ANNE-MARIE RAKHORST NIEUWE ENERGIE SEARCH KNOWLEDGE
|
|
- Gerarda Moens
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 ANNE-MARIE RAKHORST NIEUWE ENERGIE d n a l r Nede iele s s o f t e na h ijdperk t SEARCH KNOWLEDGE
2 Binnen 25 jaar onafhankelijk van fossiele brandstoffen, laten we daar onze energie in stoppen! Anne-Marie Rakhorst, directeur Search
3 INHOUD thema s KANSRIJKE OPLOSSINGEN VOL GAS NAAR EEN POSITIEVE ENERGIEBALANS Nederland na het fossiele tijdperk MAAK NEDERLAND ONUITPUTTELIJK POWER TO THE PEOPLE Rondetafelgesprek over positieve energie WEG MET HET SCHULDGEVOEL Schone energie kan geld opleveren GRENZELOZE INSPIRATIE Wereldwijde succesvoorbeelden WAAR VINDEN WE ONZE NIEUWE ENERGIE? Nederland als duurzame proeftuin INTELLIGENTE WASMACHINES IN HOOGKERK HET ENERGIEMENU Voorbeelden, uitdagingen en kansen DE STAD VAN MORGEN Kennis durven delen, vanaf het ontwerp NEDERLAND IN 2035 Schone energie als toekomstvisioen kaders 38 Voorbeelden om van te leren. Feed-inwet: hard nodig 62 Hoe duurzaam is onze energie? Nederland en het buitenland 90 Slimme meters als 'waakhond'. De energieneutrale snelweg 120 Doe de windmolentest Een loket voor alle subsidies? 154 Energie uit afval Windenergie ver op zee 184 BREEAM en LEED Een duurzaam monument in de Maasstad Duurzame energie maakt het leven zoveel leuker. Wubbo Ockels visies KOPSTUKKEN OVER DUURZAME ENERGIE 69 Hermann Scheer 95 Gunter Pauli 125 Wubbo Ockels 159 Michael Braungart 189 Andy van den Dobbelsteen 211 Jeremy Rifkin Omslag: onderzoekers van de TU Delft ontwikkelen het duurzame vliegtuig van de toekomst. Zie ook pagina Literatuur 214 Websites 217 Registers 228 Beeldverantwoording 232 Colofon
4 VOL GAS NAAR EEN POSITIEVE ENERGIEBALANS Inmiddels is het voor iedereen duidelijk: fossiele brandstoffen raken op en de vraag naar alternatieve oplossingen op het gebied van energie neemt snel toe. Tegelijkertijd zijn al diverse oplossingen voorhanden. Zo wekken steeds meer gebouwen hun eigen duurzame energie op door middel van onder meer zonne- en windenergie, is de feed-inwet in Duitsland een succes en volgen de ontwikkelingen op technisch gebied elkaar in een snel tempo op. Dit is ook de reden waarom ik dit boek heb geschreven. Een boek waarin niet het probleem centraal staat, maar de oplossingen. Een pleidooi voor een Nederland dat binnen 25 jaar onafhankelijk is van fossiele brandstoffen, waar energie decentraal wordt opgewekt en duurzame opwekking van energie wordt gestimuleerd en ondersteund door wet- en regelgeving. Mocht u een wetenschappelijke verhandeling verwachten, of een uitgebreide analyse van alle elkaar tegensprekende rapporten, dan moet ik u teleurstellen. Het boek is vooral bedoeld om te inspireren. Ik ben op zoek gegaan naar een reëel toekomstbeeld. Ik beschrijf concrete mogelijkheden, kansen en oplossingen die benut moeten worden en het vooral ook waard zijn om benut te worden. Geen onnodige problemen, kanttekeningen en nuanceringen dus. Ik kan u verzekeren dat ik mijn uiterste best heb gedaan om onze bronnen en het cijfermateriaal te verifiëren. In het boek vindt u niet alleen een in mijn ogen heldere visie, maar dus vooral ook voorbeelden, oplossingen en best practices die laten zien dat het mogelijk is om samen een succesvolle energietransitie voor elkaar te krijgen. Waarbij zowel grote als kleine projecten worden behandeld. Ik hoop van harte dat deze voorbeelden u net zo inspireren als ze mij hebben gedaan. En dat u na het lezen van dit boek samen met mij concludeert dat het fossiele tijdperk voorbij is. Dat het tijd is voor Nieuwe Energie. In alle opzichten. Dit betreft zowel de duurzame energiebronnen die de fossiele brandstoffen moeten gaan vervangen, als de wijze waarop we opnieuw onze energievoorziening (decentraal) zullen inrichten met innovaties als smart grids en nieuwe opslagsystemen. Het gaat ook over de impuls die het onze economie kan geven als we nu de kansen grijpen. Maar bovenal geeft het aan dat een nieuw tijdperk is aangebroken. En dat als we hierop inspelen dit ons meervoudige winst zal opleveren. Winst voor mens, milieu en economie. Er is geen tijd te verliezen. Aan de slag! Anne-Marie Rakhorst Nederland na het fossiele tijdperk 12
5 Door ons als doel te stellen dat we over uiterlijk 25 jaar volledig draaien op herwinbare energie, creëren we een nieuw elan
6 VOORBEELDEN OM VAN TE LEREN KADERS FEED-INWET: HARD NODIG KADERS De deelnemers aan het rondetafelgesprek selecteerden een aantal inspirerende voorbeeldprojecten in binnen- en buitenland. Een bloemlezing: Zonnestroom voor fuel poverty. In Groot-Brittannië loopt een bijzonder initiatief op het gebied van schone energie in de sociale woningbouw. Steeds meer huishoudens kunnen hun energiekosten niet meer opbrengen (fuel poverty). Mensen die meer dan 10 procent van hun inkomen aan energie besteden, kunnen in aanmerking komen voor gratis zonnepanelen op het dak, inclusief montage. Dus worden op tienduizenden woningen in de sociale sector gratis zonnecellen op het dak geplaatst. De investeringskosten komen uit een fonds op basis van de Britse feed-inregeling. De bewoners profiteren dubbel: hun energierekening is lager en ze zijn minder afhankelijk van het stroomnet. De woningcorporaties stellen de daken ter beschikking en voldoen daarmee ook aan hun eigen doelstellingen op het gebied van duurzaamheid. Een Elfstedentocht voor zonneboten. Ooit nam Wubbo Ockels het initiatief voor deze Frisian Solar Challenge. Boten uit tientallen landen doen mee, met een snelheid tot dertig kilometer per uur. Die prestatie is nog indrukwekkender omdat er ook energie wordt geproduceerd. Een weblog voor foute ideeën over duurzame energie. Zet met een forum van energiedeskundigen een weblog op dat beleidsvoornemens, uitspraken en voorstellen voor wet- en regelgeving in duurzaamheidsland volgt en waar nodig corrigeert. Daarmee voorkom je ontsporingen en heb je een stok achter de deur die het succes van kan overtreffen. Leg een energiepositieve snelweg aan. Naar het voorbeeld van Duitsland, waar de uitbreiding van de noordelijke snelweg A20 wordt benut voor herwinbare energiebronnen. Langs de route komen genoeg windmolens te staan om alle nabijgelegen bedrijventerreinen van voldoende elektriciteit te voorzien. Ook wordt geëxperimenteerd met trillingmembranen die de energie van het verkeer opslaan en doorgeven. Energievoorziening is van cruciaal belang voor de transitie naar een duurzame samenleving en onze toekomstige economische ontwikkeling. Decentrale opwekking van energie speelt in deze transitie een belangrijke rol. Om dit te stimuleren, zou Nederland een voorbeeld moeten nemen aan de Duitse energiewet en het feed-intarief zoals dat daar wordt gehanteerd. Volgens de gezaghebbende International Energy Agency (IEA) is dit de meest effectieve beleidsmaatregel om opwekking van hernieuwbare energie te stimuleren. De energiewet is sterk gepropageerd door de Duitse politicus Hermann Scheer en kent drie pijlers: Alle vormen van schone energie krijgen voorrang boven grijze energie op de distributienetwerken. Aanbieders van duurzame energie krijgen een garantie op een minimumopbrengst, zodat ze kunnen inschatten wat het hen oplevert en financiers kunnen aantrekken. Een openeinderegeling: budgettaire tegenvallers hebben geen invloed op de toekomstige inkomsten van leveranciers van schone energie. Het feed-intarief is het bedrag dat leveranciers krijgen voor levering van duurzame energie. Zonder limiet en op basis van een vast tarief. De kosten van energie stijgen hierdoor wel, maar algemeen wordt dit in Duitsland beschouwd als een investering in de toekomst. Bovendien gaat het om een relatief gering bedrag, in 2009 was dit circa 35 euro per huishouden. In het huidige groeitempo is de grootste industriële natie van de EU in 2023 voor de elektriciteitvoorziening volledig onafhankelijk van fossiele energiebronnen. Daardoor geïnspireerd hebben diverse andere landen de regeling inmiddels ook ingevoerd. SMART GRID, GRONINGEN Als een vaste opbrengst van decentraal geproduceerde energie zeker is, zal het aantal toepassingen hiervoor stijgen. Dat geldt bijvoorbeeld voor smart grids. Energiekennisbedrijf Kema ontwikkelde zo n intelligent netwerk in de wijk Hoogkerk in Groningen. Vraag en aanbod worden voortdurend op elkaar afgestemd, waardoor bijvoorbeeld een wasmachine die draait op windenergie zichzelf inschakelt als het voldoende waait. Op de afbeelding worden twee opties aangegeven: levering aan het lokale net (rechtsonder) en aan het landelijke net (linksonder)
7 Solarpark Lieberose energieopwekking en ecologisch verantwoorde gebiedsontwikkeling in één In de Duitse deelstaat Brandenburg ligt een van de grootste zonne-energiecentrales ter wereld: het Lieberose Solar Park. Sinds december 2009 is deze centrale aangesloten op het stroom- net. Lieberose Solar Park heeft een capaciteit van 53 megawatt, voldoende voor de elektriciteitsvoorziening van huishoudens. Aan uitstoot bespaart de energiecentrale ton CO2 per jaar, vergelijkbaar met 8500 auto s. De centrale is gebouwd op een voormalig militair oefenterrein op initiatief van het Duitse bedrijf Juwi Solar, ontwikkelaar van duurzame energiecentrales. First Solar, een Noord-Amerikaanse producent van dunne-filmzonnemodules, levert de pv-modules voor de centrale. Al eerder werkten beide bedrijven samen bij de bouw
