Veerverbinding Sleeuwijk Gorinchem Werkendam Hardinxveld. Eindrapport

Transcriptie

1 Veerverbinding Sleeuwijk Gorinchem Werkendam Hardinxveld Eindrapport

2 Veerverbinding Sleeuwijk - Gorinchem Werkendam - Hardinxveld Eindrapport in opdracht van: Gemeente Gorinchem datum: 1 februari 2017 rapportnummer: 5627-R-E03 auteur(s): Robin Kleine, Lennart Nout Hooikade 13 Hanzeplein Europalaan 28d Postbus JD Zwolle 5232 BC s-hertogenbosch 2601 CW Delft Tel Tel Tel

3 Inhoudsopgave MANAGEMENTSAMENVATTING 1 1 INLEIDING Aanleiding Onderzoeksopzet Leeswijzer 6 2 GESCHIEDENIS VEERPONT Geschiedenis Operationele factoren Passagiersaantallen 9 3 ENQUÊTE ONDERZOEK Reisafstand Vervoerswijze en voor- en natransport Reismotief Motief voor het kiezen van de pont Gebruiksfrequentie Vervoersbewijs Conclusies 16 4 OVERIGE DATA ANALYSE Aanbod van diensten (CBS) Bestaande pendel (Gemeente, CBS) OV-data (Gemeente) Centrumonderzoek Gorinchem (Gemeente) GSM data Modal split 25 5 REISALTERNATIEVEN Werkendam - Gorinchem Sleeuwijk - Gorinchem Hardinxveld - Werkendam Conclusies 29 6 REIZIGERSAANTALLEN Gorinchem - Werkendam Gorinchem Sleeuwijk 31

4 6.3 Werkendam Boven Hardinxveld Geteste scenario s 32 7 SCENARIO S De vijf scenario s Scenario 0: Business as Usual Scenario 1: Hele netwerk stopt met varen Scenario 2: Stoppen met verbinding Werkendam - Gorinchem Scenario 3: Werkendam Gorinchem vaart alleen in de spits Scenario 4: Werkendam Gorinchem vaart alleen in weekenden en vakantieperiode Conclusies 44 8 OVERIGE MOGELIJKHEDEN Frequentie en vaartijden Verbeteren aansluiting OV Nieuwe aanlegplek Kansen voor elektrisch varen Informatievoorziening OV te water 49 9 CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN Conclusies Aanbevelingen 52 BIJLAGEN 1. Enquêtevragen 2. Herkomst en bestemming per vaarroute per meetmoment 3. Visualisatie herkomst en bestemming September door de week 4. Visualisatie herkomst en bestemming September in het weekend 5. Visualisatie herkomst en bestemming augustus door de week

5

6 Managementsamenvatting De Gemeente Gorinchem wil graag meer inzicht in de maatschappelijke, vervoerskundige en economische waarde van de veerverbinding tussen Werkendam en Gorinchem. Deze verbinding is op 2 april 2012 gestart met een startsubsidie van de provincies Zuid-Holland en Noord- Brabant. Omdat deze subsidie binnenkort afloopt brengt dit rapport het belang van de veerverbinding in kaart op basis van een afgenomen enquête, CBS data, GSM bezoekersdata en een scenario analyse. In augustus en september is er een enquête afgenomen onder passagiers op zowel de veerverbinding tussen Werkendam en Gorinchem als de verbinding tussen Sleeuwijk en Gorinchem en Werkendam en Hardinxveld. Hieruit bleek dat de veerverbindingen voornamelijk een rol spelen in het fietsnetwerk, voor zowel forensen, scholieren als recreanten. Er is vrijwel niemand die het openbaar vervoer (OV) gebruikt in het voor- en natransport. Naast de enquête is er voor dit onderzoek ook gekeken naar overige beschikbare data, zoals passagiersaantallen in de bus, CBS data en GSM data. Hiermee kan de relatieve potentie van de veerverbinding tussen Werkendam en Gorinchem in kaart gebracht worden. Uit deze data is gebleken dat er op een gemiddelde werkdag zo n mensen reizen tussen Gorinchem en Werkendam. Hierin inbegrepen zijn ongeveer 500 scholieren. Aangezien het veer nu ongeveer 160 mensen per dag vervoert gaat het dus om een relatief laag aandeel dat per veer reist, en er is ruimte voor verbetering. Om de potentie beter in te kunnen schatten moet ook gekeken worden naar de reisalternatieven. Voor het veer Werkendam Gorinchem zijn op dit moment zowel de fiets als de auto concurrerende alternatieven vanwege de kortere reistijd via de Merwedebrug. Voor Sleeuwijk en Hardinxveld zijn fiets, auto en OV een stuk minder aantrekkelijk, omdat deze een hogere omrijfactor hebben. Hierdoor is de concurrentiepositie van de veerpont tussen Werkendam en Gorinchem een stuk minder goed. Om te kunnen bepalen wat de verkeerskundige en economische waarde van de veerverbindingen is zijn er vier toekomstscenario s geanalyseerd. Voor ieder van deze scenario s zijn de consequenties voor de reistijd, de invloed op de bestedingen, en is de invloed op de operationele kosten bepaald. Om een inschatting te kunnen maken van de toekomstige passagiersaantallen onder de verschillende scenario s is een passagiersmodel ontwikkeld waarbij ieder scenario getoetst is. Ook zijn aan de hand van de gemiddelde uitgaven voor winkelend publiek en recreatieve reizigers de totale bestedingen door veer passagiers voor ieder scenario berekend. Al deze informatie is samengevat in de onderstaande tabel. De volgende vier scenario s zijn vergeleken met het basis scenario, wat inhoudt dat de veren doorvaren in hun huidige dienstregeling. 1. alle veren houden op met varen; Mobycon pagina 1

7 2. alleen Werkendam Gorinchem stopt met varen, de overige veren verhogen hun frequentie in de spitsperioden (in scenario 2b wordt de frequentie niet verhoogd); 3. Werkendam Gorinchem vaart alleen in de spits, de overige veren behouden hun huidige frequentie; 4. Werkendam Gorinchem vaart alleen in weekenden en vakantieperiode, de overige veren verhogen hun frequentie in de spitsperioden. De resultaten van deze analyse zijn in een evaluatie matrix gezet. In deze matrix zijn de verschillende factoren vergeleken met de huidige situatie. Waar mogelijk zijn de verschillen gekwantificeerd. Scholieresetedingegiers- Foren- Recrean- Beste- Passa- Kosten aantal Scenario % 0% 0% Scenario % -100% -100% Scenario % -8% -3% Scenario 2b % -26% -48% Scenario % -15% -14% Scenario % +8% -9% Op basis van deze evaluatie is scenario 4 als meest kansrijke scenario geïdentificeerd. In dit scenario wordt de verbinding Werkendam Gorinchem geëxploiteerd als recreatief veer, op een vergelijkbare manier als de huidige veren richting Slot Loevestein en Fort Vuren, hoewel er gedurende het hele jaar gevaren zou worden op de zaterdag. Hierdoor komt er meer capaciteit vrij in de spitsuren om de frequentie van de veerverbinding tussen Sleeuwijk en Gorinchem en Hardinxveld en Werkendam te verhogen. Het toevoegen van extra spitscapaciteit aan de overige twee veren is ontsprongen vanuit de redenatie dat deze verbindingen beter kunnen concurreren met de overige vervoerswijzen en dus meer potentie hebben voor groei. Deze potentie blijkt ook uit de reizigersaantallen van 2011, toen er met hogere frequentie gevaren werd naar Sleeuwijk en Hardinxveld. Daarnaast heeft Werkendam veel geïnvesteerd in verbeterde toeristische faciliteiten in de Biesbosch, waar dit veer op aan kan sluiten. Naast het voorkeursscenario zijn er overige maatregelen geïdentificeerd waardoor het veer aantrekkelijker zou kunnen worden voor reizigers. Zo zou het veer beter kunnen aansluiten op het OV-netwerk en zou de dienstregeling aangepast kunnen worden om beter aan te sluiten op (middelbare) school roosters. Ook zouden op langere termijn de operationele kosten af kunnen nemen door over te stappen op elektrisch varen. Hiervoor is wel een significante investering nodig vanuit bijvoorbeeld duurzaamheidsfondsen. Mobycon pagina 2

