Stichting Pensioenfonds Xerox

Transcriptie

1 Deelnemersvergadering Stichting Pensioenfonds Xerox Verslag Huidige vergadering Volgende vergadering Datum Duur Datum Duur 24 november :00 22:00 Locatie Voorzitter Locatie Voorzitter Bedrijfsrestaurant Gerald Santing Xerox Breukelen Deelnemers - Deelnemers pensioenfonds - Bestuur pensioenfonds - Pensioenbureau - Paul van Aalst, beleggingsadviseur - Edwin Schokker, adviserend actuaris Afmeldingen vanuit bestuur Punt 1 Opening Gerald Santing opent de vergadering en heet iedereen welkom. De agenda wordt kort toegelicht en het bestuur en pensioenbureau worden voorgesteld. 2 Mededelingen Met dank aan de facilitaire dienst voor de gastvrijheid, heeft Gerald Santing nog een aantal huishoudelijke mededelingen betreffende het verloop van de avond. Er zal een verslag gemaakt worden dat naar de aanwezigen persoonlijk gestuurd zal worden; het verslag komt voor iedereen op de website te staan. 3 Workshops De workshop Beleggingen wordt gegeven door Paul van Aalst, beleggingsadviseur; de workshop Ontwikkelingen wordt gegeven door Edwin Schokker, adviserend actuaris. Zie presentaties. Beleggingen.pdf Ontwikkelingen.pdf Pagina 1 van 3

2 4 Terugkoppeling workshops Niels van Heesen geeft een korte terugkoppeling van beide workshops. Workshop Beleggingen Paul van Aalst had geen tips voor particuliere beleggingen, helaas voor de aanwezigen. Beleggingen zijn belangrijk voor het pensioenfonds. Zonder beleggingen kan er geen goed pensioen ingekocht worden. Dan is er 0 rendement en je hebt rendement nodig voor een goed pensioen en toeslagverlening. Hoe komt de beleggingsmix tot stand? Het is geen kwestie van het bestuur gaat met de benen op tafel zitten en beslist wat er aangekocht en verkocht gaat worden. Daar zit een heel proces achter. Er worden allerlei studies naar gedaan en analyses voor gemaakt. Vraag 1 Jullie bespreken elk jaar de kosten van beleggingsadviseur Paul van Aalst? Antw. Niels van Heesen: dat kwam in de workshop naar voren. Over de kosten van vermogensbeheerders wordt wel besproken; de kosten van Paul van Aalst niet. Het bestuur en de beleggingscommissie kijken echter kritisch naar alle kosten. Het bestuur sluit formeel elk contract, ook dat van Paul van Aalst. Bij eventuele contractverlenging vindt opnieuw herbeoordeling plaats. Als de beleggingsmix eenmaal is vastgesteld, wordt er een uitvoeringsstudie gemaakt. Dan worden vermogensbeheerders geselecteerd. We beleggen dus niet zelf. Professionele vermogensbeheerders worden daarvoor aangesteld. Die zijn heel groot. Dat wil echter niet altijd zeggen "goed", dus er wordt kritisch naar gekeken. Tijdens de workshop is ook aan de orde gekomen dat er geen vrije keuze is qua beleggen. Dat heeft er mee te maken dat wij in onderdekking zitten. Wij mogen niet méér risico nemen. Daar zijn wettelijke regels voor. We kunnen nu niet zeggen "laten we meer risico nemen in beleggen". Dat mag niet van DNB, als bescherming, omdat de kans op korten dan heel groot wordt. Het beperkt wel het aantal instrumenten dat je hebt om uit een slechte situatie te komen. Vergelijkingen met andere pensioenfondsen, met name aan de kostenkant: wij hebben relatief lagere beleggingskosten dan gemiddeld. Dat zegt niets over het rendement, want we hebben liever meer te betalen en een beter rendement, maar het zegt wel dat we kritisch zijn op de kosten. Paul van Aalst: een van de laatste vragen was, wat is het verschil tussen een particulier en een pensioenfonds qua beleggen? Ik heb de ALM-studie uitgelegd. De vraag was ook, hoe lang moet je nog werken en hoe zou je dat kunnen opvangen met beleggen? Een particulier heeft een beleggingshorizon van 10 tot 15 jaar, een pensioenfonds heeft een horizon van tientallen jaren. De horizon is dus heel anders. Dit geldt ook voor de risicohouding. Als een pensioenfonds niet aan haar verplichtingen kan voldoen, dan is dat heel erg. Als een particulier al na vijf jaar zijn boot moet verkopen, is dat ook erg, maar de consequenties zijn minder. Je moet goed nadenken waar je aan begint. Workshop Ontwikkelingen Er is gekeken naar de ontwikkeling van het vermogen aan de ene kant en naar de ontwikkeling van de verplichtingen aan de andere kant. Wat draagt daar allemaal aan toe bij? Er zijn een aantal zaken aangekaart: Pagina 2 van 3

