ONDERZOEK NAAR EFFECTIVITEIT VAN HET SOCIAAL MAATSCHAPPELIJK PROGRAMMA VAN DORDRECHT-WEST SAMENVATTING GEMEENTE DORDRECHT

Transcriptie

1 ONDERZOEK NAAR EFFECTIVITEIT VAN HET SOCIAAL MAATSCHAPPELIJK PROGRAMMA VAN DORDRECHT-WEST SAMENVATTING GEMEENTE DORDRECHT 27 september 2010 B01056/BD0/003/ B

2 Samenvatting Onderzoeksvraag Dordrecht-West is de benaming voor vier wijken in Dordrecht: Crabbehof, Oud Krispijn, Nieuw Krispijn en Wielwijk. Het is belangrijk dat er wordt gekeken naar de sociale en economische weerbaarheid, nu en in de toekomst. Voor al deze vier wijken zijn een fysiek en een sociaal programma opgesteld en in uitvoering. Het is nodig om te herijken en vooruit te kijken naar een sociaal-maatschappelijk Dordrecht-West. De gemeente Dordrecht doet dit, samen met haar sociale partners. Om de kwaliteit en de effectiviteit van de Sociaal Programmas de komende jaren verder te versterken, stelt Dordrecht-West zich de volgende vraag: Worden met de maatschappelijke programmas in de vier wijken de doelstellingen gerealiseerd, gebeurt dit op een efficiºnte en effectieve wijze en hoe verhouden de kosten en maatschappelijke baten zich tot elkaar? En: hoe kan het dan beter? Deze rapportage geeft de resultaten weer van het onderzoek wat ARCADIS heeft uitgevoerd in Dit onderzoek draagt op drie manieren bij aan de beantwoording van onderstaande vragen: Doelmatigheid: worden met de verschillende programmas en langs welke ketens de benoemde doelen bereikt? (doelrealisatie) Opbrengsten: wat zijn de baten en uitgespaarde kosten, en hoe hoog zijn die? (kosteneffectiviteit) Advies: wat kan er beter, welke maatregelen zijn niet kosteneffectief, welke doelen verdienen extra aandacht, welke kansen worden (nog) niet benut? Methode Om tot de genoemde resultaten te komen, is gebruik gemaakt van het Rapid Assessment Program (RAP) en een Maatschappelijke Kosten Baten Analyse (MKBA). Voor het in beeld brengen van de doelmatigheid zijn per wijk RAP-sessies met deskundigen en bewoners gehouden. Om de effectiviteit van het sociaal programma te meten zijn de doelstellingen van de vier wijken geordend en gestructureerd. Deze doelstellingen geven de ambitie van de gemeente en corporaties naar aanleiding van geconstateerde problemen en gewenste ontwikkelingen in de vier wijken weer. Per doelstelling is tevens aangegeven hoe we meten of een doelstelling wel of niet behaald is. Hiertoe zijn criteria benoemd: meetbare kenmerken van het gebied die beschrijven in welke mate aan een doel wordt voldaan. Deze doelstellingen en criteria vormen het beoordelingskader waarlangs de effectiviteit van de projecten en activiteiten beoordeeld is. Voor de MKBA zijn de doelstellingen en criteria (waar mogelijk) gekwantificeerd en gemonetariseerd (in geld uitgedrukt). Op die manier zijn de baten van de doelstellingen (wat levert het op) in beeld gebracht. B01056/BD0/003/ ARCADIS 2

