Visie op beroepsonderwijs

Transcriptie

1 Visie op beroepsonderwijs Een model voor geïntegreerd onderwijs en gepersonaliseerd leren 1

2 ALGEMENE INFORMATIE Document Visie op beroepsonderwijs, een model voor geïntegreerd onderwijs en gepersonaliseerd leren. Auteur Cor Laming Fotografie Bas Wilders Druk Versie 1.0, Juni 2017 Note Dit document is geschreven in de mannelijke vorm maar dat is slechts om de leesbaarheid te dienen LOOV Onderwijsontwikeling Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag vermenigvuldigd worden en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of welke wijze dan ook zonder voorafgaande toestemming van LOOV. 2

3 Inleiding Dit document gaat over visie op onderwijs. Over beroepseigen leren en de vertaling daarvan in een onderwijsmodel. In deze visie wordt uitgegaan van geïntegreerd onderwijs en gepersonaliseerd leren. Met geïntegreerd onderwijs wordt aansluiting gevonden bij het handelen in de beroepspraktijk waar kennis en vaardigheden afhankelijk van de beroepscontext integraal worden toegepast. Met gepersonaliseerd leren wordt aansluiting gevonden bij de dynamiek van de huidige samenleving waarin gevraagd wordt als persoon te anticiperen op steeds wisselende situaties en omstandigheden. De OESO heeft berekend dat binnen 20 jaar ongeveer de helft van de beroepen verdwijnt. Dit als gevolg van de robotisering van de samenleving. Welke beroepen ervoor in de plaats komen, is nog niet duidelijk. Sommige kennis die aan het begin van een opleiding geleerd wordt, kan op het einde ervan niet getoetst worden omdat deze dan al achterhaald is. Het merendeel van de afgestudeerden gaat later iets anders doen dan waar ze voor geleerd hebben. Kortom, het diploma als een vaste waarde voor duurzaam vakmanschap staat onder druk. Het onderwijs moet zich aanpassen aan de dynamiek van de huidige samenleving. En dat gaat verder dan het gebruik van eigentijdse hardware en slimme software. Waar eerst de kennis en vaardigheden van een beroep als vaste waarden centraal stonden in een opleiding zal nu de focus verlegd moeten worden naar het succesvol kunnen anticiperen op wisselende situaties en omstandigheden die eigen zijn aan een dynamische samenleving (learning agility)¹. Dat kan niet zonder samenwerking met het bedrijfsleven en/of maatschappelijke instituties. Zij bieden de context voor het leren. De traditionele vakken als bouwstenen van een opleiding maken plaats voor beroepssituaties als levensechte referentiekaders. Beroepssituaties waarin studenten gevraagd wordt te anticiperen en te reflecteren. Eerst reproductief, daarna productief en uiteindelijk op zelfsturend niveau. De opdracht aan het beroepsonderwijs van nu gaat niet alleen over de uitvoering van het leeraanbod maar evenzeer over het leren zelf, over het inzichtelijk maken van leergedrag en het begeleiden bij leerontwikkeling. Docenten moeten zich daarom niet alleen de kunst van het onderwijzen (didactiek) eigen maken maar ook de kunst van het leren (mathetiek). Voor studenten is het belangrijk dat zij gestimuleerd en gefaciliteerd worden stuurmanskunst te ontwikkelen met betrekking tot hun eigen leerproces. Onderzoek van Meijers, Kuijper & Bakker (2006) heeft laten zien dat studenten pas in staat zijn te reflecteren over hun schoolloopbaan en die vervolgens actief kunnen sturen, als de leeromgeving praktijk gestuurd is, dialogisch is en keuzemogelijkheden biedt². Praktijkgestuurd: Beroepsrelevante problemen moeten centraal staan, terwijl de theorie just in time en just enough wordt aangeleverd. Dat betekent dat het curriculum niet wordt samengesteld op basis van vakken maar op basis van integrale beroepssituaties waarin een beroepsvraag of beroepsprobleem beschreven wordt³. Dialogisch: Studenten moeten de kans krijgen om met door hen vertrouwde docenten / praktijkopleiders te spreken over de persoonlijke zin en betekenis van hun ervaringen in het omgaan met beroepsechte problemen. Keuzemogelijkheden: Het opdoen van en reflecteren op praktijkervaringen moet leiden tot concrete invloed op het eigen leerproces en de eigen studieloopbaan. Periodieke leer- en loopbaangesprekken waarin het (leren) maken van keuzes (LOB)⁴ centraal staat, helpen daarbij. Deze drie elementen vormen het kader voor een krachtige leeromgeving waarbinnen het onderwijs vorm en inhoud krijgt vanuit een onderwijsmodel dat dienend is aan aan het leerproces van iedere student afzonderlijk. ¹ Boertien, Vergouwen, Overduin (2003) Learning agility ² Meijers, F., Kuijpers, M. en Bakker, J. (2006) Over leerloopbanen en loopbaanleren in het (v)mbo ³ Hoogveld, H., A. Janssen-Noordam en J. Van Merrienboer (2017) Innovatief onderwijs ontwerpen ⁴ Kuijpers, M. (2017) 5 Succesfactoren voor LOB in het MBO 3

