Transdiagnostisch behandelen vanuit het procesmodel van emotieregulatie. Eric Heyns

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Transdiagnostisch behandelen vanuit het procesmodel van emotieregulatie. Eric Heyns"

Transcriptie

1 Transdiagnostisch behandelen vanuit het procesmodel van emotieregulatie Eric Heyns

2 Inhoud workshop Inleiding Emoties, emotieregulatie en psychopathologie - emoties en emotieregulatie - emotieregulatie en psychopathologie - oefening met casusmateriaal Transdiagnostische cognitieve gedragstherapie bij kinderen en adolescenten: - basisprincipes - enkele voorbeelden uit de literatuur - oefening met casusmateriaal Besluit en discussie

3 Inleiding (1) Dwanggedrag sociale-angststoornis depressie woedebuien drugsverslaving boulimia nervosaautomutilatie Gemeenschappelijk: ervaren van negatieve emoties zoeken naar manieren om deze emoties te onderdrukken, niet te moeten voelen, kwijt te raken, vastlopen in dysfunctionele emotieregulatie (helpt op korte termijn, maar niet op lange termijn)

4 Inleiding (2): Voorbeeld van een holistische theorie over de problemen van een jongen van 12 jaar (Anton) pesterijen door leeftijdgenoten - angstige predispositie - introvert karakter - nood aan voorspelbaarheid - perfectionistisch (separatie)angst (sociale) angst slaapproblemen driftbuien sombere stemming - hechte band met mama - veel conflicten tussen ouders en ten slotte scheiding - opgroeien in eenoudergezin en zeer weinig contact met vader somatische klachten claimend gedrag

5 Inleiding (3) Problemen met emoties en emotieregulatie kenmerken meer dan 75 % van de categorieën van de DSM-5. Bij angst- en depressieve-stemmingsstoornissen is de dysregulatie van de emoties zo duidelijk dat de stoornissen genoemd zijn naar de verstoorde emoties. Bij verschillende andere stoornissen is de dysregulatie van de emoties eveneens essentieel en moet er in de behandeling zeker aandacht aan besteed worden. In verschillende cognitief-gedragstherapeutische protocollen wordt ook aandacht besteed aan adequate emotieregulatie. De protocollen zijn echter stoornisspecifiek. Is dit wel nodig?

6 Inleiding (4) Citation frequency for publications containing the exact phrase emotion regulation for the 20-year period from (Gross, Sheppes, Urry, 2011)

7 Inleiding (5)

8 Inleiding (6)

9 Emotieregulatie en psychopathologie Emoties (1) Hoe emoties definiëren? - heel wat verschillende vormen en responsen - verschillende intensiteit - positief of negatief - publiek of privé - kortdurend of langdurend - primair of secundair -

10 Emotieregulatie en psychopathologie Emoties (2) 5 basiskenmerken van emoties: emoties hebben een trigger of situationele antecedent(en) die extern en/of intern kan zijn emoties kunnen niet ontstaan zonder aandacht voor de situatie waarin de emotie optreedt emoties zijn onlosmakelijk verbonden met een appraisal (beoordeling) van de situatie in verhouding tot zijn/haar eigen doelstellingen in het leven emoties bestaan uit een (gecoördineerd) geheel van losse responstendensen, zowel experiëntieel (voelen), gedragsmatig als fysiologisch emoties zijn kneedbaar; eens ze ontstaan zijn, volgen ze niet steeds hetzelfde verloop emotieregulatie is dus mogelijk!

11 Emotieregulatie en psychopathologie Emoties (3) Het modal model of emotion (Gross & Thompson, 2007)

12 Emotieregulatie en psychopathologie Emotieregulatie (1) Definitie van emotieregulatie processen die als functie hebben het doen afnemen, behouden of doen toenemen van een of meerdere aspecten van emoties Kenmerken van deze processen - automatisch of bewust - intrinsiek (zelfgereguleerd) of extrinsiek (extern gereguleerd) Emotieregulatie kan alle componenten van de emotionele respons op een verschillende wijze beïnvloeden. Emotieregulatie treedt op in sociale contexten en deze contexten worden in sterke mate beïnvloed door bredere maatschappelijke factoren.

13 Emotieregulatie en psychopathologie Emotieregulatie (2) 5 categorieën van emotieregulatiestrategieën: selectie van situatie: ervoor kiezen om wel of niet een emotie-opwekkende situatie te betreden (dus toenadering of vermijding) verandering van situatie: de emotionele impact van de situatie wijzigen aandacht richten: kiezen op welke aspecten van de situatie de aandacht gericht wordt cognitieve verandering: de betekenis van de situatie veranderen beïnvloeding van responstendensen: opgeroepen emotionele responstendensen (voelen, gedrag, fysiologie) veranderen

14 Emotieregulatie en psychopathologie Emotieregulatie (3) Het process model of emotion regulation (Gross & Thompson, 2007)

15 Emotieregulatie en psychopathologie Emotieregulatie:verminderen van negatieve emoties (4) selectie van verandering aandacht cognitieve beïnvloeding situatie van situatie richten verandering van responstendensen volledige emotionele afleiding, cognitieve onderdrukking van gedragsmatige vermijdings- concentratie, (her)beoordeling emoties of gedrag of vermijding strategieën rumineren, emotiegestuurd gedrag piekeren

16 Emotieregulatie en psychopathologie Emotieregulatie:versterken van positieve emoties (5) selectie van verandering aandacht cognitieve beïnvloeding situatie van situatie richten verandering van responstendensen gedragsmatige emotionele aandacht besteden cognitieve expressie van emoties toenadering toenaderings- aan zintuiglijk (her)beoordeling en uitvoeren van strategieën genieten emotiegestuurd gedrag

17 Emotieregulatie en psychopathologie Emotieregulatie (6) Emotieregulatie is maladaptief wanneer de emotionele respons niet op de gewenste wijze wordt veranderd (bijv. negatief gevoel verminderen) of wanneer de nadelen op lange termijn (bijv. minder vitaliteit, beperkt sociaal functioneren) groter zijn dan de voordelen op korte termijn (opluchting, vermindering van angst ). Wat is dan adaptieve emotieregulatie? het reguleren van emoties op een flexibele wijze, rekening houdend met de context en bedoeld om persoonlijke doelstellingen op lange termijn te kunnen bereiken

18 Emotieregulatie en psychopathologie Psychopathologie Psychopathologie wordt vaak gekenmerkt door maladaptieve emotieregulatie, o.a. - wanneer de emoties te intens zijn - wanneer de persoon onvoldoende emotieregulatiestrategieën geleerd heeft - wanneer de emotieregulatiestrategieën niet meer intact zijn - wanneer de emotieregulatiestrategieën op een onhandige of rigide wijze uitgevoerd worden of zonder rekening te houden met de context - wanneer volwassenen emotieregulatiestrategieën toepassen die in hun kindertijd effectief waren, maar niet meer in de actuele situatie - wanneer mensen hun primaire emotionele respons onderdrukken en vervangen door een maladaptieve secundaire emotionele respons

19 Emotieregulatie en psychopathologie Besluit Bij vele psychische problemen speelt maladaptieve emotieregulatie een grote rol. Dezelfde emotieregulatiestrategieën komen voor bij verschillende stoornissen en daarom kan het soms zinvoller zijn om te denken in termen van emotieregulatie dan in termen van stoornissen. Het is belangrijk om na te gaan welke maladaptieve emotieregulatiestrategieën bij een bepaalde cliënt bijdragen of bijgedragen hebben tot het ontwikkelen van zijn of haar stoornis en de behandeling hierop te richten. Het is eveneens belangrijk om na te gaan over welke adaptieve emotieregulatiestrategieën cliënten beschikken. De voorgestelde modellen en de afgeleide conclusies dienen zeker nog verder onderzocht te worden.

