ARBEIDSMARKT WEST-BRABANT 2008

Transcriptie

1 ARBEIDSMARKT WEST-BRABANT 2008 Breda, januari 2008 Onderzoek in opdracht van SES West-Brabant Uitgevoerd door de afdeling Onderzoek en Informatie van de gemeente Breda

2 Inhoudsopgave Inleiding 3 1. De economie van Nederland 4 2. Arbeidsmarkt West-Brabant in vogelvlucht 5 3. Lager opgeleiden in West-Brabant 8 4. Vacatureontwikkelingen West-Brabant Conclusies 14 Literatuur 18 Bijlage 19 2

3 Inleiding Voor u ligt een verkorte versie van het jaarlijkse rapport van het regionaal platform Arbeidsmarktbeleid West-Brabant (rpa), waarin ontwikkelingen en prognoses van de West- Brabantse arbeidsmarkt zijn opgenomen. Deze arbeidmarktanalyse is in opdracht van het rpa West-Brabant opgesteld ter onderbouwing van een projectaanvraag Leren en Werken voor het realiseren van duale trajecten (leren en werken) en EVC-trajecten (Eerder Verworven Competenties) in de regio. De economische groei in Nederland is momenteel groot en de arbeidsmarktsituatie is gunstig. Wat betekent dit voor de regio West-Brabant? Wordt West-Brabant de komende periode, net als in de jaren , geconfronteerd met een overspannen arbeidsmarkt? Deze beknopte analyse Arbeidsmarkt West-Brabant 2008 beschrijft de belangrijkste ontwikkelingen op de arbeidsmarkt. Onderwerpen die in deze rapportage aan bod komen zijn werkgelegenheid, vacatures, beroepsbevolking en vraag-en aanbodverhouding op de arbeidsmarkt. Er wordt antwoord gegeven op de vragen: Wat is de omvang van het regionaal aanbod en hoe is deze samengesteld?; In welke sectoren zit de vraag?; Waar zitten de tekorten?; en welke sectoren verdienen in dit kader speciale aandacht? Er wordt met name gebruik gemaakt van prognosegegevens van het Centrum voor Werk en Inkomen (CWI). Voor het leveren van informatie danken wij de afdeling arbeidsmarktkennis en advies CWI Zuid-West Nederland. Daarnaast worden ook de recente ramingen van het Centraal Planbureau gehanteerd en gegevens van het CBS betrokken recente onderzoeken van SES West-Brabant. In hoofdstuk 1 wordt zeer beknopt de economie in Nederland beschreven. In hoofdstuk 2 wordt kort stil gestaan bij de verwachtingen van de Nederlandse arbeidsmarkt zoals geschetst door het Centraal Planbureau en worden de belangrijkste ontwikkelingen van de West-Brabantse arbeidsmarkt tot 2012 beknopt in beeld gebracht. Hoofdstuk 3 beschrijft de West-Brabantse werkloosheid en werkzame beroepsbevolking naar opleidingsniveau. In hoofdstuk 4 wordt specifiek ingegaan op de sectorale regionale vacatureontwikkeling. Er wordt gekeken in welke sectoren sprake is van een groot aandeel moeilijk vervulbare vacatures en bij welke beroepsgroepen specifiek regionale vraagknelpunten voorkomen. De analyse wordt in hoofdstuk 5 afgesloten met de belangrijkste bevindingen over vraagaccenten op de West-Brabantse arbeidsmarkt en met een keuzevoorstel voor de vier sectoren in relatie tot het realiseren van duale trajecten en EVC trajecten in West-Brabant. Ook wordt hier kort een vijfde sector Transport/logistiek vernoemd. Deze rapportage Arbeidsmarkt West-Brabant 2008 is bedoeld als een handreiking voor eenieder die geïnteresseerd is in de arbeidsmarkt van de regio West-Brabant. Voor meer informatie over arbeidsmarktontwikkelingen kunt u terecht op de website: 3

4 1. De economie van Nederland De wereldeconomie zal zich dit jaar gunstig ontwikkelen. Voor 2007 raamt het Centraal Plan Bureau (CPB) in zijn Macro Economische Verkenningen 2008 een handhaving van de hoge mondiale economische groei. De verwachting is dat de Nederlandse economie in 2007, met een groei van 2,75% aanzienlijk beter presteert dan in de jaren 2004 en Het CPB verwacht voor 2008 een economische groei van 2,25%. In 2007 en 2008 wordt de economische groei breed gedragen. Het Centraal Planbureau geeft daarbij aan dat naast de buitenlandse afzet ook de bedrijfsinvesteringen, de woningbouw en de particuliere consumptie zich positief zullen ontwikkelen. Zowel in 2007 als in 2008 zal volgens het CPB en het CWI het arbeidsmarktherstel verder doorzetten en de werkgelegenheid en het aantal vacatures nog verder toenemen. Toch blijft de economische groei met enkele onzekerheden omgeven. Belangrijke internationale factoren zijn de onevenwichtige ontwikkelingen met betrekking tot de olieprijs en de dollarkoers. Ook de crisis op de Amerikaanse hypotheekmarkt en de daaruit voortvloeiende onzekerheid op de financiële markten kunnen mogelijk een negatief effect krijgen op de mondiale economische groei. De Nederlandse arbeidsmarkt gaat de komende jaren ingrijpend veranderen. Het aantal jongeren neemt nauwelijks toe en de vraag naar personeel zal verder toenemen. De komende jaren vergrijst de beroepsbevolking. De groei van de beroepsbevolking zal hierdoor op middellange termijn geleidelijk afnemen. Op langere termijn zal er zelfs sprake zijn van een afname van de beroepsbevolking. 4