8 Met betrekking tot het aanmerken van het veer tot openbaar vervoer zijn er een aantal problemen gesignaleerd. Zo levert het aanmerken van alleen het veer Werkendam Gorinchem operationele problemen op. Daarnaast worden de kansen van het aanmerken van de verbindingen Sleeuwijk Gorinchem en Hardinxveld Werkendam klein geacht, aangezien dit klassieke overzetveren zijn. Het aanmerken van het veer als OV heeft als voordeel dat de continuïteit op de langere termijn gegarandeerd kan worden door middel van gelden vanuit de BDU. Bestaande aanbestedingsregels zullen wel vereisen dat de concessie (Europees) wordt aanbesteed. Mobycon pagina 3

9 1 Inleiding 1.1 Aanleiding In April 2012 is gestart met een nieuwe snelle veerverbinding tussen Gorinchem en Werkendam in combinatie met de reeds bestaande veerverbindingen Werkendam Boven-Hardinxveld en Gorinchem Sleeuwijk. De veerverbinding Werkendam-Gorinchem is mogelijk gemaakt door een bijdrage van alle oevergemeenten en de provincies Zuid-Holland en Noord-Brabant. Op 1 april 2017 eindigt na 5 jaar de jaarlijkse startbijdrage van de provincies. Deze bijdrage van totaal c.a per jaar was bedoeld om het verwachte exploitatietekort voor de eerste 5 jaar te dekken. Achteraf is gebleken dat de in 2008 uitgevoerde business case te optimistisch is geweest en de veerdienst niet het beoogde break-even point heeft bereikt. De gemeente Gorinchem heeft Mobycon de opdracht gegeven om inzicht te geven in de toegevoegde waarde van de veerverbinding. Voor de toegevoegde waarde kijken we naar de verkeerskundige, maatschappelijke en economische waarde van de veerverbinding. Waar mogelijk is de waarde gekwantificeerd; als een kwantificering niet mogelijk is gaan we beschrijvend te werk. 1.2 Onderzoeksopzet Om invulling te geven aan deze opdracht is er inzicht nodig in de gebruikers van de veerdienst. Hierbij gaat het om de herkomst en bestemmingen, motieven, frequenties etc. Deze data is verzameld door middel van een enquête en vervolgens geanalyseerd. Het onderzoek is daarom opgedeeld in drie fases. Fase 1 omvat het onderzoek op basis van veldwerkzaamheden. De benodigde informatie voor dit onderzoek is verzameld door middel van een enquêteonderzoek onder de gebruikers van de veerdienst. Fase 2 omvat het inventariseren van beschikbare gegevens, waaronder CBS data, tellingen van de Gemeente en overige relevante data. Fase 3 plaatst de rol van het veer in het omliggende vervoersnetwerk en het analyseert een aantal toekomstscenario s voor de exploitatie van het veer. Mobycon pagina 4

10 1.2.1 Fase 1: Veldwerk Het onderzoek in fase 1 omvat zowel de veerverbinding tussen Gorinchem en Werkendam als de veerverbindingen Werkendam Boven-Hardinxveld en Gorinchem Sleeuwijk (zie Figuur 1). Beide vaarrichtingen van de veerverbindingen zijn meegenomen in het onderzoek. De enquête is uitgevoerd op een dinsdag en donderdag in september, op een zaterdag en zondag in september en op een dinsdag en donderdag in augustus. Deze data zijn gekozen om zowel twee werkdagen, twee weekenddagen als twee (zomer)vakantiedagen mee te nemen in de data. Figuur 1: Geënquêteerde vaarroutes Mobycon pagina 5

11 1.2.2 Fase 2: Inventariseren beschikbare gegevens Om uiteindelijk te komen tot een antwoord op de hoofdvraag is het noodzakelijk om zoveel mogelijk relevante beschikbare externe informatie en gegevens te verzamelen. In combinatie met het enquête- onderzoek vormt dit de basis van het onderzoek om de toegevoegde waarde van de veerverbinding inzichtelijk te krijgen. Door de gemeente is een groot aantal gegevens beschikbaar gesteld. De meest relevante en bruikbare data zijn meegenomen in de rapportage. Deze gegevens zijn: CBS werkgelegenheids data; beschikbaarheid van diensten per kern; leerlingen herkomst data; passagiersaantallen voor verschillende buslijnen; GSM data voor bezoekers aan de verschillende kernen; passagiersaantallen op de verschillende veerdiensten Fase 3: Rol netwerk in beeld brengen en analyse scenario s Op basis van de verzamelde informatie uit fase 1 en fase 2 wordt de vervolgstap gezet in de laatste fase. Om een beeld te krijgen van de rol van het veer in het bredere vervoersnetwerk voeren we een analyse uit. Tevens wordt er gekeken naar de schakel van en naar het openbaar vervoer en concurrerende modaliteiten. Op basis van alle informatie is het mogelijk om aan de hand van verschillende scenario's te beschrijven wat de verkeerskundige, maatschappelijke en economische rol van de veerverbinding is. Dit wordt mede geanalyseerd door de impact van wijzigingen in de veerverbinding in kaart te brengen voor verschillende doelgroepen. Deze vier scenario s zijn opgesteld in samenspraak met de opdrachtgever en de projectgroep. In de conclusies wordt een voorkeursscenario geïdentificeerd en zullen er aanbevelingen staan voor het optimaliseren van de veerverbinding door middel van een breed scala aan maatregelen. 1.3 Leeswijzer Dit rapport volgt qua opbouw de faseringen zoals genoemd in de voorgaande paragraaf. Dit betekent dat onderhavig rapport als volgt is opgebouwd: hoofdstuk 2: geeft een toelichting op zowel het verleden van de veerdienst Werkendam- Gorinchem als het huidige functioneren; hoofdstuk 3: Dit hoofdstuk bevat de resultaten van het veldwerk en dient daarmee als input voor de navolgende hoofdstukken; hoofdstuk 4: Bevat een analyse van de overige beschikbare informatie met betrekking tot de relatie tussen de verschillende kernen en de reismogelijkheden; Mobycon pagina 6

12 hoofdstuk 5: Analyse van de reistijdsverschillen voor verschillende doelgroepen tussen de verschillende modaliteiten. Hier wordt de concurrentiepositie van het veer ten opzichte van de bus, fiets en auto bepaald; hoofdstuk 6: Beschrijft het ontwikkelde passagiersmodel, gebaseerd op de passagiersaantallen uit Hiermee worden de scenario s doorgerekend in het volgende hoofdstuk; hoofdstuk 7: Beschrijft vier mogelijke scenario s met betrekking tot het continueren van de veerdienst na Hierin wordt de impact van dit scenario op de verschillende doelgroepen besproken; hoofdstuk 8: Gaat in op verschillende denkrichtingen ter optimalisatie van de verbinding, waarbij de integratie met overige vervoersmodaliteiten behandeld wordt; hoofdstuk 9: Hierin worden een aantal conclusies getrokken en aanbevelingen gedaan voor verder onderzoek. Mobycon pagina 7