20 Oefening (1) Sybren (11 jaar) Is enig kind. Woont bij zijn moeder. Ouders zijn gescheiden toen hij 6 jaar was. Heeft veel conflicten tussen de ouders meegemaakt. Denkt vaak iets niet te kunnen. Vindt zichzelf een sukkel en zegt soms hardop dat hij het niet waard is om te leven. Slaat zichzelf soms. Heeft schrik om alleen te zijn (durft niet alleen naar het toilet of op zijn kamer blijven), slaapt bij moeder in bed en is nog banger geworden na het zien van een griezelfilm op televisie. Wordt gepest in de voetbalploeg, zeker als er verloren wordt. Rijdt in een ponyclub, maar wordt razend kwaad op zichzelf (en op de pony) wanneer iets niet lukt. Welke emoties komen er in dit verhaal voor? Welke emoties zijn primair en welke secundair? In welke stadia van het procesmodel van emotieregulatie is de emotieregulatie verstoord?

21 Transdiagnostische behandeling van kinderen en adolescenten Inleiding (1) Zowel bij volwassenen als bij kinderen en adolescenten komen vaak verschillende klachten tegelijkertijd voor (comorbiditeit). Er zijn verschillende behandelingen en ook preventieve interventies ontwikkeld, o.a. vanuit het cognitief-gedragstherapeutisch model, maar steeds stoornisspecifiek. Hoe dan te werk gaan bij comorbiditeit? Therapeuten dienen meestal verschillende protocollen in te studeren en toe te passen, terwijl nochtans vele protocollen dezelfde therapeutische technieken en ingrediënten bevatten.

22 Transdiagnostische behandeling van kinderen en adolescenten Inleiding (2) Wetenschappelijk onderzoek toont aan dat er gemeenschappelijke, hogere orde-factoren zijn die ten grondslag liggen aan emotionele stoornissen (zoals angst, depressie ), namelijk negatief affect en (laag) positief affect. Bij deze stoornissen komen gelijkaardige cognitieve, gedragsmatige en emotieregulerende processen voor. In de behandeling kunnen dan ook vaak dezelfde technieken aangewend worden: cognitieve herstructurering, voorkomen van vermijding, exposure, gedragsactivatie

23 Transdiagnostische behandeling van kinderen en adolescenten Definitie en basisprincipes Een transdiagnostische behandeling vertrekt van een theoretisch model dat een verklaring biedt voor het ontstaan en blijven voorkomen van verschillende stoornissen vanuit onderliggende gemeenschappelijke mechanismen. De behandeling maakt gebruik van bewezen effectieve strategieën en procedures en is flexibel genoeg om gelijktijdig bij uiteenlopende klachten van cliënten te worden toegepast. Bedoeling is om op deze wijze efficiënter en effectiever hulp te bieden en het risico op terugval verder te verkleinen.

24 Transdiagnostische behandeling van kinderen en adolescenten Voorbeelden van behandelingen

25 Unified Protocol (1) Ontwikkeling van het Unified Protocol door Barlow en collega s (2008) (een transdiagnostische, emotiegerichte, cognitief-gedragstherapeutische behandeling), bedoeld voor volwassenen met: - angst- en depressieve-stemmingsstoornissen - andere stoornissen waarbij dysregulatie van emoties een belangrijke rol speelt (bijv. somatisch-symptoom- en dissociatieve stoornissen) Momenteel zijn een therapeutenhandleiding en een werkboek voor cliënten gepubliceerd in het Engels (2011) en is ook de Nederlandse vertaling verschenen (2014)

26 Unified Protocol (2) Modules: 1) Verhogen van de motivatie voor therapie 2) Psycho-educatie over de klachten (en de onderliggende problemen met emotieregulatie) en uitleg over de rationale van de therapie 3) Oefenen in emotioneel bewustzijn (niet-beoordelend, gericht op het hier en nu) 4) Cognitieve technieken 5) Emotiegestuurd gedrag en emotionele vermijding leren tegengaan 6) Leren zich bewust te worden van lichamelijke sensaties en ze verdragen 7) Interoceptieve en situationele exposure 8) Evaluatie van de vooruitgang en terugvalpreventie

27 Aanpassing voor kinderen: Emotion Detectives Unified Protocol (3) meer nadruk op gevoelenseducatie, het betrekken van ouders en van leeftijdgenoten en meer gericht op DOEN én ERVAREN CLUES skills: - Consider how I feel (1-4) (15 sessies) - Look at my thoughts (5) - Use detective questions (6-7) - Experience your fears and feelings (8-14) - Staying healthy and happy (15)

28 Aanpassing voor adolescenten: Unified Protocol (4) - 5 verplichte modules: 1) emotie-educatie en emotiebewustzijn 2) emotie-exposure en niet-oordelend bewustzijn 3) cognitieve herbeoordeling en probleemoplossing 4) interoceptieve en in vivo-exposure en gedragsactivatie 5) oefenen van vaardigheden en hervalpreventie - 3 optionele modules: 1) motivatiebevordering 2) omgaan met crisissen 3) hoe als ouders emotieregulatie bij adolescenten bevorderen?

29 Emotieregulatietraining van Southam-Gerow (1) Bedoeld voor kinderen van de basisschool (6-12 jaar) en voor adolescenten die de aangeleerde vaardigheden kunnen gebruiken, los van een specifieke diagnose of problematiek Opgebouwd volgens modules 1) Emotion awareness skills 2) Emotion understanding skills 3) Empathy skills 4) Emotion regulation skills I: prevention skills 5) Emotion regulation skills II: mastery 6) Emotion regulation skills III: expression skills 7) Emotion regulation skills IV: basic cognitive skills 8) Emotion regulation skills V: emotion-specific cognitive skills

30 Emotieregulatietraining van Southam-Gerow (2) Module 1: emotion awareness skills Emoties leren identificeren Intensiteit van emoties leren beoordelen Leren hoe emoties uitgedrukt worden Module 2: emotion understanding skills Waardoor worden emoties uitgelokt? Mensen kunnen meerdere emoties tegelijkertijd ervaren. Emoties hebben verschillende effecten op het lichaam. Emoties kunnen verborgen of veranderd worden

31 Emotieregulatietraining van Southam-Gerow (3) Module 3: empathy skills Emoties leren herkennen in anderen Emoties in anderen leren begrijpen en aanvoelen Leren om zichzelf te onderscheiden van anderen Module 4: emotion regulation skills I: prevention skills Waarom is emotieregulatie belangrijk? Gezond eten en bewegen Een goede slaaphygiëne Werken aan een goede gezondheid

32 Emotieregulatietraining van Southam-Gerow (4) Module 5: emotion regulation skills II: mastery Activiteiten ondernemen waar je goed in bent - selectie maken en plannen - oefenen - invloed op stemming Module 6: emotion regulation skills III: expression skills Emoties leren uitdrukken - waarom is dit belangrijk? - welke emoties uitdrukken, wanneer, hoe, tegenover wie? - wanneer emoties wel en wanneer emoties niet uitdrukken?

33 Emotieregulatietraining van Southam-Gerow (5) Module 7: emotion regulation skills IV: basic cognitive skills Leren dat gedachten, gevoelens en gedrag met elkaar verbonden zijn en invloed op elkaar hebben Leren dat sommige gedachten helpen om je goed te voelen Leren dat gedachten kunnen veranderd worden Module 8: emotion regulation skills V: emotion-specific cognitive skills Hoe gedachten leren gebruiken om om te gaan met boosheid? Hoe gedachten leren gebruiken om om te gaan met bezorgdheid? Hoe gedachten leren gebruiken om om te gaan met verdriet? Hoe gedachten leren gebruiken om om te gaan met angst?