5 2. Arbeidsmarkt West-Brabant in vogelvlucht In 2007 groeit de regionale werkgelegenheid met 2,9%. In 2008 groeit het aantal banen in de regio met 1,7% tot bijna Vanaf 2009 tot 2012 zwakt de werkgelegenheidsgroei af tot een gemiddelde van 1% per jaar. De verwachte groei van het aantal banen in de komende jaren is iets hoger dan gemiddeld in heel Nederland. De sectoren met de hoogste groeiverwachting in het aantal banen zijn de zakelijke dienstverlening (+3,9%) en de gezondheidszorg (+2,9%). Dit zijn tegelijkertijd, na de industrie, ook de in omvang belangrijkste sectoren. Sectoren die daarnaast een meer dan gemiddelde groei vertonen zijn de detail- en groothandel Onderstaande tabel zijn de belangrijkste kerngegevens arbeidsmarkt West-Brabant opgenomen. Tabel 1 Kerncijfers arbeidsmarkt SES West-Brabant Prognose 2007 Prognose 2008 Prognose 2012 Economie Economische groei 2,9% 2,75% 2,25% 2,0% Vraagzijde Werkgelegenheid ) Groei% 2007 Groei% 2008 Gemiddelde jaarlijkse groei ,9% 1,7% 1,0% Aantal vacatures ,3% 3,7% 2,2% Aanbodzijde Beroepsbevolking ,7% 1,0% 0,6% Werkloosheid ) ) -21% -5,6% 1) Uit Werkgelegenheidsenquête 2007, geen prognose. 2) Schatting omvang niet-werkende werkzoekenden op basis van stand per eind oktober ) Prognose op basis van landelijke ontwikkeling Bronnen: CWI Regionale arbeidsmarktprognoses ; SES West-Brabant, Werkgelegenheidsenquête 2007; CPB macro economische verkenningen 2008; Etin Adviseurs december 2006, Beroepsbevolking Sterke toename vacatures Door het aantrekken van de economie neemt ook de vraag naar personeel toe. Het aantal vacatures in West-Brabant neemt al vier jaar op rij toe en stijgt in 2007 met 6,3% tot bijna Het totaal aantal vacatures zal in 2008 nog eens met gemiddeld 3,7% toenemen. In de jaren 2009 tot 2012 is een verdere stijging voorzien van gemiddeld 2,2% per jaar. Het totaal aantal vacatures wordt in 2012 geschat op ruim West-Brabant presteert in 2007 en 2008, met een vacaturegroei van respectievelijk 6% en 4%, vrijwel gelijk aan de landelijke groei. Ook in de periode is de regionale groei van vacatures even groot als de landelijke groei. 5

6 Figuur 1 Ontwikkeling vacaturevolume West-Brabant * 2010 * 2012 * * Verwachting op basis van prognoses middenscenario CWI Bronnen: RBA Midden en West Brabant, CWI Regionale arbeidsmarktprognoses CWI De uitkomsten van de vacaturevraag uit de regionale werkgelegenheidsenquête van 2007 bevestigen het toenemend aantal vacatures (+41% ten opzichte van 2006) tot tegelijkertijd openstaande vacatures in West-Brabant. Beroepsbevolking vergrijst De beroepsbevolking in West-Brabant is in de periode met ruim personen (+3,5%) gestegen tot personen. Tussen 2007 en 2012 wordt een afzakkende groei van de beroepsbevolking verwacht tot jaarlijks gemiddeld 0,6%. West-Brabant vergrijst de komende jaren sterk. Het aantal jongeren is de afgelopen jaren met 3% gedaald. Het aantal 45-plussers is tussen 2000 en 2007 met bijna een kwart gestegen. Tot 2012 zal het aantal 45-plussers met nog eens 13% toenemen. De komende periode zal de West-Brabantse arbeidsmarkt te maken krijgen met een toenemende vervangingsvraag door de uitstroom van oudere werknemers uit het arbeidsproces. Door de toenemende arbeidsparticipatie van vrouwen wordt de groei van de beroepsbevolking in de periode vooral gedragen door de vrouwelijke beroepsbevolking (+12%). De vrouwelijke beroepsbevolking is inmiddels toegenomen tot ruim 43% van de totale beroepsbevolking. In 2000 lag dit aandeel nog beneden de 40%. De groei van de beroepsbevolking vindt voor het overgrote deel plaats bij de hoger opgeleiden (+24%) en in veel mindere mate bij middelbaar opgeleiden (+3%). De beroepsbevolking onder lager opgeleiden daalt tussen 2000 en 2007 jaarlijks met gemiddeld tweeduizend personen. Werkloosheid daalt ook in 2008 In West-Brabant zal de aantrekkende economie sterk bijdragen aan een gunstige arbeidsmarktsituatie. De omvang van de regionale werkloosheid (aantal niet-werkende werkzoekenden) neemt in 2007 sterk af tot ruim werklozen. Voor 2008 is een daling voorzien van 6%. Met name de stijgende werkgelegenheid en het verder oplopend aantal vacatures zorgen voor een verdere afname van de werkloosheid. De West-Brabantse werkloosheid daalt in 2008 bijna 2% sneller dan de Nederlandse werkloosheid. 6