8
9 van grote zonneparken in Duitsland, zoals in Waldpolenz bij Leipzig in de deelstaat Saksen (40 megawatt) en Köthen in Saksen-Anhalt (15 megawatt). Voor de financiering van Solarpark Lieberose, die meer dan 160 miljoen euro bedroeg, wist Juwi Solar als initiatiefnemer en ontwikkelaar van het project een consortium van banken te interesseren. Mede daarom is Solarpark Lieberose een goed voorbeeld van innovatief ondernemerschap dat een positieve impuls kan betekenen voor de energietransitie, zonder een beroep te hoeven doen op staatssubsidie. Dat is echter niet het enige aspect waarin dit project zich onderscheidt. Op het voormalige militaire oefenterrein lagen nog tonnen munitie, die eerst moesten worden opgeruimd voordat de centrale kon worden gebouwd. Daarvoor kregen de ontwikkelaars een eenmalige bijdrage van de deelstaat. Volgens de pachtovereenkomst mag het terrein nu twintig jaar lang worden gebruikt voor de opwekking van schone energie, waarna de centrale ontmanteld wordt en First Solar de modules in de eigen fabriek zal recyclen. Het Amerikaanse bedrijf is het eerste dat hiervoor een geïntegreerd systeem heeft opgezet, waarmee een standaard is geïntroduceerd voor de industrie. Het terrein wordt na de ontmanteling van de centrale vrijgegeven als natuurgebied. Lieberose Solar Park is gebouwd op een voormalig militair oefenterrein. 45
10 SLIMME METERS ALS WAAKHOND K A D E R S DE ENERGIENEUTRALE WEG KADERS FLOW HOUSE, NEW ORLEANS Na de overstroming van de Noord-Amerikaanse stad New Orleans heeft William McDonough het FLOW House ontworpen. In het ontwerp van deze duplexwoning heeft hij de basisprincipes van Cradle to Cradle-bouwen toegepast. De modulaire units zijn in de fabriek gebouwd en snel te monteren. Regenwater wordt opgevangen en hergebruikt. De daken leveren energie en warm tapwater. De huizen worden op natuurlijke wijze geventileerd. Een schermpje waarop valt af te lezen of er nog licht brandt of ergens een televisie aan staat. Mooi van vorm, zoals de Wattson Energie Meter van het Britse bedrijf Diy Kyoto die 20 procent besparing op uw energieverbruik belooft. Het systeem bestaat uit een ontvanger en een sensor. De sensor komt vlakbij de elektriciteitsmeter aan een elektriciteitskabel te zitten en meet de hoeveelheid elektrische stroom die passeert. De ontvanger krijgt de informatie en laat aan de hand van een display zien hoe het met het elektriciteitsverbruik op dat moment gesteld is. De ontvanger is te koppelen aan een computer, zodat het elektriciteitsverbruik over langere periode te monitoren valt. Toekomstmuziek? Enkele energieleveranciers hebben al duizenden huishoudens van dit soort slimme meters voorzien. Zij komen hiermee tegemoet aan een Europese richtlijn uit 2006, die voorschrijft dat consumenten recht hebben op een meter die het actuele energieverbruik nauwkeurig weergeeft. In Italië zijn ze al overal beschikbaar, maar Nederland worstelt nog met de vraag of zo n meter de privacy aantast. Het wetsvoorstel van het ministerie van Economische Zaken om slimme meters in ieder huishouden verplicht te stellen, heeft de Eerste Kamer niet gehaald. Waarom een slimme meter plaatsen? Deze kan de consument tot grotere energiebesparing aanzetten. Op het scherm is te zien hoeveel energie wordt verbruikt en dat is ook op internet te volgen. De meter stuurt de gegevens door naar het energiebedrijf de reden voor de privacyangst. Wat zijn de grote voordelen van deze intelligente waakhonden? Ze zijn essentieel voor de duurzame energievoorziening van de toekomst. Want bij decentrale energieopwekking kan een slimme meter, via een intelligent netwerk, gegevens over stroomproductie uitwisselen met andere meters. Om vraag en aanbod te koppelen en onderling afrekenen mogelijk te maken, kan Nederland dus eigenlijk niet meer zonder. Het is mogelijk: een toekomst vol energieneutrale snelwegen. Verlichting en bewegwijzering die de belastingbetaler niets kosten, want de wegen leveren zelf de benodigde energie. Afkomstig van bijvoorbeeld piëzo-elektriciteit van de druk van de autobanden. Of van zonnepanelen langs de weg. Wellicht is het een idee om meteen een smart grid in deze weg aan te leggen als het asfalt moet worden vernieuwd, met overal intelligente oplaadpunten. Dit naar een idee van energiedeskundige Shai Agassi. Bestuurders kunnen overal aankoppelen en afrekenen. Ook in de Verenigde Staten zijn experimenten gaande. Het bedrijf Solar Roadways ontving dollar subsidie voor een prototype van glazen panelen met zonnecellen en ingebouwde ledverlichting die het traditionele asfalt kunnen vervangen. De verlichting markeert de lijnen van de rijbanen, en laat waarschuwende teksten oplichten in het wegdek als het verkeer snelheid moet minderen. Wat betreft de energieopwekking is het perspectief groot. In de Verenigde Staten is een oppervlakte van vierkante kilometer bedekt met wegen, parkeerplaatsen, fietspaden en trottoirs. Als je daarop zonnepanelen van elk 1,4 vierkante meter met een vermogen van 200 watt plaatst, die met een rendement van 15 procent zonlicht omzetten in elektriciteit, en je gaat ervan uit dat de zon gemiddeld vier uur per dag schijnt, dan is de opbrengst miljard MWh. Drie keer het verbruik in de Verenigde Staten, rekent de website van Solar Roadways voor. Overigens krijgt de zonneweg ook in ons land aandacht. Zo is TNO samen met Rijkswaterstaat op zoek naar een geschikte locatie voor een weg die met de ingebouwde zonnecellen elektriciteit levert. Luidt deze ontwikkeling het einde van het vertrouwde asfalt in? Dat is niet gezegd, want er is inmiddels ook een soort asfalt ontwikkeld dat trillingen in het wegdek, veroorzaakt door het verkeer, omzet in energie. Een ander idee is afkomstig van eigen bodem: Movares Nederland ziet met Freeformglass overkapte snelwegen als een duurzame oplossing voor geluidsoverlast en fijnstof. In de overkapping kunnen zonnecellen worden aangebracht. Overtollige zomerwarmte wordt met behulp van warmte-/koudeopslag in het grondwater opgeslagen en s winters gebruikt om het wegdek boven het vriespunt te houden. Dat maakt strooizout overbodig en verlengt de levensduur van het wegdek. De N329 in Oss is uitverkoren als 'weg van de toekomst'. Ook voor deze weg worden tal van duurzame toepassingen gebruikt, zoals een brandstofbesparend wegdek
11 DRIJVENDE STEDEN OVERAL TER WERELD KADERS ROADMAP ZONNE-ENERGIE KADERS Denk niet dat drijvende steden uitsluitend thuishoren in de boeken van Jules Verne of de film Waterworld. De woonboten in de Amsterdamse grachten zijn een voorbeeld van een ecopolis (duurzame stad) op het water. Het waterwonen is ingegeven door ruimtegebrek. Wie het inmiddels verlaten eiland Oily Rocks in Azerbeidzjan kent, weet dat er uit economische noodzaak een complete stad met huizen, winkels, scholen en bibliotheken op het water kan ontstaan. De bewoners legden paden en woningen aan op platforms van gezonken schepen om de olie-industrie van dienst te zijn. Steeds meer architecten zien reële kansen voor bouwen op het water. De een zoekt het in ecowaterwoningen, zoals Dura Vermeer er 37 in Maasbommel heeft gebouwd. Een team van Nederlandse designers diende een ontwerp in van een complete drijvende stad op de Huangpurivier voor de wereldtentoonstelling in Sjanghai. Ook zijn afzonderlijke drijvende gebouwen denkbaar, zoals het duurzame expo- en kantoorpaviljoen Autarc van architectenbureau Paul de Ruiter. Spiral Island, een kunstmatig eiland in Mexico op kunststof flessen, is helaas in 2005 vergaan tijdens een orkaan. Het eiland had drie stranden en er stond een huis van twee verdiepingen hoog dat was uitgerust met een zonne-oven en een zelfcomposterende wc. Eigenaar Richard Sowa heeft inmiddels een Spiral Island II gebouwd voor zijn nieuwe waterwoning. ZWAARTEKRACHT EN PIËZO- ELEKTRICITEIT Zwaartekracht speelt een belangrijke rol bij de doorbraak die zich aftekent op het gebied van piëzo-elektriciteit. De druk die de zwaartekracht op een mineraal als kwarts uitoefent, vormt een eindeloze bron van elektriciteit. Bij druk op een kwartskristal verplaatst de elektrische lading zich. Er ontstaat een spanningsverschil waardoor een stroompje gaat lopen. Omgekeerd werkt het ook: voeg een wisselstroompje toe aan een kwartskristal en het kristal gaat bewegen. Dat principe wordt bijvoorbeeld toegepast in sommige oortelefoons en luidsprekers. De mogelijkheden van piëzo-elektriciteit in de bebouwde omgeving zijn groot, want kwarts bevindt zich onder meer in zand, een grondstof van beton. De praktische uitwerking heeft naar verwachting nog wel even tijd nodig. THERMO- ELEKTRISCHE GENERATOR Temperatuurverschillen tussen het menselijk lichaam en de omgeving kunnen worden benut om een kleine hoeveelheid elektriciteit op