34 Adviezen voor het opzetten van een transdiagnostische behandeling (1) maak een grondige analyse van de problemen van kinderen en jongeren en betrek hierbij zowel de kenmerken van kind of jongere, de contextkenmerken, de levensgebeurtenissen, de cognities, de emoties en het gedrag ga niet alleen in op de problemen, maar leer ook de positieve krachten van kinderen en jongeren en hun context kennen maak een voorlopige (probleem)samenhang waarin dit alles gevisualiseerd wordt

35 Plaats van emoties en emotieregulatie in een (probleem)samenhang Levensgebeurtenissen - omstandigheden Emoties en cognities Spanning Persoonskenmerken Contextkenmerken Emotieregulatie en coping (klachten)

36 Adviezen voor het opzetten van een transdiagnostische behandeling (2) ga na welke adaptieve en maladaptieve emotieregulatiestrategieën gehanteerd worden (volgens het procesmodel van emotieregulatie) bekijk of de standaardaanpak die je zou hanteren dient aangevuld en/of vervangen te worden met of door een aanpak gericht op het adequater leren omgaan met emoties en wat eerst en wat later dient toegepast te worden een goede volgorde is vaak: - adaptieve emotieregulatiestrategieën aanleren en/of versterken - maladaptieve emotieregulatiestrategieën verminderen en zo mogelijk stoppen - zo mogelijk ook werken rond oorzakelijke en/of instandhoudende factoren

37 Oefening (2) Sybren (11 jaar) Is enig kind. Woont bij zijn moeder. Ouders zijn gescheiden toen hij 6 jaar was. Heeft veel conflicten tussen de ouders meegemaakt. Denkt vaak iets niet te kunnen. Vindt zichzelf een sukkel en zegt soms hardop dat hij het niet waard is om te leven. Slaat zichzelf soms. Heeft schrik om alleen te zijn (durft niet alleen naar het toilet of op zijn kamer blijven), slaapt bij moeder in bed en is nog banger geworden na het zien van een griezelfilm op televisie. Wordt gepest in de voetbalploeg, zeker als er verloren wordt. Rijdt in een ponyclub, maar wordt razend kwaad op zichzelf (en op de pony) wanneer iets niet lukt. Maak een voorlopige (probleem) samenhang. Stel een therapieplan op: - waarmee beginnen? - welke volgende stappen? Welke modules uit de emotieregulatietraining van Southam- Gerow zouden voor Sybren zinvol kunnen zijn en waarom?

38 Transdiagnostische behandeling van kinderen en adolescenten Evaluatie en besluit (1) Sterktes van de transdiagnostische aanpak Comorbiditeit vormt geen probleem meer, want de verschillende vormen van psychopathologie worden binnen één gemeenschappelijk referentiekader begrepen en aangepakt. Er kan zeer duidelijk gecommuniceerd worden naar cliënten (en ouders) toe. De therapie wordt ook eenvoudiger (voor cliënten en voor therapeuten) en korter. Verspreiding van therapiemodellen kan veel gemakkelijker verlopen. Er wordt rechtstreeks ingegrepen op de veronderstelde onderliggende mechanismen die problemen hebben doen ontstaan of doen voortbestaan. Terugval zou dan ook minder waarschijnlijk moeten worden.

39 Transdiagnostische behandeling van kinderen en adolescenten Evaluatie en besluit (2) Zwaktes van de transdiagnostische aanpak Training en opleiding van therapeuten wordt misschien ingewikkelder. Wanneer de gewone protocollen gebruiken en wanneer transdiagnostisch werken? De wetenschappelijke kennis over de basismechanismen ( core processes ) bij psychopathologie is nog beperkt. In de literatuur worden verschillende mechanismen genoemd (experiëntiële vermijding, repetitief negatief denken, genetische processen, negatief affect, emotieregulatie ). Op welke mechanismen moet de therapie ingrijpen? Hoe eng of hoe breed definiëren we deze mechanismen? Hoe stellen we ze vast? Minder denken in termen van specifieke diagnoses ontneemt cliënten misschien ook herkenning en erkenning. Er is nog weinig onderzoek naar effecten van deze aanpak.

40 Transdiagnostische behandeling van kinderen en adolescenten Evaluatie en besluit (3) Blijvende vragen Is de transdiagnostische aanpak een vervanging of aanvulling van of voor de traditionele behandeling? Welke effecten heeft de transdiagnostische aanpak en zijn deze effecten groter, gelijk aan of kleiner dan de effecten van traditionele behandeling? open trials bij kinderen en adolescenten: er worden positieve effecten gerapporteerd op angst, depressie, verdriet, woede, piekeren, RCT bij volwassenen (augustus 2017) i.v.m. de effecten van het Unified Protocol: effecten zijn even groot als bij stoornisspecifieke behandelingen (zowel na de behandeling als bij follow-up na 6 maanden) en het therapieverloop bij het Unified Procotol is minder groot Meer onderzoek is nodig, zowel naar het ontstaan en verloop van verschillende stoornissen, de veronderstelde onderliggende verklaringsmechanismen, de diagnostiek van deze processen en de effecten van therapeutische strategieën die hierop proberen in te grijpen.

41 Contactgegevens Eric Heyns Begijnenstraat Turnhout België Tel

Emotieregulatie en transdiagnostische cognitieve gedragstherapie bij kinderen en adolescenten. Eric Heyns

Emotieregulatie en transdiagnostische cognitieve gedragstherapie bij kinderen en adolescenten. Eric Heyns Emotieregulatie en transdiagnostische cognitieve gedragstherapie bij kinderen en adolescenten Eric Heyns Inhoud workshop Inleiding Emoties, emotieregulatie en psychopathologie Diagnostiek van emotieregulatie

Nadere informatie

EXPOSURE BIJ KINDEREN EN JONGEREN. Eric Heyns

EXPOSURE BIJ KINDEREN EN JONGEREN. Eric Heyns EXPOSURE BIJ KINDEREN EN JONGEREN Eric Heyns Definitie exposure Een klasse van psychotherapeutische behandelingen met als centrale element dat de patiënt wordt blootgesteld aan een situatie die negatieve

Nadere informatie

Omgaan met (onbegrepen) lichamelijke klachten. Prof. dr. Sako Visser Universiteit van Amsterdam Pro Persona GGZ Dr. Michel Reinders GGZinGeest

Omgaan met (onbegrepen) lichamelijke klachten. Prof. dr. Sako Visser Universiteit van Amsterdam Pro Persona GGZ Dr. Michel Reinders GGZinGeest Omgaan met (onbegrepen) lichamelijke klachten Prof. dr. Sako Visser Universiteit van Amsterdam Pro Persona GGZ Dr. Michel Reinders GGZinGeest Van DSM IV naar DSM 5 DSM IV - somatisatie stoornis, - somatoforme

Nadere informatie

EMOTIEREGULATIE DMV SURFEN OP EMOTIES DR CORINE FACHÉ KINDER- EN JEUGDPSYCHIATER UKJA

EMOTIEREGULATIE DMV SURFEN OP EMOTIES DR CORINE FACHÉ KINDER- EN JEUGDPSYCHIATER UKJA EMOTIEREGULATIE DMV SURFEN OP EMOTIES DR CORINE FACHÉ KINDER- EN JEUGDPSYCHIATER UKJA WAAROM IS EMOTIEREGULATIE BELANGRIJK??? VERSCHILLENDE MANIEREN OM NAAR DIAGNOSE TE KIJKEN Categorische diagnostische

Nadere informatie

Executieve functies en emotieregulatie. Annelies Spek Klinisch psycholoog/senior onderzoeker Centrum autisme volwassenen, GGZ Eindhoven

Executieve functies en emotieregulatie. Annelies Spek Klinisch psycholoog/senior onderzoeker Centrum autisme volwassenen, GGZ Eindhoven Executieve functies en emotieregulatie Annelies Spek Klinisch psycholoog/senior onderzoeker Centrum autisme volwassenen, GGZ Eindhoven Inhoud 1. Executieve functies en emotieregulatie 2. Rol van opvoeding

Nadere informatie

Emotieregulatie bij kinderen en jongeren met ADHD

Emotieregulatie bij kinderen en jongeren met ADHD Emotieregulatie bij kinderen en jongeren met ADHD Valerie Van Cauwenberghe en Prof. dr. Roeljan Wiersema Emotieregulatie bij kinderen en jongeren met ADHD Dit onderzoek werd uitgevoerd door: Prof. dr.

Nadere informatie

FEEL-KJ. Vragenlijst over emotieregulatie bij kinderen en jongeren. HTS Report. David-Jan Punt ID 256-4 Datum 27.08.2014.