13 2 Geschiedenis veerpont 2.1 Geschiedenis In april 2012 is onder verantwoordelijkheid van de Gemeente Gorinchem gestart met een nieuwe snelle veerverbinding tussen Gorinchem en Werkendam in combinatie met de reeds bestaande veerverbindingen Boven Hardinxveld-Werkendam v.v. en Gorinchem-Sleeuwijk v.v. Hier is zowel ambtelijk als bestuurlijk intensief overleg en onderzoek aan vooraf gegaan. Het eerste officiële onderzoek over deze mogelijke verbinding is verricht in De belangrijkste uitkomsten hiervan waren dat de nieuwe verbinding tussen Gorinchem en Werkendam de ontbrekende schakel was om gebieden, locaties en mensen te verbinden en dat toerisme een belangrijke bron van inkomsten zou worden. Figuur 2: Vaarroutes Riveer In 2008 is er als vervolg op het eerdergenoemde onderzoek een praktische en operationele businesscase opgesteld. Dit was de basis om formeel te starten met de benodigde subsidieaanvragen bij de oevergemeentes, Provincie Zuid-Holland en Provincie Noord-Brabant. In 2011 hebben de provincies besloten een startsubsidie toe te kennen voor 5 jaar. Deze bijdrage van totaal ca /jaar was bedoeld om het exploitatiekort van de 1 e 5 jaar te dekken. Voor deze veerverbinding is een nieuwe snelle veerboot, de Gorinchem XI, gebouwd. 2.2 Operationele factoren De huidige verbinding Gorinchem Sleeuwijk Werkendam Hardinxveld wordt onderhouden door twee veerboten. De Gorinchem X en de Gorinchem XI. De Gorinchem X is gebouwd in 2008 en heeft een capaciteit van 80 passagiers. Dit is tevens een blusvaartuig, dat 24 uur per dag inzetbaar is op de Merwede. De Gorinchem XI is gebouwd in 2012 en heeft een capaciteit van 100 passagiers. Beide schepen halen een topsnelheid van 40 km/u. Mobycon pagina 8

14 De dienstregeling van de verschillende verbindingen is sinds 1 januari 2014 als volgt: Gorinchem Sleeuwijk Gorinchem Werkendam Spits (6:00 9:00 en 15:00 18:00) Middag (9:00 15:00) Zaterdag (7:45 17:45) Zondag Ieder half uur Ieder uur Ieder uur Geen dienst Ieder half uur Ieder uur Ieder uur Geen dienst Hardinxveld Tabel 1: Dienstregeling veerdiensten (Gorinchem Werkendam Hardinxveld wordt als één dienst gevaren en heeft dus dezelfde frequentie) De veerdienst wordt gefinancierd met bijdrages van alle oevergemeenten (Hardinxveld-Giessendam, Werkendam en Gorinchem) en bijdrages van de Provincies Zuid-Holland en Noord- Brabant. Op 1 april 2017 eindigt de jaarlijkse bijdrage van beide provincies. In opdracht van de gemeente Gorinchem is in juli 2016 een evaluatie uitgevoerd over de veerdienst in de periode Deze evaluatie vormt samen met dit onderzoek de basis voor de evaluatie van de toekomst van de veerverbinding. Uit deze evaluatie is onder andere gebleken dat de businesscase uit 2008 te optimistisch is geweest. Hierbij is op te merken dat de economische crisis hierin een niet onbelangrijke factor kan hebben gespeeld. Hiernaast is uit de evaluatie gebleken dat het onduidelijk is of de veerverbinding een bovenregionale schakel is in de vervoersketen, wat van belang is voor eventuele langdurige cofinanciering door de provincies. Ook werd duidelijk dat er geen inzicht is in gebruik van vooren natransport en herkomst en bestemming van de reizigers. Hierdoor is niet duidelijk aan te geven welke rol de veerverbinding heeft in de vervoerswijze keuze. Over deze onderwerpen kan meer duidelijkheid worden verschaft dankzij de verrichte enquête. 2.3 Passagiersaantallen In de business case in 2008 werd op het traject Gorinchem Werkendam een passagiersaantal voorspeld van Dit is gebaseerd op de passagiersaantallen van Sleeuwijk, waar iedere inwoner gemiddeld 15,9 trips per persoon per jaar maakt. In de periode waren de passagiersaantallen als volgt: Gorinchem Werkendam Werkendam Gorinchem Gorinchem Sleeuwijk Sleeuwijk Gorinchem Mobycon pagina 9

15 Werkendam Hardinxveld Hardinxveld Werkendam Totaal Het voorspelde aantal reizigers in de business case is Met een totaal aantal reizigers in 2015 van ruim en reizigers op het traject Gorinchem-Werkendam is het voorspelde aantal reizigers dus bij verre weg niet gehaald. Mobycon pagina 10

16 3 Enquête onderzoek In totaal zijn er gedurende de zes onderzoeksdagen enquêtes afgenomen bij reizigers op de veren. Op het veer Werkendam Gorinchem zijn 274 enquêtes afgenomen. Hieronder worden de belangrijkste resultaten van het enquête onderzoek samengevat. De volledige enquête en de resultaten zijn te vinden in de bijlagen. De resultaten in dit hoofdstuk zijn gebaseerd op alle enquêtes, dus niet alleen op het veer tussen Gorinchem en Werkendam. Waar de cijfers voor Gorinchem Werkendam significant afwijken is dat apart vermeld. 3.1 Reisafstand Het veer heeft een voornamelijk lokale en agglomeratieve functie in het vervoerssysteem. De meeste passagiers leggen hemelsbreed minder dan 10 km af gedurende hun reis. Dat is de grens voor agglomeratie verkeer volgens de definities van de provincie Zuid-Holland. Hiermee speelt de veerpont dus voornamelijk een belangrijke rol voor mensen die reizen tussen het begin en eindpunt van het veer en niet heel veel verder. Daarbij is aan te merken dat in de weekenden en vakantieperiode het aantal (boven)regionale reizigers iets hoger ligt, maar nog steeds met afstand de minderheid betekent. De afstand wordt hemelsbreed gemeten, zodat een eerlijke vergelijking gemaakt kan worden tussen de verschillende routes en vervoersmodaliteiten. Zo kan de afstand op de fiets, met de bus, de auto of de veerpont veel verschillen, maar het type reis zou hetzelfde moeten zijn. Als een reiziger van A naar B reist is dat eenzelfde categorie reis, onafhankelijk van de modaliteit. Voor het veer Werkendam Gorinchem ligt het percentage agglomeratieve reizen (3 tot 10 km) op 77%. Dit is te verklaren door de grotere afstand die het veer zelf aflegt. Deze afstand is hemelsbreed gemeten. Het is aan te merken dat de afgelegde afstand voor veel reizigers een stuk hoger zou zijn als de afstand over de weg berekend zou worden. Hierop wordt verder ingegaan in fase 2 van dit onderzoek. Mobycon pagina 11