7 Figuur 2 Ontwikkeling werkloosheid West-Brabant prognose 2008* * Prognoses CWI, Bron: CWI In de periode verwacht het CWI landelijk een afname van personen van het aantal niet-werkende werkzoekenden. Voor de middellange termijn zijn geen prognoses beschikbaar op regionaal niveau. Aanvankelijk profiteerden vooral jongeren in West-Brabant van de gunstige arbeidsmarktsituatie. Inmiddels daalt de werkloosheid in de leeftijdscategorie 24 tot 39 jaar eveneens stevig. Ouderen vanaf 50 jaar, (zeer) langdurig werklozen en laag opgeleiden hebben nog weinig profijt van de gunstigere arbeidsmarkt. Krapte op de arbeidsmarkt neemt toe Zowel in 2007 als in 2008 zal volgens het CPB en het CWI het herstel van de arbeidsmarkt verder doorzetten en de werkgelegenheid en het aantal vacatures verder toenemen. Doordat de groei van de werkgelegenheid groter uitvalt dan de groei van de beroepsbevolking zal de werkloosheid in 2007 en 2008 verder dalen en zal het werkloosheidsniveau met ruim 1% afnemen. De arbeidsmarkt wordt geconfronteerd met een toenemende krapte. Voor de komende jaren dreigt er, net als in de jaren 2000 en 2001, een overspannen arbeidsmarktsituatie te ontstaan. Het aantal moeilijk vervulbare vacatures neemt nu al fors toe en zal de komende jaren blijven stijgen. Hiermee zal een verdere toename van personeelstekorten in diverse sectoren optreden. Er is ook een kwalitatief probleem. Door de uitstroom van veel oudere werknemers vertrekt veel ervaring en kennis. Het is maar de vraag of het verlies van deze kennis en ervaring door nieuwe medewerkers voldoende kan worden ondervangen. 7

8 3. Lager opgeleiden in West-Brabant Het ROA verwacht een ongunstig arbeidsmarktperspectief voor ongeschoolden (vaak drop-outs van het VMBO), en gediplomeerde schoolverlaters van het VMBO en het HAVO/VWO. Voor afgestudeerden van het middelbaar en hoger beroepsonderwijs en het wetenschappelijk onderwijs zijn de arbeidsmarktperspectieven beduidend beter, al verschilt dit perspectief per opleidingsrichting. Werkloosheid en opleidingsniveau In 2007 zet de werkloosheidsdaling onder vrijwel alle opleidingsniveaus verder door. Daarnaast daalt de werkloosheid onder HBO- en universitair opgeleiden sneller dan het gemiddelde; de werkloosheidsdaling onder VMBO-ers en MBO-ers ligt respectievelijk iets onder - en iets boven het gemiddelde. De werkloosheid onder personen die alleen basisschool hebben gevolgd neemt toe. In West-Brabant heeft 78% van het totaal aantal werklozen onder de 23 jaar maximaal een VMBO-niveau. Meer dan de helft van het aantal werklozen ouder dan 22 jaar is laag opgeleid: het betreft in totaal personen. Hiervan is 44% 50 jaar of ouder. Tabel 2 Werkloosheid naar leeftijd en opleidingsniveau West-Brabant oktober MBO/ HBO/ Leeftijdscategorie totaal basis VMBO HAVO/ WO VWO Aandeel laag opgeleid* <23 jaar <10 78% jaar % jaar % 50 jaar en ouder % Totaal jaar % *laag opgeleid: basisschool of VMBO-niveau, Bron: CWI Ruim een jaar geleden stonden bij de West-Brabantse CWI s nog meer dan werklozen ouder dan 22 jaar ingeschreven met maximaal een VMBO-niveau. Het aandeel 50-plussers lag toen eveneens op 44%. Werkzame beroepsbevolking en opleidingsniveau De werkzame beroepsbevolking in West-Brabant is in de periode gestegen met 2,8% tot personen. Door de gunstige arbeidsmarkt stijgt de werkzame beroepsbevolking in 2006 vooral bij hoger opgeleiden (+8%). De toename van de werkzame beroepsbevolking onder middelbaar opgeleiden heeft vooral in 2004 en 2005 plaats gevonden. Opvallend is de toename van de werkzame beroepsbevolking in 2006 onder lager opgeleiden (+2,7%) tot personen. Door een toenemende krapte is de kans op een baan voor deze categorie blijkbaar ook stijgende. Toch blijft deze groep kwetsbaar voor de arbeidsmarkt. Bij reorganisaties of in een periode van economische laagconjunctuur is deze categorie werknemers onvoldoende uitgerust om zich staande te houden op de arbeidsmarkt. 8

9 Figuur 3 Werkzame beroepsbevolking naar opleidingsniveau West-Brabant personen x lager opleidingsniveau hoger opleidingsniveau middelbaar opleidingsniveau Bron: CBS Tussen 1997 en 2006 daalt het percentage lager opgeleiden in de werkzame beroepsbevolking naar 26%, blijft het aandeel middelbaar opgeleiden min of meer gelijk en neemt het aandeel hoger opgeleiden aanmerkelijk toe. 9