FEEL-KJ. Vragenlijst over emotieregulatie bij kinderen en jongeren. HTS Report. David-Jan Punt ID 256-4 Datum 27.08.2014. FEEL-KJ Vragenlijst over emotieregulatie bij kinderen en jongeren HTS Report ID 256-4 Datum 27.08.2014 Zelfrapportage FEEL-KJ Profielformulier 3 / 27 PROFIELFORMULIER Vragenlijst over emotieregulatie bij

Nadere informatie

Het procesmodel van emotieregulatie als inspiratiebron voor een transdiagnostische behandeling

Het procesmodel van emotieregulatie als inspiratiebron voor een transdiagnostische behandeling Eric Heyns 1 Het procesmodel van emotieregulatie als inspiratiebron voor een transdiagnostische behandeling In de wetenschappelijke literatuur van de laatste tien à vijftien jaar is er veel aandacht uitgegaan

Nadere informatie

GRIP OP JE GEVOEL GRIP OP JE GEVOEL. Matthew McKay, Patrick Fanning en Patricia Zurita Ona

GRIP OP JE GEVOEL GRIP OP JE GEVOEL. Matthew McKay, Patrick Fanning en Patricia Zurita Ona Een geheel nieuwe, effectieve en universele methode om aan de slag te gaan met uiteenlopende emoties Als emoties als angst, depressie, boosheid, schaamte of schuld normaal functioneren onmogelijk maken,

Nadere informatie

Kunnen we iets leren van CBT-E voor behandeling in het algemeen?

Kunnen we iets leren van CBT-E voor behandeling in het algemeen? Kunnen we iets leren van CBT-E voor behandeling in het algemeen? Iris van der Meer GZ psycholoog Ondersteuner Specialismegroep voedings- en eetstoornissen Martie de Jong Klinisch psycholoog Specialismeleider

Nadere informatie

Dialectische Gedrags Therapie Bij volwassenen met een lichte verstandelijke beperkingen

Dialectische Gedrags Therapie Bij volwassenen met een lichte verstandelijke beperkingen Dialectische Gedrags Therapie Bij volwassenen met een lichte verstandelijke beperkingen Dialectische Gedrags Therapie 2 1. Voor wie? Deze brochure geeft informatie over Dialectische Gedragstherapie (DGT).

Nadere informatie

Autisme en depressie. Congres Nijcare 14 juni 2018 Katelijne Robbertz & Cees Kan

Autisme en depressie. Congres Nijcare 14 juni 2018 Katelijne Robbertz & Cees Kan Autisme en depressie Congres Nijcare 14 juni 2018 Katelijne Robbertz & Cees Kan Hoe herken je autisme bij een depressieve patiënt? 3 Wat gaat hier mis? DSM5 criteria Autismespectrumstoornis A. Beperkingen

Nadere informatie

Individuele coaching en groepsbijeenkomsten. Volwassenen met AD(H)D

Individuele coaching en groepsbijeenkomsten. Volwassenen met AD(H)D Individuele coaching en groepsbijeenkomsten Volwassenen met AD(H)D Behandeling en coaching Psycho-educatie cliënt en partner Staken alcohol en/of drugs Medicatie Coaching individueel Coaching in de groep

Nadere informatie

FEEL-E. Vragenlijst over emotieregulatie bij volwassenen. HTS Report. Simon Janzen ID 4589-2 Datum 11.11.2015. Zelfrapportage

FEEL-E. Vragenlijst over emotieregulatie bij volwassenen. HTS Report. Simon Janzen ID 4589-2 Datum 11.11.2015. Zelfrapportage FEEL-E Vragenlijst over emotieregulatie bij volwassenen HTS Report ID 4589-2 Datum 11.11.2015 Zelfrapportage FEEL-E Inleiding 2 / 14 INLEIDING De FEEL-E brengt de strategieën in kaart die volwassenen gebruiken

Nadere informatie

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/22989 holds various files of this Leiden University dissertation

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/22989 holds various files of this Leiden University dissertation Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/22989 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Pouw, Lucinda Title: Emotion regulation in children with Autism Spectrum Disorder

Nadere informatie

Cognitieve gedragstherapie bij autisme

Cognitieve gedragstherapie bij autisme Cognitieve gedragstherapie bij autisme Caroline Schuurman, gz-psycholoog Centrum Autisme Rivierduinen Nieuwe ontwikkelingen in de behandeling van autisme bij volwassenen Utrecht, 14 juni 2011 CGT bij autisme

Nadere informatie

Meer informatie MRS 0610-2

Meer informatie MRS 0610-2 Meer informatie Bij de VGCt zijn meer brochures verkrijgbaar, voor volwassenen bijvoorbeeld over depressie en angststoornissen. Speciaal voor kinderen zijn er brochures over veel piekeren, verlatingsangst,

Nadere informatie

Wetenschappelijk onderzoek naar somatisatie en somatoforme stoornissen

Wetenschappelijk onderzoek naar somatisatie en somatoforme stoornissen 9 Wetenschappelijk onderzoek naar somatisatie en somatoforme stoornissen Samenvatting Dit hoofdstuk geeft een overzicht van het wetenschappelijk onderzoek naar somatisatie en somatoforme stoornissen. De

Nadere informatie

Cognitieve gedragstherapie bij problematisch alcoholgebruik

Cognitieve gedragstherapie bij problematisch alcoholgebruik Cognitieve gedragstherapie bij problematisch alcoholgebruik Informatie voor mensen die hun probleem willen aanpakken 2 Kortdurende motiverende interventie en cognitieve gedragstherapie Een effectieve behandeling

Nadere informatie

Cognitieve gedragstherapie bij autisme. Psycho-sociale problemen. Uitingsvormen autisme. Autisme? Coping? Of? 12-7-2013

Cognitieve gedragstherapie bij autisme. Psycho-sociale problemen. Uitingsvormen autisme. Autisme? Coping? Of? 12-7-2013 Cognitieve gedragstherapie bij autisme "Het resultaat telt, de weg er naar toe nog meer! Behandelmethodieken bij ontwikkelingsstoornissen." GGNet, Apeldoorn, 27 juni 2013 Caroline Schuurman gz-psycholoog,

Nadere informatie

Handreiking signalering en begeleiding GGZ-problematiek bij diabetes

Handreiking signalering en begeleiding GGZ-problematiek bij diabetes Handreiking signalering en begeleiding GGZ-problematiek bij diabetes September 2017 Handreiking signalering en begeleiding GGZ-problematiek tgv diabetes 1 Vooraf Patiënten met diabetes kampen met veel

Nadere informatie

Cognitieve Gedragstherapie en Mindfulness Based Stress Reduction Therapie voor Angst en Depressie klachten bij volwassenen met

Cognitieve Gedragstherapie en Mindfulness Based Stress Reduction Therapie voor Angst en Depressie klachten bij volwassenen met Cognitieve Gedragstherapie en Mindfulness Based Stress Reduction Therapie voor Angst en Depressie klachten bij volwassenen met Autismespectrumstoornissen: ADASS Achtergrond ADASS Veelvuldig voorkomen van

Nadere informatie

Zorgpad Somatische symptoomstoornis en verwante stoornissen. Zorgpad Somatische symptoomstoornis

Zorgpad Somatische symptoomstoornis en verwante stoornissen. Zorgpad Somatische symptoomstoornis Zorgpad Somatische symptoomstoornis en verwante stoornissen Een zorgpad beschrijft hoe uw behandeling er uit gaat zien. En welke behandelmethode wordt gebruikt. Stap 1-5 zijn de standaard modules, voor

Nadere informatie

Chapter 8. Nederlandse samenvatting

Chapter 8. Nederlandse samenvatting Chapter 8 Nederlandse samenvatting NEDERLANDSE SAMENVATTING Angst is een menselijke emotie die iedereen van tijd tot tijd wel eens ervaart. Veel mensen voelen zich angstig of nerveus wanneer ze bijvoorbeeld

Nadere informatie

Behandeling na seksueel trauma bij kinderen: STEPS, TF-CBT of EMDR?