3 - Premie - Kosten - Beleggingen - Toeslagen - Kortingen Heel belangrijk is de rente, die bij de verplichtingen relatief sterk van invloed is. Stijgt de rente, dan dalen de verplichtingen. Daalt de rente, dan stijgen de verplichtingen. De kosten zijn besproken en er is een vergelijking gemaakt met de "peer-groep". Er is ook gekeken naar hele grote fondsen. Onze kosten zijn 255 euro per deelnemer. Dat wordt berekend door de uitvoeringskosten te delen door het aantal actieven en gepensioneerden. Die kosten zijn relatief laag ten opzichte van vergelijkbare pensioenfondsen. Het herstelplan moet jaarlijks ingediend worden. Elk jaar moet aangetoond worden dat we vanuit de dekkingsgraad toe kunnen groeien over tien jaar naar een vereiste dekkingsgraad van 114%. Het is geen dynamisch iets. Je gaat uit van veronderstellingen, je gaat uit van een vaste rente. Het ziet er vrij ingewikkeld uit. Maar als je niet kunt aantonen dat je over 10 jaar boven 114% zit, dan moet je korten. Een andere kortingsmaatregel is, als je vijf jaar onder de 104% zit, dan moet je ook korten. Het jaar 2020 is dus belangrijk. Wij kunnen echter aantonen dat we in ons herstelplan boven de vereiste dekkingsgraad komen. Ook het nieuwe pensioenstelsel is aan de orde geweest. Edwin Schokker: We hebben het over het beleid gehad en inderdaad gezegd dat het premiebeleid en lagere kosten nauwelijks zoden aan de dijk zetten voor een verbeterde dekkingsgraad. Een stijging van de rente leidt tot een verhoging van de dekkingsgraad. Wat de politieke verwachting is aangaande het pensioen, daar valt nog weinig over te zeggen. Dat is ook afhankelijk van de verkiezingen. 5 Discussie met het bestuur Er wordt een discussie gevoerd met het bestuur over allerlei onderwerpen aangaande pensioenen en beleggingen. De gestelde vragen en de antwoorden daarop treft u bijgaand aan. Vragen en antwoorden deelneme 6 Sluiting Met dank aan alle aanwezigen sluit Gerald Santing de vergadering af. Pagina 3 van 3