4 Learning agility is knowing what to do when you do'nt know what to do. Cashman,

5 Visie op beroepsonderwijs In het huidige beroepsonderwijs wordt de lerende beschouwd als iemand die in staat is actief kennis en inzicht te genereren in interactie met zijn omgeving. Gesteld wordt dat iemand leert door op eigen ervaringen te reflecteren (interne dialoog), deze te bespreken (externe dialoog) en op basis daarvan zijn gedrag aanpast⁵. De rol van de student is daarmee veranderd van een consumptieve naar een ondernemende student die anticipeert op omstandigheden en daarvan wil leren. Van value naar values De behoefte aan ondernemende studenten komt voort uit een maatschappelijk veranderingsproces waarin de betekenis van een diploma als een vaste en vertrouwde waarde voor duurzaam vakmanschap evolueert naar meer generieke waarden die staan voor het adequaat kunnen anticiperen op steeds wisselende situaties en omstandigheden. Van value naar values. Dat betekent dat het in het onderwijs van nu niet alleen moet gaan om het leren maken van producten of het leveren van diensten, maar ook om het kunnen anticiperen op beroepssituaties en/of maatschappelijke situaties. Situaties waarin naast vakmanschap, ook gevraagd wordt samen te werken, creatief te zijn, kritisch te zijn, goed te communiceren en verantwoordelijkheid te nemen voor de fysieke en sociale omgeving. De vraag is nu wat deze visie op onderwijs, waarin de student een ondernemende rol wordt toebedeeld, betekent voor het onderwijsmodel waarmee gewerkt wordt. Immers, een visie is mooi maar krijgt pas werkelijkheidswaarde als deze vertaald is in een operationeel model. Eén ding is wel duidelijk. Onderwijs als doorgeefluik van kennis en vaardigheden doet geen recht aan de ondernemende rol van studenten en ook niet aan de dynamiek van de huidige samenleving. Procesmatig handelen Traditioneel worden curricula samengesteld op basis van vakken of modulen die gestapeld worden in beschikbare onderwijstijd. Een soort blokkendoos waarin een onderwijsprogramma zichtbaar wordt. Als een student alle vakken of modulen met een voldoende heeft afgesloten, ligt er een diploma in het verschiet. Duidelijk is dan wat iemand heeft gepresteerd, niet duidelijk is of iemand ook heeft leren leren en daardoor adequaat kan anticiperen op situaties en omstandigheden. Of, anders gezegd, of iemand in staat is procesmatig te handelen. Carl R. Rogers ( ) formuleerde het als volgt: The only man who is educated is the man who has learned how to adapt and change; the man who has realized that no knowledge is secure, that only the process of seeking knowledge gives a basis for security. Changingness, a reliance on process rather than upon static knowledge, is the only thing that makes any sense as a goal for education in the modern world. Procesmatig handelen is anticiperen op een situatie vanuit het besef dat heden, verleden en toekomst met elkaar samenhangen. Procesmatig handelen doet een appel aan zelfsturing, het ultieme doel voor ondernemende studenten. Zij moeten stuurmanskunst ontwikkelen om eigen, weloverwogen keuzes te maken, voor nu en later. Dat vraagt om een cyclische uitvoering van het onderwijsleerproces waarin actie, reflectie en zelfregulatie terugkerende elementen zijn. De blokkendoos wordt ingeruild voor een cyclisch model. De zogenaamde leercyclus. ⁵ Den Boer, P. Intreerede lector keuzeprocessen ROC West-Brabant, maart

6 Leercyclus⁶ De leercyclus is een kwaliteitscyclus soortgelijk als de PDCA-cyclus, gericht op continue verbetering van het proces en het product. In de leercyclus betreft dat de kwaliteit van het leerproces en de leerresultaten als bouwstenen van leerontwikkeling. De hier gepresenteerde leercyclus is samengesteld uit de volgende vier fasen: 1. Plannen 2. Uitvoeren 3. Reflecteren 4. Verder-leren Plannen: Je bereidt voor wat je gaat leren Uitvoeren: Je onderneemt leeractiviteiten Verder leren: Je bespreekt je leerontwikkeling Reflecteren: Je kijkt terug op je leerproces Iedere leerperiode van plusminus tien weken doorloopt de student een onderwijsleerproces volgens de vier fasen van deze leercyclus. Hij leert zo zijn leerproces faseren en sturen door leeractiviteiten te plannen, uit te voeren en erover te reflecteren in perspectief van de gewenste leerontwikkeling. Georganiseerde samenwerking De leercyclus zorgt ervoor dat de taken en verantwoordelijkheden van alle actoren die betrokken zijn bij het onderwijsleerproces, in een georganiseerde samenwerking geborgd worden. Dat zijn de docent-expert, de mentor, de BPV-begeleider, de praktijkopleider en uiteraard ook de student zelf. Zij allen acteren volgens de fasenstructuur van de leercyclus. Door deze georganiseerde samenwerking krijgt de leercyclus een vliegwielfunctie met als gevolg dat het onderwijsleerproces samenhang, dynamiek en sturing krijgt. Dit resulteert in een beheerst onderwijsleerproces waardoor het leerproces, de leerresultaten en de leerontwikkeling van iedere student afzonderlijk, systematisch gemonitord kunnen worden en geregistreerd in een persoonlijk leerdossier. Het persoonlijk leerdossier als bewijs van een persoonlijke leerontwikkeling en het resultaat van gepersonaliseerd leren. ⁶ Laming, C. (2017) Handboek beroepsgericht leren 6

7 Onderwijsmodel Een onderwijsmodel is het organisatiemodel van een onderwijsvisie. Het is een vereenvoudigde weergave van de werkelijkheid om richting te geven aan het handelen van docenten en studenten. Centraal in dit onderwijsmodel staat de leercyclus waarmee de taken en verantwoordelijkheden van actoren geborgd worden en ook hun onderlinge communicatie. Deze communicatie moet er onder andere toe leiden dat niet alleen tegen maar vooral met studenten gesproken wordt over het maken van eigen keuzes in hun leerproces en hun leerontwikkeling. Het is dus ook een communicatiemodel, gericht op de leerontwikkeling van de lerende. In het onderstaande plaatje is dit model schematisch weergegeven. Het heeft een opbouw in leerperioden waarbij de leercyclus iedere keer weer de spil van het onderwijsleerproces vormt. De vier fasen van de leercyclus corresponderen met vier mappen van het leerdossier waarin productresultaten en procesresultaten verzameld worden. Het stappenplan 'leren en waarderen' laat zien hoe het leerproces onderwijskundig verloopt met als resultaat een leeradvies dat medebepalend is voor het leeraanbod in de volgende leerperiode. Het curriculum wordt niet langer samengesteld op basis van vakken maar op basis van beroepssituaties die de context vormen voor integrale beroepsopdrachten (IBO s) en flankerende kennis- en vaardigheidslessen. Het heeft een opbouw vanuit de context van het handelen: van taakgericht naar procesgericht naar resultaatgericht handelen als ultieme vorm van zelfsturend handelen Hierbij wordt uitgegaan van een contextrijke leeromgeving door taal en rekenen en ook de 21e eeuwse vaardigheden zoveel als mogelijk te integreren in integrale beroepsopdrachten. Daarnaast zijn er separate kennis en vaardigheidslessen in het curriculum opgenomen in de vorm van lintlessen ( taal, rekenen, burgerschap). Deze hebben geen periodeplanning maar een jaarplanning. Geïntegreerd onderwijs en gepersonaliseerd leren Beroepsonderwijs TAAKGERICHT HANDELEN PROCESGERICHT HANDELEN RESULTAATGERICHT HANDELEN LEERPERIODE 1 LEERPERIODE 2 Etc. De leercyclus Het leerdossier Geintegreerd: Taal - rekenen - 21 e eeuwse vaardigheden - LOB (PLAN) (DO) Je bereidt voor Je onderneemt wat je gaat leeractiviteiten leren (ACT) (CHECK) Je bespreekt je Je kijkt terug op leer ontwikkeling je leerproces Het stappenplan: leren en waarderen Feedback Persoonlijk leerplan Zelfevaluatie Ontwikkelingsgerichte Integrale beoordeling beroeps opdracht Ondersteunende (Cijfer)beoordeling kennis en vaardigheden Terugblik leerproces + Persoonlijk leerplan + Afspraken volgende leerperiode Leergesprek + Leerresultaten + Terugblik leerproces Persoonlijk leeradvies Persoonlijk leerplan 2.0 Algemeen vormend onderwijs LINTLESSEN: TAAL - REKENEN - BURGERSCHAP De student leert volgens de leercyclus en reflecteert op zijn leerervaringen en -resultaten in perspectief van de gewenste ontwikkeling De mentor voert leergesprekken en coacht studenten bij hun leer- en loopbaanontwikkeling De docent begeleidt bij leeractiviteiten en beoordeelt leerresultaten ontwikkelingsgericht. De praktijkopleider begeleidt bij het leren in de beroepspraktijk en beoordeelt leerresultaten ontwikkelingsgericht. 7