Behandeling na seksueel trauma bij kinderen: STEPS, TF-CBT of EMDR? Behandeling na seksueel trauma bij kinderen: STEPS, TF-CBT of EMDR? Renee Beer, klinisch psycholoog, Traumacentrum De Bascule Iva Bicanic, klinisch psycholoog i.o., Landelijk Psychotraumacentrum UMC Utrecht

Nadere informatie

Voelen in plaats van eten

Voelen in plaats van eten Voelen in plaats van eten NAE 29 november 2018 Nienke van der Veer, klinisch psycholoog Femke van Londen, GZ-psycholoog, AFT-therapeut Opbouw workshop Inleiding Toelichting en ervaring behandelprogramma

Nadere informatie

FEEL-KJ. Vragenlijst over emotieregulatie bij kinderen en jongeren. HTS Report. Julia de Vries ID Datum

FEEL-KJ. Vragenlijst over emotieregulatie bij kinderen en jongeren. HTS Report. Julia de Vries ID Datum HTS Report FEEL-KJ Vragenlijst over emotieregulatie bij kinderen en jongeren ID 5105-7036 Datum 20.07.2017 Zelfrapportage INLEIDING FEEL-KJ 2/20 Inleiding De FEEL-KJ brengt de strategieën in kaart die

Nadere informatie

Laten zitten compensatiegedrag bij eetstoornissen

Laten zitten compensatiegedrag bij eetstoornissen Laten zitten compensatiegedrag bij eetstoornissen Renee Beer Hermien Elgersma R.Beer& H.J.Elgersma TakeHome Message Exposure? DOEN! Responspreventie? OOK! Workshop Kader Vermijden en verleiden Wanneer

Nadere informatie

FEEL-E. Vragenlijst over emotieregulatie bij volwassenen. HTS Report. Jeroen de Vries ID Datum

FEEL-E. Vragenlijst over emotieregulatie bij volwassenen. HTS Report. Jeroen de Vries ID Datum FEEL-E Vragenlijst over emotieregulatie bij volwassenen HTS Report ID 5105-7035 Datum 20.07.2017 Zelfrapportage INLEIDING FEEL-E 2/15 Inleiding De FEEL-E brengt de strategieën in kaart die volwassenen

Nadere informatie

GENERATIE 2020 E E N BLIK OP DE RESULTATEN

GENERATIE 2020 E E N BLIK OP DE RESULTATEN S TELLEN VOOR GENERATIE 2020 E E N BLIK OP DE RESULTATEN EVEN VOORSTELLEN.. M A RIE - L OTTE VA N BEVEREN K L I N I S C H P S YCHOLOOG, D OCTORAATSSTUDENT M A RIELOTTE.VA N B EVEREN@UGENT.BE DE ADOLESCENTIE

Nadere informatie

Anke van den Beuken Straat Postcode Mail. De heer Jansen Kapittelweg EN Nijmegen. Horst,

Anke van den Beuken Straat Postcode Mail. De heer Jansen Kapittelweg EN Nijmegen. Horst, Anke van den Beuken Straat Postcode Mail De heer Jansen Kapittelweg 33 6525 EN Nijmegen Horst, 13-1-2017 Betreft: terugkoppeling behandeling meneer D*****, 12-**-1988 Geachte Meneer Jansen, Met toestemming

Nadere informatie

Kliniek Ouder & Kind

Kliniek Ouder & Kind Kliniek Ouder & Kind Voor wie? Heb je last van heftige emoties zoals verdriet, somberheid, wanhoop, angst, boosheid of een wisseling van heftige emoties (dan weer blij, dan weer boos, dan weer verdrietig)

Nadere informatie

SAMENVATTING Introductie

SAMENVATTING Introductie Introductie Affect heeft een belangrijke functie in de organisatie van gedrag. Affect moet en kan in principe gereguleerd worden, als dit voor iemands doelen van belang is. Dysregulatie van effect verwijst

Nadere informatie

Psychologische behandeling van bipolaire patiënten. Dinsdag 17 januari 2017 Dr. Manja Koenders PsyQ Rotterdam/Universiteit Leiden

Psychologische behandeling van bipolaire patiënten. Dinsdag 17 januari 2017 Dr. Manja Koenders PsyQ Rotterdam/Universiteit Leiden Psychologische behandeling van bipolaire patiënten Dinsdag 17 januari 2017 Dr. Manja Koenders PsyQ Rotterdam/Universiteit Leiden Omgaan met stessoren (1) Stressgevoeligheid Stress Generation theory The

Nadere informatie

Mindfulness-Based Cognitieve Therapie (MBCT) Aandachttraining/Mindfulnesstraining

Mindfulness-Based Cognitieve Therapie (MBCT) Aandachttraining/Mindfulnesstraining Mindfulness-Based Cognitieve Therapie (MBCT) Aandachttraining/Mindfulnesstraining 2 Deze folder geeft u informatie over Mindfulness-Based Cognitieve Therapie. Deze mindfulnesstraining wordt op de afdeling

Nadere informatie

Toepassing van mindfulness in het ziekenhuis

Toepassing van mindfulness in het ziekenhuis Toepassing van mindfulness in het ziekenhuis Een pleidooi voor kortdurende interventies met duurzaam effect Willem Fonteijn Medische Psychologie Catharina Ziekenhuis, Eindhoven Een vorm van cognitieve

Nadere informatie

Depressief syndroom Persoonlijke Psychiatrie,

Depressief syndroom Persoonlijke Psychiatrie, Depressief syndroom Persoonlijke Psychiatrie, 21-6-2017 Jan Spijker, psychiater, hoogleraar Chronische Depressie, Radboud Universiteit Nijmegen hoofd programma depressie Pro Persona, Nijmegen Indeling

Nadere informatie

CALM: MANAGING CANCER AND LIVING MEANINGFULLY FROUKJE DE VRIES EMMA HAFKAMP

CALM: MANAGING CANCER AND LIVING MEANINGFULLY FROUKJE DE VRIES EMMA HAFKAMP CALM: MANAGING CANCER AND LIVING MEANINGFULLY FROUKJE DE VRIES EMMA HAFKAMP WAAROM CALM? Ongeveer 25% van de oncologische patiënten in de palliatieve fase ontwikkelt een depressie of aanpassingsstoornis.

Nadere informatie

InFoP 2. Informatie voor Familieleden omtrent Psychose. Inhoud. Inleiding

InFoP 2. Informatie voor Familieleden omtrent Psychose. Inhoud. Inleiding Informatie voor Familieleden omtrent Psychose InFoP 2 Inhoud Introductie Module I: Wat is een psychose? Module II: Psychose begrijpen? Module III: Behandeling van psychose de rol van medicatie? Module

Nadere informatie

Colin van der Heiden

Colin van der Heiden Workshop: Metacognitieve therapie voor de Gegeneraliseerde Angst Stoornis Colin van der Heiden PG-Dag van de Inhoud Complexiteit vraagt maatwerk Rotterdam, 5 oktober 2017 PROGRAMMA inleiding metacognitieve

Nadere informatie

Emotieregulatie versterken in de eerste lijn Met PrOP los je het op!

Emotieregulatie versterken in de eerste lijn Met PrOP los je het op! Emotieregulatie versterken in de eerste lijn Met PrOP los je het op! VCKJPP congres Gent 21 september 2017 Céline de Greve en Nathalie Haeck Céline de Greve, klinisch psycholoog Mentaal Beter Terneuzen

Nadere informatie

Heeft positieve affectregulatie invloed op emotionele problemen na ingrijpende gebeurtenissen?

Heeft positieve affectregulatie invloed op emotionele problemen na ingrijpende gebeurtenissen? Heeft positieve affectregulatie invloed op emotionele problemen na ingrijpende gebeurtenissen? Lonneke I.M. Lenferink Rijksuniversiteit Groningen, Universiteit Utrecht Paul A. Boelen Universiteit Utrecht,

Nadere informatie

Mindfulness bij ASS en arbeidsparticipatie. Annelies Spek Klinisch psycholoog / Senior onderzoeker GGZ Eindhoven

Mindfulness bij ASS en arbeidsparticipatie. Annelies Spek Klinisch psycholoog / Senior onderzoeker GGZ Eindhoven Mindfulness bij ASS en arbeidsparticipatie Annelies Spek Klinisch psycholoog / Senior onderzoeker GGZ Eindhoven Volgorde lezing Overbelasting bij mensen met autisme Werk en overbelasting Begeleiding Mindfulness

Nadere informatie

Informatie voor Familieleden omtrent Psychose. InFoP 2. Inhoud

Informatie voor Familieleden omtrent Psychose. InFoP 2. Inhoud Informatie voor Familieleden omtrent Psychose InFoP 2 Inhoud Introductie Module I: Wat is een psychose? Module II: Psychose begrijpen? Module III: Behandeling van psychose de rol van medicatie? Module

Nadere informatie

Mindfulness, de stand van zaken & Hoe verder?