4 Vragen en antwoorden deelnemersvergadering Breukelen Discussie met het bestuur Vraag 1 De pensioenleeftijd stijgt mee met de levensverwachting, dus de uiteindelijke tijd dat het pensioenfonds moet uitkeren is ook niet zoveel langer. Antw. Niels van Heesen: de pensioenleeftijd stijgt mee met de toekomstige opbouw. U allen bent of wordt gepensioneerd en u wordt ouder, daarvoor moet wij langer betalen. Die verplichting hebben wij. Als u dan ouder wordt, dan moeten wij toch dat bedrag uitkeren. Het is niet zo dat wij bij iedereen een stuk weghalen omdat de leeftijd omhoog gaat. Wij halen niets weg. Als dat zo zou zijn, hadden we geen verlies. Vraag 2 Het is toch ook zo dat de overheid het percentage verlaagt gezien de lengte van de AOW en pensioen? Antw. Edwin Schokker: voor iemand die met 65 met pensioen gaat, moeten ongeveer 20x de uitkering worden gereserveerd. Voor 1000 euro pensioen moet euro gereserveerd worden. Als er al 2 jaar uitgekeerd wordt, zit er voor deze gepensioneerde dus nog euro in de pot. Maar dan blijkt dat de gepensioneerde ouder wordt, zodat de pot opnieuw aangevuld moet worden tot euro. Dus wordt het pensioen dan 10% duurder. Iemand die actief is, heeft al iets opgebouwd, die waarde blijft hetzelfde. Een dag voor het pensioen, wordt dit pensioen 10% duurder. Van iemand die nu 25 is, weten we dat die ouder wordt. Stijgt de pensioenleeftijd naar 68, dan wordt die 10% verhoging al meegenomen om die omrekening te voorkomen. Maar alle opgebouwde aanspraken die er zijn, die worden 10% duurder omdat we langer uit moeten keren. Voor toekomstige opbouw wordt het later uitgekeerd, zodat de kosten voor de toekomst niet toenemen, maar gelijk blijven. Vraag 3 Maar dat opbouwpercentage is verlaagd van 2,25 naar 1,87%. Dat is een maatregel die vanuit de overheid genomen is. Antw. Edwin Schokker: dat is helemaal waar. Als je kijkt naar de opbouw, dan is die met ongeveer 10% afgenomen, maar de kostprijs voor een pensioen is met 30% toegenomen omdat de rente is afgenomen. Juist omdat de kosten voor een pensioen zijn toegenomen wordt het per saldo duurder. Vraag 4 Wat vandaag afgedragen wordt aan premie, wordt dat niet steeds minder, of niet? Antw. Edwin Schokker: dat was oorspronkelijk de bedoeling, maar de pensioenpremies zijn niet zoveel lager dan vroeger in Nederland. We zien dat ook, neem bijvoorbeeld ABP, die verhoogt de premie. Maar deze gaat van 18 naar 22%, terwijl wij 30% betalen. Vraag 5 Maar het gedeelte boven die 1,875%, dat is niet een belastingvoordeel? Antw. Edwin Schokker: nee, dat is het niet. Je mag niet meer opbouwen. 1

5 Antw. Niels van Heesen: de rente is ook heel belangrijk voor de verplichtingenkant. Die is de laatste jaren fors gedaald. Wij hebben nu bijna 900 miljoen aan verplichtingen en we komen van 500 miljoen. Onze verplichtingen zijn harder gestegen dan de beleggingen. Daardoor is de dekkingsgraad fors gedaald. Vraag 6 Stel dat de rente met 1% stijgt, wat heeft dat dan voor consequentie? Antw. Edwin Schokker: dan stijgt de dekkingsgraad ongeveer met 5%; dat is een vermoeden, nog niet helemaal zeker. Antw. Niels van Heesen: als ik even de dekkingsgraad laat zien, dan ziet u dat we in het verleden de dekkingsgraad elke maand berekenden. Dat systeem is in 2015 vervangen door de beleidsdekkingsgraad, waarin we de dekkingsgraad over 12 maanden gemiddeld berekenen. Dat is gedaan door DNB om de volatiliteit eruit te halen. Het heeft ook een nadeel, want de beleidsdekkingsgraad daalt niet zo hard, wanneer de dekkingsgraden naar beneden gaan, maar ze stijgt ook niet hard als de dekkingsgraden omhoog gaan. Dat loopt altijd iets achter. De dekkingsgraad zit per eind september 2016 op 93,7%. Dat is laag. Een groot bedrijfstakpensioenfonds heeft ongeveer hetzelfde percentage. Wij moeten dat afzetten tegen de vereiste dekkingsgraad van 114% en dat grote bedrijfstakpensioenfonds heeft een hogere vereiste dekkingsgraad. Zij moeten in een herstelplan dus ook veel meer groeien. Dat is dan weer een voordeel bij ons. Het rendement tot september 2016 is in totaal 14,21%. Dat is nog niet voldoende. Het helpt ons wel, maar het rendement op zich is niet bepalend, dat is de rente. Het rendement ziet er goed uit. Het is een gemiddelde van de verschillende beleggingen: vastrentende waarde, aandelen, vastgoed en commodities. Wij zijn momenteel met een studie bezig aangaande de beleggingen en er vindt een herijking plaats. Vraag 7 We hebben weleens een rendement van 18% gehad. Antw. Niels van Heesen: dat was heel mooi, maar de dekkingsgraad was flink gezakt. Daar waren ook de rente en de levensverwachting de boosdoeners. Vraag 8 Wat zijn liquiditeiten? Antw. Niels van Heesen: dat is cash, cash op de bankrekening. Dat levert een negatief rendement op, want de bank berekent een negatieve rente. Vraag 9 Ik heb een vraag over de vergadering in Venray. Ik heb begrepen dat daar nogal kritische geluiden waren en dat het een lange vergadering is geweest. Er was een lijst met 15 vragen? Is daar nog antwoord op gegeven in het algemeen? Er is blijkbaar voorgesteld om samen te gaan met een ander pensioenfonds/verzekeraar om de kosten omlaag te brengen. Antw. Gerald Santing: Er was gepland dit jaar geen deelnemersvergadering te houden, maar halverwege het jaar bleek een groep gepensioneerden graag te willen praten over een aantal onderwerpen. Dat is gebeurd en naar aanleiding van dit gesprek is besloten toch deelnemersvergaderingen in te plannen. De oorspronkelijke reden om geen deelnemersvergaderingen te houden, had te maken 2