te wekken. Hiervoor heeft het Duitse Fraunhofer ISS een zogeheten thermo-elektrische generator ontwikkeld. Deze kan bijvoorbeeld worden toegepast voor mobiele telefoons om hun eigen elektriciteit op te wekken. Het produceren van elektriciteit met behulp van zonnecellen kan een stuk aantrekkelijker verlopen bij gebruik van geconcentreerd zonlicht. Niet alleen is dan minder van het dure en schaarse silicium nodig, het rendement gaat ook omhoog. Een silicium zonnecel bij volle zon heeft bijvoorbeeld een rendement van 21 procent. Na een 500- voudige concentratie is het rendement bij dezelfde zonnecel tot 26 procent toegenomen. Dit staat te lezen in de Roadmap zonne-energie 2009, die in kort bestek een goed leesbaar overzicht geeft van de ontwikkelingen rond zonnecellen. Er gebeurt veel op dat gebied, niet alleen rondom conventionele kristallijn silicium zonnecellen, maar ook wat betreft de ontwikkeling van dunne-filmtechnieken, zoals cadmiumtelluride zonnecellen, die ook commercieel gezien sterk in de lift zitten. De Roadmap is samengesteld in opdracht van onder andere de Brabantse Ontwikkelings Maatschappij (BOM). HET GEHEIM VAN DE TERMIETENHEUVEL De termiet is een genie in temperatuurregeling. In het hart van een termietenheuvel, waar de koningin huist en de jonge insecten opgroeien op een schimmelkweek, heerst een constante temperatuur van 28 graden. Zelfs als de heuvel in de kokende hitte van de Australische Simpsonwoestijn staat. Hoe dat kan? Termieten bouwen een ingenieus stelsel van schoorstenen om warme lucht af te voeren en desgewenst koude lucht aan te voeren (of andersom). Instinctief weten ze hoe ze een natuurlijke airconditioning moeten bouwen, door gebruik te maken van het natuurkundige principe dat warme lucht opstijgt en een constante onderdruk creëert. De ontrafeling kan een doorbraak betekenen voor een energiearme temperatuurregeling in gebouwen over de hele wereld. We moeten het goed doen in plaats van minder slecht. Gunter Pauli Konarka Power Plastic op bushokje. Foto: Ryan Hughes, Lundberg Design 92 93
12 VISIES DE BLAUWE ECONOMIE DRAAIT OM OVERVLOED Wat is uw visie op duurzame energie? Als we de overvloed van de natuur leren benutten, dan kunnen we ongelimiteerd energie gebruiken. Zonder dat we bang hoeven te zijn dat dit ten koste gaat van onszelf of van de generaties na ons. We moeten niet meer in termen van schaarste denken, maar energierijk durven te zijn. Energie-innovator Gunter Pauli gelooft in een blauwe toekomst. In zijn boek The Blue Economy presenteert hij honderd innovaties op het gebied van energie, maar ook voor andere levensbehoeften als water, voeding, huisvesting en gezondheid. Gunter Pauli zet zich af tegen doemdenkers die geloven dat duurzaamheid en winst niet samengaan. De Blauwe Economie levert volgens hem juist veel grotere winstkansen op dan het fossiele tijdperk. Maar hoe bereiken we dat? Door de moed te hebben om ons bedrijfsmodel en onze hele manier van denken om te gooien. We moeten het niet minder slecht willen doen, maar we moeten het goed doen. Als we samen afspreken dat er geen afval meer bestaat, dat we geen energie meer winnen uit verbranding en dat mijnbouw tot het verleden behoort, dan komen de nieuwe oplossingen vanzelf. En krijgen ze ook de schaal en vorm die we nodig hebben. Daar is een revolutie voor nodig. Dat klopt. Maar nooit eerder in de evolutie van de mens en deze planeet is een revolutie harder nodig geweest. We moeten dus ook met oplossingen komen die niet eerder zijn bedacht. Daarom daag ik iedereen uit om met nieuwe plannen te komen. We hebben iedereen nodig U wilt een verbod op verbranding. Dat lijkt erg drastisch. Iedereen die zich wel eens met fysica heeft beziggehouden kan je uitleggen dat verbranding slechts volumeverkleining is en niets met energieopwekking te maken heeft. Neem het silicium dat je nodig hebt in de huidige generaties zonnecellen. Silicium wordt onder temperaturen tot wel 3000 graden verwerkt. Dus om de energie van de zon te kunnen oogsten, verduisteren we diezelfde zon eerst met broeikasgassen en andere schadelijke verbrandingsproducten. Door verbranden te verbieden, dwing je slimme geesten om een andere weg te kiezen. We moeten terug naar de natuurlijke oerprocessen en op basis daarvan innoveren. Dan zullen we weer ervaren hoe overvloedig onze natuur is. Daar zit de grote winst van de Blauwe Economie. 94 Het Eastgate Centre in Harare (Zimbabwe) heeft een passief koelingssysteem. Overdag absorbeert het gebouw de warmte. s Avonds wordt de opstijgende warmte afgevoerd, terwijl onder in het gebouw koelere lucht wordt aangevoerd. 95
13
14 Nederland Waterland: energie uit waterkracht Waar vindt Nederland bronnen voor herwinbare energie? Welke kansen bieden die voor de energietransitie? En welke mogelijkheden zijn er voor waterkracht? Veel hoogteverschil is er niet in Nederland, dus is er onvoldoende verval zoals in bergachtige streken. Maar als land met grote rivieren en gelegen aan de Noordzee, beschikken we wel over een groot potentieel aan waterkracht in de Zeeuwse en Zuid-Hollandse delta. Vergeet daarbij onze binnenzee niet: als het voorstel van de commissie-veerman wordt opgevolgd en het waterpeil van het IJsselmeer een halve meter hoger komt te staan, dan ontstaat er ook bij de Afsluitdijk voldoende verval voor de opwekking van energie. Windenergie is belangrijk voor Nederland, maar het waait niet altijd, terwijl het getij eindeloos doorgaat. Maar om water- en getijdenkracht te kunnen benutten, zullen we nieuwe voorzieningen moeten treffen. Nederlandse bedrijven hebben technieken ontwikkeld voor energieopwekking die genoeg hebben aan een halve meter verval, in combinatie met grote hoeveelheden stromend water. Overigens is dat een interes- Impressies van de nieuw aan te leggen getijdencentrale in de Brouwersdam. De centrale kan energie opwekken uit waterkracht dankzij turbines in een 250 meter brede nieuwe waterdoorlaat
15 sante optie voor export van deze technieken, omdat er overal ter wereld delta s zijn. De TU Delft en Rijkswaterstaat achten de Brouwersdam tussen Goeree en Schouwen bij uitstek geschikt om als getijdencentrale dienst te doen door gebruik te maken van de eindeloos voortgaande beweging van eb en vloed. Er zijn al vergaande plannen om deze dam gedeeltelijk te openen om de kwaliteit van het water in het Grevelingenmeer te herstellen. Door de afsluiting met de dam stagneerde de doorstroming, waardoor de kwaliteit van het water achteruit is gegaan en er onvoldoende zuurstof in het water is voor een gezonde visstand. Door turbines te plaatsen in een 250 meter brede nieuwe waterdoorlaat kan de centrale de waterkracht benutten van de 100 miljoen kubieke meter water die meerdere malen per etmaal door de Brouwersdam wordt geperst. Die turbines komen bovendien goed van pas om water naar zee te pompen als de waterstand in de Maas en de Rijn extreem hoog oploopt. De getijdencentrale in de Brouwersdam kan naar verwachting elektriciteit voor ten minste huishoudens opwekken. Duurzaam, zonder afval of CO2-uitstoot. En zonder de horizon te vervuilen, want de turbines komen onder de waterspiegel in de dam te liggen. Zo zijn er ook andere geschikte locaties om getijdencentrales te bouwen: in de Ooster- en Westerschelde, bij IJmuiden en in de Afsluitdijk. De betrokken gemeenten, provincies, Rijkswaterstaat en een aantal bedrijven onderzoeken hoe de realisatie van de Brouwersdam als eerste getijdencentrale van Nederland rendabel is uit te voeren. De Brouwersdam tussen Goeree en Schouwen, Zeeland. 100
16 In een vlak land waar de wind vrij spel heeft is de vraag waar we nieuwe energie kunnen vinden eenvoudig te beantwoorden. Vooral langs de Noordzeekust en in de noordelijke provincies staat er meestal TenneT, schakelstation Wateringen voldoende wind voor een rendabele exploitatie van windenergie. In sommige gevallen stuit het plaatsen van windmolens op verzet van de plaatselijke bevolking die bezwaar maakt tegen horizonvervuiling en lawaaioverlast, maar de grote voordelen van schone energieopwekking wegen daar ruimschoots tegen op. Daarom gaan steeds meer gemeenten en energiebedrijven ertoe over om kleine of grotere windparken aan te leggen en biedt de regering in het kader van de Crisis- en herstelwet verruiming van de mogelijkheden om de procedures hiervoor sneller en eenvoudiger te laten verlopen. WAAR VINDEN WE NIEUWE ENERGIE? NEDERLAND ALS DUURZAME PROEFTUIN Na het overzicht van trends, ontwikkelingen en innovaties is het tijd om Nederland onder de loep te nemen. Welke ontwikkelingen vinden hier plaats? Van welke renewables maken wij gebruik? En, uiteraard: wat zijn de kansen en obstakels om Nederland volledig te laten draaien op duurzame energie? De inspirerende voorbeelden zijn talrijk. De brug tussen Kampen en Emmeloord is straks bijvoorbeeld volledig energieneutraal. Zonnecellen zorgen voor de stroom om de brug te openen, en tijdens het sluiten wordt de remenergie hergebruikt door de inzet van dynamo s. De
