Spelling: veel stof om over na te denken! Christel Van Vreckem TOL-congres, Brugge, 6 oktober 2017

Transcriptie

1 Spelling: veel stof om over na te denken! TOL-congres, Brugge, 6 oktober 2017

2 Inhoud Nederlands (leren) spellen Spellingtests en -toetsen Dyslexie en dyscalculie Effectieve aanpak

3 NEDERLANDS (LEREN) SPELLEN

4 Nederlands Gemiddelde moeilijkheidsgraad Fins < Nederlands < Engels Steunt voor deel op alfabetisch principe Bouwstenen Foneem-Grafeemkoppeling Fonologisch bewustzijn/foneembewustzijn Orthografische kennis

5 Spellingstrategieën: soorten Fonologische strategie Regelstrategie Woordbeeldstrategie (Venstermans en Daems)

6 Fonologische strategie = auditieve strategie = strategie voor beginnende spellers = voor het schrijven van ± klankzuivere woorden Hoorwoorden Structureel eenvoudige woorden met nietklankzuivere woorddelen, vb. aai, eeuw

7 Regelstrategie Schrijven van regelwoorden t/d op het einde van een woord - MORFOLOGIE Regel open lettergreep - KLANK Regel medeklinkerverdubbeling - KLANK Werkwoordspelling - GRAMMATICA

8 Woordbeeldstrategie schrijven van onthoudwoorden = weet- en leenwoorden

9 TOETSEN EN TESTS

10 Toets en test Toets: niet genormeerd Test: Genormeerd Type test bepaalt testresultaten Meerkeuze: 2-5 woorden Proefleestoets: tekst verbeteren Woorddictee Zinsdictee Passief Actief Betrouwbaar!

11 Detectie en begeleiding op school Kennis normale ontwikkeling leerplan(nen)! Ruime verzameling gegevens op school LVS Ouders, CLB Foutenanalyse dictees klas + observatie gevolgd door systematische aanpak op maat

12 LVS sluit aan bij Vlaams leerplan bedoeld als screening voor onderwijs evolutie voor lezen, spellen, rekenen kwantitatieve (en kwalitatieve) analyse aanvullen met kwalitatieve analyse dictees klastoetsen i.f.v. aanpak op maat

13 Diagnostiek en begeleiding in de hulpverlening Kennis en inzicht normale ontwikkeling leerplan(nen)! stoornissen Ruime verzameling (multidisciplinaire)gegevens Ouders, school (LVS!), CLB Tests, observatie, vragenlijsten > aanmeldingsklacht Aandacht voor onderzoek verwante problemen

14 Diagnostiek en begeleiding in de hulpverlening Samenwerking school hulpverlener LVS - testresultaten Klastoetsen Welke aanpak Tests: ST 1-6 en PI-dictee Foutenanalyse en classificatie Spellingcategorie

15 Eisen te gebruiken tests Psychometrisch goed onderbouwd Grote normgroep (min. 200; best 400) Voldoende valide en betrouwbaar Theoretisch onderbouwd Bij voorkeur Vlaams Recent

16 SpellingTest kinderen 1 ste 6 de lj: doel Spellingvaardigheid meten a.d.h.v. woorddictee Vaststellen: achterstand spelling of niet? Bestaande woorden Pseudowoorden Handelingsgerichte diagnostiek Achterstand? Hoe groot? Kwalitatieve analyse testresultaten Van Vreckem, C.

17 ST 1-6: kenmerken Bestaande woorden in zinnen aangeboden Vlaamse normen per normperiode 9 dictees 15 woorden per dictee Vlaamse normen voor 9 periodes Geen werkwoordspelling

18 ST 1-6: kenmerken Pseudowoorden Vlaamse normen 6 dictees 5 pseudowoorden per dictee

19 Pseudowoorden: kenmerken Woordstructuur Cfr. Nederlandse taal Sluit aan bij Vlaamse leerplan Verschillende spellingstrategieën Fonologische strategie Hoorwoorden (vb. oos) (is/ook) Niet-klankzuivere woorddelen (e.g. verdroei ) (verdriet/koeien) Regelstrategie (vb. kronnen ) (tonnen)