8 Leerontwikkeling De geplande en uitgevoerde leeractiviteiten worden iedere leerperiode geëvalueerd en besproken in een leergesprek. Dit leergesprek heeft de betekenis van een reflectiegesprek en wordt tijdens de derde leerfase van de leercyclus door de student voorbereid. De resultaten worden meegenomen in een persoonlijk leerplan van een student voor de volgende leerperiode. Periodieke leerervaringen worden zodoende medebepalend voor het leren op langere termijn. Tussen de verschillende leerperiodes wordt nu een positieve, opbouwende leerontwikkeling zichtbaar als referentiekader voor beoordeling en begeleiding. Cyclische reeks van leeractiviteiten⁷ Leerperiode 1 Leerperiode 2 Leerperiode 3 Leerperiode 4 En verder... Het onderwijsleeraanbod en de begeleiding van studenten bij het leren zijn de twee onderwerpen die het model in onderlinge samenhang ordent. In het volgende zullen deze nader toegelicht worden. Maar alles begint bij de eisen waaraan studenten moeten voldoen om voor een diploma in aanmerking te komen: de onderwijsleerdoelen van hun opleiding. ⁷ Laming, C. Activiteitenmethodiek voor agogische beroepen, Uitgeverij Intro, Baarn

9 Teaching and the imparting of knowledge make sense in an unchanging environment. This is why it has been an unquestioned function for centuries. But if there is one truth about modern man, it is, that he lives in an environment which is continually changing. The only man who is educated is the man who has learned how to learn; the man who has learned how to adapt and change; the man who has realized that no knowledge is secure, that only the process of seeking knowledge gives a basic for security. Changingness, a reliance on process rather than upon static knowledge, is the only thing that makes any sense as a goal for education in the modern world. Carl R. Rogers ( ) 9

10 Onderwijsleerdoelen Onderwijsleeropdrachten kunnen niet effectief ontwikkeld worden als niet duidelijk is welke leerdoelen zij dienen. En studenten kunnen niet adequaat leren en begeleid worden bij hun leerproces als zij niet weten wat de doelen zijn waaraan zij werken. Onderwijsleerdoelen moeten daarom in het leeraanbod een herkenbare plaats innemen. Van iedere leeractiviteit moet duidelijk zijn wat de onderliggende leerdoelen zijn. Onderwijsleerdoelen worden op de eerste plaats ontleend aan het kwalificatiedossier van een beroep. Een kwalificatiedossier is echter een maatschappelijk document waarin beroepseisen beschreven staan in termen van gewenst gedrag en gewenst resultaat. Het is echter geen onderwijsdocument waarin leerdoelen taxonomisch geordend zijn en onderwijs naar inhoud en niveau ontwikkeld en begeleid kan worden. De kerntaken en werkprocessen van een opleiding moeten daarom vertaald worden in een taxonomische ordening van leerdoelen. Doorgaans worden er drie soorten leerdoelen onderscheiden: leerdoelen die beschrijven wat iemand moet weten (kennis), leerdoelen waarin beschreven staat wat iemand moet kunnen uitvoeren (vaardigheid) en leerdoelen waarin staat hoe iemand zich moet gedragen (beroepshouding). Een populaire vertaling hiervan is: hoofd, handen hart. Van de huidige beroepsbeoefenaar wordt echter meer verwacht. Hij moet niet alleen vakbekwaam zijn maar hij moet ook op zijn handelen kunnen reflecteren en zijn handelen kunnen verantwoorden. Hij moet goed kunnen communiceren met klanten, collega s, opdrachtgevers en leidinggevenden. Ook moet hij in onvoorziene omstandigheden adequaat kunnen handelen en hij moet erop gericht zijn, zich continue te verbeteren. Daarmee transformeren de begrippen kennis, vaardigheid en beroepshouding naar de volgende drie categorieën van integraal beroepsmatig handelen. 1. Doelgericht denken (cognitief-reflectief) 2. Resultaatgericht handelen (vakmatig-methodisch) 3. Helder communiceren (sociaal-communicatief) Door deze handelingscategorieën te combineren met drie bekwaamheidsniveaus, ontstaan er negen cellen van handelingsbekwaamheden die gezamenlijk vanuit een toenemend appel aan zelfstandigheid en verantwoordelijkheid, een taxonomische matrix vormen voor de kerntaken en werkprocessen van een beroep: de prestatiematrix beroepsbekwaam handelen. Alle werkprocessen van een opleiding kunnen nu vertaald worden met behulp van de prestatiematrix in samenhangende onderwijsleerdoelen. Wat voor kerntaken en werkprocessen geldt, geldt ook voor taken en functies op school of in het bedrijfsleven. Prestatiematrix beroepsbekwaam handelen Doelgericht denken Resultaatgericht handelen Helder communiceren Wat moet ik weten, begrijpen? Wat moet ik kunnen als basisvaardigheid? Hoe moet ik me gedragen? Wat moet ik kunnen bedenken, beredeneren? Wat moet ik planmatig kunnen uitvoeren? Hoe moet ik samenwerken of omgaan met anderen? Wat moet ik kunnen doen om te verbeteren? Wat moet ik (procesmatig) in de beroepspraktijk kunnen uitvoeren? Hoe moet ik me kunnen verantwoorden? 10