10 4. Vacature ontwikkelingen West-Brabant Vacatures naar sector De vacatureomvang in West-Brabant is hoog in de sectoren IT en Overige Zakelijke Diensten, Gezondheids- en Welzijnszorg, Industrie en Detailhandel. Deze vier sectoren genereren de komende jaren in West-Brabant samen bijna 58% van alle vacatures. Naast Onderwijs zijn dit ook de sectoren waar in 2008 en volgende jaren de grootste groei binnen de eigen sector te verwachten valt. Tabel 3 Vacatureomvang belangrijkste sectoren West-Brabant Sector % Gemiddeld jaar % Onderwijs ,6% 4,2% Gezondheids- en welzijnszorg ,2% 4,2% IT en zakelijke dienstverlening ,9% 3,1% Industrie ,5% 1,6% Detailhandel ,6% 2,1% Toerisme en overige diensten ,5% 2,3% Horeca en catering ,2% 2,4% Bouw- en bouwinstallaties ,4% 0,8% Vervoer en telecom ,4% -0,5% Groothandel ,7% 0,7% Openbaar Bestuur ,4% -0,4% Landbouw en Visserij ,1% 0,8% Totaal West-Brabant ,7% 2,2% Bron: Regionale arbeidsmarktprognoses CWI Ook in 2012 blijft het vacaturevolume in deze vier sectoren in West-Brabant aanzienlijk. Opmerkelijk is de relatief grote groei van het aantal vacatures bij de sector Horeca en Catering en bij Toerisme en Overige Diensten. Sectorale knelpunten Het aantal vacatures stijgt al vanaf 2005 fors. Daar staat een sterke daling van de werkloosheid tegenover. Door het toenemend aantal vacatures, de vergrijzing en de sterk dalende werkloosheid zal de komende jaren het aantal moeilijk vervulbare vacatures sterk toenemen. Deze toename van het aantal moeilijk vervulbare vacatures is een indicatie van een toenemende spanning op de regionale arbeidsmarkt. Figuur 4 Ontwikkeling aandeel moeilijk vervulbare vacatures West-Brabant % 45% 30% 15% Bron: CBS vacature-enquête Nederland West Brabant 10

11 Het aantal moeilijk vervulbare vacatures is in West-Brabant in de periode meer dan verdubbeld. Eind 2006 worden in de regio twee op de vijf openstaande vacatures als moeilijk vervulbaar bestempeld. Voor Nederland is deze verhouding drie op tien. De vacature-enquête van het CBS (2006) meet in West-Brabant vooral moeilijk vervulbare vacatures bij de sectoren Industrie, Handel en Zakelijke Dienstverlening. Maar bij ook de sectoren Gezondheid- en Welzijnszorg en Vervoer en Communicatie is het aantal moeilijk vervulbare vacatures relatief hoog. Het percentage moeilijk vervulbare vraag bij de sectoren Landbouw en Visserij, Industrie en Zakelijke Dienstverlening is bovengemiddeld. Tabel 4 Meest moeilijk vervulbare (mmv) vacatures naar sector West-Brabant Meest moeilijk vervulbare vacatures (mmv) naar sector Aantal mmv 1) Aandeel mmv 1) bij CWI > 3 mnd openstaand 2) Sectoren met moeilijk vervulbare vraag 3) Landbouw en visserij % 27% * X Industrie % 28% * X Bouwnijverheid x x 20% * X Handel % 18% * X Horeca % 45% Vervoer en communicatie % 17% X Zakelijke dienstverlening % 20% * X Openbaar bestuur 0 0% 82% * X Onderwijs 0 0% 10% Gezond- en welzijnszorg % 11% X Recreatie en overige dienstverlening % 35% Totaal West-Brabant % 21% 2,2% * Meer dan 50 vacatures >3 maanden openstaand Bronnen: 1) CBS, vacature enquête 2006; 2) CWI, aandeel openstaande vacatures > 3 maanden openstaand (maandgemiddelden 2007) 3) Analyse Onderzoek en Informatie op basis van gegevens moeilijk vervulbare vacatures CBS en langdurig openstaande vacatures CWI West-Brabant De bij het CWI geregistreerde langdurig openstaande vraag (> 3 maanden openstaand) is qua aandeel in West-Brabant meer dan gemiddeld aanwezig bij de landbouw en visserij, industrie, horeca, openbaar bestuur en bij recreatie en overige dienstverlening. Sectoren die een ook vrij hoog aantal langdurig openstaande vacatures kennen zijn daarnaast: de bouwnijverheid, handel en zakelijke dienstverlening. Een verdere analyse wijst uit dat in de regio West-Brabant de volgende sectoren veel moeilijk vervulbare vacatures bevatten: Landbouw en visserij Industrie Bouwnijverheid Handel Vervoer en communicatie Zakelijke dienstverlening Openbaar bestuur Gezond- en welzijnszorg MKB Sectoren die in 2006 een meer dan gemiddeld langdurig openstaande vraag kennen zijn: Industrie, zakelijke dienstverlening, non-food detailhandel, groothandel en bouwnijverheid. 11

