Pand Hero de Jager te Zaandijk

Transcriptie

1 Pand Hero de Jager te Zaandijk Algemene gegevens Straat en huis nummer : Lagedijk tussen Postcode en plaats : 1544 BC Zaandijk Naam : Pand Hero de Jager Bescherming : gemeentelijk monument Historisch adres : Zuideinde 136 (daarvoor nr. 130/132) Oorspronkelijke functie : woonhuis Huidige functie : woonhuis Architect Bouwdatum : onbekend : 17 e eeuw Datum : oktober 2016 Opgesteld door : drs. C. van den Berg (architectuurhistorica) Pagina1van9

2 Situatie na herbouw in Zaandijk Kadastrale aanduiding gemeente : Zaanstad sectie : ZDK A nummer : Eigendomsregistratie onttrekking gegevens : Kadaster soort recht : Eigendom gerechtigde : Lacandon beheer b.v. straat en nummer : Lagedijk 186 postcode en plaats : 1544 BM Zaandijk gemeente : Zaanstad Pagina2van9

3 Waardering Het pand heeft architectuurhistorische waarde als voorbeeld van 17 e eeuwse Zaanse houtbouw en als voorbeeld van een rijk 17 e eeuw Zaans koopmanshuis. Daarbij heeft het pand hoge waarde als één van de weinige houten panden in Zaanstad bestaande uit twee bouwlagen. Het pand heeft tevens waarde vanwege de te verwachten bouwhistorische waarde van het gebint dat hoogstwaarschijnlijk 17e eeuws is. Het pand heeft cultuurhistorische waarde vanwege de bewoners-/gebruiksgeschiedenis. Het pand was in het bezit van firma Hero de Jager, een bekende handsfirma in de Koog aan de Zaan en later bekend in heel Nederland. Het pand heeft eveneens waarde als voorbeeld hoe Zaanse kooplieden in de 17e/18e eeuw leefden. Het pand heeft stedebouwkundige waarde vanwege de ligging aan de dijk. Het versterkt het beeld van de historische dijken en padenstructuur in Zaandijk. Het geeft uitdrukking aan het historische principe waarbij rijke panden langs de dijk stonden en soberdere bebouwing aan de daarachter gelegen paden. Het pand heeft ensemblewaarde met de volgende monumentale panden: het Woudthuis, Lagedijk 194, de voormalige pastorie aan de Kerkstraat en de Zaandijkerkerk Het pand is herkenbaar in hoofdvorm en heeft nog een geheel compleet en gave gebintenconstructie. Het pand is zeldzaam als twee bouwlagen hoog 17 e eeuws houten pand. Samen met De Waakzaamheid en het pand Kalverringdijk 7 op de Zaanse Schans is De Boterton het enige houten woonhuis in De Zaanstreek uit die tijd dat op 3 verdiepingen werd bewoond. Het voorhuis is gebouwd omstreeks het tweede kwart van de 17 eeuw. 17 e eeuwse houten woonhuizen zijn zeldzaam in Zaanstad. De bouwtechnische staat van het pand na herbouw is zeer goed. Beschrijving Inleiding Demontage/ herbouw Het pand betreft een vermoedelijk van oorsprong 17 e eeuws woonhuis. Het pand stond in Koog aan de Zaan aan Zuideinde 136 en vormde daar één geheel met een in de 19 e eeuw aangebouwd pakhuis De Boterton. Het geheel was aangewezen als provinciaal monument. Echter, tijdens de uitvoering van de restauratie van het provinciaal monument in 2004/2005 werd het gehele pand vervangen voor nieuwbouw in dezelfde vorm. Tijdens de sloop is het pand nauwkeurig ingemeten en getekend. Vervolgens zijn alle bouwdelen genummerd en is zijn de onderdelen zorgvuldig gedemonteerd en opgeslagen. Ook heeft er direct bouwhistorisch onderzoek plaatsgevonden naar de gevelindeling van het pand. Daarmee is het oorspronkelijke provinciale monument gered en staat nu een kopie aan Zuideinde. Het 19 e eeuwse pakhuis De Boterton, het achterdeel van het pand, is in 2013 herbouwd aan de Raadhuisstraat 26 in Koog aan de Zaan. Het was om financiële redenen niet mogelijk om ook het 17 e eeuwse voorhuis op die plek te herbouwen. Nu wordt het voorhuis herbouwd in Zaandijk. Op basis van opmetingstekeningen en aan de hand van gevonden bouwsporen zal het pand worden herbouwd. Bij de herbouw zal gebruik worden gemaakt van het gehele historische 17 e eeuwse skelet van het pand. Bouwgeschiedenis Koog aan de Zaan ontstond in de 16e eeuw nadat de dammen aan de westoever van de Zaan waren verbeterd. Het dorp werd gesticht vanuit het oudere Zaandijk. In 1543 stonden 5 huizen in het dorp met in totaal 30 inwoners. Aan het eind van de 16 e eeuw was het inwoner aantal, met zo n 70 inwoners, nog steeds beperkt. Vermoedelijk stond de eerste bebouwing van het dorp nabij de Koger hem. Pas in de 17 e eeuw groeide het dorp vanwege de economische ontwikkeling en de opkomst van de molenindustrie in de Zaanstreek. Zo stonden er in molens in het dorp, houtzaagmolens. Rond deze tijd is ook het betreffende pand als woonhuis langs de Zaanzijde van de dijk gebouwd. Aan de bouwsporen van glas in lood in de vensters en het type gebintconstructie is namelijk te herleiden dat het hier een 17 e eeuws pand betreft. Uit de indeling van het pand, met schouw, is af te leiden dat het een woonhuis moet zijn geweest. In 1834 kocht Hans Hendrik, een koopman uit Koog aan de Zaan, het huis met erf van Jacob Louwerens eveneens koopman (winkelier). Pagina3van9