20 Bestaande woorden: kenmerken Sluiten aan bij Vlaamse leerplan Alle spellingstrategieën aanwezig Stijgende moeilijkheidsgraad 1 ste 6 de lj binnen dictee van het leerjaar zelf makkelijke woorden (vb. spring - 93%) moeilijke woorden (vb. houtvuur - 56%) op basis van lengte, structurele moeilijkheidsgraad woorden maar ook woordfrequentie kwalitatieve analyse

21 ST 1-6 en spellingstrategieën Fonologische strategie (hoorwoorden) Fonologische strategie Niet-KZ woorddelen Regelstrategie Morfologisch principe Regelstrategie (klank) Woordbeeldstrategie 1 ste lj is leuk / / / kijk 2 de lj gleuf spring karton bank kraai leeuw schroef bloemkool maand verhaal 3 de lj koorts legt kusje vliegveld rib brandweerman 4 de lj / eeuwig handdoek ontvangt 5 de lj / bekendste tederheid na boten zussen biggetje toverbol allerlei toestemming s morgens Albanië 6 de lj / auto-ongeluk hobby s pianootje blauwe bijen pech schoolreis verkouden allerlei juichen hoofdprijs gemakkelijk eeuwig acteur magisch tederheid jury fiche

22 Interpreteren: kwalitatief Beheersing spellingstrategieën? Welke structuren? Denkt het kind na over de spellingregels? Zelfcorrectie? Spellingwijze verantwoorden? Observaties Schrijfmotoriek en zithouding Geheugen voor woorden

23 WELKE GROEP KINDEREN HEEFT HET MOEILIJK MET SPELLING?

24 Dyslexie: België & Nederland 3 criteria: < pc 10 TL en/of spelling op gestandaardiseerde tests Herhaaldelijk < pc 10 2 keer RTI = Responsitivity To Instruction Geen verklaring door laag IQ, gebrek aan onderwijs, lage SES. Comorbiditeit met ADHD, dyscalculie komt voor

25 Proefpersonen: dyslexie (n= 60) n 2 de - 6 de leerjaar B.O. Geslacht M V n Geïsoleerde Geïsoleerde DL of comorbide DL Comorbide Therapie Gemiddelde intelligentie (WISC III) Monolinguaal, alleen Nederlands Geen gehoorproblemen, geen DCD, geen autisme Crosssectional design

26 Resultaten volledige groep (n=60) Spelling Bestaande woorden n Pc.1-10 Pc Pc Spelling Pseudowoorden Pc Pc Pc n

27 Dyscalculie en spellingproblemen 56% kinderen DC (n=172) ook ernstige spellingproblemen (Pieters e.a., 2015) vooral procedurele dyscalculie

28 EFFECTIEVE AANPAK

29 Wat zegt de wetenschap? Directe instructiemodel toepassen: effectief! (Swanson, 1999) Grafeem-foneemkoppelingen Woordstructuren Spellingregels

30 Kenmerken directe-instructiemodel de interactie Nood aan expliciete, directe instructie op maat (Hattie, 2009; Swanson, 1999) Demonstreren (Hattie, 2007; Swanson, 1999) Drill herhaling inoefenen (Struiksma, 2004; Swanson, 1999)

31 Kenmerken directe-instructiemodel de interactie Stapsgewijs hulp bieden tijdens oefening alleen noodzakelijke hulp bieden Corrigerende en sturende feedback (Swanson, 1999, Hattie & Timperley, 2007) Herhaalde feedback op maat, onmiddellijk na de uitvoering (Hattie& Timperley, 2007) Veranderd gedrag bevestigen (Hattie& Timperley, 2007)

32 Kenmerken directe-instructiemodel de taak Aanpak basale problemen n.a.v. foutenanalyse, observatie Starten op laagst oefenniveau Stijgende moeilijkheidsgraad handdoek handvat handje/handschoen washand hand

33 Van foutenclassificatie naar aanpak Leerplan: basis spellingcategorieën einde schooljaar beheerst MAAR: Geen ordening van moeilijkheidsgraad spellingcategorieën binnen een leerjaar Niet altijd houvast vb. brood stokbrood broodplank broodmand brooddoos Kennis/ afstemming aanpak op school