12 Diverse bronnen wijzen uit dat sinds 2006 de babyboomgeneratie in relatief korte tijd met pensioen gaat, dit in bepaalde sectoren en beroepsgroepen leidt tot serieuze vervangingsproblemen. Dit geldt vooral voor de sectoren overheid, onderwijs, gezondheid- en welzijnszorgzorg en chemie. Ook de metaalsector en de bouwnijverheid verwachten door de toenemende vergrijzing en het krimpende aanbod aan schoolverlaters de komende jaren problemen te ondervinden bij het werven van nieuw personeel. Beroepsgroepen In 2006 heeft het CWI onderzocht in welke personeelsgroepen zich de meeste moeilijk vervulbare vacatures bevinden 1. In totaal zijn door de werkgevers 27% van de vacatures als moeilijk vervulbaar bestempeld. Het grootste percentage moeilijk vervulbare vacatures (49%) ondervinden werkgevers bij het technisch- en bouwpersoneel. Ook bij Verzorging en medisch personeel (37%) is dit aandeel hoog. Daarentegen wordt 18% bij het Horecapersoneel als moeilijk vervulbaar gekenmerkt en 19% bij het Winkelpersoneel. Tabel 5 Moeilijk vervulbare vacatures naar beroepsgroep 2006 district Zuid-West Nederland MOEILIJK VERVULBAAR Agrarisch Productie Technisch Transport Winkel Horeca Administratief Verzorging Onderwijs Overig Totaal personeel personeel en bouwpersoneel personeel personeel personeel personeel personeel commercieel en medisch personeel personeel Moeilijk vervulbaar Totaal 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% Ja, zeer moeilijk vervulbaar 15% 5% 18% 2% 5% 7% 5% 6% 2% 6% 7% Ja, moeilijk vervulbaar 18% 22% 31% 18% 14% 11% 19% 31% 12% 19% 20% Moeilijk vervulbaar (subtotaal) 33% 27% 49% 20% 19% 18% 24% 37% 14% 25% 27% Niet moeilijk/niet makkelijk vervulbaar 9% 18% 11% 12% 12% 12% 16% 15% 12% 15% 14% Nee, makkelijk vervulbaar 46% 44% 35% 46% 46% 45% 51% 36% 55% 38% 44% Nee, zeer makkelijk vervulbaar 12% 12% 5% 22% 23% 24% 9% 12% 18% 22% 14% Bron: CWI Zuidwest Nederland arbeidsmarktkennis, Omgevinganalyse West-Brabant 2008 Het CWI stelt dat daardoor vooral in de verzorgende/medische beroepen en in de technische en bouwberoepen, perspectieven liggen voor werkzoekenden. Dit gezien ook de omvang van de werkgelegenheid en de marktvraag zoals die in de vorige paragrafen naar voren is gekomen. Gelet op de omvang van de werkgelegenheid en de marktvraag bieden ook beroepen binnen de sector Zakelijke dienstverlening ruime perspectieven 2. Bij het CWI in West-Brabant staan de lagere en middelbare beveiligingsberoepen zeer langdurig open. Beroepsperspectieven Het voorgaande beeld kan bevestigd worden aan de hand van een TOP-20 beroepsperspectieven, zoals deze door het CWI is opgesteld. Deze top 20 wordt vooral bepaald door de omvang van het aantal te verwachten vacatures tot 2012, door het aantal banen en door de uitstroomkans voor werklozen binnen 6 maanden. Veel van de beroepen in deze TOP-20 maken deel uit van de Technische- en bouwberoepen (aannemers en installateurs, bouwvakkers, monteurs, etc.) en Verzorging/medisch personeel (hulpkrachten horeca en verzorging, verzorgend personeel, therapeuten en verpleegkundigen). Daarnaast komen er veel beroepsgroepen in voor die terug te vinden zijn in de sector Zakelijke dienstverlening (interieurverzorgers, systeemanalisten) met daarbij beroepen als boekhouders en secretaresses, receptionisten en administratieve employés, commercieel employés en commercieel medewerkers. Deze beroepen zijn niet alleen in de Zakelijke dienstverlening 1 Rapport Vacatures in Nederland oktober 2006 van onderzoeksbureau Ecorys in opdracht van CWI Nederland 2 CWI Zuidwest Nederland, Arbeidsmarktkennis; Omgevingsnalyse West-Brabant

13 werkzaam maar komen in alle sectoren voor. Ook winkelpersoneel en transportpersoneel staan hoog in de rangschikking van de beroepsperspectieven. Kwalitatieve knelpunten Het ROA 3 verwacht dat tot 2010 de grootste knelpunten bij hoger opgeleiden zullen optreden. De werkgelegenheidsgroei voor hoger opgeleiden zal naar verwachting groter zijn dan voor lager opgeleiden, omdat de sectoren en beroepen waarin de hoger opgeleiden werken sneller groeien, en omdat de upgrading van kwalificatievereisten (weliswaar in een langzamer tempo dan voorheen) door blijft gaan. Bij ongeveer de helft van de MBO-opleidingen worden enige knelpunten verwacht. De vraag naar HAVO/VWO-opgeleiden zonder verdere beroepsopleiding en aan VMBO- en lager opgeleiden zal volgens het ROA in de komende jaren nergens tot knelpunten leiden. Voor veel lagere functies is niet zozeer een specifieke beroepsopleiding noodzakelijk, maar wel een zeker niveau van algemene (sociale) vaardigheden en motivatie. Aandacht voor het toekomstig arbeidsaanbod is vereist om de tekorten op de arbeidsmarkt, nu en de komende jaren, aan te vullen. Ook de ROA signaleert een sterke discrepantie tussen vraag en aanbod. De vraag naar middelbaar en hoger opgeleid personeel neemt toe. Goede vakmensen zijn tegelijkertijd steeds moeilijker te vinden. Maar ook zittend personeel moet zich blijven bijscholen. Denk aan veranderende, steeds complexere productieprocessen. Daarnaast is het aantal vacatures aan de onderkant van de arbeidsmarkt relatief laag. Dit effect wordt versterkt doordat het zwaartepunt van de werkgelegenheid zich geleidelijk ontwikkelt in de richting van de dienstensectoren waar contact met de klant een belangrijke rol speelt 4 (RWI, Arbeidsmarktanalyse 2006). Dit leidt tot de volgende constateringen: Ongeschoold werk wordt veeleisender. De laaggeschoolde werkgelegenheid zal steeds meer te vinden zijn in de dienstensector waarbij algemene, sociaalcommunicatieve vaardigheden noodzakelijk zijn, ook voor banen die geen specifieke beroepskennis eisen. In het middensegment worden aan vakmensen hogere eisen gesteld. Zij zullen zich steeds vaker nieuwe kennis eigen moeten maken en die kennis ook praktisch moeten kunnen toepassen. Kennis, continu leren, omgaan met complexiteit, communicatie enerzijds en zelfsturing anderzijds: dat zijn eisen waaraan de vakmensen van de toekomst moeten voldoen. Binnen de categorie van hoger opgeleiden laat het aandeel wetenschappelijke beroepen een constant aandeel in de werkgelegenheid zien en neemt het werk op HBO-niveau in betekenis toe. De productie van nieuwe kennis, het domein bij uitstek van de wetenschappelijk opgeleiden, vindt steeds meer wereldwijd plaats. De regionale en lokale interpretatie en toepassing ervan vergt steeds meer hoogopgeleide kennisverwerkers vanuit het HBO. 3 Reserchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt, De arbeidsmarkt naar opleiding en beroep tot Raad voor Werk en Inkomen (RWI). Arbeidsmarktanalyse