4 Kadastrale minuutplan 1817 Koog ad Zaan sectie B blad 1 (Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed) In 1856 wisselde het pand wederom van eigenaar. Hero de Jager, winkelier te Zaandam, kreeg het huis in zijn bezit. Naar verluid begon hij in datzelfde jaar een fabriek in bakkerijgrondstoffen op deze locatie onder de naam firma Hero de Jager. Op de percelen van de fabriek worden in de loop van de 19 e eeuw gedeelten gesloopt en bijgebouwd. Dit is ook terug te zien als de kadastrale kaarten van 1817 en 1885 met elkaar worden vergeleken. In 1885 is het pakhuis de Boterton achter het pand nog niet aanwezig. Het moet aan het eind van de 19 e eeuw aan het 17 e eeuwse huis zijn gebouwd. Kadastrale kaart 1885 perceel 1572 (Beeldbank Zaanstad ) In 1889 zetten Hero, Cornelis en Hero de Jager, het bedrijf van hun vader voort en dreven handel in koloniale waren en sterke dranken. In 1912 werd een aanvraag voor een bouwvergunning voor het wijzigen van een raamkozijn tot een deur gedaan. Op dat moment had de voorgevel een 18 e eeuwse uitstraling o.a. vanwege de roedenverdeelde vensters in deze gevel. Pagina4van9

5 Bouwtekening Zuideinde 130 te Koog aan de Zaan, 1912 (GAZ) De zaken gingen blijkbaar voorspoedig, want in 1933 had de firma meerdere percelen aan de dijk in haar bezit met daarop een kantoor en diverse pakhuizen. De fabriek was rond 1938 uitgegroeid tot fabriek voor bakkerijgrondstoffen als spijs, marsepein, puddingpoeder en zuidvruchten. Het houten pand werd gebruikt als fabriek/ magazijn en stenen pand ernaast was in gebruik als kantoor. Volgens meneer Hero de Jager uit Westzaan, een nazaat, was het bedrijf vooral na de oorlog zeer succesvol. Het bedrijf had naar zijn zeggen Honderdtwintig man in dienst, volcontinue en was het bedrijf bekend in heel Nederland. Het bedrijf had naar schatting op een gegeven moment wel honderd producten ingrediënten voor bitterkoekjes vanillenootjes, Wellingtons, Weespermoppen, noem het maar op. Originele tijdschriftadvertentie uit 1940 voor Hero de Jager, Koog aan de Zaan Pagina5van9

6 Pand Hero de Jager, Zuideinde 130 Koog aan de Zaan ca 1940 (Beeldbank Zaanstad ) Het pand bleef fungeren als magazijn bij de fabriek. Bouwtekening 1963 (GAZ) Pagina6van9