Mindfulness, de stand van zaken & Hoe verder? Mindfulness, de stand van zaken & Hoe verder? Mindfulness = Aandachttraining en emotieregulatie-training MBSR & MBCT cursus Meditaties: adem, bodyscan, geluiden, keuzeloze aandacht, 3 min ademruimte, bewegen,

Nadere informatie

Ontwikkelingen. DGT bij ASS. Michelle Teluij. Eindreferaat 22-04-2014

Ontwikkelingen. DGT bij ASS. Michelle Teluij. Eindreferaat 22-04-2014 Ontwikkelingen DGT bij ASS Michelle Teluij Eindreferaat 22-04-2014 Inhoud Achtergrond Vraagstelling Resultaten Literatuur Interviews therapeuten Database DGT Zetten Conclusie Aanbevelingen Achtergrond

Nadere informatie

Het gevolgenmodel. SOLK Carolien Kruyff, GZ-psycholoog Praktijk Kruyff, Den Haag

Het gevolgenmodel. SOLK Carolien Kruyff, GZ-psycholoog Praktijk Kruyff, Den Haag Het gevolgenmodel Behandeling van kinderen en jongeren met Somatisch On-(voldoende) verklaarde Lichamelijke Klachten: SOLK Carolien Kruyff, GZ-psycholoog Praktijk Kruyff, Den Haag 6 november 2014 Lichamelijke

Nadere informatie

Dutch Summary Acknowledgements Curriculum Vitae

Dutch Summary Acknowledgements Curriculum Vitae Dutch Summary Acknowledgements Curriculum Vitae 184 Welbevinden en hoofdpijn bij adolescenten: de rol van zelfregulatie In dit proefschrift is de rol van zelfregulatie processen voor het welbevinden van

Nadere informatie

PMT EN CBT-E 28/11/2018 PMT EN EETSTOORNISSEN CBT-E

PMT EN CBT-E 28/11/2018 PMT EN EETSTOORNISSEN CBT-E Psychologiepraktijk Rekkers PMT EN CBT-E amarum De inzet van Psychomotorische therapie(pmt) interventies binnen Enhanced Cognitive Behaviour Therapy (CBT-E) Werkveldgroep eetstoornissen Sonja Schreurs

Nadere informatie

Cognitieve gedragstherapie in en voor de Basis GGz

Cognitieve gedragstherapie in en voor de Basis GGz Cognitieve gedragstherapie in en voor de Basis GGz Mark van der Gaag PhD Hoogleraar Klinische Psychologie, Vrije Universiteit Amsterdam Hoofd Psychose Onderzoek, Parnassia, Den Haag 1 Wat is gedragstherapie

Nadere informatie

Emotieregulatie bij jongeren met obesitas

Emotieregulatie bij jongeren met obesitas Emotieregulatie bij jongeren met obesitas Nieuw aspect binnen preventie- en therapiemodellen? Taaike Debeuf, dr. Sandra Verbeken & prof. dr. Caroline Braet Universiteit van Gent Nieuwe stroming binnen

Nadere informatie

Cognitieve gedragstherapie

Cognitieve gedragstherapie Cognitieve gedragstherapie Een succesvolle psychotherapie voor diverse emotionele stoornissen en problemen Afdeling Psychiatrie en Medische Psychologie Wat is Cognitieve Gedragstherapie? Cognitieve gedragstherapie

Nadere informatie

Voor wie zijn de kind-jongere trainingen bedoeld? Hulpaanbod

Voor wie zijn de kind-jongere trainingen bedoeld? Hulpaanbod Voor wie zijn de kind-jongere trainingen bedoeld? - Normaal begaafde kinderen van 4 tot 13 jaar, woonachtig in de regio Gelderland-Zuid, die in hun gedrag signalen afgeven die mogelijk duiden op een problematische

Nadere informatie

Stress, depressie en cognitie gedurende de levensloop

Stress, depressie en cognitie gedurende de levensloop SAMENVATTING Stress, depressie en cognitie gedurende de levensloop Inleiding Cognitief functioneren omvat verschillende processen zoals informatieverwerkingssnelheid, geheugen en executief functioneren,

Nadere informatie

1. Overzicht neuropsychologische revalidatie. 2. Ziekte inzicht. 3. casus. 4. Specifieke cognitieve problemen. 5. Relevante informatie

1. Overzicht neuropsychologische revalidatie. 2. Ziekte inzicht. 3. casus. 4. Specifieke cognitieve problemen. 5. Relevante informatie 18 mei 2017 1. Overzicht neuropsychologische revalidatie 2. Ziekte inzicht 3. casus 4. Specifieke cognitieve problemen 5. Relevante informatie Klinische Neuropsychologie wetenschappelijk onderzoek diagnostiek

Nadere informatie

Hou dat vast! EMDR bij mensen met ( C ) PTSS en een laag IQ

Hou dat vast! EMDR bij mensen met ( C ) PTSS en een laag IQ Hou dat vast! EMDR bij mensen met ( C ) PTSS en een laag IQ 16-06-2017 info@poli-plus.nl Kan ik wel..? De PTSS wel goed diagnosticeren? De EMDR behandeling bij deze patiënt wel doen? (anders?) Juist inschatten

Nadere informatie

VAGGA AFDELING volwassenen groepsaanbod 2019

VAGGA AFDELING volwassenen groepsaanbod 2019 Groepstherapie voor jongvolwassenen Jongvolwassenen tussen 18 en 25 jaar die het moeilijk hebben op vlak van sociale contacten en/ of zelfbeeld en waarbij sprake is van depressieve klachten, angstklachten

Nadere informatie

Behandelaanbod in groepen. Informatie voor verwijzers

Behandelaanbod in groepen. Informatie voor verwijzers Behandelaanbod in groepen Informatie voor verwijzers In deze folder vindt u informatie over het behandelaanbod in groepen bij SymforaMeander. Aanmelden van patiënten U kunt uw patient op de volgende manieren

Nadere informatie

MIDDELENMISBRUIK + angststoornissen depressie

MIDDELENMISBRUIK + angststoornissen depressie MIDDELENMISBRUIK + angststoornissen depressie Enkele cijfers 17,9 % van de patiënten met een angststoornis lijdt aan een alcoholverslaving 19,4% van de alcoholverslaafden heeft een angststoornis (Addiction

Nadere informatie

EEN NETWERKBENADERING

EEN NETWERKBENADERING EEN NETWERKBENADERING VOOR PSYCHOSE DE ROL VAN SYMPTOMEN EN TRAUMA dr. Hanneke Wigman Januari 2017 De Amsterdamse School DISCLOSURES (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante

Nadere informatie

Psychologische ondersteuning en behandeling bij interstitiële longaandoeningen

Psychologische ondersteuning en behandeling bij interstitiële longaandoeningen Psychologische ondersteuning en behandeling bij interstitiële longaandoeningen 1 oktober 2014 Marielle van den Heuvel, Gezondheidszorgpsycholoog Afdeling Medische Psychologie Orbis Medisch Centrum Inhoud

Nadere informatie

Inhoud. Inleiding 15. 1 Wat is stotteren? 19 Jan Bouwen

Inhoud. Inleiding 15. 1 Wat is stotteren? 19 Jan Bouwen Inhoud Inleiding 15 1 Wat is stotteren? 19 1.1 Inleiding 19 1.2 Stotteren, verstoring en stoornis 20 1.3 Stotteren, een geïntegreerde visie 21 1.3.1 Het Erasmus-viercomponentenmodel Stournaras 23 1.3.2

Nadere informatie

Zelfmanagement ondersteuningsbehoeften. Bij mensen met EPA. Titus Beentjes Nationaal Congres GGz Verpleegkunde 16 juni 2016

Zelfmanagement ondersteuningsbehoeften. Bij mensen met EPA. Titus Beentjes Nationaal Congres GGz Verpleegkunde 16 juni 2016 Zelfmanagement ondersteuningsbehoeften Bij mensen met EPA Titus Beentjes Nationaal Congres GGz Verpleegkunde 16 juni 2016 Zelfmanagement ondersteuning behoeften & EPA Introductie Methode Bevindingen Discussie

Nadere informatie

Baasjes van de perfecte hond. Eva Lambrecht KynoCongres 2016

Baasjes van de perfecte hond. Eva Lambrecht KynoCongres 2016 Baasjes van de perfecte hond Eva Lambrecht KynoCongres 2016 Baasjes van de perfecte hond Aandacht voor de hond die lijdt Terecht en onmisbaar! Aandacht voor de baasjes die lijden Ook terecht en onmisbaar!