11 Prestatiematrix: samenvatting op inhoud Doelgericht denken Wat moet ik weten, begrijpen? Kennisreproductieve vaardigheden: reproduceren van domein specifieke feitelijke en begrips matige kennis. Feitelijke kennis: het herkennen en zich herinneren van concrete feiten door deze te benoemen of op te schrijven. Begripsmatige kennis: inzicht hebben en samenhang zien tussen onderwerpen en begrippen door deze te beschrijven of te verklaren. Wat moet ik kunnen bedenken, beredeneren? Cognitieve vaardigheden: bedenken van oplossingen voor problemen op basis van intellectuele processen zoals: iets ontwikkelen, ontwerpen, plannen, beredeneren, afleiden, analyseren, beslissen, berekenen, bekritiseren, beoordelen, bewijzen, concluderen, generaliseren, interpreteren, relativeren, evalueren etc. Wat moet ik kunnen doen om te verbeteren? Meta-cognitieve vaardigheden: reflecteren op het eigen (cognitieve handelen): zelfreflectie en zelfregulatie met betrekking tot het eigen functioneren. Eigen sterke en minder sterke punten kunnen benoemen en toelichten. Leren en verbeteren. Zelfregulatie: het vermogen om acties, emoties en gedachten te sturen. Creatief, associatief denken. Ontwikkelen of vernieuwen. Helder communiceren Hoe moet ik me gedragen? Attitudinale vaardigheden: beroepshouding, attitude, etiquette, maatschappelijk besef. Reageren op dingen, situaties of personen. Gedrag zonder de expliciete wens om te beïnvloeden. Je houden aan afspraken, richtlijnen, wet- en regelgeving, procedures of beroeps codes. Klantgericht zijn. Streven naar kwaliteit. Gedrevenheid en ambitie tonen. Je professioneel opstellen, presenteren. Hoe moet ik samen werken of omgaan met anderen? Interactieve vaardigheden: adequaat en normbewust communiceren met collega s, leidinggevenden en klanten/cliënten. Respectvol omgaan en samenwerken met anderen. Gedrag met de wens om te beïnvloeden. (Bege)leiding geven en/of ontvangen, functioneren in een team, in een organisatie. Relaties opbouwen en onderhouden. Hoe moet ik me kunnen verantwoorden? Ethische vaardigheden: reflectie op de moraal, wat is goed en wat is verkeerd in termen van beroepsmatig verantwoord handelen. Rekenschap geven over het eigen handelen. Uit kunnen leggen dat je gewerkt hebt volgens de regels, dat je afspraken gerespecteerd hebt. Verantwoordelijkheid nemen. Integer handelen. Resultaatgericht handelen Wat moet ik kunnen? Vaktechnische vaardigheden: (basis)vaardigheden die trainbaar zijn zoals het gebruik van softwareprogramma s en het kunnen omgaan met machines, apparatuur, gereedschappen en hulpmiddelen. Op sociaal-communicatief gebied: observatietechnieken, gesprekstechnieken of presentatietechnieken. Wat moet ik planmatig kunnen uitvoeren? Methodische vaardigheden: beroepsmatig handelen op basis van een plan, systeem of (organisatie)structuur. Handelen volgens protocol, methodiek of wat gangbaar is. Productief handelen, het nemen van initiatieven in standaard situaties, de dagelijkse gang van zaken. Wat moet ik (procesmatig) kunnen uitvoeren in de beroepspraktijk? Procesmatige vaardigheden: het adequaat uitvoeren van een taak in de beroepspraktijk. Handelen in de context van een beroepssituatie.adequaat anticiperen op omstandigheden. Proactief handelen. Keuzes maken vanuit dilemma s. Kwaliteit leveren ook in onvoorziene omstandigheden of slecht gestructureerde situaties. 11

12 Niet het rode potlood maar de groene groeistimulus... 12

13 Matching opleidingseisen en bedrijfsfuncties Scholen werken met opleidingsleerdoelen en bedrijven met functiebeschrijvingen. In het eerste geval staat beschreven aan welke eisen een student moet voldoen om in aanmerking te komen voor een diploma. In een functiebeschrijving staan de eisen waaraan iemand moet voldoen in zijn dagelijkse werkzaamheden. In beide gevallen gaat het om eisen op het gebied van kennis en vaardigheden. Echter, beroepsopleidingen staan beschreven in een kwalificatiedossier en de beschrijving van functies wordt per bedrijf verschillend ingevuld. Toch is het van groot belang dat opleidingseisen en functiebeschrijvingen met elkaar gematcht kunnen worden. Immers, alleen dan kan het onderwijs en het regionale bedrijfsleven tot uitwisseling komen en kunnen in opleidingsverband de juiste beroepscontexten geformuleerd worden. Een probleem is echter dat de taal van het bedrijfsleven niet altijd matcht met de taal van het onderwijs. En ondanks het feit dat de kwalificatiedossiers documenten zijn waarin de beroepspraktijk zich presenteert aan het onderwijs, is de realiteit van iedere bedrijf afzonderlijk toch weer anders. Samenwerking met het regionale bedrijfsleven begint derhalve met het gelijkzetten van de klok. Ofwel het matchen van bedrijfsfuncties met opleidingseisen zodat vraag en aanbod heel precies op elkaar afgestemd kan worden. Prestatiematrix⁸ Met behulp van de prestatiematrix kan er een vergelijk gemaakt worden tussen de inhoud van een functie en de inhoud van een opleiding. Om dit nog wat fijnmaziger te doen zijn de negen cellen uit de matrix verder gespecificeerd in competenties naar voorbeeld van de shl-competenties (Saville Holdsworth Limited), zoals die in het kwalificatiedossier van een mbo-opleiding genoemd worden. Deze laatste hebben een kleine bewerking ondergaan. Toegevoegd is bijvoorbeeld het reproduceren van kennis omdat dit ook een belangrijke vaardigheid is. Ook zijn vaardigheden als zelfregulatie en zelfreflectie opgenomen evenals vaktechnisch handelen als basisvaardigheid en vakkundig werken volgens plan, procedure of wet- en regelgeving. In het volgende schema is een en ander inzichtelijk gemaakt. Het vertalen van een bedrijfsfuncties in onderliggende kennis en vaardigheden op basis van de prestatiematrix kan gedaan worden op basis van het functieprofiel dat door het betreffende bedrijf is opgesteld of in interviewvorm. In de praktijk blijkt dat een combinatie van beide tot goed resultaat leidt. Het volgende schema is voor het inhoudelijk kunnen uitschrijven van onderwijsleerdoelen en functie-eisen verder uitgewerkt in een Excel-document. Hierdoor ontstaat een vergelijkbaar overzicht van overeenkomsten en verschillen in functie-eisen en opleidingseisen. Laming, C. 'Van vakmatig onderwijs naar competentiegericht onderwijs', Celbe Consultancy, Rosmalen 2004 ⁸ 13