6 met de kosten en het slinkende aantal bezoekers van de deelnemersvergaderingen. In Venray hebben we afgelopen dinsdag ook een deelnemersvergadering gehouden met dezelfde opzet als hier. Als je twee keer ergens Xerox mensen bij elkaar zet, krijg je twee verschillende vergaderingen. Hier komen veel vragen, in Venray zijn ook vragen gesteld. Daar werden vragen gesteld over dezelfde onderwerpen, vragen die één van de gepensioneerden van te voren had aangegeven. Die zijn ook aan de orde geweest. Is het wellicht verstandig om dingen op een andere manier te doen? Dat onderzoeken we voortdurend. Dat is ook een eis van DNB aan alle pensioenfondsen. Kijk naar de houdbaarheid van het pensioenfonds. Die houdbaarheid hangt af van de vergrijzing en de grootte van het fonds. Er is overigens geen aanleiding, ook niet voor DNB, om te veronderstellen dat dit fonds niet op eigen benen kan staan. In de ALM studie die aan de orde is geweest, is er bij de veronderstellingen uitgegaan van een bepaalde krimp voor de komende jaren. Er is 4% krimp per jaar in meegenomen. Dat is een gemiddelde van de afgelopen jaren. Dat hebben we voor 5 jaar verondersteld, want daarna weten we het ook niet. Een andere vraag was, wat is de toekomst van het fonds, de stabiliteit? Er is geen enkele aanleiding om aan te nemen dat het fonds onvoldoende stabiel zou zijn. Dat wil niet zeggen dat er geen alternatieven zouden zijn te vinden. SPX heeft in zijn "peer-groep" lage kosten. Dat is goed nieuws, maar het slechte nieuws is dat je die kosten dan moeilijk kunt verlagen. Tijdens de deelnemersvergadering in Venray werd de suggestie gedaan om samen te gaan met een fonds dat nog lagere kosten heeft, bijvoorbeeld een groot bedrijfstakpensioenfonds. Maar dan zou je voor een groep van deelnemers (SPX) dezelfde kosten per deelnemer willen hebben als voor een groep van deelnemers. Je hebt echter je eigen regeling met alle afspraken die daarbij horen, dan moet je een aparte administratie bijhouden en dat betekent een eigen kostenplaatje. De kans is zelfs groot dat de kosten dan hoger worden dan nu, maar we gaan het wel na, kijkend naar de toekomst. Niels van Heesen: wat ook aan de orde kwam in Venray, was de vraag om te kijken naar fondsen die het beter doen dan wij. Gerald Santing: er zijn fondsen die in 2008 een betere uitgangspositie hadden, met een dekkingsgraad van 155%. Die kregen die klap van 35% ook, maar hielden dan nog 120% over. De eerste vraag is dan: heeft het zin om op dit ogenblik te praten of je het toentertijd anders had moeten doen en of je het nog kan verbeteren? Het verschil zit met name in het risico dat je neemt. Een hoger risico levert een hoger rendement op, maar ook een hogere volatiliteit. Als je je dat wilt en kunt permitteren, dan kan je meer rendement maken. Dat is een interessante gedachte, maar op dit moment kunnen wij ons risicoprofiel niet verhogen al zouden we willen. De vraag is overigens of we dat zouden willen. In de ALM is aangegeven hoe risico-minded we willen zijn. Hier blijkt een beleggingsmix bij te horen die wij eigenlijk al hadden. Daar hoort dan ook een bepaald rendement bij. We krijgen ook geen toestemming van de toezichthouder om meer risico te nemen. Ons rendement is overigens niet beroerd: 14% tot september 2016 is geen slecht rendement. Over het algemeen, als je in vastrentende waarden of aandelen belegt, hoort daar een index bij. Als je dicht bij die index blijft, doe je het goed. Ik heb gekeken naar het afgelopen jaar en op bepaalde delen outperformen we de index. Op de belangrijke onderdelen zitten we heel dicht op de index. Niels van Heesen: we zitten nu niet overal boven de index of erbij. Gerald Santing: dit jaar is helemaal geen slecht beleggingsjaar. Maar als de rente omhoog gaat, is dat veel belangrijker voor de dekkingsgraad. 3