17 Hemelsbrede reisafstanden 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Lokaal Agglomeratief Regionaal Boven regionaal September door de week 24% 53% 13% 10% September weekend 21% 51% 12% 15% Augustus door de week 26% 43% 21% 10% Figuur 3: reisafstand per categorie 3.2 Vervoerswijze en voor- en natransport Voor de geënquêteerde reizigers is de fiets met afstand het belangrijkste vervoermiddel op de veerpont. Door de week ligt dit aandeel rond de 88% en in het weekend en de vakantieperiode rond de 74%. Door de week is de fiets bij het voor- en natransport ook het meeste gebruikte vervoerswijze. Na de fiets komen de meeste mensen te voet. Een relatief klein percentage (10%) van de mensen gebruikt de auto in het weekend en in de vakantieperiode als voortransport. Overige vervoersmiddelen, zoals het openbaar vervoer (OV), komen zeer weinig voor. Hiermee kan dus geconstateerd worden dat het veer primair een onderdeel is van het fiets- en voetgangersnetwerk. Welke vervoerswijze gebruikt de respondent? 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Voetganger Fiets Figuur 4: Gebruikt vervoersmiddel op de pont Snorfiets/brommer/ scooter Brommobiel/scoot mobiel September (door de week) 11% 88% 0% 1% September (weekend) 26% 71% 1% 1% Augustus (door de week) 22% 77% 0% 0% Mobycon pagina 12

18 3.3 Reismotief Door de weeks is het belangrijkste reismotief reizen van- en naar school of studie. Dit is voornamelijk het geval op de vaarroutes van en naar Gorinchem. Op de vaarroute tussen Werkendam en Boven-Hardinxveld is doordeweeks 50% van het verkeer recreatief, in het weekend de overgrote meerderheid (zie rapportage enquêteresultaten). Hieruit kan dus geconcludeerd worden dat de veerverbinding primair recreatieve doeleinden dient, maar ook een belangrijke functie heeft voor scholieren en werkenden. Overige reisdoelen worden in mindere mate gediend. In het weekend zijn sociale en winkeldoeleinden samen wel goed voor bijna 40% van alle passagiers. Waarom maakt de respondent deze reis (belangrijkste reden)? 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% van/naar het werk van/naar school/studie zakelijk bezoek in werksfeer Figuur 5: Reismotief per onderzoeksperiode winkelen/boodsc happen doen sociaal (familiebezoek, sporten) Voor het veer Werkendam Gorinchem reist doordeweeks 42% van de reizigers voor hun werk of school/studie. Dit is dus nog steeds een minderheid. In de weekenden zijn recreatieve trips het belangrijkst, gevolgd door winkeltrips en sociale trips. recreatief (toeren, fiets-of wandeltocht) bezoek evenement September (door de week) 21% 33% 0% 7% 8% 30% 0% 2% September (weekend) 4% 1% 0% 16% 19% 55% 0% 4% Augustus (door de week) 17% 1% 0% 9% 9% 59% 2% 3% Anders, namelijk Motief voor het kiezen van de pont Gevraagd naar de reden om voor de veerpont te kiezen verschillen de antwoorden tussen de doordeweekse en weekend passagiers. Voor doordeweekse reizigers is de snelste route het belangrijkste motief (met 45%), in het weekend en tijdens de vakantieperiode is de leukste manier van reizen belangrijker. Relatief weinig mensen antwoorden dat de veerpont ook de kortste route is. Dit zou te verklaren kunnen zijn door een slecht begrip van de vraagstelling. Opvallend is dat slechts een klein percentage aangeeft geen andere reismogelijkheid te hebben. Dit is van belang, omdat dit aangeeft in hoeverre reizigers echt afhankelijk zijn van de veerpont. In hoofdstuk 5 wordt verder ingegaan op de vraag in hoeverre dat alternatief een realistisch alternatief is. Mobycon pagina 13

19 Wat is voor de respondent de belangrijkste reden dat hij/zij vandaag met de veerpont gaat? 50% 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% ik heb geen andere reismogelijkheid. Dit is de snelste route Dit is de kortste route Figuur 6: Reden voor het kiezen van de pont Voor Werkendam Gorinchem is de reden dat de veerpont de leukste manier is wel een stuk hoger. Ook doordeweeks zegt daar 30% van de reizigers dat ze de pont kiezen omdat het leuk is. In het weekend stijgt dit percentage naar 40%. Dit is de goedkoopste reismogelijkheid Dit is de leukste manier van reizen Anders, namelijk... September (door de week) 6% 45% 18% 2% 23% 7% September (weekend) 12% 32% 14% 2% 28% 11% Augustus (door de week) 3% 31% 14% 2% 40% 9% 3.5 Gebruiksfrequentie De antwoorden op de vraag hoe vaak men de pont gebruikt lopen erg uiteen. In het weekend wordt de veerpont door vooral incidentele gebruikers (1 keer per maand of minder) gebruikt. Door de week is er een relatief grote groep (30%) die de veerpont iedere werkdag gebruikt. Daarnaast zijn er ook door de week veel incidentele gebruikers. Op het traject Werkendam Gorinchem is het aantal passagiers dat iedere werkdag van het veer gebruik maakt wel significant lager (13%). Dit gebruikspatroon valt samen met de dubbelrol van de veerpont. Aan de ene kant zijn er veel mensen die de pont (bijna) dagelijks gebruiken voor vervoer van- en naar werk of school, aan de andere kant zijn er veel gebruikers die de veerpont recreatief, en dus incidenteel, gebruiken. Deze groepen lijken door de week ongeveer even groot. Mobycon pagina 14

20 Hoe vaak maakt de respondent gemiddeld gebruik van deze veerpont? 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% elke werkdag elke dag (inclusief weekend) Figuur 7: Gebruiksfrequentie van de pont ongeveer 3 keer per week ongeveer 1 keer per week ongeveer 1 keer per maand minder dan 1 keer per maand dit is de eerste keer September (door de week) 30% 1% 12% 15% 9% 16% 17% September (weekend) 4% 1% 5% 12% 14% 30% 34% Augustus (door de week) 8% 0% 11% 11% 14% 32% 24% 3.6 Vervoersbewijs De laatste vraag uit de enquête betreft het type kaart dat gebruikt wordt. De meerderheid van de passagiers reist met een losse kaart, ongeveer 35% gebruikt een meerrittenkaart. Door de week gebruikt ongeveer 20% een abonnement, in het weekend en de vakantieperiode daalt dit percentage tot bijna nul. Voor het veer Werkendam Gorinchem is het aantal passagiers met een abonnement zeer laag (3%). Hier is de losse kaart het populairst met 54% van de respondenten. 43% maakt gebruik van een meerrittenkaart. Dit ondersteunt het beeld dat Werkendam Gorinchem voor weinig mensen een dagelijkse reis is met de veerpont maar meer als alternatief bij bijvoorbeeld slecht weer wordt gezien. 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Abonnement Meerritten kaart Losse kaart September (door de week) 20% 38% 43% September (weekend) 3% 31% 66% Augustus (door de week) 1% 41% 58% Figuur 8: Keuze van het type vervoersbewijs Met welk vervoersbewijs reist de respondent? Mobycon pagina 15

21 3.7 Conclusies Naar aanleiding van dit onderzoek kunnen de volgende conclusies getrokken worden: De veerpont heeft voornamelijk een rol in het lokale- en agglomeratieverkeer. De veerpont speelt primair een rol in het fiets- en wandelnetwerk. De veerpont wordt veel gebruikt voor zowel recreatief verkeer, woon-werk verkeer als woon-school verkeer. Voor de meeste passagiers is de veerpont het snelste/leukste vervoermiddel, de meeste passagiers hebben wel alternatieve mogelijkheden. Specifiek voor het veer Werkendam Gorinchem kunnen we de volgende conclusies trekken: Weinig mensen gebruiken deze verbinding dagelijks. Een relatief groot aandeel van de passagiers reist hier omdat het de leukste manier van reizen is. In vergelijking met de overige lijnen gebruikt een relatief hoog percentage dit veer voor recreatieve of sociale reizen. Mobycon pagina 16