Nadere informatie

Cognitieve gedragstherapiegroep voor mensen met een bipolaire stoornis

Cognitieve gedragstherapiegroep voor mensen met een bipolaire stoornis Psychiatrie Cognitieve gedragstherapiegroep voor mensen met een bipolaire stoornis www.catharinaziekenhuis.nl Patiëntenvoorlichting: patienten.voorlichting@catharinaziekenhuis.nl PSY002 / Cognitieve gedragstherapiegroep

Nadere informatie

HIC, specialisatie kinderen

HIC, specialisatie kinderen HIC, specialisatie kinderen Module Docent contact uren Zelfstudie Psychologie en psychopathologie 11 44 uur Ontwikkelingspsychologie 11 22 uur Inleiding in de Chakrapsychologie 11 36 uur Jungiaanse psychologie,

Nadere informatie

Metacognitieve therapie voor de Gegeneraliseerde Angst Stoornis. Colin van der Heiden. Workshop NJC-VGCt Zwolle, 12 april 2013

Metacognitieve therapie voor de Gegeneraliseerde Angst Stoornis. Colin van der Heiden. Workshop NJC-VGCt Zwolle, 12 april 2013 Metacognitieve therapie voor de Gegeneraliseerde Angst Stoornis Colin van der Heiden Workshop NJC-VGCt Zwolle, 12 april 2013 PROGRAMMA inleiding metacognitieve theorie video-demonstratie en oefening: uitvragen

Nadere informatie

IK-groep. voor jongeren

IK-groep. voor jongeren voor jongeren IK-groep Voel jij je regelmatig angstig, somber, onzeker of heb je veel lichamelijke klachten? Vind je het moeilijk om open te zijn in het contact met anderen en jezelf te laten zien? Vermijd

Nadere informatie

07-04-15. Herkennen van en omgaan met. Angst en Depressie. Na vanmiddag. bij ouderen met een verstandelijke beperking

07-04-15. Herkennen van en omgaan met. Angst en Depressie. Na vanmiddag. bij ouderen met een verstandelijke beperking Na vanmiddag Herkennen van en omgaan met Angst en Depressie bij ouderen met e Weet u hoe vaak angst en depressie voorkomen, Weet u wie er meer risico heeft om een angststoornis of depressie te ontwikkelen,

Nadere informatie

Behandeling & Diagnostiek

Behandeling & Diagnostiek Behandeling & Diagnostiek Inhoud Voorwoord Wat doet de GGZ Groep? Werkwijze Wanneer kan de GGZ Groep u helpen? Wanneer kan de GGZ Groep u niet helpen? Diagnostiek Werkwijze Kwaliteit Vergoeding Tot slot

Nadere informatie

Behandelaanbod in groepen. Informatie voor verwijzers

Behandelaanbod in groepen. Informatie voor verwijzers Behandelaanbod in groepen Informatie voor verwijzers In deze folder vindt u informatie over het behandelaanbod in groepen bij SymforaMeander. Aanmelden van patiënten U kunt uw patient op de volgende manieren

Nadere informatie

Emotieregulatie en mindfulness bij adolescenten met ASS. Annelies Spek Klinisch psycholoog / Senior onderzoeker GGZ Eindhoven

Emotieregulatie en mindfulness bij adolescenten met ASS. Annelies Spek Klinisch psycholoog / Senior onderzoeker GGZ Eindhoven Emotieregulatie en mindfulness bij adolescenten met ASS Annelies Spek Klinisch psycholoog / Senior onderzoeker GGZ Eindhoven Structuur 1. Autisme 2. Emotieregulatie 3. Emotieregulatie en autisme 4. Mindfulness

Nadere informatie

Herstel en Balans. Kanker zet je leven op zijn kop. De rol van de psycholoog. Maria Poppe GZ-psycholoog De Vruchtenburg maart 2010

Herstel en Balans. Kanker zet je leven op zijn kop. De rol van de psycholoog. Maria Poppe GZ-psycholoog De Vruchtenburg maart 2010 Herstel en Balans De rol van de psycholoog Maria Poppe GZ-psycholoog De Vruchtenburg maart 2010 Kanker zet je leven op zijn kop 1 Kanker, gevolgen voor de patiënt Heftige emoties. Verlies van controle

Nadere informatie

Zorgpad Angst. Angst. Behandelmethode

Zorgpad Angst. Angst. Behandelmethode Zorgpad Angst 1 Een zorgpad beschrijft hoe uw behandeling er uit gaat zien. Stap 1-5 zijn de standaard modules, voor iedereen. Evenetueel aangevuld met Plusmodules, zoals bijvoorbeeld relatie- of groepstherapie.

Nadere informatie

Voor kinderen die vastlopen in hun ontwikkeling, thuis en op school.

Voor kinderen die vastlopen in hun ontwikkeling, thuis en op school. Voor kinderen die vastlopen in hun ontwikkeling, thuis en op school. Waarom RIOzorg? Complete zorg: onderzoek en behandeling Wetenschappelijk effectief bewezen behandelmethodes Een zo kort mogelijke wachtlijst

Nadere informatie

Mindfulness bij volwassenen met een autismespectrumstoornis. Gezonde coping. Mindfulness 14/11/2012. Lijdensdruk. Verschillende meditatietechnieken

Mindfulness bij volwassenen met een autismespectrumstoornis. Gezonde coping. Mindfulness 14/11/2012. Lijdensdruk. Verschillende meditatietechnieken Mindfulness bij volwassenen met een autismespectrumstoornis Annelies Spek Klinisch psycholoog / Senior onderzoeker GGZ Eindhoven Lijdensdruk Angst en depressie Meer bij volwassenen Dwangmatig denken /

Nadere informatie

Our brains are not logical computers, but feeling machines that think.

Our brains are not logical computers, but feeling machines that think. Drs. Fernando Cunha (Child Support Europe) Ontwikkelingspsycholoog Gezondheidspsycholoog (BIG) Kinder- en Jeugdpsycholoog (NIP) Onderwijsspecialist http://www.child-support-europe.com In dienst van kinderen,

Nadere informatie

Je bent alleen maar verslaafd! Wim van Loon, Psychiater. 10 februari 2014

Je bent alleen maar verslaafd! Wim van Loon, Psychiater. 10 februari 2014 Je bent alleen maar verslaafd! Wim van Loon, Psychiater. 10 februari 2014 Comorbiditeit: Voorkomen van verschillende stoornissen bij 1 persoon. Dubbele diagnose: Verslaving (afhankelijkheid en misbruik

Nadere informatie

Bijscholing: Mogelijkheden eerste lijn

Bijscholing: Mogelijkheden eerste lijn Bijscholing: Mogelijkheden eerste lijn T R A U M A C E N T R U M B E L G I Ë 3 0 A P R I L 2 0 1 3 C O P Y R I G H T D O R I S D H O O G H E Welke hulp hebben mensen nodig? Studie van Dyregrov & Nordanger,

Nadere informatie

Bijlage 17: Informatie voor de individuele behandelaar

Bijlage 17: Informatie voor de individuele behandelaar Bijlage 17: Informatie voor de individuele behandelaar N.b.: stuur deze informatie (inclusief de drie bijlagen) naar de individuele behandelaar vóórdat de training van start gaat Emotieregulatietraining

Nadere informatie

Aandachtsklachten en aandachtsstoornissen worden geobserveerd in verschillende volwassen

Aandachtsklachten en aandachtsstoornissen worden geobserveerd in verschillende volwassen SAMENVATTING Aandachtsklachten en aandachtsstoornissen worden geobserveerd in verschillende volwassen klinische populaties, waaronder ook de Aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit (ADHD). Ook al wordt

Nadere informatie

Beeldende therapie groep voor persoonlijkheidsproblematiek

Beeldende therapie groep voor persoonlijkheidsproblematiek Productbeschrijving Beeldende therapie groep voor persoonlijkheidsproblematiek Dialectische gedragstherapie en schemagerichte therapie als basis voor beeldende therapie suzanne haeyen zorgprogramma werkwijze

Nadere informatie

Persoonlijkheidsstoornis Cluster C

Persoonlijkheidsstoornis Cluster C Persoonlijkheidsstoornis Cluster C Deze folder geeft informatie over de diagnostiek en behandeling van cluster C persoonlijkheidsstoornissen. Wat is een cluster C Persoonlijkheidsstoornis? Er bestaan verschillende

Nadere informatie

Vraag 1 Lees de tekst Internaliserend gedrag en co-morbiditeit en beantwoord daarna de vraag.