7 Vraag 10 Wat is het verschil tussen het rendement van 14% en de in de workshop genoemde 7,5% in de presentatie? Antw. Paul van Aalst: die 7,5% is een langjarig gemiddelde van Het percentage van Niels van Heesen is over het kalenderjaar 2016, tot september. Aan het eind van dit jaar neem ik 2016 weer mee in de cijfers en dan gaat die 7,5% waarschijnlijk omhoog. In 2015 was er een negatief rendement van -2%. Wat is er in 2015 gebeurd? 2015 was een jaar waarin de rente een heel klein beetje opleefde. Als de rente oploopt is dat slecht voor de obligaties, die krijgen een negatief rendement. Maar daar zijn we niet bedroefd over, want het is goed voor de dekkingsgraad was een heel mager aandelenjaar. De emerging markets (opkomende markten) deden het ook niet goed. De vastrentende waarde deden het erg goed, zo n 7-8% in de plus. En we hadden nog wat in grondstoffen en dan weet u dat de benzineprijzen vorig jaar fors omlaag zijn gegaan. En wij beleggen voor een deel in olie en gas, en die gingen omlaag. Dit jaar zitten we op +14%. Maar ja, aan de andere kant gaan de verplichtingen nog wat harder omhoog. Vraag 11 Ik maak u een compliment over de communicatie en de informatie die naar ons toekomt. Dat wordt ten zeerste op prijs gesteld. Antw. Gerald Santing: waarvan akte, met dank aan het pensioenbureau. 4

8 STRATEGEON Investment Consultancy B.V. Beleggen voor een pensioenfonds Deelnemersvergadering Stichting Pensioenfonds Xerox Paul van Aalst 22 en 24 november 2016

9 Agenda I. Zijn beleggingen belangrijk voor het fonds? II. Hoe komt de beleggingsmix tot stand? III. Uitvoering van beleggingen IV. Vrije keuze in beleggen V. Vergelijking met andere pensioenfondsen STRATEGEON 2

10 I. Zijn beleggingen belangrijk voor het fonds? Waarom belegt een pensioenfonds? toezegging pensioen toeslag ambitie Voorbeeld: nu over 40 jaar obligaties pensioenfonds de beleggingen moeten er wel voor zorgen dat die 100 groeit naar 181! Vuistregels: van het pensioen is 30% is afkomstig uit de premie en 70% uit beleggingsopbrengsten indien het geld op een spaarrekening wordt gezet, kunnen de beloofde pensioenen zeker niet worden uitgekeerd (laat staan dat er ooit wordt geïndexeerd) STRATEGEON 3

11 II. Hoe komt de beleggingsmix tot stand? Veel mogelijke beleggingen: obligaties aandelen leningen hypotheken huizen goud valuta Voorbeeld: spaarbankboekje 0% soms -1% soms +3% obligaties 1% soms -10% soms +12% aandelen 5% soms -25% soms +45% niet alle eieren in 1 mandje! STRATEGEON 4

12 II. Hoe komt de beleggingsmix tot stand? Verplichtingenmodule Economische tijdreeksen Beleggingsbeleid Premiebeleid Indexatiebeleid Pensioenregeling Solvabiliteit Premie Indexatie Inhoud van de regeling wordt bepaald door sociale partners Afweging tussen beleidsdekkingsgraad op peil houden en de mogelijkheden om te indexeren bij een acceptabele premie STRATEGEON 5