22 4 Overige data analyse Naast de enquêteresultaten is een tweede dataset gebruikt voor de analyse van de veerverbinding. Hierbij is gekeken naar alle relevante data die beschikbaar is gesteld door de opdrachtgever. Daarnaast is er een extra dataset ingekocht waarmee het aantal (frequente) bezoekers van iedere oevergemeente is bepaald op basis van anonieme GSM data. Deze data geeft een goed beeld van de verbanden tussen de verschillende kernen. 4.1 Aanbod van diensten (CBS) Om een beter beeld te krijgen van de maatschappelijke en economische vervoerswaarde van de veerverbindingen is de band tussen de kernen Werkendam en Gorinchem is data van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) geraadpleegd. Hieruit is het verschil in voorzieningenniveau tussen Werkendam en Gorinchem op te maken. voorziening \ plaats Gorinchem Werkendam ziekenhuizen 1 0 grote supermarkten 12 3 warenhuizen 2 1 cafés 29 4 restaurants 39 8 hotels 4 0 middelbare scholen 10 1 bioscopen 1 0 Tabel 2: Voorzieningen binnen 5 km(afgerond) (CBS Statline, 2014) Uit Tabel 2 blijkt dat Gorinchem over een veel groter voorzieningenniveau beschikt dan de gemeente Werkendam (gemeente Werkendam omvat naast Werkendam onder andere Sleeuwijk). Zo heeft (de gemeente) Werkendam 1 middelbare school (in Sleeuwijk) tegenover 10 in Gorinchem. Ook voor overige diensten zoals restaurants en bioscopen is Werkendam afhankelijk van andere kernen, inclusief Sleeuwijk en Gorinchem. Het grote verschil in aanbod van recreatieve diensten (restaurants, café s, winkels) verklaart het relatief hoge aandeel van reizigers op de pont dat reist met als hoofddoel winkelen/boodschappen doen of voor sociale bezoeken. Hiernaast kan dit deels verklaren dat de veerpont voornamelijk gebruikt wordt voor recreatieve doeleinden. Mobycon pagina 17

23 4.2 Bestaande pendel (Gemeente, CBS) Uit data van de Gemeente Gorinchem blijkt dat het gaat om 528 scholieren uit Werkendam die naar het voortgezet onderwijs in Gorinchem gaan 1. Hiervan gaan er 219 naar Scholengemeenschap Gomarus, 150 naar het Gilde Vakcollege Techniek en 52 naar Gymnasium Camphusianum. Dit grote aandeel pendelende scholieren is ook geregistreerd gedurende enquête, waar bleek dat 38% van de reizigers op de pont tussen Gorinchem en Werkendam op weg was naar school. Naast het verschil in het aantal aangeboden diensten verschaft de CBS data inzicht in het aantal personen dat werkzaam is in Gorinchem maar woonachtig is in Werkendam en vice versa. In Tabel 3 is de woon/werkrelatie tussen de verschillende kernen volgens het CBS weergegeven. werk \ woon (*1000) Gorinchem werk \ woon (*1000) Werkendam Gorinchem 7,5 Werkendam 4,1 Rotterdam 0,6 Gorinchem 1,3 Utrecht (gemeente) 0,6 Woudrichem 0,7 Dordrecht 0,5 Breda 0,5 Giessenlanden 0,5 Geertruidenberg 0,5 Sliedrecht 0,4 Dordrecht 0,3 Hardinxveld-Giessendam 0,3 's-hertogenbosch 0,3 's-hertogenbosch 0,3 Oosterhout 0,3 Lingewaal 0,3 Rotterdam 0,3 Nieuwegein 0,3 Aalburg 0,2 Werkendam 0,3 Hardinxveld-Giessendam 0,2 Amsterdam 0,2 Sliedrecht 0,2 Leerdam 0,2 Utrecht (gemeente) 0,2 Molenwaard 0,2 Waalwijk 0,2 Woudrichem 0,2 Amsterdam 0,1 Tabel 3: Werkgemeenten van inwoners van Gorinchem en Werkendam (*1000) (CBS Statline, 2014) Voor inwoners van de gemeente Werkendam (zowel Werkendam als Sleeuwijk vallen onder deze gemeente) is Gorinchem een belangrijke werkgemeente. Zo werken er volgens de CBS data ongeveer inwoners van de gemeente Werkendam in Gorinchem. Andersom werken er maar ongeveer 300 inwoners van de gemeente Gorinchem in de gemeente Werkendam. Hiermee komt Werkendam op plek 11 als het gaat om belangrijkste werkgemeenten voor inwoners van de gemeente Gorinchem terwijl Gorinchem op plek 2 komt voor inwoners van de gemeente Werkendam. Deze data is echter enigszins grofmazig. Meer gedetailleerde data aangaande dagelijkse pendel wordt behandeld in paragraaf Gegevens verstrekt door de gemeente Gorinchem Mobycon pagina 18

24 4.3 OV-data (Gemeente) Bussen tussen gemeente Gorinchem en gemeente Werkendam De verkeerskundige relatie tussen Werkendam en Gorinchem komt ook tot uiting door de bestaande openbaar vervoer verbindingen tussen de plaatsen. Figuur 9: Busverbindingen Gorinchem Werkendam/Sleeuwijk Werkendam is met Gorinchem verbonden met buslijn 120. Deze loopt vanuit de plaats Werkendam naar Gorinchem. Sleeuwijk is met Gorinchem verbonden met buslijn 121. Hiernaast is het mogelijk om met buslijn 402 vanaf de Tol (gemeente Werkendam) naar Gorinchem te reizen. Er is geen buslijn tussen Werkendam en Hardinxveld. De lijnen werden in 2015 als volgt gebruikt 2 : Traject Busroute Van (check-in) Naar (check-uit) Lijn nummer Reizigers in 2015 Werkendam Gorinchem Gorinchem Werkendam Sleeuwijk Gorinchem Gorinchem Sleeuwijk De Tol Gorinchem Gorinchem De Tol Totaal Tabel 4: passagiersaantallen op de busverbindingen met Gorinchem 2 Gegevens verstrekt door de gemeente Gorinchem Mobycon pagina 19

25 Zoals te zien is in de vervoerscijfers is de buslijn naar Sleeuwijk veel minder populair dan de buslijn naar Werkendam. Dit heeft hoogstwaarschijnlijk te maken met de reistijd over de weg vergeleken met de reistijd over water tussen de beide plaatsen. De veerpont tussen Werkendam en Gorinchem is vergelijkbaar in reistijd met bus 120, terwijl de bus van Sleeuwijk naar Gorinchem (lijn 121) langzamer is dan de pont Aansluiting openbaar vervoer op veerdiensten Figuur 10: Aansluiting van Riveer veerdiensten op OV In Figuur 10 staat weergeven hoe en waar de veerdiensten van Riveer aansluiten op het openbaar vervoer netwerk. Er staat aangegeven dat verschillende bussen bereikt kunnen worden vanaf de veerhavens in Sleeuwijk, Boven-Hardinxveld en Gorinchem. Hiernaast is er in Gorinchem aansluiting op de spoorverbinding Dordrecht Geldermalsen. De opstapplaatsen liggen soms echter niet dichtbij de veerhaven. Zo komen lijn 400, 401 en 402 in Sleeuwijk aan bij de Tol (3,1 km van de veerhaven in Sleeuwijk). Hiernaast is het 1,4 km van de veerhaven in Gorinchem tot (bus)station Gorinchem en 1,8 km van de veerhaven in Boven-Hardinxveld naar station Boven-Hardinxveld. Tussen de veerhaven in Boven-Hardinxveld en station Boven-Hardinxveld rijdt bus 77. Mobycon pagina 20