17 PROEFTUIN NEDERLAND Van oudsher hebben we een kennisinfrastructuur die de rest van de wereld als innovatief beschouwt provincie Utrecht is bezig om de exploitatiemogelijkheden van de aardwarmtebronnen onder het eigen oppervlak in kaart te brengen. De eerste resultaten zijn hoopgevend. Er zijn voldoende warmwaterhoudende zandlagen om een rendabele exploitatie mogelijk te maken. Een proefproject moet duidelijk maken of we woningen en bedrijfspanden kunnen verwarmen met deze ondergrondse energie. Een ander initiatief is De Zonvogel, een coöperatieve vereniging voor zonne-energie. Omdat niet iedereen de ruimte en het geld heeft voor eigen zonnecellen, biedt deze stichting de kans om een aandeel te nemen in een zonnepanelenproject. Daarmee worden gemeenschappelijke projecten gefinancierd: grootschalige zonneparken of panelen op het dak van een appartementencomplex. De aandeelhouders worden uitbetaald in zonnestroom en eventuele winsten investeert De Zonvogel in verdere uitbreiding. Inhaalslag Het zijn allemaal betrekkelijk willekeurige voorbeelden uit een bijna eindeloze lijst. Nederland is bezig met een inhaalslag op het gebied van duurzaamheid. Iedereen die ik spreek, is het met me eens dat energietransitie onvermijdelijk is en dat we alle zeilen bij moeten zetten om de achterstand zo snel mogelijk goed te maken. Vergelijk onze prestaties met Duitsland, Finland en Denemarken, en je ziet dat we haast hebben. Het jarenlang vrijwel ongewijzigde Nederlandse energielandschap wordt gelukkig in hoog tempo opgeschud. Dat is ook hard nodig. Als we in 2035 volledig onafhankelijk willen zijn van fossiele energiebronnen, dan moeten er reuzenstappen worden gezet. Een eenvoudige rekensom leert dat we jaarlijks 4 procent van ons energieverbruik moeten besparen en tegelijkertijd het aandeel herwinbare energie in de energiemix moeten verdubbelen. Een ambitieuze doelstelling, maar haalbaar. Zeker nu er ook politieke overeenstemming lijkt te bestaan. Laten we eerst eens kijken hoe onze huidige productie van duurzame energie ervoor staat. In 2009 was ongeveer 4 procent van ons totale verbruik afkomstig van schone energie. Twee derde daarvan komt voor rekening van biomassa, onder meer door het meestoken van biomassa in elektriciteitscentrales en het gebruik van biobrandstoffen in het verkeer. Windmolens zijn verantwoordelijk voor vrijwel de gehele rest. De bijdragen van zonne-energie en andere vormen van duurzame energie zijn nog maar marginaal. In vergelijking met andere landen, zoals Duitsland en Denemarken, is deze prestatie mager. Het goede nieuws is dat de productiecapaciteit van duurzame energie in Nederland procentueel sneller stijgt dan in veel andere landen. Vorig jaar noteerden we een groei van 25 procent. Dankzij stimuleringsmaatregelen van de overheid en commerciële investeringsplannen (samen goed voor zo n zes miljard euro per jaar) zullen we dat groeitempo de komende jaren wel kunnen volhouden. Gezien het enorme belang voor onze toekomstige welvaart en ons toekomstig welzijn is het nog te weinig, maar het is in ieder geval een stap in de goede richting. Enkele jaren geleden was er immers nog maar een paar honderd miljoen beschikbaar. Koppositie Maar hoe groot is de kans dat we ooit ook een koppositie veroveren bij de overschakeling op duurzame energie? Die kans is er zeker en die is ook best groot. Er werkt namelijk veel in ons voordeel, nu en in de komende jaren. Van oudsher hebben we een kennisinfrastructuur die de rest van de wereld beschouwt als innovatief en wetenschappelijk vooraanstaand. Niet voor niets winnen stu- In een nieuw deel van de N50 tussen Emmeloord en Kampen wordt een energieneutrale brug aangelegd. Alle benodigde energie voor de beweegbare brug wordt opgewekt met zonnecellen; het overschot wordt teruggeleverd aan het net. Accu s zorgen voor de opslag van energie om de brug te laten functioneren bij een tijdelijke onderbreking van de stroomvoorzieningen. De brug wordt naar verwachting in 2012 opgeleverd. Ramspolbrug tussen Emmeloord en Kampen
18 PROEFTUIN NEDERLAND Het ontwikkelen van beter renderende windmolens die minder ruimte innemen, moet prioriteit krijgen Productie microwieren, Flevoland denten van de TU Delft regelmatig de Solar Challenge in Australië, en ook staat het wetenschappelijke onderzoek naar duurzaamheidsvraagstukken op een hoog peil. Een ander punt in ons voordeel is onze kennis van bioprocessen en hoe deze kunnen bijdragen aan een energieneutrale economie. Zo loopt in Zeewolde een uniek proefproject met algenkweek, waarbij gekeken wordt of zulke micro-organismen de basis kunnen vormen van de volgende generatie biobrandstoffen. Maar ook de geografische ligging en natuurlijke gesteldheid maken Nederland kansrijk. Ons gebrek aan zonuren wordt bijvoorbeeld ruimschoots gecompenseerd door de tamelijk constante westenwind. In 2008 leverden windmolens per jaar 4,3 miljard kilowattuur, en in de toekomst zal het aandeel van windenergie nog drastisch stijgen. Er zijn concrete plannen voor een uitbreiding met een capaciteit van 950 megawatt, en berekend is dat windenergie uiteindelijk goed is voor zeker de helft van onze schoneenergiebehoefte in Daarvoor zijn overigens wel zo n nieuwe windmolens nodig, met wieken van 90 meter. Het ontwikkelen van beter renderende windmolens die minder ruimte innemen, moet dan ook prioriteit krijgen. Gelukkig is er al een eerste doorbraak. De Green Challenge, een aanmoedigingsprijs voor innovaties in duurzame technologie, ging in 2010 naar de RidgeBlade, een kleine windturbine voor kleinschalige toepassing. De molen is geluidsarm en geeft nauwelijks horizonvervuiling, maar de geclaimde hoge opbrengsten moeten nog wel worden waargemaakt. Kassen Typisch Nederlands zijn ook de kassen, in het Westland en steeds vaker ook elders. Naar mijn oordeel kan niemand de voordelen van kassen als alternatieve energiebron beter uitleggen dan Meiny Prins. Zij is Zakenvrouw van het jaar 2009 en directeur van Priva Nederland, een familiebedrijf dat al vijftig jaar systemen levert voor klimaatbeheersing en procesautomatisering in de glastuinbouw. Het hoofdkantoor van het bedrijf in De Lier is een volledig CO2- neutraal gebouw en een etalage van duurzaamheid, met alle moderne snufjes van energieopwekking en klimaatbeheersing, waarvoor geen kubieke meter gas nodig is. Dit is mogelijk door onder meer de toepassing van 6000 m 2 glasoppervlak, met superisolerend drielaags glas, mos- en Priva Ook algen kunnen een bijdrage leveren aan de ontwikkeling van duurzame energie. Een bedrijf uit Zeewolde is bezig met onderzoek naar grootschalige algenkweek als basis voor biobrandstoffen. Algen kunnen overigens ook worden gebruikt voor vele andere doeleinden, waaronder de productie van diervoeders. Een van de milieuvoordelen van algen is dat ze maar heel weinig meststoffen nodig hebben
19 PROEFTUIN NEDERLAND Een duurzaam specialisme waarbij we internationaal vooroplopen, is het intensieve gebruik van warmtekrachtkoppeling Ook kassen kunnen als alternatieve energiebron worden toegepast. Het bedrijf Priva Nederland ontwikkelt allerlei toepassingen op dit gebied. Het platform Kas als Energiebron wil dat er in 2020 in alle nieuwe kassen klimaatneutraal en economisch rendabel wordt geteeld, en dat de kassen duurzame warmte en elektriciteit leveren. Om dat te realiseren hebben het Productschap Tuinbouw, LTO Glaskracht Nederland en het ministerie van LNV hun krachten gebundeld en werken met ondernemers samen aan onderzoek, technische innovaties en praktijkprojecten. Daarbij verlenen de initiatiefnemers ook financiële en organisatorische ondersteuning. Doel is dat de glastuinbouw in Nederland niet langer alleen groenten, fruit en bloemen levert, maar ook duurzame energie, die voor warmte en stroom kan worden gebruikt. Bovendien is het mogelijk om visteelt en kastuinbouw te combineren. sedumbeplanting op het dak die s zomers voor koeling zorgt en s winters de warmte vasthoudt en de opslag van energie in de bodem met een warmte-/koudebron. Meiny Prins zit in het bestuur van Kas als Energiebron, een platform met grote ambities voor een duurzame glastuinbouw. Haar plannen voor 2020 zijn dat er in nieuwe kassen klimaatneutraal en economisch rendabel wordt geteeld, en dat de kassen duurzame warmte en elektriciteit leveren. De sector heeft samen met de overheid een aantal meetbare streefdoelen afgesproken die deel uitmaken van het programma Kas als Energiebron. In tien jaar tijd moeten deze doelen worden bereikt. Haalbare doelen? Volgens Meiny Prins is dat beslist het geval, op voorwaarde dat kwekers anders gaan telen. Daar ligt volgens haar de grote uitdaging voor de glastuinbouw. Een ander concurrentievoordeel van Nederland is de aardgasbel van Slochteren. Dat is weliswaar een fossiele bron, maar de verbranding van aardgas is in vergelijking met olie relatief schoon. Juist dat maakt het geschikt als transitiebrandstof. Zeker voor industriële verbrandingsprocessen (nog altijd goed voor bijna een kwart van het energieverbruik) zal het jaren duren voordat er ook in de piekuren Duurzame kassen voldoende duurzame energie beschikbaar is. Er is dan ook een geleidelijk overgangsregime gewenst, waarbij aardgas steeds meer wordt gebruikt in combinatie met biogas. Warmtekrachtkoppeling Een duurzaam specialisme waarbij we internationaal vooroplopen, is het intensieve gebruik van warmtekrachtkoppeling (WKK). Het aantal installaties waarin tijdens de opwekking van elektriciteit ook de warmte een nuttige bestemming krijgt, is in een paar jaar tijd vertienvoudigd. Vooral tuinders maken hier veel gebruik van. Ze reduceren daarmee hun energierekening, versterken hun marktpositie en slagen er steeds vaker in om er ook netto aan te verdienen. Ook restwarmte valt goed te gebruiken. Een bekend voorbeeld is dat de restwarmte van de olieraffinaderijen in Pernis gebruikt wordt om de kassen in het Westland te verwarmen. Overigens wordt op die manier ook CO2 van de Botlek naar het Westland getransporteerd. Het verlies aan restwarmte bij elektriciteitscentrales is eveneens aanzienlijk. Het gaat hierbij om ongeveer 200 PJ (petajoule) per jaar, meer dan we aan schone energie produceren. 108