7 Na de stop van de firma volgde leegstand van het pand. In 1976 kocht Johan Schol het pand en gebruikte het voor opslag. Het pand werd in 1991 aangewezen als Provinciaal Monument. In 2005 werd het provinciaal monument geheel vernieuwd tijdens een restauratie en werden drie woningen in het pand gecreëerd. Het oorspronkelijke pand werd gedemonteerd en opgeslagen door restauratieaannemer Bart Nieuwenhuijs. Omschrijving Het pand wordt beschreven op basis van de nu bekende gegevens. Mogelijk wordt het pand nog op onderdelen gewijzigd. Dit zal beoordeeld worden via een aanvraag voor een omgevingsvergunning. Het pand staat in Zaandijk aan de landzijde van de Lagedijk nabij de Zaandijkerkerk en het Woudthuis. Het tweelaagse houten pand staat op een rechthoekige plattegrond en heeft een met zadeldak gedekt met Oudhollandse pannen. Op de nok staat een gemetselde schoorsteen. Het pand staat op een stenen voeting opgemetseld uit gele IJsselklinkers in kruisverband met een snijvoeg. De voorgevel heeft een puntgevel die wordt beëindigd door geprofileerde windveren en een makelaar. De uitkragende gevel is bekleed met handgeschaafde staande houten delen. Centraal in de gevel op de begane grond is de entree gesitueerd bestaande uit een enkele deur (gedeelde deur) met daarboven een bovenlicht gevuld met glas in lood. Ter weerszijde van het bovenlicht zijn zijlichten geplaatst gevuld met glas in lood. Recht boven deze entree is, op de verdieping, eveneens een enkele deur (gedeelde deur) geplaatst met daarboven een bovenlicht met glas in lood. Aan beide zijden van deze deur bevindt zich een kloosterkozijn met glas in lood en ieder een luik. In de geveltop is een kruiskozijn met glas in lood en luiken te zien. Tekening voorgevel Pagina7van9

8 2016/ De rechterzijgevel bestaat uit handgeschaafde delen die als getrapte weeg zijn aangebracht. De gevel wordt beëindigd door een blokgoot op klossen. Iets uit het midden van de gevel is op de begane grond een toegang bestaande uit een enkele paneeldeur met roedenverdeelde ruit en roedenverdeeld bovenlicht geplaatst. Rechts van deze toegang zijn twee 20-ruits vensters te zien. Links van de toegang is een klein venster met roedenverdeeld raam zichtbaar. Op de verdieping zijn drie 20-ruits vensters gesitueerd. Tekening voorgevel en rechterzijgevel De linkerzijgevel is een blinde gevel (op de oorspronkelijke locatie stond een belendend pand tegen deze gevel) bestaande uit handgeschaafde delen, die als getrapte weeg zijn aangebracht. Impressie tekening linkerzijgevel Redengevende Omschrijving pand Hero de Jager Lagedijk tussen te Zaandijk Pagina 8 van 9

9 De indeling van de achtergevel is nog niet uitgewerkt. Aan de hand van bouwsporen op de puibalken zal de indeling nader worden bepaald. Wel is duidelijk dat de achtergevel zal bestaan uit handgeschaafde houten delen en dat de gevel beëindigd zal worden door geprofileerde windveren en een makelaar. In het interieur is de volledige historische gebintconstructie, bestaande uit gestapelde jukken, nog aanwezig. De raveelconstructies van de stookplaatsen zijn ook nog aanwezig. Tekening doorsnede pand Bronnen Archiefstukken Gemeente archief Zaanstad Literatuur Encyclopedie van de Zaanstreek, deel 1 en 2/ J.P. Woudt (1991) Monumenten in Nederland, Noord-Holland, R. Stenvert (2006) Houten Huizen, H. Janse (1974) Encyclopedie van de Zaanstreek, deel 1 en 2/ J.P. Woudt (1991) Websites Beeldbank Zaanstad Overige bronnen Geo Informatie Zaanstad Monumentendatabase Redengevende Omschrijving Zuideinde 136, Koog aan de Zaan (provinciaal monument) Redengevende Omschrijving De Boterton, Hoogstraat 26-28, Koog aan de Zaan (gemeentelijk monument) Plan Herbouw De Boterton, Zaans Tekenbureau (ongedateerd) Pagina9van9