3 Resultaten Voor de opgave in Dordrecht-West geldt, dat het per definitie complexe materie is: het gaat immers om vele, verschillende en met elkaar samenhangende vraagstukken, belangen, doelen, actoren, werkvelden, organisatieculturen en tijdspannes. Opgaven waarbij veel en diverse partijen samenwerken, zoals: onderwijsinstellingen, gemeentelijke diensten, jeugdzorg, welzijnsorganisaties, zorgaanbieders, gemeente en corporatie(s), politie, etc. Er zijn vele handen (en handelingen) nodig die onlosmakelijk met elkaar zijn verbonden om op effectieve en efficiºnte wijze de doelen te realiseren. Wat opvalt, is een sterke betrokkenheid van verschillende partijen die over de volle breedte aanwezig zijn in de wijk, zoals bewoners, gemeente, corporatie, zorg- en welzijnsinstellingen, onderwijs, gezondheid, private partijen, etc. Tijdens de werksessies kwam deze niet te onderschatten vitale kracht zeer sterk naar voren. Doelmatigheid Per wijk is de doelmatigheid van de diverse maatregelen van de sociaal-maatschappelijke programmas vastgesteld. In het algemeen kan worden gesteld dat er door de maatregelen positieve (gewenst) effecten te verwachten zijn op de criteria. De maatregelen zullen dus een bijdrage leveren aan de gestelde doelen. De effectiviteit verschilt per wijk en per maatregelenpakket. Opvallend is dat er geen eenduidigheid bestaat tussen de verschillende wijken ten aanzien van de gestelde doelen en de gehanteerde criteria en de definitie daarvan. De vier Sociale Programmas verschillen erg van elkaar als je kijkt naar de doelstellingen. Zo zijn in het Sociaal Programma van Nieuw Krispijn geen doelen opgenomen die betrekking hebben op gezondheid, onderwijs of arbeidsmarkt. Dit heeft te maken met de verschillende stadia van sociale ontwikkeling waar de wijken in zitten. Voor Nieuw Krispijn is ervoor gekozen eerst de basis op orde te hebben (schoon, heel, veilig). Daarnaast hanteren deskundigen soms dezelfde kenmerken/criteria, terwijl ze iets anders bedoelen. Dit heeft gevolgen voor de vergelijkbaarheid. Een voorbeeld is het begrip leefbaarheid dat door verschillende deskundigen anders opgevat wordt (vertaling in criteria en relaties), waardoor de effectiviteit verschillend wordt beoordeeld. Opbrengsten In dit rapport zijn de maatschappelijke opbrengsten van het behalen van de doelen uit de Sociale Programmas in beeld gebracht. Met name op het gebied van gezondheidsverbetering zijn aanzienlijk maatschappelijk baten te behalen. Daarnaast zijn baten te verwachten als gevolg van afnemende werkloosheid (besparing op de uitkeringen en inkomensstijging) en uitgespaarde kosten voor vernielingen en andere criminaliteit. De berekende maatschappelijke opbrengsten zijn vele malen groter dan de kosten voor de Sociale Programmas. Als gevolg van de verschillende doelen die de wijken hebben gesteld, zijn er grote verschillen in de opbrengsten te zien. Als gevolg van het ontbreken van eenduidigheid ten aanzien van de gestelde doelen en de gehanteerde definities en criteria, zijn deze opbrengsten echter niet goed vergelijkbaar. B01056/BD0/003/ ARCADIS 3

4 Advies Het lijkt er op dat Dordrecht-West en de wijken- aanlopen tegen de verouderde sturingsfilosofie gericht op specialisatie, projectgericht werken, controle en beheersing en afrekenbaarheid, in plaats van sturing gericht op doelen. De opgaven zijn meer en meer met elkaar verweven, burgers worden mondiger, er ontstaan fundamenteel verschillende behoeftepatronen onder verschillende bevolkingsgroepen en zowel de problemen als de oplossingen zijn lang niet altijd eenduidig. Er is behoefte aan nieuwe vormen van sturing die meer recht doen aan de maatschappelijke complexiteit en diversiteit. Een sturingsfilosofie die aansluit bij de uitvoeringspraktijk die dit al lang herkent, getuige de pogingen om steeds dichter op de praktijk te kruipen en nieuwe wegen te zoeken om aan te sluiten bij de maatschappelijke vraag. Dordrecht-West kan onzes inziens een grote slag maken in het beter verstaan van de(deel) opgave. Dit kan aan de hand van een veel diepere, meer fundamenteel inhoudelijke en participatief tot stand gekomen, vraaggeoriºnteerde analyse. Herordenen: wat is die opgave nou precies (=de inhoudelijke visie) voor Dordrecht-West? Een centrale vraag vormt het versterken van de focus van de programmas: waar gaat het nu om? Een duidelijke, scherpe logica tussen probleem, doelstelling en de interventie (maatregelen). We zien in de wijken een rode draad aan vraagstukken, waaraan wel per wijk veelal verschillende oorzaken ten grondslag liggen. We zien de worstelingen tussen doelen en projecten en tussen effectiviteit en veelheid tot uiting komen in een mix van eigen- werkelijkheden, bestaande en nieuwe projecten en partijen. We zien dit in de resultaten van het RAP/MKBA. Een mix, waarin zich een toenemende wrijving Łn toenadering manifesteert tussen de verschillende stakeholders, die elk afzonderlijk opereren vanuit hun eigen cultuur, werk- en omgangswijze. Daarnaast bestaat de vraag of er sprake is van een echt doorleefde visie en doelstelling op het niveau van Dordrecht-West en de doorwerking, betekenis en kwalitatieve samenhang op de doelstellingen van de vier wijken. Deze vorm van doelhierarchie is op basis van het onderzoek niet te herleiden. Deze samenhang achten we van belang voor de eenduidige sturing op programmaniveau, motivatie en legitimatie en management- van financieringsstromen. Probleem en achterliggende oorzaak De diepgang en achterliggende oorzaak van een vraagstuk, de stressfactor(en) die in dergelijke complexe opgaven kan worden aangebracht met een open zoektocht naar de opgave waar men voor staat, zowel in termen van de centrale potenties en problemen als in termen van het benutten en oplossen daarvan. De vaak voor de buitenkant evidente problemen, zoals onveiligheid, lage woningkwaliteit en onder druk staande leefkwaliteit, en de daarvoor bedachte oplossingen, verhouden zich veelal slechts in een heel oppervlakkige zin tot het werkelijke probleem van de bewoners. Doelhiºrarchie Wij merken in de discussies met verschillende partners in de wijken dat men worstelt met diverse vragen die te maken hebben met focus, strategie en uitvoering. Wat is de B01056/BD0/003/ ARCADIS 4