14 5. Conclusies Ontwikkelingen arbeidsmarkt West-Brabant De situatie op de West-Brabantse arbeidsmarkt wordt spannend. Dit komt in 2007 en 2008 tot uiting in een verdere stijging van het aantal ontstane vacatures, een verdere werkgelegenheidsgroei en een afnemende werkloosheid. Vanaf 2006 ligt de groei van het aantal banen boven de groei van beroepsbevolking. Daardoor neemt tot 2010 de werkloosheid af tot het niveau van de late jaren negentig. Een periode die gekenmerkt werd door grote kwalitatieve én kwantitatieve tekorten op de arbeidsmarkt met veel moeilijk vervulbare vacatures. De voortekenen van eenzelfde situatie worden nu zichtbaar. Er komen uit diverse sectoren duidelijke signalen dat de moeilijk vervulbare vraag en het aantal knelpunten in de personeelsvoorziening sterk toenemen. De vergrijzing van de beroepsbevolking zal dit alleen maar versterken. Op middellange termijn kunnen vooral knelpunten in de vacaturevervulling worden verwacht voor hoger opgeleiden, inclusief de bovenkant van het MBO. Ongeschoold werk wordt veeleisender. De laaggeschoolde werkgelegenheid zal wel steeds meer te vinden zijn in de dienstensector waarbij, naast motivatie, een aantal algemene sociaalcommunicatieve vaardigheden ook voor banen die geen specifieke beroepskennis eisen noodzakelijk wordt. In dit hoofdstuk is vanuit die gezichtpunten werkgelegenheidsomvang en -groei, vacatureomvang en -ontwikkeling, moeilijk vervulbare vacatures en beroepsperspectieven gekeken naar de ontwikkeling van sectoren in West-Brabant. In onderstaande tabel is samenvattend aangegeven hoe de sectoren op deze gezichtspunten scoren. Sector Landbouw en visserij Werkgelegen heid Vacature markt Vacature knelpunten X Beroeps- Perspectieven Totaal Industrie X X X X X Bouwnijverheid X X Handel X X X X X Horeca X Vervoer en communicatie X X Zakelijke dienstverlening X X X X X Openbaar bestuur X Onderwijs X Gezond- en welzijnszorg X X X X X Recreatie en overige dienstverlening X Een viertal sectoren verdienen in dit kader speciale aandacht. In deze sectoren is sprake van een grote werkgelegenheid- en vacatureomvang dan wel van een grote toename van het aantal banen en vacatures, is de vacatureproblematiek duidelijk aanwezig en is er sprake van behoorlijk aantal beroepsgroepen met toekomstperspectieven. Het betreft de sectoren: industrie, detailhandel, zakelijke dienstverlening en gezondheids- en welzijnszorg. Uit diverse arbeidsmarkt- en sectoranalyses komt de aanwezigheid naar voren van grote knelpunten in de industrie bij technische beroepen en bij technische beroepen in zijn algemeenheid. Ook in de bouwnijverheid, waar relatief veel technische beroepen voorkomen, spelen deze knelpunten. De Bouwnijverheid zal, samen met de sector Industrie worden begrepen onder de Industrie/Techniek. Op deze sectoren zal de komende tijd de aandacht gericht worden bij het realiseren van nieuwe trajecten EVC s en duale trajecten. 14