14 Prestatiematrix matching bedrijfsfuncties en opleidingen Doelgericht denken Wat moet ik weten, begrijpen? Competenties Reproduceren van feitelijke / begripsmatige kennis Functie-eisen bedrijf Wat moet ik kunnen bedenken, beredeneren? Onderzoeken, informatie achterhalen Analyseren, oplossingen bedenken Plannen en organiseren Formuleren en rapporteren Beoordelen en registreren, evalueren Beslissen en activiteiten initieren Wat moet ik kunnen doen om te verbeteren? Reflecteren, leren Creëren en innoveren Hoe moet ik me gedragen? Helder communiceren Je professioneel opstellen, presenteren Je houden aan afspraken, procedures, regels etc Streven naar kwaliteit, veiligheid en duurzaamheid Klantgericht zijn Gedrevenheid en ambitie tonen, ondernemend zijn Hoe moet ik samen werken of omgaan met anderen? Functioneren in een team oforganisatie Respectvol omgaan en samenwerken (bege)leiding geven of ontvangen Netwerken / Relaties opbouwen en onderhouden Hoe moet ik me kunnen verantwoorden? Ethisch en integer handelen Resultaatgericht handelen Wat moet ik kunnen? Vaktechnisch / instrumenteel-technisch handelen Wat moet ik planmatig kunnen uitvoeren? Vakkundig handelen volgens plan, methode etc. Wat moet ik (procesmatig) kunnen uitvoeren in de beroepspraktijk? Met druk en tegenslag kunnen omgaan Omgaan met verandering en aanpassen Zelfregulerend, resultaatgericht handelen 14

15 Prestatiematrix matching bedrijfsfuncties en opleidingen Opleidingseisen: Kerntaak Werkproces Onderwijsleerdoel 15

16 Stip aan de horizon Bedrijfsfuncties worden met behulp van de prestatiematrix gematcht met relevante opleidingen. Het resultaat geeft inzicht in hoe functies en opleidingen op elkaar aansluiten en waar ze zich onderscheiden. Door deze overeenkomsten en verschillen in beeld te brengen kun je opleidingen ontwikkelen waarin rekening wordt gehouden met deze verschillen en overeenkomsten. Bijvoorbeeld door beroepsopdrachten te ontwikkelen op basis van bedrijfsspecifieke beroepssituaties of keuzedelen gebaseerd op specifieke bedrijfswensen. Het is echter geen kwestie van u vraagt wij draaien. Het is een gezamenlijke zoektocht naar mogelijkheden, naar overeenkomsten en naar verschillen. De stip aan de horizon is een opleidingsaanbod dat afgestemd is op het regionale bedrijfsleven dat toegankelijk is voor medewerkers van de betreffende bedrijven die zich willen kwalificeren, voor studenten van het ROC en voor mensen die instromen via de uitzendbureaus. Verschillende belangen komen hier samen. Het belang van de werknemer/ student die zich wil kwalificeren en daardoor aantrekkelijk wordt voor de arbeidsmarkt. Het belang voor de bedrijven om betrokken, verantwoordelijke en meedenkende werknemers te krijgen en het belang voor het ROC om opleidingen te verzorgen die ertoe doen. Maar alles begint bij het uitwisselen van kennis en inzicht, van de matching tussen bedrijfsfuncties en opleidingseisen. Het leeraanbod De ingevulde prestatiematrices en de matching tussen de opleidingen en de bedrijfsfuncties vormen de brondocumenten voor het maken van passend onderwijs. Het curriculum wordt niet langer samengesteld op basis van vakken maar op basis van beroepssituaties die passen bij de kerntaken en werkprocessen van een opleiding en de context vormen voor integrale beroepsopdrachten (IBO s). Integrale beroepsopdrachten Integrale beroepsopdrachten zijn gebaseerd op een reële of realistische beroepssituatie en doen een appel aan integrale leerdoelen (prestatiematrix). Dat wil zeggen cognitief-reflectieve leerdoelen, vakmatig-methodische leerdoelen en sociaal-communicatieve leerdoelen. Integrale beroepsopdrachten worden ondersteund met flankerende kennis- en vaardigheidslessen die volgens de principes just in time en just enough samengesteld worden. Samen vormen zij de rode draad van het curriculum. Integrale beroepsopdrachten bestaan uit een sequentie van deelopdrachten die studenten een opbouwende en samenhangende leerervaring bieden. Integrale beroepsopdrachten worden actief geformuleerd en moeten uitnodigen tot nadenken en tot zelfreflectie. Wat ging goed, wat kan beter? Wat is interessant? In de beoordeling van integrale beroepsopdrachten is het belangrijk dat niet het rode potlood wordt gehanteerd maar de groene groeistimulus wordt toegepast. De insteek is dus niet om accent te leggen op wat fout is maar om samen op zoek te gaan naar mogelijkheden van verbetering. Denken in mogelijkheden lijkt eenvoudig maar is het zeker niet. Het vraagt een geheel andere mindset van docenten. Het gaat om omdenken⁹, om het zien van kansen en mogelijkheden in plaats van beperkingen bij het begeleiden van studenten. Integrale beroepsopdrachten zijn gebaseerd op beroepssituaties in het hier en nu en zijn als zodanig ingebed in de maatschappelijke context. Een context waarin gevraagd wordt je blijvend te ontwikkelen en te anticiperen op situaties en omstandigheden. Het gaat dus in het leren niet alleen om beroepsgerichte leerdoelen maar ook om bekwaamheden op het gebied van loopbaanleren (LOB), de zogenaamde 21e eeuwse vaardigheden en over het principe van een-leven-lang-leren. Door deze AVO onderwerpen te integreren in integrale beroepsopdrachten wordt de beroepscontext rijker, de opdracht realistischer en het leren efficiënter. De onderwijsleerdoelen die hierbij benut kunnen worden staan in een AVO -prestatiematrix: de student participeert in een dynamische samenleving (zie hoofdstuk 2: onderwijsleerdoelen). Gunster, B. Omdenken uitgeverij Bruna, Utrecht 2013 ⁹ 16

