe je als kind al door afkijken van gedrag dat je effectief lijkt bij andere mensen. Dit is een uitermate effectieve manier. Dus ga met anderen mee op pad en bekijk nauwkeurig hoe zij handelen en wat je daar mooi aan vindt om zelf te leren. Ga oefenen met nadoen en evalueer met je zelf of met degene die je voorbeeld is over het resultaat. Zelfstudie Door actieve zelfstudie van artikelen en boeken kunnen mensen eveneens goed leren. Het vraagt om een sterke wil en doorzettingsvermogen om de zelfstudie vol te houden, zoals we allemaal weten. Buddy leren (afkijken + afspraak over spiegeling) Mensen, collega s waarvan jij denkt veel te kunnen leren, kun je ook actief vragen om jou in een periode van gedragsleren met regelmaat te spiegelen. Daarmee creëer je een bewuste leeromgeving met iemand die jou regelmatig feedback geeft en die je actief helpt. Coaching Coaching is een meer formele afspraak over het begeleiden van jouw leerproces. Daarbij wordt vaak een analyse gemaakt van effectief gedrag, je sterktes en ineffectief gedrag, je vervormingen. Om vervolgens concrete tips te krijgen over je gedrag, die je vervolgens kunt gaan oefenen.

5 Intervisie Intervisie is vooral gericht op het uitwisselen van kennis en ervaring op basis van praktijksituaties. Vaak wordt in vaste groepen van professionals gedurende een bepaalde periode frequent gesproken over elkaars aanpak en werkwijze. Leren van elkaar en feedback ontvangen in een meer vertrouwde leersetting is hierbij het doel. Het verdient de voorkeur dit over langere tijd vast te houden en met een frequentie van eens per maand minimaal, wil de groep een leerproces ontwikkelen met elkaar dat uitstijgt boven een leuk gesprek. E- learning Door praktijksituaties en theoretische inzichten te koppelen op een toegankelijke website kun je leren enorm faciliteren. Het maakt leren ook minder tijdsafhankelijk, want je kunt er op jouw moment mee aan de slag. We noemen het e- learning zodra hier toepassingsgerichte informatie gericht op kennisoverdracht en de ontwikkeling van inzicht centraal staat. Vaak kun je per chat of vragen stellen. Blended learning Van blended learning is er sprake zodra combinaties van bovenstaande leermogelijkheden gebruik wordt gemaakt. In zijn algemeenheid gesproken blijft overigens wel gelden: 80% van je energie kun je beter steken in het uitbouwen van je sterktes en het polijsten er van. Word hier de beste in! 10% van je energie kun je dan besteden aan het een beetje beter worden in dingen waar je minder goed in bent, maar die wel hinderlijk voor je zijn en waarvan je omgeving je dat ook teruggeeft. 10% van je energie kun je steken in het ontwikkelen van ondersteuning (in mensen en in systemen/werkwijzes) om je mindere kwaliteit te compenseren. Tenslotte vraag vooral mensen om je heen dingen te doen waar zij goed in zijn die complementair zijn aan de jouwe. Een heel fijne Kerst gewenst voor iedereen.