15 Industrie/techniek De meeste werkgelegenheid voor de technische beroepen is te vinden in de industrie en de bouw. Binnen de industrie biedt de sector metaal de meeste werkgelegenheid voor technisch personeel. Bijna de helft van het technisch personeel oefent een beroep uit op middelbaar niveau. Ruim een derde heeft een lager niveau en ongeveer 13% werkt op een hoger niveau. De komende jaren zal per saldo het aandeel van de lagere functies kleiner worden ten gunste van de hogere functies. Hoewel het totaal aantal technische functies nauwelijks toe zal nemen, wordt door de vervangingsvraag als gevolg van de vergrijzing, een substantiële behoefte aan nieuwkomers verwacht. De grootste instroombehoefte wordt door de middelbaar technische beroepen gegenereerd, ondanks dat hier geen uitbreidingsbehoefte is becijferd 5. Daarna volgen op afstand de lager en hogere technische beroepen. In de procesindustrie zal behoefte voor hoger opgeleid personeel relatief hoog zijn. In de rest van de industrie ligt het accent meer op het niveau van het middelbaar en ook wel op het lager technisch personeel. De bouwnijverheid zal de komende jaren naar verwachting vooral behoefte hebben aan middelbar technisch personeel. Detailhandel Binnen de Nederlandse economie vormt de detailhandel een onmisbare schakel in de distributie van goederen naar de eindgebruiker. Uit de Arbeidsmarktanalyse West-Brabant 2006 blijkt dat de vacatureomvang in West-Brabant in vacatures is en de prognose voor 2010 is 5500 vacatures. Het aantal werkzame personen in de detailhandel in 2004 is en in personen. De prognose voor 2006 is werkzame personen in de detailhandel. De bedrijfstak heeft een wezenlijke, maatschappelijke functie. Er wordt een belangrijk onderscheid gemaakt tussen "food en non-food". De cultuur tussen deze groepen winkels is anders. Zowel binnen de food als de non-food is een verdere onderverdeling aan te brengen naar zelfbediening en naar bediening. Daarnaast bestaat een belangrijk onderscheid tussen "de kleine zelfstandige" en grotere georganiseerde winkelketens: zaken met filialen (waarvan de bedrijfsleider vaak wel zelf verantwoordelijkheid heeft over personeelsbeleid). De detailhandel is in sterke mate conjunctuurgevoelig en volgend op consumentenbestedingen. Technologische ontwikkelingen zijn slechts beperkt van invloed. De koopkrachtontwikkeling is een bepalende factor binnen de detailhandel. Organisatorische aspecten zoals deeltijdwerk zijn van toenemend belang: enerzijds neemt deeltijdwerk een steeds belangrijkere positie in; anderzijds is de uitbreiding van de winkelopeningstijden van invloed geweest op het (flexibel) inzetten van deeltijders. De gevraagde opleiding verschilt per deelbranche. Opleiding blijkt in supermarkten een minder grote rol te spelen als ervaring in de branche en specifieke vaardigheden, maar leeftijd daarentegen wel. In speciaalzaken is opleiding wel van groter belang evenals productkennis. Met name naar omvang is de vraag naar verkopers groot. Leeftijd is nog altijd een (impliciet gestelde) vacature-eis. Vooral door de hoge omloopsnelheid van met name het jongere personeel blijft de vraag naar medewerkers groot. De concurrentie binnen de sector en met andere sectoren om de schaarse jongeren binnen te halen en te houden is groot. Kwalitatieve aspecten (vaardigheden) worden in de sector geleidelijk belangrijker. Vriendelijkheid van werknemers in supermarkten staat boven aan de prioriteitenlijst van de klant, gevolgd door enthousiasme en deskundigheid. In opleidingstermen gaat het eerder over 5 Etin Adviseurs, Technische beroepen Midden en West-Brabant

16 sociale vaardigheden (communicatie en servicegerichtheid) dan om sterk veranderde vakinhoudelijke vaardigheden. De sector biedt ruimte voor lager en middelbaar opgeleiden en voor combinaties van leren en werken, met name is de behoefte aan scholing op het gebied van representativiteit en sociale vaardigheden. Zakelijke dienstverlening De zakelijke dienstverlening is van essentieel belang voor de Nederlandse economie. Op de eerste plaats vanwege haar omvang en op de tweede plaats vanwege de vervlechting van dienstverleningsactiviteiten met die van de primaire (landbouw) en secundaire sector (industrie) en de overige dienstverlening. De Zakelijke Dienstverlening heeft met een omvang van bijna 39 duizend banen een werkgelegenheidsaandeel van 12 procent. Belangrijkste deelsector is de overige zakelijke dienstverlening (80%) waaronder onder andere economische adviesbureaus, administratie- en accountantskantoren, architecten- en ingenieursbureaus, schoonmaak- en beveiligingsbranche en de uitzendbranche vallen. Tot deze deelsectoren behoren in West-Brabant zeer veel kleine en enkele grotere ondernemingen. De sector bestrijkt een scala aan gevraagde functies zoals interieurverzorgers en systeemanalisten met daarbij beroepen als schoonmakers, boekhouders en secretaresses, receptionisten en administratieve employés, commercieel employés en commercieel medewerkers en beveiligingspersoneel, wat ook logisch is gezien de veelheid aan activiteiten die in deze sector te vinden zijn. Een groot deel van de vacatures ligt op MBO- of HBO-niveau. Een deel van de vacatures heeft betrekking op lager opgeleiden, vooral uit de deelbranches schoonmaak en beveiliging. De verschillende marktsegmenten vereisen specifieke kennis(specialisatie). Om kwalitatief mee te kunnen is het noodzakelijk dergelijke kennis te ontwikkelen. Kennis van de werknemer is het belangrijkste productmiddel. Continue her- en bijscholing is daarom essentieel onderdeel van de kwaliteitszorg. Daarnaast worden sociaalcommunicatieve vaardigheden belangrijker zonder dat dit ten koste mag gaan van de technische kennis. Gezond- en Welzijnszorg De algemene verwachting is dat de komende jaren de vraag naar personeel in de zorgsector zal blijven stijgen. Met name in de gezondheidszorg zijn daarbij twee tegengestelde demografische ontwikkelingen van belang: enerzijds vermindering van het aanbod van medewerkers in de sector ten gevolge van de zogenaamde "ontgroening" en anderzijds vergroting van de vraag naar zorg ten gevolge van de "vergrijzing". Er is een duidelijke groei van de vraag naar verplegend en verzorgend personeel en naar sociaalagogen. Daarnaast vindt er een verschuiving plaats van intensieve zorg naar extensieve zorg door verwijzing van een deel van de vraag naar ouderenzorg vanuit verpleeghuizen naar verzorgingshuizen en vanuit verzorgingshuizen naar thuiszorg. De sector biedt zeer veel werk aan parttimers, bijna een kwart van de werkgelegenheid wordt in deeltijd uitgevoerd. Kenmerkend voor de arbeidsmarkt in de zorgsector is ook het hoge percentage vrouwelijke werknemers. De uitstroom uit de zorgsectoren is de laatste tijd groot met als gevolg een permanente en relatief omvangrijke personeelsbehoefte in de zorgsectoren. In het algemeen kan gesteld worden dat er bij de vraag vaak sprake is van opgeleid en ervaren personeel. Een belangrijk kenmerk van de zorgsector is de starre beroepen- en opleidingenstructuur. Voor nieuwe toetreders vormen de opleidingseisen van veel functies een (te hoge drempel). Dit 16