17 Loopbaanoriëntatie en begeleiding (LOB) Loopbaanleren beoogt een student meer inzicht te geven in zijn eigen kwaliteiten, mogelijkheden en drijfveren op grond waarvan hij meer bewust eigen keuzes kan maken in relatie tot zijn loopbaan en zijn persoonlijk functioneren. Belangrijk is dat studenten leren, dat keuzes maken een proces is waar je soms goed uitkomt en soms minder goed en dat je daarvan kunt leren. LOB beoogt dus veel meer dan beroepenoriëntatie en beroepskeuzegesprekken. De vijf landelijk vastgestelde loopbaancompetenties¹⁰ geven inhoud aan wat verstaan wordt onder loopbaanleren. Dit zijn echter van oorsprong HRM-waarden en geen onderwijswaarden. Het is dus niet vreemd dat LOB vaak enkel geïnterpreteerd wordt vanuit het perspectief van beroepenoriëntatie en beroepskeuze. Om de gestelde ambitie in het onderwijs volledig waar te maken, bieden de 21e eeuwse vaardigheden completerende bekwaamheden. Volgens de onderwijsraad¹¹ kunnen de LOB-competenties gezien worden als een aspect van de 21e eeuwse vaardigheden. De 21e eeuwse vaardigheden Wat moeten jongeren leren om optimaal voorbereid te zijn op de samenleving van de 21e eeuw? De technologische ontwikkeling heeft de manier waarop we samen werken en leven enorm veranderd. Nieuwe functies en werkwijzen ontstaan en vragen om andere of nieuwe vaardigheden. We zijn ook mondialer geworden. Wat vroeger ver weg was, ligt nu binnen handbereik. De kwaliteiten om daar mee om te kunnen gaan, noemen we de 21e eeuwse vaardigheden. Er zijn verschillende modellen om deze vaardigheden vorm en inhoud te geven maar in de kern komt het neer op samenwerken, probleemoplossend vermogen, ICT-geletterdheid, creativiteit, kritisch denken, communiceren en sociale en culturele vaardigheden. (Zie rechter schema)¹² Een-leven-lang-ontwikkelen De naam zegt het al. Leren is iets wat niet stopt bij het behalen van een diploma. Steeds meer wordt een diploma gezien als de startmotor voor een carrière dat zich ontwikkelt afhankelijk van omstandigheden en groeiende of ontluikende interesses of bekwaamheden. Het gaat dus om het leren en ontwikkelen van jezelf in alle levensfasen c.q. om het transformeervermogen van mensen. De vaardigheden die daar voor nodig zijn, vallen samen met de LOB-competenties en de 21e -eeuwse vaardigheden. Samen vormen zij het DNA van eigentijds onderwijs en zullen, vertaald in onderwijsleerdoelen, integraal verweven moeten worden in het leeraanbod van een opleiding. Participeren in een dynamische samenleving Loopbaancompetenties (LOB) en 21e eeuwse vaardigheden hebben gemeen dat ze anticiperen op het zelfsturend vermogen van studenten in relatie tot hun loopbaan, hun persoonlijk functioneren en hun maatschappelijke participatie. Dat kan met behulp van de prestatiematrix vertaald worden in een algemeen vormende kerntaak te weten: de student participeert in een dynamische samenleving. Een opleiding bestaat dan uit één algemeen vormende kerntaak (AVO) en een of meerdere beroepsgerichte kerntaken. In het samenstellen van leeropdrachten kan van beide soorten leerdoelen gebruik gemaakt worden. Ieder afzonderlijk of gecombineerd. In de integrale beroepsopdrachten (IBO s) heeft het de voorkeur om beroepsgerichte leerdoelen te combineren met algemeen vormende leerdoelen. De opdracht wordt realistischer, de beroepscontext rijker en het leren wordt interessanter. Meijers, F Kuijpers, M. En Bakker, J (2006) Over leerloopbanen en loopbaanleren in het (v)mbo ¹⁰ Onderwijsraad Een eigentijds curriculum mei 2014 ¹¹ ¹² SLO Enschede de 21e eeuwse vaardigheden 17

18 Synergie Het mooie van samenwerking met de beroepspraktijk is dat alle partijen een eigen belang kunnen realiseren maar dat er ook synergie ontstaat omdat het effect van de samenwerking groter is dan de som van de afzonderlijke inspanningen en resultaten. Het gaat niet alleen om het leren voor een beroep, het gaat ook om het leren zelf, om persoonsvorming en persoonlijke ontwikkeling en om het zelfbewust kunnen acteren in nieuwe situaties en omstandigheden. Allemaal zaken die voorheen minder belangrijk waren voor bedrijven maar die nu omarmd worden omdat in zelfbewuste, zelfverantwoordelijke, kritische medewerkers de kiem ligt voor betrokken werknemers. Activerend begeleiden Als zelfsturing een belangrijk doel is voor studenten, dan is activerend begeleiden een belangrijk middel voor docenten. Het gaat erom dat studenten aangezet worden tot activiteit en uitgenodigd tot nadenken om te leren eigen keuzes te maken en vraagstukken professioneel op te lossen. Het ultieme onderwijskundige doel daarbij is zelfsturing. Zelfsturing appelleert aan zelfbepalend en zelfverantwoordelijk handelen¹³. Dat vraagt om inzicht in het eigen leergedrag. Feedback en feedforward zijn daarom belangrijke instrumenten bij activerend begeleiden. Onderzoek¹⁴ naar de communicatie tussen docenten en studenten heeft laten zien dat docenten vooral tegen en over studenten praten en slechts in 9% van de situaties met studenten. Tijd voor de reflectieve dialoog. Reflectieve dialoog De leercyclus is het instrument waarlangs de begeleiding van de student verloopt met betrekking tot zijn leerproces en zijn leerontwikkeling. Zowel de docent-expert, de praktijkopleider en de mentor hebben hierin een begeleidingstaak. Deze kan inhoudelijk zijn of meer procesmatig maar altijd in dialoog over het leergedrag van een student in relatie tot de gestelde leerdoelen. De leeropdrachten hebben hierin een belangrijke rol. Leeropdrachten zijn geen doel op zich maar een middel om leerdoelen te realiseren. De output van leeropdrachten vormt de input voor leergesprekken. Dit zijn reflectiegesprekken waarin de transitie wordt gemaakt van leerprestatie naar leerontwikkeling (reflectieve dialoog). De opbrengsten van deze gesprekken zijn persoonlijke leerervaringen, leerpunten, leervragen en kenbaar gemaakte interesses en ambities van iedere student afzonderlijk. Afhankelijk van de noodzaak voor de persoonlijke leerontwikkeling van een student worden deze vertaald in persoonlijke leerdoelen. Deze persoonlijke leerdoelen worden SMART geformuleerd en met behulp van de mentor ondergebracht in het onderwijsaanbod van de volgende leerperiode. Het leerdossier van iedere student krijgt zodoende meer en meer een persoonlijke inkleuring terwijl ook voldaan wordt aan de generieke opleidingseisen. Ontwikkelingsgericht beoordelen De beoordeling van het leren is ontwikkelingsgericht. Een ontwikkelingsgerichte beoordeling moet ertoe bijdragen dat een student inzicht verwerft in zijn eigen leergedrag op grond waarvan hij zich kan verbeteren. Niet de objectieve maat maar de professionele duiding met betrekking tot zijn resultaat en zijn werkwijze helpt de student verder in zijn leerontwikkeling. Een cijfer is in dit verband een povere vorm van feedback¹⁵. Het leren stopt na het behalen van een cijfer of dit nou goed of slecht is. Alleen bij kennistoetsen en vaardigheidstoetsen kan er in voorkomend geval voor gekozen worden deze met een cijfer te beoordelen. Het grootste leereffect wordt verkregen met feedback die studenten informeert over een uitgevoerde taak en hoe deze meer adequaat uitgevoerd kan worden.¹⁶ Dit zowel tijdens het uitvoeren van een leeractiviteit als kort erna. Geen flitspaal maar trajectcontrole.¹⁷ Langeveld, Beknopte theoretische pedagogiek, Utrecht ¹³ Meijers, F. en M. Kuijpers ¹⁴ Van der Vleuten, C. Stop met cijfers geven De Gelderlander mei 2017 ¹⁵ Hattie, J. en H. Timperley The power of feedback American Educational Research Association Auckland 2007 ¹⁶ Laming, C. Leren voor en van het leven Vakblad profiel, oktober 2015 ¹⁷ 18