20 PROEFTUIN NEDERLAND Onder Nederland is zoveel aardwarmte beschikbaar dat de aardgasbel van Slochteren erbij verbleekt Door stroombedrijven te verplichten hun restwarmte beschikbaar te stellen voor bijvoorbeeld stadsverwarming, wordt onze energiebalans dus een stuk gunstiger. Zeker als we wettelijk vastleggen dat de stroomopwekking na 2020 alleen nog op basis van schone energie mag plaatsvinden. Maar ik vrees dat dit nog even toekomstmuziek blijft. Nieuwe toepassingen Gelukkig zijn er in Nederland veel interessante toepassingen in ontwikkeling. Een mooi voorbeeld is de geplande osmosecentrale op de Afsluitdijk. Deze installatie gaat uit van het principe dat het verschil tussen zoet en zout water spanningsverschillen oplevert, die met behulp van een membraan in elektriciteit kunnen worden omgezet. In een delta als Nederland is dit een interessante optie. Elk jaar lozen de grote rivieren miljard liter zoet water in de Noordzee en het IJsselmeer. Door bij de uitstroompunten membraanparken te plaatsen, kan tot 7000 megawatt aan stroom worden opgewekt, heeft Rijkswaterstaat berekend. Genoeg dus voor onze jaarlijks benodigde groei van het aandeel schone energie. Bovendien is het goedkope stroom. De productiekosten liggen rond de 8 eurocent per kilowattuur. Ongeveer net zo duur als windenergie, maar veel goedkoper dan zonne-energie die enkele dubbeltjes (subsidie) meer kost. Ook onder onze voeten broeit het. Letterlijk, welteverstaan. Onder Nederland is zoveel aardwarmte beschikbaar dat de aardgasbel van Slochteren erbij verbleekt. Eerste berekeningen geven aan dat het om PJ kan gaan. Dat is meer dan veertigmaal de hoeveelheid energie die Nederland per jaar verbruikt. Een aanzienlijk deel is op den duur rendabel te exploiteren, aldus onderzoeksbureau TNO. Zij het dat de technologie nog verbeterd moet worden en dat er een aparte infrastructuur nodig is. Maar de komende decennia is dit een geweldig energiealternatief voor het verwarmen van onze huizen en overige gebouwen. Politiek Wetten, regels en de politiek zijn bij dit alles van groot belang. Een doorbraak is dat de milieuspecialisten van de grootste politieke partijen elkaar hebben gevonden in een goed onderbouwde visie. In grote lijnen komen de aanbevelingen van hun Deltaplan duurzame energie (verwoord in het rapport Nederland krijgt nieuwe energie ) overeen met mijn eigen ideeën. We moeten zo snel mogelijk een dubbelslag maken (energie besparen en de ontwikkeling van duurzame energie bevorderen) om niet door schaarste te worden verrast. Ook zijn maatregelen nodig om kleinschalige energieproducenten van morgen vrije toegang te bieden tot de distributienetwerken. Voorts moeten we garanties bieden dat zij hun investeringen binnen een redelijke termijn kunnen terugverdienen. Daarvoor is een gegarandeerde prijs noodzakelijk, die direct aan producenten wordt uitgekeerd en waarvoor de meerkosten worden betaald uit een opslag op uw energierekening. Daarnaast moeten we ons verouderde stelsel van stroomnetwerken verbeteren of vervangen, en zijn betere opslagvoorzieningen gewenst. In zojuist genoemd rapport worden ook andere harde noten gekraakt. Zo is er een voorstel om energieleveranciers wettelijk te verplichten hun aandeel hernieuwbare energie volgens een vast jaarlijks percentage op te bouwen. Slagen ze daar niet in, dan wacht hun een forse boete en mogelijk zelfs uitsluiting. Tankstationhouders moeten met ingang van 2020 een combinatie aanbieden van oplaadpunten voor accu s, waterstof en biobrandstoffen. Ook staan er voorstellen in het plan voor het vergroenen van ons belastingstelsel. Dit is gebaseerd op het uit- Nederland Waterbouwland beschikt over voldoende kennis en ervaring om ons laaggelegen land voor overstromingen te behoeden. De Deltawerken in Zeeland en de Afsluitdijk tussen Noord-Holland en Friesland zijn daar de meest spraakmakende voorbeelden van die ons ook internationaal groot aanzien hebben gegeven als waterbouwers. Waarom zouden we geen gebruik maken van de al aangelegde infrastructuur, zoals de Afsluitdijk, om schone energie op te wekken? Hier een impressie van de mogelijkheden die te realiseren zijn en zeker rendabel te exploiteren naarmate fossiele brandstoffen schaarser worden en de overstap naar duurzaam opgewekte energie het enige zinnige alternatief is. Duurzame energie, Afsluitdijk
Insights Energiebranche
Insights Energiebranche Naar aanleiding van de nucleaire ramp in Fukushima heeft de Duitse politiek besloten vaart te zetten achter het afbouwen van kernenergie. Een transitie naar duurzame energie is
Nadere informatie1 Nederland is nog altijd voor 92 procent afhankelijk van fossiele brandstoffen
achtergrond Afscheid van fossiel kan Klimaatverandering is een wereldwijd probleem. Energie(on)zekerheid ook. Dat betekent dat een transitie naar een veel duurzamere economie noodzakelijk is. Het recept
Nadere informatieGoedkoopste alternatief op dit moment De grond onder de molens is gewoon te gebruiken Eigen coöperatie mogelijk (zelfvoorziening)
WIND OP LAND 11% (10% BESCHIKBAAR LANDOPPERVLAK) VOORDELEN Goedkoopste alternatief op dit moment De grond onder de molens is gewoon te gebruiken Eigen coöperatie mogelijk (zelfvoorziening) NADELEN Bij
Nadere informatieOntwerp Gezonde Systemen
Ontwerp Gezonde Systemen Het huidige zonne-inkomen gebruiken De cycli van de natuur worden aangedreven door de energie van de zon. Bomen en planten vervaardigen voedsel op zonlicht. De wind kan worden
Nadere informatieDat kan beter vmbo-kgt34. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie.
Auteur VO-content Laatst gewijzigd Licentie Webadres 25 August 2016 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/82623 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijsleermiddelenplein. Wikiwijsleermiddelenplein
Nadere informatieKernenergie. kernenergie01 (1 min, 22 sec)
Kernenergie En dan is er nog de kernenergie! Kernenergie is energie opgewekt door kernreacties, de reacties waarbij atoomkernen zijn betrokken. In een kerncentrale splitst men uraniumkernen in kleinere
Nadere informatieduurzame energievoorziening voor bedrijventerreinen
duurzame energievoorziening voor bedrijventerreinen De toekomst van de energievoorziening Gemeenten, provincies, bedrijven en projectontwikkelaars gaan zich steeds meer richten op duurzame energiedoelstellingen,
Nadere informatieSmart Grid. Verdiepende opdracht
2015 Smart Grid Verdiepende opdracht Inleiding; In dit onderdeel leer je meer over het onderwerp Smart Grid. Pagina 1 Inhoud 1. Smart Grid... 3 1.1 Doel... 3 1.2 Inhoud... 3 1.3 Verwerking... 8 Pagina
Nadere informatieHelmonds Energieconvenant
Helmonds Energieconvenant Helmondse bedrijven slaan de handen ineen voor een duurzame en betrouwbare energievoorziening. Waarom een energieconvenant? Energie is de drijvende kracht Energie is de drijvende
Nadere informatieConnecting the energy
Connecting the energy Zonne-energie gratis laten gebruiken Energie besparen Softs concept. Een uniek idee Al jaren wordt er gesproken over verduurzaming. Maar woorden omzetten in daden is waar veel initiatieven
Nadere informatieGeothermie als Energiebron
Geothermie als Energiebron Even voorstellen: Paul Mast -- Geoloog Johan de Bie --Technical Sales manager ESPs Ynze Salverda -- BD Analist Er zijn verschillende vormen van duurzame energie. Daarvan is geothermie
Nadere informatieDe Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA DEN HAAG
> Retouradres Postbus 20401 2500 EK Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA DEN HAAG Bezoekadres Bezuidenhoutseweg 73 2594 AC Den Haag Postadres Postbus 20401
Nadere informatie1E SCHOOL. duurzaam gerenoveerd
1E SCHOOL duurzaam gerenoveerd DUURZAAM RENOVEREN investeren in MEERVOUDIGE OPBRENGST INHOUD PRESENTATIE 1 Niet duurzame school 2 Duurzaam bouwen & leven 3 Duurzame energie, kleinschalig opgewekt 4 Passief
Nadere informatieGroen gas. Duurzame energieopwekking. Totaalgebruik 2010: 245 Petajoule (PJ) Welke keuzes en wat levert het op?