26 Gezien de relatief lange (loop)afstanden is het niet verwonderlijk dat er momenteel weinig mensen gebruik maken van de combinatie OV-veer. Uit de enquête blijkt dat de veerverbinding in de huidige configuratie geen onderdeel vormt van het regionale openbaar vervoernetwerk. Dit vanwege het feit dat vrijwel niemand (bijna 0%) in het voor- of natransport gebruikt maakt van het OV. Het overgrote deel van de respondenten maakt in plaats daarvan gebruik van de fiets. Betere aansluiting op het OV netwerk wordt verder behandeld in paragraaf Centrumonderzoek Gorinchem (Gemeente) Tussen 2011 en 2014 is er ieder jaar een passantenonderzoek gedaan in het centrum van Gorinchem. Tijdens dit onderzoek is het aantal passanten gemeten en is een aantal van hen een enquête voorgelegd. Hierin wordt mensen ook gevraagd naar hun herkomstadres en hun vervoersmiddel. Uit deze data blijkt dat 6,6% van het winkelend publiek in Gorinchem uit de gemeente Werkendam komt. Die gemeente omvat de kernen Werkendam en Sleeuwijk. Figuur 11: centrumonderzoek Gorinchem Mobycon pagina 21

27 Als er gekeken wordt naar de vervoerswijze keuze per kern (zie Figuur 12) dan valt het op dat er een relatief hoog percentage bezoekers uit Werkendam aangeeft met een ander vervoermiddel te zijn gekomen. Daaronder valt ook de pont. Helaas is er geen onderscheid gemaakt tussen bezoekers uit Sleeuwijk en Werkendam. Wel is te concluderen dat de pont een redelijk belangrijk vervoermiddel is voor winkelend publiek in Gorinchem. Figuur 12: vervoerswijze keuze per herkomst 4.5 GSM data Vanwege de grofmazigheid van de CBS data aangaande forensen tussen de verschillende kernen is het aantal bezoekers aan de verschillende kernen ook geanalyseerd door gebruik te maken van (anonieme) GSM data. Deze data, beschikbaar gesteld door View.DAT, analyseert en combineert GSM data met onder andere CBS data en OV dienstregelingen. Door te analyseren waar mensen zich overdag en s nachts bevinden kan vastgesteld worden hoeveel mensen een bepaald gebied bezoeken en waar deze mensen vandaan komen. Op deze manier is vast te stellen hoeveel mensen zich bewegen tussen de verschillende kernen, onafhankelijk van hun modaliteit. Dit verschaft een goed inzicht in de functionele relatie tussen kernen. Op basis van de kracht van de functionele relatie kan de totale potentiele passagiersstroom tussen de kernen in kaart gebracht worden. De data maakt onderscheid tussen frequente bezoekers, regelmatige bezoekers en incidentele bezoekers Bezoekers Gorinchem Door het aantal frequente bezoekers te analyseren kan in kaart gebracht worden wat de functionele relatie is tussen Gorinchem en de omliggende kernen. In Tabel 5 zijn de tien belangrijkste herkomst kernen voor Gorinchem weergegeven, uitgesplitst in weekdag en weekend bezoekers. Mobycon pagina 22

28 Werkdag Zaterdag Herkomst Aantal Bezoekers Herkomst Aantal bezoekers 1 Hardinxveld 1288 Giessenburg Giessenburg 901 Noordeloos Leerdam 890 Arkel Noordeloos 878 Hardinxveld Werkendam 872 Werkendam Arkel 781 Heukelum Heukelum 740 Woudrichem Sleeuwijk 568 Leerdam Woudrichem 544 Sleeuwijk Sliedrecht 440 Meerkerk 178 Tabel 5: herkomsttabel 5 frequente bezoekers aan Gorinchem Uit deze data blijkt dat Hardinxveld de belangrijkste herkomstplaats is voor doordeweekse bezoekers aan Gorinchem. Verder valt op dat er meer bezoekers uit Werkendam naar Gorinchem reizen dan vanuit Sleeuwijk. Dit is te verklaren door het feit dat Werkendam twee keer zoveel inwoners heeft als Sleeuwijk. Naast de frequente bezoekers zijn er ook regelmatige bezoekers en incidentele bezoekers onderscheidden. In Tabel 6 is het totaalaantal bezoekers weergegeven per herkomst. Hieruit blijkt dat er op een gemiddelde werkdag in totaal mensen uit Werkendam naar Gorinchem reizen (en terug). Bezoekerstype Herkomst Frequent Regelmatig Incidenteel Totaal 1 Hardinxveld Leerdam Werkendam Giessenburg Noordeloos Heukelum Arkel Sliedrecht Sleeuwijk Woudrichem Tabel 6: totaal aantal bezoekers aan Gorinchem Mobycon pagina 23

29 4.5.2 Bezoekers Werkendam Uit de bezoekersgegevens van Werkendam blijkt ook hier dat Hardinxveld de belangrijkste functionele relatie heeft met Werkendam. Doordeweeks wordt Hardinxveld gevolgd door Sleeuwijk en Gorinchem. In het weekend is Gorinchem weer iets belangrijker dan Sleeuwijk. Werkdag Zaterdag Herkomst Aantal Bezoekers Herkomst Aantal bezoekers 1 Hardinxveld 962 Hardinxveld Sleeuwijk 515 Gorinchem Gorinchem 511 Sleeuwijk Almkerk 287 Nieuwendijk Woudrichem 262 Sliedrecht 92 6 Nieuwendijk 216 Woudrichem 85 7 Sliedrecht 215 Dordrecht Oost 36 8 Hank 131 Hank 31 9 Dordrecht Oost Raamsdonksveer 92 Tabel 7: frequente bezoekers aan Werkendam Uit deze data blijkt dat hoewel Werkendam een stuk minder frequente bezoekers heeft dan Gorinchem, er nog steeds een significant aantal mensen vanuit Gorinchem naar Werkendam reist. Aannemende dat ieder van deze personen twee reizen op een dag maakt tussen de kernen levert dat een relatief hoog potentieel aantal trips op tussen Gorinchem en Werkendam. Bezoekerstype Herkomst Frequent Regelmatig Incidenteel Totaal 1 Hardinxveld Gorinchem Sleeuwijk Almkerk Sliedrecht Dordrecht Oost Woudrichem Nieuwendijk Hank Raamsdonksveer Tabel 8: totaal aantal bezoekers aan Werkendam In Tabel 8 wordt het totaal aantal bezoekers aan Werkendam gedurende een gemiddelde werkdag weergegeven. Naast de frequente bezoekers worden hier dus ook de regelmatige en Mobycon pagina 24