19 Afnemende begeleiding en toenemende zelfsturing Het curriculum wordt opgebouwd vanuit het principe van afnemende begeleiding en toenemende zelfsturing. Zelfsturing appelleert aan zelfbepalend en zelfverantwoordelijk handelen. De toenemende zelfsturing zit in de wijze waarop wordt opgebouwd: van taakgericht handelen waarin het opdoen van kennis en vaardigheden primair staat, naar procesmatig handelen waarin het systematisch toepassen van kennis en vaardigheden geleerd wordt tot resultaatgericht handelen waarin het anticiperen op situaties en omstandigheden om een gewenst resultaat te realiseren de insteek is. Afnemende begeleiding krijgt inhoud door studenten stapsgewijs te leren zelf persoonlijke leerdoelen en daarbij passende leeractiviteiten te formuleren. Zij nemen de taak van hun leraar geleidelijk over. Afnemende begeleiding betekent niet dat studenten meer en meer uit beeld verdwijnen voor docenten. Het betekent dat de begeleidingsstijl meebeweegt met het principe van toenemende zelfsturing en daardoor een ander karakter krijgt. Los van de begeleidingsaanpak in specifieke situaties kan in het algemeen gesteld worden dat de begeleiding bij aanvang van de opleiding het accent heeft van informeren, sturen. Daarna overgaat in helpen, ondersteunen en uiteindelijk het karakter krijgt van coachen, monitoren omdat er vertrouwen is in het zelfsturend handelen van studenten. Curriculumopbouw: afnemende begeleiding en toenemende zelfsturing BEGELEIDING Taakgericht handelen Procesgericht handelen Resultaatgericht handelen Onderzoeken Produceren Creëren ZELFSTURING Afnemende begeleiding De student krijgt uitleg en instructie over hoe hij/zij leerdoelen kan realiseren door middel van leeropdrachten. De student krijgt ondersteuning bij het formuleren van persoonlijke leerdoelen en daarbij passende leeractiviteiten. De student formuleert zelf persoonlijke leerdoelen en daarbij passende leeractiviteiten als bijdrage aan zijn/haar leer- en loopbaanontwikkeling. Informeren, sturen Helpen, ondersteunen Coachen, monitoren Toenemende zelfsturing Opdoen van kennis en vaardigheden: onthouden en begrijpen. Opdrachten die je vragen te onderzoeken hoe iets in elkaar steekt. Ontdekken wat je kwaliteiten en je interesses zijn: waar je goed in bent en wat je minder aanspreekt. Opdrachten die je laten experimenteren om te ontdekken hoe iets werkt of zou kunnen werken. Kennismaken met beroepssituaties en leren omgaan met materialen, gereedschappen en hulpmiddelen. Systematisch toepassen van kennis en vaardigheden in (relatief) standaard beroepssituaties. Opdrachten die je leren effectief en efficient (=adequaat) te handelen. Hoe kun je de gestelde doelen op een planmatige en systematische wijze aanpakken en realiseren? Handelen volgens protocol, concepten of strategieën. Opdrachten waarin de student gevraagd wordt cyclisch en metodisch te handeln: Plan, Do, Check, Act of een vergelijkbare beroepsmethodiek. Maar tenminste: voorbereiden, uitvoeren, reflecteren en verbeteren. Professioneel toepassen van kennis en vaardigheden ook in niet-standaard beroepssituaties. Adequaat anticiperen op wisselende en soms onvoorspelbare situaties en omstandigheden in perspectief van het gewenste resultaat. Zelfverantwoordelijk en zelfbepalen handelen (=zelfsturing). Opdrachten gebaseerd op een kritische beroepssituatie: wat doe je in deze situatie en omstandigheden om een optimaal resultaat te behalen? Hoe pak je dat aan? Wie helpt je daarbij? Hoe leg je verantwoording af? Reproductieve kennis en vaardigheden. Oefenen tot je het kunt. Procesgerichte kennis en vaardigheden. Methodisch handelen. Specialistische kennis en vaardigheden. Verdieping en verbreding. 19

20 Resumerend: visie en model Een model is bedoeld om complexe zaken op relatief eenvoudige wijze in onderlinge samenhang te presenteren. Een onderwijskundig model is een schematische, op de uitvoering gerichte vertaling van een onderwijsvisie. Het is de sleutel om de algemene principes van een visie te vertalen in concrete procedures en instrumenten ten behoeve van de dagelijkse onderwijspraktijk. Dat maakt dat een visie niet vrijblijvend is. Als we vanuit onze visie vinden dat de student centraal staat dan zal dat in het dagelijkse onderwijs en de begeleiding herkenbaar gemaakt moeten worden. Anders is het slechts een loze kreet. Kiezen voor een onderwijsvisie is dus ook kiezen voor een onderwijsmodel. Een onderwijsmodel is de vertaling van een visie op onderwijs in een onderwijsstructuur. De inhoud van het onderwijs is daarmee nog niet bepaald. Dat blijft eigen aan het kwalificatiedossier en de vertaling daarvan in leeropdrachten door docenten. Wel mag van iedere docent verlangd worden dat hij/zij werkt volgens de principes van de onderwijsvisie en de structuur van het onderwijsmodel. Het onderwijs wordt daarmee effectiever en efficiënter. Dat is een belangrijke verandering in vergelijk met de klassieke situatie waarin de kwaliteit van een opleiding synoniem is aan de optelsom van de individuele kwaliteiten van docenten. De inzet wordt nu om de individuele kwaliteiten van docenten te bundelen tot een gezamenlijke verantwoordelijkheid voor het persoonlijke leerproces van studenten. Deze samenwerking resulteert in een beheerst onderwijsleerproces in perspectief van gepersonaliseerd leren. 20