Totaalgebruik 2010: 245 Petajoule (PJ) Groen gas Welke keuzes en wat levert het op? Huidig beleid 100 miljoen m 3 groen gas. Opbrengst: 3 PJ. Extra inspanning 200 miljoen m 3 groen gas. Opbrengst: 6 PJ.
Nadere informatieDuurzame elektriciteit in het EcoNexis huis
Werkblad 1, mbo Duurzame elektriciteit in het EcoNexis huis Inleiding De wereldbevolking groeit al jaren vrij stevig. En de wereldwijde behoefte aan energie groeit mee: we kúnnen simpelweg niet meer zonder
Nadere informatieEneco Groep. Duurzame energie voor iedereen
Eneco Groep Duurzame energie voor iedereen Duurzame koploper Eneco is het grootste energiebedrijf van Nederland in publieke handen. Onze missie is betaalbare duurzame energie mogelijk maken die altijd,
Nadere informatieHernieuwbaar energie-aandeel in Vlaamse nieuwbouwprojecten Ontdek de zonnestroomoplossingen van SMA
Hernieuwbaar energie-aandeel in Vlaamse nieuwbouwprojecten Ontdek de zonnestroomoplossingen van SMA Verplicht aandeel hernieuwbare energie in nieuwbouw Vanaf 1 januari 2014 moet elke nieuwe woning, kantoor
Nadere informatie4 keer beoordeeld 4 maart Natuurkunde H6 Samenvatting
5,2 Samenvatting door Syb 763 woorden 4 keer beoordeeld 4 maart 2018 Vak Natuurkunde Methode Pulsar Natuurkunde H6 Samenvatting PARAGRAAF 1 Er zijn veel verschillende soorten energie: Bewegingsenergie
Nadere informatieLes Biomassa. Werkblad
LESSENSERIE ENERGIETRANSITIE Les Biomassa Werkblad Les Biomassa Werkblad Niet windenergie, niet zonne-energie maar biomassa is de belangrijkste bron van hernieuwbare energie in Nederland. Meer dan 50%
Nadere informatieHet Slimme energienet..zx ronde 25 januari 2015
Het Slimme energienet..zx ronde 25 januari 2015 De laatste tijd worden we overspoeld door marketing verhalen over de slimme meter en het slimme energienet. Men stelt dat met de komst van de slimme meter
Nadere informatieJa. Ja. D66 wil dat Groningen in 2040 al CO 2- neutraal is en wil dat de provincie een ambitieuze regionale energiestrategie opstelt.
CDA - Wij zijn voor kleinschalige windenergie rond boerderijen. Onduidelijk. ChristenUnie 2035: 60% 2045: 100% 2050: 100% klimaatneutraal Ja. Net als zonnedaken en windmolens op zee, zijn windmolens op
Nadere informatieEindelijk! Veranderbaarheid is een absolute voorwaarde voor duurzaam bouwen. Niet het huis, maar het huishouden. Tweerichtingsverkeer
Een huishouden verbruikt zo n 26 MWh op jaarbasis. Met duurzaam bouwen kunnen we het verbruik van het huis halveren. Electrisch rijden kost slechts een kwart van de energie van een conventionele auto.
Nadere informatie100% groene energie. uit eigen land
100% groene energie uit eigen land Sepa green wil Nederland op een verantwoorde en transparante wijze van energie voorzien. Dit doen wij door gebruik te maken van duurzame energieopwekking van Nederlandse
Nadere informatieDe opkomst van all-electric woningen
De opkomst van all-electric woningen Institute for Business Research Jan Peters Directeur Asset Management Enexis Inhoud Beeld van de toekomst Veranderend energieverbruik bij huishoudens Impact op toekomstige
Nadere informatieGrootschalige PV, stimulansen voor, en vanuit het bedrijfsleven. Marc Kok, directeur Energie Service Noord West
Grootschalige PV, stimulansen voor, en vanuit het bedrijfsleven Marc Kok, directeur Energie Service Noord West Trends:: Stijgende prijzen? foto: epa Duitse zon drukt dagprijs Nederlandse stroom 31-01-2012
Nadere informatie1. Hoe dringend vindt u het klimaatprobleem? Helemaal niet dringend, we 1% Er is helemaal geen klimaatprobleem. Weet niet / geen mening
1. Hoe dringend vindt u het klimaatprobleem? Helemaal niet dringend, we 1% kunnen wel even wachten met grote maatregelen 17% 1 Een beetje dringend, we kunnen nog wel even wachten met grote maatregelen,
Nadere informatieDe slimme meter. Informatie over de nieuwe energiemeter
De slimme meter Informatie over de nieuwe energiemeter De slimme meter in vogelvlucht Alle huishoudens in Nederland krijgen een nieuw soort energiemeter aangeboden: de zogenaamde slimme meter. Deze digitale
Nadere informatieHoe kunnen treinen op wind rijden? Les in de Groene Top Trein
ctie produ Hoe kunnen treinen op wind rijden? Les in de Groene Top Trein lesboekje02.indd 1 20-11-2015 13:20 Welkom in de Groene Top Trein! Het gaat deze trein voor de wind, want deze trein rijdt op wind.
Nadere informatieTransitie naar een. CO -neutrale toekomst
Transitie naar een CO -neutrale toekomst 2 CO 2 reductie van bron tot gebruiker Steeds méér duurzame energie, maar niet minder CO 2 -uitstoot KLIMAATVERDRAG VAN PARIJS In het verdrag van Parijs werd afgesproken
Nadere informatiede slimme weg energietransitie 12 december 2017 Pieter van der Ploeg Alliander Strategie
de slimme weg energietransitie 12 december 2017 Pieter van der Ploeg Alliander Strategie 1 Alliander is van jou Wij staan voor een energievoorziening die iedereen onder gelijke condities toegang geeft
Nadere informatieAlternatieve energieopwekking
Alternatieve energieopwekking Energie wordt al tientallen jaren opgewekt met een paar energiebronnen: Kolen Gas Olie Kernenergie De eerste drie vallen onder de fossiele brandstoffen. Fossiele brandstoffen
Nadere informatieDuorsume enerzjy yn Fryslân. Energiegebruik en productie van duurzame energie
Duorsume enerzjy yn Fryslân Energiegebruik en productie van duurzame energie 1 15 11 oktober 1 Inhoud Management Essay...3 1 Management Essay De conclusies op één A4 De provincie Fryslân heeft hoge ambities
Nadere informatieMaak werk van zon & wind Schone energie voor heel Tynaarlo. Tynaarlo
Maak werk van zon & wind Tynaarlo Aanleiding Najaarsnota 2008 aankondiging plannen voor duurzame energie Voorjaar 2009 ontwikkelen scenario s Mei 2009 raadpleging inwoners Tynaarlo Juni 2009 voorstellen
Nadere informatieDuurzame Energie in Utrecht
Duurzame Energie in Utrecht The future is now Dr. Wilfried van Sark Groep Natuurwetenschap en Samenleving Universiteit Utrecht Beat the Heat NOW!, 12 december 2009 inhoud Klimaatprobleem Waarom de zon
Nadere informatie100 MW GETIJDENENERGIE 100% VOORSPELBAAR 100% FLEXIBEL
TIDAL POWER 100 MW GETIJDENENERGIE 100% VOORSPELBAAR 100% FLEXIBEL In 2025 100.000 Zeeuwse huishoudens voorzien van duurzame electriciteit uit getijdenenergie met een totale CO2-reductie van 140.000 ton
Nadere informatieBeleggen in de toekomst. de kansen van beleggen in klimaat en milieu
Beleggen in de toekomst de kansen van beleggen in klimaat en milieu Angst voor de gevolgen? Stijging van de zeespiegel Hollandse Delta, 6 miljoen Randstedelingen op de vlucht. Bedreiging van het Eco-systeem
Nadere informatieENERGIE-INFRASTRUCTUUR IN HET ROTTERDAMSE HAVENGEBIED. Maart 2019
ENERGIE-INFRASTRUCTUUR IN HET ROTTERDAMSE HAVENGEBIED Maart 2019 Inleiding De concentratie van industrie in de Rotterdamse haven is een goede uitgangspositie voor het doen slagen van de energietransitie:
Nadere informatieSlimme energiemeters vanaf 1.1.2012 ingevoerd
Regelingen en voorzieningen CODE 5.1.4.22 Slimme energiemeters vanaf 1.1.2012 ingevoerd bronnen vraag en antwoord ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie (EL&I), 23.2.2011, www.rijksoverheid.nl
Nadere informatieProjectbureau Herstructurering Tuinbouw Bommelerwaard
Projectbureau Herstructurering Tuinbouw Bommelerwaard Gemeente Maasdriel commissie Ruimte 9 januari 2013 Teun Biemond Jan Woertman 1 Inhoud 1. Voorstellen 2.Herstructurering en Duurzaamheid 3.Duurzame
Nadere informatieNaam: Thijs. Groep: 6/7. School: St.Willibrordusschool
Naam: Thijs Groep: 6/7 School: St.Willibrordusschool 1 Voorwoord Voor je ligt het werkstuk van Thijs. Dit werkstuk gaat over zonne-energie. Ik kwam op het idee voor dit onderwerp toen papa en mama ook
Nadere informatieWerkblad huismodule. Quintel Intelligence. Antwoordblad
Antwoordblad Opdracht 1 Noteer de startwaarden en scores Kijk bij het dashboard. Noteer de startwaarden en scores die je hier ziet staan in de tabel hieronder. Dashboard onderdelen CO₂ uitstoot (ton per
Nadere informatieGreen Deals gesloten voor stimuleren groene economische groei
Green Deals gesloten voor stimuleren groene economische groei Burgers, bedrijven, milieu-organisaties en overheden hebben vandaag op initiatief van minister Verhagen van Economische Zaken, Landbouw en
Nadere informatieDe slimme meter. Informatie over de nieuwe energiemeter
De slimme meter Informatie over de nieuwe energiemeter De slimme meter in vogelvlucht Alle huishoudens in Nederland krijgen een nieuw soort energiemeter aangeboden: de zogenaamde slimme meter. Deze digitale
Nadere informatieWKO in duurzame gebiedsontwikkeling case Westland Ir. Marion Bakker SenterNovem 030 2393677 m.m.c.bakker@senternovem.nl
WKO in duurzame gebiedsontwikkeling case Westland Ir. Marion Bakker SenterNovem 030 2393677 m.m.c.bakker@senternovem.nl 12-11-2007Sheet nummer 1 Ontwikkelingen wereldwijd Heeft de Al Gore film impact?