13 II. Hoe komt de beleggingsmix tot stand? Recent: nieuw onderzoek vanuit blanco blad / schone lei stap-voor-stap opgebouwd Uitkomst: kleine aanpassingen in het beleggingsbeleid voor SPX Beleggingsmix SPX (hoofdcategorieën) 10% 10% 25% 55% Vastrentende waarden Aandelen Onroerend goed Grondstoffen STRATEGEON 6

14 III. Uitvoering van beleggingen Het bestuur bepaalt het beleggingsbeleid Maar het bestuur (en de beleggingscommissie) beleggen niet zelf! De beleggingen zijn uitbesteed aan professionele partijen: BlackRock (totale beleggingen: USD 4500 miljard) State Street (totale beleggingen: USD 2300 miljard) ter vergelijking Robeco 275 miljard, Aegon 350 miljard Deze professionele partijen: zijn geselecteerd door bestuur / beleggingscommissie met advies van externe partij mogen niet hun eigen gang gaan maar werken binnen een duidelijk afgebakend gebied / set van afspraken die SPX opstelt en die de beleggingscommissie in de gaten houdt STRATEGEON 7

15 IV. Vrije keuze in beleggen Is het pensioenfonds vrij om te kiezen hoe het belegt? Nee, er zijn beperkingen door toezichthouder De Nederlandsche Bank opgelegd dat bij een reservetekort (dekkingsgraad van SPX < 114%) het pensioenfonds niet méér risico in het beleggingsbeleid mag gaan nemen. Bij invoering van nieuwe wetgeving voor pensioenfondsen in 2015 (nieuwe financieel toetsingskader) is een verhoging van het risico eenmalig toegestaan zolang beleidsdekkingsgraad SPX > 104%; SPX heeft deze eenmalige verhoging (nog) niet kunnen gebruiken. Een verlaging van het risicoprofiel is wel mogelijk, maar dit betekent een grotere kans dat de ambities van SPX op langere termijn niet worden behaald. STRATEGEON 8

16 V. Vergelijking met andere pensioenfondsen Hoe doet SPX het in vergelijking met andere pensioenfondsen? Beleggingskosten: gemiddeld in Nederland 0,47% SPX 0,35% Rendement: sterk afhankelijk van beleggingsmix en die beleggingsmix is afhankelijk van de pensioenverplichtingen! alle beleggingen 7,5% rendement per jaar sinds 2010 meetlat 7,7% per jaar sinds 2010 (meetlat is zonder kosten) STRATEGEON 9

17 Stichting Pensioenfonds Xerox Workshop pensioen 22 en 24 november Willis Towers Watson. All rights reserved.

18 Agenda Beleid Algemeen: wat bepaalt de ontwikkelingen van een pensioenfonds? Premie Kosten Beleggingen Toeslagen Kortingen Meest belangrijke elementen voor pensioenfondsen Historie Toekomstige ontwikkelingen 2016 Willis Towers Watson. All rights reserved. Proprietary and Confidential. For Willis Towers Watson and Willis Towers Watson client use only. 2

19 Wat bepaalt de ontwikkelingen van een pensioenfonds? Voorbeeld als de dekkingsgraad 112% wordt Vermogen Verplichtingen 1-1 premie uitkering kosten rendement premie uitkering rente toeslag Dekkingsgraad 112% 116% 2016 Willis Towers Watson. All rights reserved. Proprietary and Confidential. For Willis Towers Watson and Willis Towers Watson client use only. 3

20 Premie Doorsneepremie van 30% pensioengrondslag Vastgesteld op basis van wettelijke normen Gezien de verhouding tussen de premie en de pensioenverplichtingen is de invloed van het premiebeleid niet groot op de ontwikkeling van de dekkingsgraad 2016 Willis Towers Watson. All rights reserved. Proprietary and Confidential. For Willis Towers Watson and Willis Towers Watson client use only. 4

21 ABP Xerox True Blue Kosten Ten opzichte van alle Nederlandse pensioenfondsen Gemiddelde kosten uitgedrukt in deelnemers en gepensioneerden groter pensioenfonds gemiddelde kleiner 2016 Willis Towers Watson. All rights reserved. Proprietary and Confidential. For Willis Towers Watson and Willis Towers Watson client use only. 5