Vraag 1 Lees de tekst Internaliserend gedrag en co-morbiditeit en beantwoord daarna de vraag. Feedbackvragen Casus Martijn Vraag 1 Lees de tekst Internaliserend gedrag en co-morbiditeit en beantwoord daarna de vraag. Bij Martijn is sprake van sociaal isolement, somberheid, niet eten. Dat duidt

Nadere informatie

Persoonlijkheidsstoornissen Kortdurend Behandelaanbod

Persoonlijkheidsstoornissen Kortdurend Behandelaanbod Persoonlijkheidsstoornissen Kortdurend Behandelaanbod U bent niet de enige Een op de tien Nederlanders heeft te maken met een persoonlijkheidsstoornis of heeft trekken hiervan. De Riagg Maastricht is gespecialiseerd

Nadere informatie

Advanced Therapy. Groepstherapie. Charlotte Stoop Ibtisam Rizkallah

Advanced Therapy. Groepstherapie. Charlotte Stoop Ibtisam Rizkallah Advanced Therapy Groepstherapie Charlotte Stoop Ibtisam Rizkallah 06-44464540 026-3891964 info@advancedtherapy.nl Groepstherapie 1. Wat is groepstherapie Groepstherapie is een groepsgewijze vorm van hulpverlening

Nadere informatie

Zorgprogramma Angststoornissen

Zorgprogramma Angststoornissen Zorgprogramma Angststoornissen Doelgroep Het Zorgprogramma Angststoornissen is bedoeld voor volwassenen die een angststoornis hebben. Mensen met een angststoornis hebben last van angsten zonder dat daar

Nadere informatie

AANDACHT VOOR EMOTIEREGULATIE BIJ KINDEREN EN JONGEREN MET ADHD

AANDACHT VOOR EMOTIEREGULATIE BIJ KINDEREN EN JONGEREN MET ADHD AANDACHT VOOR EMOTIEREGULATIE BIJ KINDEREN EN JONGEREN MET ADHD Prof. dr. Roeljan Wiersema Universiteit Gent Faculteit Psychologie en Pedagogische Wetenschappen Onderzoeksgroep Ontwikkelingsstoornissen

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nicotine en alcohol kunnen de placenta passeren en zo het risico op nadelige uitkomsten voor het ongeboren kind verhogen. Stoppen met roken en alcoholgebruik tijdens de zwangerschap lijkt vanzelfsprekend,

Nadere informatie

Hoofdstuk 1 is de algemene inleiding van dit proefschrift. Samenvattend, depressie is een veelvoorkomende stoornis met een grote impact op zowel het

Hoofdstuk 1 is de algemene inleiding van dit proefschrift. Samenvattend, depressie is een veelvoorkomende stoornis met een grote impact op zowel het Samenvatting Hoofdstuk 1 is de algemene inleiding van dit proefschrift. Samenvattend, depressie is een veelvoorkomende stoornis met een grote impact op zowel het individu als op populatieniveau. Effectieve

Nadere informatie

Nederlandse Samenvatting

Nederlandse Samenvatting Nederlandse Samenvatting Titel: Cognitieve Kwetsbaarheid voor Depressie: Genetische en Omgevingsinvloeden Het onderwerp van dit proefschrift is cognitieve kwetsbaarheid voor depressie en de wisselwerking

Nadere informatie

Inhoud. Nieuw in de NHG Standaard Angst. Vraag 2. Vraag 1. Vraag 3. Nieuw in de NHG standaard in beleid. Nieuw?! Diagnose en beleid RCT Implementatie

Inhoud. Nieuw in de NHG Standaard Angst. Vraag 2. Vraag 1. Vraag 3. Nieuw in de NHG standaard in beleid. Nieuw?! Diagnose en beleid RCT Implementatie Inhoud Nieuw in de NHG Standaard Angst Christine van Boeijen PAO H 2012 Nieuw?! Diagnose en beleid RCT Implementatie En verder Wat hebt u geleerd? Vraag 1 Waarmee presenteert een patient met een angststoornis

Nadere informatie

Inleiding. Familiale kwetsbaarheid en geslacht. Samenvatting

Inleiding. Familiale kwetsbaarheid en geslacht. Samenvatting Inleiding Depressie en angst zijn veel voorkomende psychische stoornissen. Het ontstaan van deze stoornissen is gerelateerd aan een breed scala van risicofactoren, zoals genetische kwetsbaarheid, neurofysiologisch

Nadere informatie

ouderenpsychiatrie Het mooie van oud worden, is dat het zo lang duurt Lotte van Elburg en Hester Geerlinks

ouderenpsychiatrie Het mooie van oud worden, is dat het zo lang duurt Lotte van Elburg en Hester Geerlinks ouderenpsychiatrie Het mooie van oud worden, is dat het zo lang duurt Lotte van Elburg en Hester Geerlinks INTER-PSY GGz Assen Delfzijl Drachten Groningen Hoogezand Meppel Muntendam Oosterwolde Oude Pekela

Nadere informatie

IK-groep Voel jij je regelmatig angstig, somber, onzeker of h

IK-groep Voel jij je regelmatig angstig, somber, onzeker of h voor jongeren IK-groep Voel jij je regelmatig angstig, somber, onzeker of heb je veel lichamelijke klachten? Vind je het moeilijk om open te zijn in het contact met anderen en jezelf te laten zien? Vermijd

Nadere informatie

Angststoornissen. Verzekeringsgeneeskundig protocol

Angststoornissen. Verzekeringsgeneeskundig protocol Angststoornissen Verzekeringsgeneeskundig protocol Epidemiologie I De jaarprevalentie voor psychische stoornissen onder de beroepsbevolking in Nederland wordt geschat op: 1. 5-10% 2. 10-15% 15% 3. 15-20%

Nadere informatie

Individuele Cognitieve Gedragstherapie bij Middelengebruik en Gokken. Dagdeel 4 4-1

Individuele Cognitieve Gedragstherapie bij Middelengebruik en Gokken. Dagdeel 4 4-1 Individuele Cognitieve Gedragstherapie bij Middelengebruik en Gokken Dagdeel 4 4-1 Wat stond in dagdeel 3 centraal? Terugval en noodmaatregelen Aanvullingen functie-analyse Omgaan met trek 4-2 Programma

Nadere informatie

Kanker is niet voor watjes

Kanker is niet voor watjes Kanker is niet voor watjes SPKS 22 september 2018 2 ele Helen Dowling Instituut Mensen met kanker en hun naasten helpen de ziekte emotioneel te verwerken specialistische psychologische zorg (1100 cliënten

Nadere informatie

Cognitief-gedragsmatige groepstraining voor depressieve en/of angstige adolescenten

Cognitief-gedragsmatige groepstraining voor depressieve en/of angstige adolescenten Cognitief-gedragsmatige groepstraining voor depressieve en/of angstige adolescenten Raakvlakken, verschillen en bevindingen. Een korte praktische onderdompeling. Dr. C. Faché, K. Naessens, N. Nelen, L.

Nadere informatie

Rouw na een niet-natuurlijke dood

Rouw na een niet-natuurlijke dood Rouw na een niet-natuurlijke dood Yarden Symposium Afscheid na een niet-natuurlijke dood Donderdag 14 november 2013 Prof. dr. Paul Boelen Universiteit Utrecht Wat is rouw? Inhoud Wat is niet-natuurlijke

Nadere informatie