Nadere informatiehttp://enquete.groenepeiler.nl/admin/statistics.aspx?inquiry=47 1 van 13 5-7-2011 17:03
1 van 13 5-7-2011 17:03 Enquête Enquête beheer Ingelogd als: aqpfadmin Uitloggen Enquête sta s eken Enquête beheer > De Klimaat Enquête van het Noorden > Statistieken Algemene statistieken: Aantal respondenten
Nadere informatieGemeente Ede energieneutraal 2050
De gemeente Ede wil uiterlijk in 2050 energieneutraal zijn. Dit betekent dat we alle energie die in onze gemeente wordt gebruikt op een schone (hernieuwbare) manier willen opwekken. Dat doen we het liefst
Nadere informatieNuon Helianthos. Een doorbraak in zonne-energie.
Nuon Helianthos Een doorbraak in zonne-energie. 2 Nuon Helianthos Een doorbraak in zonne-energie. Nuon Helianthos 3 Een duurzame samenleving staat hoog op de politieke en maatschappelijke agenda. Een wezenlijke
Nadere informatieDe warmtemarkt van morgen: rol van gas, elektriciteit en warmtedistributie bij verwarming van woningen.
De warmtemarkt van morgen: rol van gas, elektriciteit en warmtedistributie bij verwarming van woningen. Inhoud De warmtemarkt Warmtevraag woningen Warmtemarkt voor woningen Gasdistributie en CV ketel Elektriciteitsdistributie
Nadere informatieToelichting infopaneel energie
Inleiding Waarom zouden we voor hernieuwbaar energie gaan? De 3 begrippen die bij transitie aan bod zijn gekomen sluiten volledig aan bij het gebruik van hernieuwbare energie. 1 Om ons milieu te sparen
Nadere informatieElektrische auto stoot evenveel CO 2 uit als gewone auto
Elektrische auto stoot evenveel CO 2 uit als gewone auto Bron 1: Elektrische auto s zijn duur en helpen vooralsnog niets. Zet liever in op zuinige auto s, zegt Guus Kroes. 1. De elektrische auto is in
Nadere informatieVerwarm uw woning elektrisch. Creëer met een warmtepomp uw ideale WinWoonSituatie
Verwarm uw woning elektrisch Creëer met een warmtepomp uw ideale WinWoonSituatie Bespaar op energiekosten én het milieu De meeste woningen in Nederland gebruiken een cv-ketel op gas. Hiermee verwarmen
Nadere informatieVerkoopbaarheid en verhuurbaarheid van vastgoed verhogen door Duurzame Energieopwekking
Verkoopbaarheid en verhuurbaarheid van vastgoed verhogen door Duurzame Energieopwekking Erik van der Steen HYS legal 1 HYS Legal Inleiding Triodos Bank: Waarom we graag duurzaam vastgoed financieren Jones
Nadere informatieGREENPORTKAS IN VOGELVLUCHT
12 GREENPORTKAS IN VOGELVLUCHT Duurzaamheid en maatschappelijk verantwoord ondernemen staan bij Greenportkas ondernemer Joep Raemakers hoog aangeschreven. De ondernemer wil tomaten telen, de uitputting
Nadere informatieProductie van hernieuwbare energie in de woning/wijk
Productie van hernieuwbare energie in de woning/wijk Energiebehoefte van woningen/woonwijken Huidige gemiddelde energievraag van een woning 1. Warmte aardgas 1400 m3 2. Licht & kracht elektriciteit 3000
Nadere informatieIk ben als bestuurder in deze provincie bijzonder geïnteresseerd in de kansen van nieuwe energie voor onze kenniseconomie.
Welkomstwoord van Jan Franssen, Commissaris van de Koningin in Zuid-Holland, bij het Lustrumcongres 'Geothermal Heat is Cool' van het Platform Geothermie, Den Haag, 24 oktober 2012 ---------------------------------------------------------------------------------
Nadere informatieToets_Hfdst10_BronnenVanEnergie
Toets_Hfdst10_BronnenVanEnergie Vragen Samengesteld door: visign@hetnet.nl Datum: 31-1-2017 Tijd: 11:10 Samenstelling: Geowijzer Vraag: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19,
Nadere informatieGrootschalige energie-opslag
Er komt steeds meer duurzame energie uit wind Dit stelt extra eisen aan flexibiliteit van het systeem Grootschalige opslag is één van de opties om in die flexibiliteit te voorzien TenneT participeert in
Nadere informatieGrootschalige energie-opslag
Er komt steeds meer duurzame energie uit wind Dit stelt extra eisen aan flexibiliteit van het systeem Grootschalige opslag is één van de opties om in die flexibiliteit te voorzien Uitgebreid onderzoek
Nadere informatie28 november 2015. Onderzoek: Klimaattop Parijs
28 november 2015 Onderzoek: Over het EenVandaag Opiniepanel Het EenVandaag Opiniepanel bestaat uit ruim 45.000 mensen. Zij beantwoorden vragenlijsten op basis van een online onderzoek. De uitslag van de
Nadere informatieNefit Zonnestroom. Nefit houdt Nederland warm. CentroSolar PV-systemen
Nefit Zonnestroom Nefit houdt Nederland warm CentroSolar PV-systemen Een stroom gratis zonne-energie Elektriciteit van eigen huis De zon is de meest duurzame energiebron. In Nederland levert de zon meer
Nadere informatieLijst Lammers. Papendrecht 21 januari 2013
Lijst Lammers Papendrecht 21 januari 2013 Aan de voorzitter van de gemeenteraad van de gemeente Papendrecht, de heer C.J.M. de Bruin Markt 22 3351 PB Papendrecht Betreft: gemeente Papendrecht aansluiten
Nadere informatieLijst Lammers. KORTE SAMENVATTING Papendrecht, 22januari 2013. Persbericht. Wordt Papendrecht de derde stadin Nederland met een zonatlas?
Lijst Lammers KORTE SAMENVATTING Papendrecht, 22januari 2013 Persbericht Wordt Papendrecht de derde stadin Nederland met een zonatlas? Fractie Lijst Lammers pleit voor de Zonatlas in Papendrecht en vraagt
Nadere informatieGeothemie. Nieuwe kansen voor het warmtenet
Geothemie Nieuwe kansen voor het warmtenet 06 54268181 1 Accelerate energy innovation Drs. Ronald den Boogert Ronald@inimpact.nl By the implementation of innovative technologies and a close cooperation
Nadere informatieBosch Solar Optimaal profiteren van zonne-energie
Bosch Solar Optimaal profiteren van zonne-energie 2 Bosch Solar Bosch: dat klinkt bekend én vertrouwd! Geen wonder, want miljoenen mensen over de hele wereld gebruiken de producten van Bosch. Dag in, dag
Nadere informatieNEW BUSINESS. Guy Konings
2015 Guy Konings Stedin is verantwoordelijk voor transport van gas en elektriciteit in West Nederland Onze missie: Altijd energie voor onze klanten, vandaag en morgen. Simpel, betaalbaar en duurzaam KERNGETALLEN
Nadere informatieIntersteno Ghent 2013- Correspondence and summary reporting
Intersteno Ghent 2013- Correspondence and summary reporting DUTCH Wedstrijd Correspondentie en notuleren De wedstrijdtekst bevindt zich in de derde kolom van de lettergrepentabel in art. 19.1 van het Intersteno
Nadere informatieMANIFEST Duurzaam Den Haag
MANIFEST 2018-2028 Duurzaam Den Haag Duurzaam Den Haag Manifest 2018-2028 De uitdaging van de aarde is de uitdaging van Den Haag De 21ste eeuw stelt ons voor grote nieuwe uitdagingen. Klimaatverandering
Nadere informatie2014 GreenPort NHN, All rights reserved. Hier wordt geïnvesteerd in uw toekomst. Dit project is mede
. 2014 GreenPort NHN, All rights reserved GEOTHERMAL OUTLOOK 2015-2017 Ronald den Boogert AGENDA Waarom nu geothermie? Stand van zaken geothermie in Nederland in 2015 2020 Voorbeelden toekomstige innovaties
Nadere informatieHartelijk welkom! Uniek nieuw initiatief Transition Town Breda Energie coöperatie: Brabants Eigen Energie (BREE)
Hartelijk welkom! Uniek nieuw initiatief Transition Town Breda Energie coöperatie: Brabants Eigen Energie (BREE) Peter Nuijten Mob: 06-22811585 E-mail: peter.nuijten@hotmail.nl 1 Concept Energie coöperatie
Nadere informatieAlternatieve energiebronnen
Alternatieve energiebronnen energie01 (1 min, 5 sec) energiebronnen01 (2 min, 12 sec) Windenergie Windmolens werden vroeger gebruikt om water te pompen of koren te malen. In het jaar 650 gebruikte de mensen
Nadere informatie1. Ecologische voetafdruk
2 VW0 THEMA 7 MENS EN MILIEU EXTRA OPDRACHTEN 1. Ecologische voetafdruk In de basisstoffen heb je geleerd dat we voedsel, zuurstof, water, energie en grondstoffen uit ons milieu halen. Ook gebruiken we
Nadere informatieKlimaatcompensatie investeren in een schone toekomst
Klimaatcompensatie investeren in een schone toekomst Van warme douche, autorit en vliegvakantie tot het verwarmen van ons huis: alles wat we in ons dagelijks leven doen, leidt tot uitstoot van broeikasgassen.