17 betekent in veel gevallen ook een relatief lange aanloopfase voordat mensen productief ingezet kunnen worden. De algemene conclusie is, dat er forse beleidsinspanningen noodzakelijk zullen blijven om problemen in de personeelsvoorziening op langere termijn te bestrijden. Omvang en kwaliteit van de dienstverlening in de zorgsector kunnen door personeelstekorten onder druk komen te staan. Logistiek De regio West-Brabant ligt geografisch zeer gunstig voor logistieke werkzaamheden. Het ligt centraal tussen de wereldhavens Rotterdam en Antwerpen. De ontwikkeling van Maintenance Valley kan een zeer grote stimulans zijn voor de logistieke sector als het gaat om werkgelegenheid en economische groei. Ramingen variëren van tot extra arbeidsplaatsen. (VTL). De sector Logistiek kampt met grote problemen op het gebied van kwalitatieve en kwantitatieve instroom van goed personeel. De ontwikkelingen in de regio West- Brabant (Maintenance Valley, internationale aspiraties) maken het oplossen van deze problemen urgent. Er zijn relatief veel bedrijven die nu al kampen met een tekort aan personeel: 24% in de logistieke dienstverlening en 19% in het beroepsgoederenvervoer. Gezien de verwachtingen wordt voor de komende jaren al snel een groter tekort verwacht. (VTL). De Logistics Labour Survey maakt duidelijk dat werving van personeel binnen de sectoren logistieke dienstverlening, industrie en groothandel via eigen internetsites nog in de kinderschoenen staat. In de zoektocht van werkgevers naar nieuwe medewerkers blijkt het uitzendbureau nog altijd het meest ideale wervingskanaal (50%). Het huidige tekort aan professionals in de logistieke sector zal in West-Brabant in 2010 oplopen tot Dit komt geheel door verdere groei van de werkgelegenheid in de logistieke sector (bron: VTL). 17

18 Bronnen Arbeidsvoorziening Midden en West-Brabant (december 1996 t/m september 2001). NWW woongemeente. CWI Nederland (december 2001 tot en met oktober 2007). Arbeidsmarktmonitor. CWI Nederland (augustus 2007). CWI arbeidsmarktprognose CWI district Zuid-West Nederland, (augustus 2007).Omgevingsanalyse West-Brabant Centraal Bureau voor de Statistiek (november 2007). Statline databank. Centraal Bureau voor de Statistiek (oktober 2007), vacatures, persbericht. Centraal Bureau voor de Statistiek, Structuurenquête vacatures, september Centraal Plan Bureau (september 2006). Macro-Economische Verkenning Ecorys, in opdracht van het CWI, (oktober 2006), Vacatures in Nederland 2006 Etin Adviseurs, (oktober 2007), Vraagontwikkeling technische beroepen in Midden en West- Brabant Gemeente Breda, Onderzoek & Informatie (september 2007). Vestigingenregister West- Brabant. Koninklijke Vereniging MKB-Nederland, Arbeidsmarkt mkb 2007, augustus Metalektro, Arbeidsmarkt & Opleiding in de Metalektro (oktober 2007), Arbeidsmarktmonitor Metalektro Raad voor Werk en Inkomen (april 2006). Arbeidsmarktanalyse Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt (ROA) (december 2005). De arbeidsmarkt naar opleiding en beroep tot SES West-Brabant (september 2007). Werkgelegenheidsonderzoek West-Brabant SES West-Brabant (januari 2007). Arbeidsmarktanalyse West-Brabant

19 Bijlage Top 20 Beroepsperspectieven West Brabant BEROEPSPERSPECTIEVEN WEST-BRABANT banen vacatures kans werklozen aantal banen banen Landelijke aantal omvang Uitstroomkans vacatures vacatures voor werklozen 2008 Trend binnen zes maanden (1e Functie (*1000) omvang Roa (*1000) (*1000) helft 2007) Verkopers 13,0 zeer veel stijgend 13,8 zeer veel zeer goed Boekhouders en secretaresses 19,0 zeer veel constant 12,8 zeer veel redelijk Aannemers en installateurs 9,2 veel constant 10,4 zeer veel Bouwvakkers 8,9 veel constant 9,8 zeer veel zeer goed Hulpkrachten horeca en verzorging 7,2 veel constant 9,2 zeer veel zeer goed Monteurs 9,8 veel constant 7,7 veel zeer goed Receptionisten en administratieve employés 10,5 zeer veel constant 7,4 veel goed Verzorgend personeel 8,1 veel constant 6,9 veel goed Chauffeurs 9,6 veel constant 6,5 veel zeer goed Interieurverzorgers 7,3 veel constant 6,5 veel zeer goed Commercieel employés 12,4 zeer veel constant 5,7 veel Therapeuten en verpleegkundigen 5,3 veel stijgend 4,5 veel zeer goed Laders en lossers 4,9 redelijk constant 4,2 veel zeer goed Productiemedewerkers 5,0 veel constant 4,1 veel redelijk Elektromonteurs 4,5 redelijk constant 3,3 veel goed Systeemanalisten 5,9 veel constant 3,3 veel Mechanisch operators 3,6 redelijk constant 3,3 veel goed Metaalarbeiders 3,6 redelijk dalend 3,2 veel zeer goed Architecten en bouwkundig projectleiders 2,5 redelijk constant 3,2 veel goed Commercieel medewerkers 8,9 veel dalend 3,1 veel zeer goed Bron: CWI arbeidsmarktprognose / Roa Arbeidsmarktperspectieven naar beroep en opleiding ; bewerking CWI Zuidwest Nederland, Arbeidsmarkt Kennis. 19