21 Leren voor en van het leven.. 21

22 Literatuurlijst Boer, den P. Intreerede, kiezen van een opleiding: van ervaring naar zelfsturing Etten-leur 2009 Boertien, Vergouwen, Overduin Learning Agility Hilversum 2003 Dryden, G en Vos, J. The new learning revolution Network Continuum, 2005 UK Hattie, J. en H. Timperley The power of feedback. American Educational Research association auckland 2007 Hoogveld, B., A. Janssen-Noordam en J. van Merrienboer Innovatief onderwijs ontwerpen Groningen/ houten 2017 Kees, D. Visienotitie Onderwijsontwikkeling Techniekonderwijs Zuid Limburg Arcus College Heerlen 2017 Knevel, R. Uitlokken van denkprocessen Vakblad Profiel, november 2005 Kuijpers, M. En Meijers, F. (red.) Loopbaanleren; onderzoek en praktijk in het onderwijs. Garant, Antwerpen/Apeldoorn 2008 Kuijpers, M. 5 succesfactoren voor LOB in het MBO. Vakblad Profiel, juni 2017 Laming, C. Leren voor en van het leven. Vakblad profiel, oktober 2015 Laming, C. De prestatiematrix beroepsbekwaam handelen. Tijdschrift Examens, november

23 Literatuurlijst Laming, C. Handboek Beroepsgericht leren, een handreiking voor het ontwerpen en ontwikkelen van beroepsopleidingen. LOOV onderwijsontwikkeling, Riel 2017 Laming, C. Van vakmatig naar competentiegericht onderwijs. Celbe Consultancy, Rosmalen 2004 Laming, C. Activiteitenmethodiek voor agogische beroepen. Uitgeverij Intro, Baarn 1998 Langeveld. M.J. Beknopte theoretische pedagogiek Wolters-Noordhof, Groningen 1974 Meijers, F. Het verantwoordelijkheidsdilemma in het beroepsonderwijs Den Haag 2004 Meijers, F., M. Kuijpers en J. Bakker. Over leerloopbanen en loopbaanleren in het (v)mbo Den Haag 2006 Merrienboer, J.J.G van, M.R. van der Kink en M. Hendriks Competenties: van complicaties tot compromis Onderwijsraad, Den Haag 2002 Onderwijsraad Een eigentijds curriculum, Den Haag, mei 2014 Romiszowski, A.J. Designing instructional systems, decision planning and curriculum design London, 1992 Thiroux, J.P Ethics, theory and practice (second edition) Glencoe publishers co., inc. Encino, California USA

24 Begrippenlijst Beoordelingscriterium De formulering van het concrete gedrag zoals dat door een student tot uitdrukking moet worden gebracht om een leerdoel te realiseren. Een criterium dicteert de absolute norm waaraan voldaan moet worden. Competentie Het vermogen van een individu om in situaties (arbeids- en beroepssituaties, maar ook leer- en opleidingssituaties of maatschappelijke situaties) op adequate wijze procesgericht en productgericht te handelen (ACOA). Evalueren Een evaluatie is een analyse van een (beroeps)activiteit in termen van product en proces met de bedoeling deze te waarderen en te verbeteren. In een productevaluatie wordt beschreven in hoeverre het gestelde doel effectief bereikt is. In een procesevaluatie wordt beschreven in welke mate de gevolgde aanpak efficiënt is gebleken in relatie tot het gestelde doel en welke verbeteringen bij een volgende gelegenheid wenselijk zijn. Kwalificatiedossier Mbo De eisen waaraan een Mbo-student moet voldoen om in aanmerking te komen voor een diploma staan beschreven in het kwalificatiedossier. Hierin staan de kerntaken en werkprocessen van een beroep beschreven.de kwalificatiedossiers worden vastgesteld door het bestuur van de samenwerkingsorganisatie beroepsonderwijs bedrijfsleven (SBB). Kerntaak Een kerntaak is een set van inhoudelijk samenhangende beroepsactiviteiten die door een belangrijk deel van de beroepsbeoefenaren wordt uitgeoefend, dat wil zeggen: de kenmerkende werkzaamheden van de beroepsbeoefenaar. Een kerntaak heeft altijd betrekking op een door de beroepsbeoefenaar te leveren product, zorg, dienst of service. In feite gaat het bij kerntaken om de harde kern van het beroep. Kritische beroepssituatie Een kritische beroepssituatie is een probleemsituatie in een beroepscontext die volgens beroepseigen methoden en technieken aangepakt moet worden. Leren Het proces, de ervaring of de beleving om kennis, vaardigheden of normen en waarden te vergaren. (bron: Wikipedia) Leerdoel Een leerdoel beschrijft een streefsituatie met betrekking tot het verwerven van kennis, houding en vaardigheid. Leerdoelen in het beroepsonderwijs zijn de onderwijsinhoudelijke vertaling en verantwoording van beroepsbekwaam handelen in termen van kennis, houding en vaardigheden. 24

25 Begrippenlijst Leerdossier Ontwikkelingsgericht portfolio. Een presentatie van persoonlijke bekwaamheden, onderbouwd met bewijzen, gerelateerd aan een standaard en verantwoord vanuit de persoonlijke groei en leerontwikkeling van de samensteller. Prestatie-indicator Een beschrijving van het gedrag van een student zoals dat in een leersituatie c.q. beroepssituatie gerealiseerd moet worden als verwijzing naar een gewenst resultaat. Een prestatie-indicator is dus niet absoluut maar relatief. Reflecteren Een reflectie is een analyse van het eigen (beroepsmatig) handelen of functioneren met de bedoeling te leren en te verbeteren. Valideren Het geldig verklaren van leerresultaten als gevolg van een leerontwikkeling op basis van een standaard. Werkproces Een werkproces is een afgebakend geheel van beroepshandelingen binnen een kerntaak. Het werkproces kent een begin en een eind, heeft een resultaat en wordt als kenmerkend herkend in de beroepspraktijk. Zelfsturend handelen Zelfsturend handelen is professioneel handelen ook in zich wijzigende omstandigheden. 25

26 Ja-maar wat als alles lukt? 26

27 Aantekeningen 27

28