30 incidentele bezoekers meegenomen. Dit levert een iets ander beeld op, waarbij er per dag gemiddeld 821 bezoekers uit Gorinchem in Werkendam zijn. Er zijn dus relatief veel niet-frequente bezoekers uit Gorinchem aan Werkendam. Het is te verwachten dat dit te maken heeft met het grotere aantal recreatieve bezoekers aan Werkendam Bezoekers Sleeuwijk Ter volledigheid is hieronder in Tabel 9 het aantal frequente bezoekers aan Sleeuwijk weergegeven. Hieruit blijkt dat het functionele verband tussen Werkendam en Sleeuwijk sterker is dan tussen Gorinchem en Sleeuwijk. Dit is opvallend aangezien Gorinchem groter is qua inwoneraantal en relatief dichtbij ligt. Werkdag Zaterdag Herkomst Aantal Bezoekers Herkomst Aantal bezoekers 1 Werkendam 431 Werkendam Gorinchem 408 Almkerk Almkerk 327 Woudrichem Woudrichem 211 Gorinchem 157 Tabel 9: frequente bezoekers Sleeuwijk 4.6 Modal split Uit Tabel 6 en 8 is gebleken dat er op een werkdag gemiddeld mensen vanuit Werkendam naar Gorinchem reizen en uit 821 van Gorinchem naar Werkendam. Dagelijks reizen er dus gemiddeld mensen heen en weer tussen Werkendam en Gorinchem. Uit de passagiersaantallen blijkt dat er in april gemiddeld zo n 187 passagiers per werkdag op de pont tussen Werkendam en Gorinchem reizen. Een onbekend aantal reizigers zal op één dag heen en weer zijn gereisd tussen Werkendam en Gorinchem. Dit betekent dat de pont tussen de 94 en 187 unieke reizigers heeft op een gemiddelde werkdag. In totaal reizen er op een gemiddelde werkdag in april ruim 2100 bezoekers aan Gorinchem uit Werkendam en vice versa. Van het totaal aantal mensen die reizen tussen Werkendam en Gorinchem reist er waarschijnlijk dus ongeveer 4% met de pont 3. Het aandeel reizigers van het totaal dat reist met de veerpont is voor alle routes weergegeven in Tabel 10. Hieruit blijkt dat voornamelijk het veer Gorinchem Sleeuwijk een hoog marktaandeel haalt in verhouding tot Gorinchem Werkendam. 3 Bij de berekening is er vanuit gegaan dat iedereen die op de pont zit zijn/haar reis begint/eindigt in Werkendam/Gorinchem. Het daadwerkelijke percentage zal nog iets lager liggen. Mobycon pagina 25

31 Traject Dag Totaal aantal bezoekers Reizigers pont % gebruikt de pont bij individuele ritten % gebruikt de pont indien men heen en weer reist Gorinchem - Werkdag % 4% Werkendam Zaterdag % 4% Gorinchem - Werkdag % 9% Sleeuwijk Zaterdag % 9% Werkendam - Werkdag % 4% Hardinxveld Zaterdag % 2% Tabel 10: aandeel van de veerpont in de totale vervoersstroom Op de relatieve kracht van het veer Gorinchem Sleeuwijk in relatie tot de overige modaliteiten wordt nader ingegaan in hoofdstuk 5. Mobycon pagina 26

32 5 Reisalternatieven In dit hoofdstuk worden de reismogelijkheden voor iedere doelgroep besproken zodat in het volgende hoofdstuk voor ieder scenario de mogelijke invloed op het reisgedrag kan worden vastgesteld. Hoewel slechts een zeer klein percentage van de ondervraagden aangeeft geen alternatief te hebben is het uiteraard mogelijk dat het geboden alternatief niet realistisch is en/of meer reistijd tot gevolgen zal hebben. Daarom wordt in dit hoofdstuk onderzocht in hoeverre de alternatieve reismogelijkheden tot onacceptabele vertraging zouden leiden. Details over de berekeningen in dit hoofdstuk zijn te vinden in de bijlage. 5.1 Werkendam - Gorinchem Scholieren Voor scholieren bestaan de alternatieven uit de bus of de fiets. De reistijd per fiets naar de meeste scholen in Gorinchem is minuten. Een reis per bus duurt langer, tussen de 34 en 46 minuten. Hierbij is aan te merken dat voor een aankomsttijd van 8:25 de werkelijke reistijd stukken langer is, gegeven de huidige dienstregeling. Forensen Van forensen kan aangenomen worden dat de alternatieven voor de reis Werkendam Gorinchem bestaan uit de auto en de bus. De reis tussen Plein Werkendam en de binnenstad van Gorinchem duurt per bus 31 minuten, per auto 16 (exclusief congestie). Dit in vergelijking met 22 minuten voor de pont betekent dit dat voor veel forensen de auto een aantrekkelijk alternatief zal betekenen hoewel de reistijd voor de auto erg afhankelijk is van de situatie op de weg. De verbreding van de A27 zal tijdelijke verlichting bieden voor de filedruk. Deze verbreding zal in 2019 beginnen, wanneer de tweede Merwedebrug gereed is is nog onduidelijk. Recreanten Qua reistijd zal er voor recreanten niet veel verschil ontstaan. Het reisalternatief via de Merwedebrug kost ongeveer 25 minuten, terwijl de reis bij gebruik van de pont 22 minuten duurt. Het is echter wel aan te nemen dat veel recreanten een additionele 25 minuten fietsen, plus het fysieke obstakel van de Merwedebrug als probleem zullen ondervinden en dus een percentage hiervan de reis niet zou maken. Veerpont Fiets Auto OV Scholieren Forensen Recreanten Tabel 11: reistijd in minuten voor verschillende doelgroepen tussen Werkendam - Gorinchem Mobycon pagina 27

33 5.2 Sleeuwijk - Gorinchem Scholieren Voor scholieren die in Sleeuwijk wonen en in Gorinchem op school zitten is de reistijd per fiets nu tussen de 18 en 22 minuten. Dezelfde reis per bus kan in 33 tot 47 minuten gemaakt worden (onder ideale omstandigheden). Hierdoor zal voor scholieren de fiets een stuk aantrekkelijkere optie blijven. De reistijd per veerpont is echter altijd korter. Forensen Voor forensen die de beschikking hebben over een auto zal deze qua reistijd het meest aantrekkelijke alternatief zijn tussen Sleeuwijk en Gorinchem. De reistijd per auto varieert van 8 tot 14 minuten, afhankelijk van de werklocatie. Ook hierbij wordt er uitgegaan van geen files, wat in de praktijk niet vaak het geval zal zijn. Ook hier geldt dat de verbreding van de A27 respijt zal bieden, maar er is nog geen tijdsplanning voorhanden. Daarnaast moet er rekening gehouden worden met de eventuele parkeerkosten en de extra benzinekosten. De reistijd per bus ligt tussen de 28 en 49 minuten. Recreanten De fietsroute van Sleeuwijk (Vijverplein) naar Gorinchem station duurt 20 minuten. Dezelfde reis met gebruik van de veerpont duurt 15 minuten. De extra reistijd en de toegevoegde klim over de Merwedebrug zal een barrière vormen voor een aantal van de recreanten. Veerpont Fiets Auto OV Scholieren Forensen Recreanten Tabel 12: reistijd in minuten voor verschillende doelgroepen tussen Sleeuwijk en Gorinchem 5.3 Hardinxveld - Werkendam Scholieren Voor scholieren die in Werkendam wonen en in Hardinxveld op school zitten is de fiets het enige realistische alternatief. De reistijd zal significant toenemen, van 12 minuten met de pont tot 35 minuten fietstijd via de Merwedebrug. Op langere termijn is het te verwachten dat scholieren uit Werkendam vaker voor scholen in Gorinchem zullen kiezen, vanwege de aantrekkelijkere reis-alternatieven. Forensen Voor forensen zijn de auto, de fiets en het OV de alternatieve reismogelijkheden tussen Hardinxveld en Werkendam. De reis per auto duurt (exclusief files) tussen de 19 en 22 minuten. Mobycon pagina 28