34 Van foutenclassificatie naar aanpak Therapie: herordening op basis van Moeilijkheidsgraad van woorden Spellingcategorie: hoorwoorden (stap) regelwoorden (sta) (onthoudwoorden) Woordlengte (vb. na genoten) Complexiteit (vb. past-fiets kaart) Frequentie van voorkomen van spellingverschijnselen (vb. eeuw) Impact van bepaalde spellingcategorie op zelfstandig schrijven compenserend aspect (vb. ij ou) Foutgevoeligheid Opbouwmethodiek per spellingcategorie

35 Voorbeeld leerplan 2 de lj 3-,4-, 5-, 6-foneemwoorden met medeklinkerverbindingen (drie, stop, struik, kletst) aai/ooi/oei/eeuw/ieuw/au/ou/ch in 2- en 3-foneemwoorden tweelettergrepige woorden Klankzuivere (portret) Met doffe e (vloeren) Ng-nk Aai/ooi,oei Be/ge/ver

36 Voorbeeld leerplan 2 de lj Tweelettergrepige woorden met toepassing spellingregels t/d finaal Open lettergreep Medeklinkerverdubbeling Uitzonderingen ee finaal in samenstellingen Eenvoudige werkwoordsvormen Hoofdletters Leestekens

37 Leerplan spelling 2de lj 1 therapeutische opbouw spelling 3-,4-, 5-, 6-foneemwoorden met medeklinkerverbindingen (vb. drie, gleuf, spoelt, kletst) Klankzuivere nietklankzuiver strand Toepassen opbouwmethodiek

38 Klankzuivere 3-foneemwoorden met 2-ledige CV I of F drie 1 iets Klankzuivere 4-foneemwoorden met 2-ledige CV I of F glas/kaart 1 fiets/schoen Klankzuivere 5-foneemwoorden met 3-ledige CV I of F struik/werkt1 korst/koorts Klankzuivere 5-foneemwoorden met 2-ledige CV I en F krant 1 pluist/ schrikt Klankzuivere 6-foneemwoorden met 2-ledige CV I en 3- ledige F plaatst

39 Leerplan spelling 2de lj 1 therapeutische opbouw spelling tweelettergrepige woorden Klankzuivere (portret) Met doffe e (vloeren) Ng-nk (bange- banken) Aai,ooi,oei/eeuw,ieuw au/ou ei/-ij Be/ge/ver tweelettergrepige woorden Klankzuivere Met doffe e Ng-nk Aai/ooi,oei 1-lettergrepig 2- lettergrepig Au/ou Ei/ij Be/ge/ver

40 Leerplan spelling 2de lj 1 therapeutische opbouw spelling Tweelettergrepige woorden met toepassing spellingregels t/d finaal Tweelettergrepige woorden met toepassing spellingregels t/d finaal Zelfstandige naamw. 1-lettergrepige Samenstelling met regel finaal Samenstelling met regel mediaal Samenstelling met regel mediaal en finaal Bijvoeglijke naamw.

41 Leerplan spelling 2de lj 1 therapeutische opbouw spelling Tweelettergrepige woorden met toepassing spellingregels Open lettergreep Medeklinkerverdubbeling Uitzonderingen ee finaal in samenstellingen Eenvoudige werkwoordsvormen Hoofdletters Leestekens /

42 Conclusie Screening, opvolging, ondersteuning op school = essentiële taak van de school LVS: kwantitatieve analyse = heeft het kind nood aan extra begeleiding voor spelling periodieke achterstand of meerdere meetmomenten kwalitatieve analyse = met welke spellingcategorieën en op welk leerinhoudniveau heeft het kind het moeilijk? + aanpak op maat

43 Conclusie Externe hulpverlening Langdurige achterstand Aanpak op maat werkt niet na intensieve hulp binnen 6 maanden Hardnekkige problemen met basisleerstof Samen werken we aan een begeleiding op maat!

44 Het PWO-onderzoek naar spelling werd ondersteund door OED van de Arteveldehogeschool Gent