5 maatschappelijke opgave voor Dordrecht-West, wie zijn verbonden aan die opgave, hoe vervullen de huidige partners deze opgave, etc. Vanuit het onderzoek naar de effectiviteit van de maatregelen en dus financiºle middelenkomen deze vragen rond doelstellingen, sturingsstrategie en inhoudelijke focus naar voren. Dit zal de komende periode, mede door bezuinigingen, in versterkte mate aan de orde zijn. Een in elkaar doorgewerkte visie van Dordrecht-West en de vier wijken vergoot de leesbaarheid en herkenning van doelstellingen. Inzicht ontstaat welke doelen op Dordrecht-West niveau doorwerken op de doelstellingen van de wijken en welke niet. Welke inspanningen doelen en maatregelen specifiek additioneel zijn per wijk en het hoe en waarom! De onderbouwende en legitieme kracht van de programmas wordt vergroot en de financiºle sturing eenduidiger en transparant. Daarnaast kunnen de effectketens van ingrepen tussen de wijken onderling geduid worden. Op wijkniveau worden de doelen in kwantitatieve en/of ambitieuze zin gepreciseerd. Op basis van een uitgevoerde probleemanalyse (met achterliggende oorzakelijkheid). Mede daardoor ontstaat onderlinge balans en samenhang tussen visie, doelen, programmas van de individuele wijken en de wijken onderling. Stappenplan Definieer per wijk de kernproblematiek en de achterliggende oorzaak daarvan; Herleid vanuit de inhoudelijke visie van Dordrecht-West de doelstellingen per wijk. Relateer vervolgens de verschillende doelen aan elkaar: betekenis, diepgang, etc. Voor effectmaximalisatie is het van belang te benoemen: welke partijen en welk aanbod een effectieve bijdrage leveren aan een doelstelling welke relaties er liggen tussen de bijdragende organisaties welke dubbellingen danwel leemten er in het aanbod zijn welke relaties er dienen te worden versterkt om afstemming te verbeteren welke aanvullende activiteiten er ontplooid zouden moeten worden en welke organisaties daar een rol in zouden kunnen spelen. Voor Oud-Krispijn is hier in de werksessies al een eerste aanzet toe gedaan / stap in gezet. B01056/BD0/003/ ARCADIS 5

6 COLOFON ONDERZOEK NAAR EFFECTIVITEIT VAN HET SOCIAAL MAATSCHAPPELIJK PROGRAMMA VAN DORDRECHT- WEST OPDRACHTGEVER: GEMEENTE DORDRECHT STATUS: Definitief AUTEURS: Mark Binnenpoorte Maartje Donkers Nanda t Lam Arie Voorburg Geert Warringa GECONTROLEERD DOOR: Maartje Donkers VRIJGEGEVEN DOOR: 27 september 2010 B01056/BD0/003/ ARCADIS NEDERLAND BV Lichtenauerlaan 100 Postbus AE Rotterdam Tel Fax Handelsregister 'ARCADIS. Alle rechten voorbehouden. Behoudens uitzonderingen door de wet gesteld, mag zonder schriftelijke toestemming van de rechthebbenden niets uit dit document worden verveelvoudigd en/of openbaar worden gemaakt door middel van druk, fotokopie, digitale reproductie of anderszins. B01056/BD0/003/ ARCADIS 6