22 Kosten Ten opzichte van vergelijkbare ondernemingspensioenfondsen 600 Gemiddelde kosten uitgedrukt in deelnemers en gepensioneerden Xerox groter pensioenfonds gemiddelde kleiner 2016 Willis Towers Watson. All rights reserved. Proprietary and Confidential. For Willis Towers Watson and Willis Towers Watson client use only. 6

23 Beleggingen Beleid Pensioenfonds stelt na overleg met sociale partners de mate van risico vast; er wordt een strategische beleggingsmix vastgesteld met behulp van ALM-studie % belegd in vastrentende waarden 45% belegd in aandelen, onroerend goed en commodities Rente-afdekking circa 60% Beleggingsbeleid is minder risicovol ten opzichte van andere pensioenfondsen in Nederland Een pensioenfonds met een tekort mag het risicobudget niet vergroten 2016 Willis Towers Watson. All rights reserved. Proprietary and Confidential. For Willis Towers Watson and Willis Towers Watson client use only. 7

24 Procentuele verdeling Beleggingen Vereist eigen vermogen is een maat voor de risicohouding 12% Vereist eigen vermogen 10% 8% Xerox 6% 4% 2% 0% 4% 6% 8% 10% 12% 14% 16% 18% 20% 22% 24% 26% 28% 30% 2016 Willis Towers Watson. All rights reserved. Proprietary and Confidential. For Willis Towers Watson and Willis Towers Watson client use only. 8

25 Toeslagen en kortingen Toeslagbeleid op basis van wettelijke normen Gedeeltelijke toeslag vanaf dekkingsgraad 110% Volledige toeslag vanaf dekkingsgraad 125% Kortingbeleid op basis van wettelijke normen In situatie van tekort moet een herstelplan worden gemaakt waarin moet worden aangetoond dat het pensioenfonds binnen 10 jaar beschikt over vereist eigen vermogen Het pensioenfonds mag maximaal 5 jaar (vanaf 2015) een beleidsdekkingsgraad hebben dat lager is dan minimaal vereist eigen vermogen (van circa 104%) Als daar niet aan wordt voldaan moet het pensioenfonds korten 2016 Willis Towers Watson. All rights reserved. Proprietary and Confidential. For Willis Towers Watson and Willis Towers Watson client use only. 9

26 Meest belangrijke elementen voor pensioenfondsen Rente Bij een hogere rente zijn de pensioenverplichtingen lager Bij een lagere rente zijn de pensioenverplichtingen hoger Levensverwachting Deelnemers en gepensioneerden worden steeds ouder steeds meer pensioenverplichtingen Vanaf 2010 zijn de pensioenverplichtingen door bijstelling levensverwachtingen met meer dan 10% toegenomen 2016 Willis Towers Watson. All rights reserved. Proprietary and Confidential. For Willis Towers Watson and Willis Towers Watson client use only. 10

27 Ontwikkeling dekkingsgraad 2008 Vermogen Vermogen Verplichtingen Verplichtingen Ontwikkeling Begin 2008 Rendement Eind 2008 Vermogen Aandelen (35%) 47 -/- 40% 28 Obligaties (65%) 88 15% Totaal vermogen Verplichtingen % 130 Dekkingsgraad: 135% Begin 2008 Eind 2008 Dekkingsgraad: 100% 2016 Willis Towers Watson. All rights reserved. Proprietary and Confidential. For Willis Towers Watson and Willis Towers Watson client use only. 11

28 Toekomstige ontwikkelingen Huidige dekkingsgraad circa 94% Pensioenverplichtingen worden berekend m.b.v. meest recente levensverwachting Jaarlijks moet een herstelplan worden gemaakt Bij rentestijging dan wel rentedaling neemt de dekkingsgraad toe dan wel af In 2020 is een dekkingsgraad van 104% nodig om korting te voorkomen Er loopt een politieke discussie over toekomst pensioenstelsel 2016 Willis Towers Watson. All rights reserved. Proprietary and Confidential. For Willis Towers Watson and Willis Towers Watson client use only. 12

29 Contacts Edwin Schokker / edwin.schokker@willistowerswatson.com linkedin.com/company/willis-towers-watson 2016 Willis Towers Watson. All rights reserved. Proprietary and Confidential. For Willis Towers Watson and Willis Towers Watson client use only. 13