Nadere informatieWestvoorne CO 2 - uitstoot
Westvoorne CO 2 - uitstoot De grafiek geeft de CO 2-uitstoot verdeeld over de hoofdsectoren over de jaren 2010 tot en met 2013. Cijfers zijn afkomstig uit de Klimaatmonitor van RWS. Cijfers over 2014 zijn
Nadere informatieNieuwe Energie Aanboren. PvdA Aanvalsplan Aardwarmte 17 februari 2011
Nieuwe Energie Aanboren PvdA Aanvalsplan Aardwarmte 17 februari 2011 Verduurzaming van onze energievoorziening hapert De zekerstelling van onze energievoorziening is één van de grootste uitdagingen voor
Nadere informatieGeothermie. traditioneel energiebedrijf?
31 maart 2010 T&A Survey Congres Geothermie Duurzame bron voor een traditioneel energiebedrijf? Hugo Buis Agenda Duurzame visie & ambities Waarom kiest Eneco voor Geothermie? Stand van zaken Markten Pro
Nadere informatieZONNE-ENERGIE IS DE ENERGIE VAN NU ÉN VAN ONZE TOEKOMST!
ZONNE-ENERGIE IS DE ENERGIE VAN NU ÉN VAN ONZE TOEKOMST! MONTAGE DOOR KOMO GECERTIFICEERD DAKDEKKERS- BEDRIJF ADVISEREN LEVEREN INSTALLEREN ADVISEREN Green Power Systems is uw adviseur, leverancier en
Nadere informatieBedreigingen. Broeikaseffect
Bedreigingen Vroeger gebeurde het nogal eens dat de zee een gat in de duinen sloeg en het land overspoelde. Tegenwoordig gebeurt dat niet meer. De mensen hebben de duinen met behulp van helm goed vastgelegd
Nadere informatiePresentatie Guus Ydema, directeur AGEM KIVI 25 januari 2017
Presentatie Guus Ydema, directeur AGEM KIVI 25 januari 2017 Even voorstellen Ex-bestuurslid KIVI E (-2016) Vroeger: Hoogovens IJmuiden en KPN Telecom, ing. bureau Ebatech, Nuon Windenergie Vattenfall (2009),
Nadere informatieGas als zonnebrandstof. Verkenning rol gas als energiedrager voor hernieuwbare energie na 2030
Gas als zonnebrandstof Verkenning rol gas als energiedrager voor hernieuwbare energie na 2030 1 Inhoudsopgave 1 2 3 4 5 Introductie Meer hernieuwbare energie Extra hernieuwbare energie in Nederland? Verkennen
Nadere informatiewww.pletteinstallaties.nl Bosch Solar zonne-energie
1 Bosch Solar zonne-energie 2 Bosch: dat klinkt bekend én vertrouwd! Geen wonder, want miljoenen mensen over de hele wereld gebruiken de producten van Bosch. Dag in, dag uit. Huishoudelijke apparaten,
Nadere informatieFeeding the world with solar power.
Feeding the world with solar power. inteqnion-solar.com Zonne-energie. Duurzame energiebron van de toekomst. De markt voor energievoorziening is volop in beweging. Fossiele brandstoffen als gas en olie
Nadere informatieProvincie Vlaams Brabant
170 Provincie Vlaams Brabant ENERGIE Energie is een relatief nieuw thema. De opgave om klimaatneutraal te worden, vraagt dat we vandaag nadenken over hoe we in de toekomst onze energiebehoefte gaan invullen.
Nadere informatieRaadsakkoord energietransitie. Februari 2019
Raadsakkoord energietransitie Februari 2019 De energietransitie in Rotterdam Een klimaatneutraal en duurzaam Rotterdam. Dat is waar we naar toe willen. Een groene en gezonde stad met schone lucht, waarin
Nadere informatieLAAT DE WIND WAAIEN
LAAT DE WIND WAAIEN 2019 zal worden herinnerd als het jaar waarin iets veranderde, toen kinderen staakten om volwassenen te vragen actie te ondernemen om klimaatverandering tegen te gaan. Geïnspireerd
Nadere informatieLokale energiecoöperatie
Lokale energiecoöperatie Stuwende kracht achter de de duurzame energietransitie van onderaf 1 Inhoud I. Visie II. De Energie Coöperatie III. Eemflow Energie VOF 2 Van Klimaat beleid naar Energie transitie
Nadere informatieEen comfortabele, gasloze en toekomstbestendige woning
Een comfortabele, gasloze en toekomstbestendige woning Bent u voorbereid op de toekomst? Een toekomst zónder gas? AM ontwikkelt in Park Centraal comfortabele, gasloze en toekomstbestendige woningen. Deze
Nadere informatieOntwikkelingen Zonne-energie
Ontwikkelingen Zonne-energie : Energieke Samenleving onderweg naar morgen Bert Bakker NIEUW: Bezuidenhoutseweg 50 2594 AW Den Haag 070 3040114 De oorsprong van (duurzame) energie De zon als energieleverancier
Nadere informatieWORKSHOP ENERGIEVISIE
WORKSHOP ENERGIEVISIE STELLING 1 Wij werken al vanuit een energievisie WAT ZIT ER IN EEN ENERGIEVISIE Hoe gaan we om met energie in bestaande bouw en in nieuwbouw, in zowel woningbouw als utiliteit en
Nadere informatieNefit Zonnestroom. Nefit houdt Nederland warm. CentroSolar PV-systemen
Nefit Zonnestroom Nefit houdt Nederland warm CentroSolar PV-systemen Een stroom gratis zonne- Elektriciteit van eigen huis De zon is de meest duurzame energiebron. In Nederland levert de zon meer dan vijftig
Nadere informatieMaking Solar Systems Smarter
Making Solar Systems Smarter GOEDE REDENEN OM OVER TE STAPPEN OP ZONNE-ENERGIE SMART PV-OPLOSSINGEN VAN SOLAREDGE Geld besparen Door zonne-energie te gebruiken in uw huis zal uw energierekening omlaag
Nadere informatieZonder investeren besparen 10 tips en vragen voor de facilitair manager
Zonder investeren besparen 10 tips en vragen voor de facilitair manager Als facilitair manager bent u verantwoordelijk voor de huisvesting. Daarmee ook voor het energiegebruik van de huisvesting. In deze
Nadere informatieDe Energiezuinige Wijk - De opdracht
De Energiezuinige Wijk De Energiezuinige Wijk De opdracht In deze opdracht ga je van alles leren over energie en energiegebruik in de wijk. Je gaat nadenken over hoe jouw wijk of een wijk er uit kan zien
Nadere informatieachtergrond Ineens Wilde Iedereen Zelf Stroom Opwekken. Maar Toen Gebeurde Er Dit. FORUM 25.09.14
Ineens Wilde Iedereen Zelf Stroom Opwekken. Maar Toen Gebeurde Er Dit. 18 De stroom valt uit. Eén dag windstilte plus een flink wolkendek en de stroomtoevoer stokt. Ineens zitten we zonder licht, computers,
Nadere informatieDe rol van biomassa in de energietransitie.
De rol van biomassa in de energietransitie. Bert de Vries Plaatsvervangend directeur-generaal Energie, Telecom en Mededinging, Ministerie van Economische Zaken Inhoud 1. Energieakkoord 2. Energietransitie
Nadere informatiesolar power to the people
solar power to the people zonnepanelen te koop SAMEN DE BAAS Zonstation WESTPOORT KOSTEN Aanschaf De kosten per paneel zijn 690. Je wordt daarbij automatisch lid van Amsterdam Energie. In combinatie met
Nadere informatieRabin Baldewsingh. 27 juni SBR congres
Samen op weg naar een klimaatneutraal Den Haag Rabin Baldewsingh wethouder duurzaamheid gemeente Den Haag 27 juni SBR congres Den Haag Ambitie Den Haag klimaatneutraal in 2040 CO 2 -emissie reduceren door:
Nadere informatieDE REKENING VOORBIJ ons energieverbruik voor 85 % onzichtbaar
DE REKENING VOORBIJ ons energieverbruik voor 85 % onzichtbaar Drie scenario s bestaande technologie Netgebonden Infrastructuur: elektriciteit en warmte (gas) Actuele gegevens van 2012 vertaald naar 2035
Nadere informatieSmart Grids, bouwstenen voor slimmer energiegebruik. ENGIE Infra & Mobility
Smart Grids, bouwstenen voor slimmer energiegebruik ENGIE Infra & Mobility De daad bij het woord, de techniek bij de plannen Over een aantal jaren ziet de energievoorziening in Nederland er geheel anders
Nadere informatieOnze kijk op provinciale energievraagstukken
Geachte heer De Bat, Essent levert elektriciteit en gas aan ongeveer 2,5 miljoen Nederlandse klanten. Ons doel is om iedereen in staat te stellen op zijn eigen manier mee te doen aan het beter maken van
Nadere informatie