34 De reis per fiets duurt tussen de 33 en 43 minuten, dezelfde reis per OV duurt tussen de 40 en 53 minuten. Recreanten Voor recreanten die reizen tussen Hardinxveld en Werkendam is er geen realistisch alternatief. De reis per fiets duurt meer dan 35 minuten. Het is aannemelijk dat mensen die een recreatief reisdoel hebben deze reis niet meer zullen maken. Veerpont Fiets Auto OV Scholieren Forensen Recreanten Tabel 13: reistijd in minuten voor verschillende doelgroepen tussen Hardinxveld en Werkendam 5.4 Conclusies Uit de reistijdberekeningen kan opgemaakt worden dat voor mensen die de beschikking hebben over een auto, deze vaak het snelste reisalternatief is voor de veerpont. Hierbij moet worden opgemerkt dat deze reistijd erg afhankelijk is van de drukte op de weg, en deze reistijd in de praktijk niet gehaald kan worden in de spitsuren. De fiets is vaak het tweede alternatief, waarbij opgemerkt wordt dat deze reistijd onafhankelijk is van de drukte op de weg. Een andere belangrijke conclusie is dat vooral op de trajecten Sleeuwijk Gorinchem en Werkendam Hardinxveld het bestaande OV qua reistijd geen concurrerend alternatief biedt. Mobycon pagina 29

35 6 Reizigersaantallen Voor iedere verbinding is de huidige vervoersstroom in kaart gebracht, net als de verdeling tussen de verschillende reizigersgroepen op basis van de enquêteresultaten (Forensen, Scholieren, Recreanten/Overig). Hierbij is onderscheid gemaakt tussen doordeweekse dagen, weekenddagen, en dagen tijdens de zomervakantie. Dit is gedaan omdat uit de enquête is gebleken dat de verschillende doelgroepen een verschillend aandeel hebben in het totale reizigersaanbod, afhankelijk van de periode. De reizigersaantallen zijn bepaald voor het jaar 2015, gebaseerd op de tellijsten, beschikbaar gesteld door de exploitant van het veer, Riveer. 6.1 Gorinchem - Werkendam Het traject Gorinchem Werkendam had volgens de aangeleverde tellijsten in 2015 in totaal passagiers. Deze passagiers zijn als volgt verdeeld over de doordeweekse dagen, de weekenddagen en de (doordeweekse) vakantiedagen: Periode Aantal Percentage (van totaal) Forensen Scholieren Recreanten Maandag % Dinsdag % Woensdag % Donderdag % Vrijdag % Zaterdag % Zondag % Weekend % Zomerweek % Hele jaar Tabel 14: Verdeling van passagiers over de week voor Werkendam - Gorinchem Hieruit blijkt dat van het totaal aantal passagiers ongeveer 84% doordeweeks reist, en ongeveer 16% in het weekend. In totaal is 61% van de reizigers recreant (inclusief mensen die voor sociaal bezoek of winkeldoeleinden reizen). Dit onderstreept eerdere conclusies dat het veer Gorinchem Werkendam voor een groot deel voor recreatieve doeleinden wordt gebruikt. 4 Er bestaat een discrepantie tussen de totaal gerapporteerde passagiersaantallen uit hoofdstuk 2 en de hier gebruikte telcijfers. Voor de uitwerking van de scenario s in dit hoofdstuk waren de tellijsten maatgevend, omdat hierin meer detail opgenomen is over de verdeling van het aantal reizigers over de dagen van de week en weken van het jaar. Mobycon pagina 30

36 6.2 Gorinchem Sleeuwijk Op het traject Gorinchem - Sleeuwijk reisden in 2015 in totaal personen. De verdeling van deze passagiers over de dagen van de week is weergegeven in Tabel 15. Hierin valt op dat er gelijke percentages zijn voor de werkdagen en de zaterdag, en een significant lager percentage op de zondag. Dit vanwege het feit dat het veer niet het hele jaar op zondag vaart. Periode Aantal Percentage Forensen Scholieren Recreanten Maandag % Dinsdag % Woensdag % Donderdag % Vrijdag % Zaterdag % Zondag % Weekend % Zomerweek % Hele jaar Tabel 15: Verdeling van passagiers tussen Sleeuwijk en Gorinchem in 2015 Wat hierin opvalt is dat ook voor dit veer het aantal recreanten het aantal forensen en scholieren overstijgt. 57% van de passagiers tussen Sleeuwijk en Gorinchem is recreant of reist voor winkel-, of sociale doeleinden. Wat ook opvalt is het significante aandeel (27%) scholieren. 6.3 Werkendam Boven Hardinxveld Op het traject Werkendam Boven Hardinxveld reisden in 2015 in totaal passagiers. De verdeling over de week is weergegeven in Tabel 16. Periode Aantal Percentage Forensen Scholieren Recreanten Maandag % Dinsdag % Woensdag % Donderdag % Vrijdag % Zaterdag % Zondag % Weekend % Zomerweek % Hele jaar Tabel 16: Verdeling van passagiers tussen Werkendam en Boven Hardinxveld Mobycon pagina 31

37 Tussen deze twee plaatsen reizen relatief minder scholieren. Hun aandeel in de totale vervoersvraag is zo n 18%. Ook hier is het aantal recreanten relatief hoog, met zo n 58% van het totaal. Dit is vergelijkbaar met beide andere veren. Ook hier is het aandeel reizigers op zondag erg laag, omdat ook dit veer niet het hele jaar op zondag vaart. 6.4 Geteste scenario s Aan de hand van de reizigersaantallen uit 2015 is er voor ieder scenario een schatting gemaakt van het aantal reizigers dat verwacht kan worden als het desbetreffende scenario doorgevoerd zal worden. Hierbij is zijn de volgende aannames gedaan: Bij een gelijkblijvende veerfrequentie blijft het aantal reizigers ook gelijk Bij een verdubbeling van de frequentie stijgt het aantal reizigers op het traject Werkendam Hardinxveld met 50% en Sleeuwijk Gorinchem met 75%. Dit is in lijn met internationaal onderzoek 5. Vergeleken met reizigersaantallen uit 2011, toen Sleeuwijk Gorinchem en Werkendam Hardinxveld met hoge frequentie voeren kan gesteld worden dat dit een conservatieve aanname is. 80% van de forensen en scholieren reist in de spits 80% van de recreanten reist buiten de spits (of kiest ervoor buiten de spits te reizen indien nodig). Op basis van deze aannames kan het verschil in vervoersvraag bepaald worden voor ieder van de scenario s. Ook is voor ieder scenario de invloed op bestedingen in de oevergemeenten bepaald. Dit is gedaan door voor ieder scenario het aantal reizigers met als reisdoel winkelen of recreatie te bepalen. Voor winkelend publiek is het Nederlands gemiddelde uitgave van 44,30 gehanteerd, voor buitenrecreatie is het gemiddelde van 5,04 per persoon gehanteerd. Deze cijfers zijn gebaseerd op de publicatie Vrijetijdssector in cijfers 2013, van de Provincie Noord-Brabant. 5 Transit Price Elasticities and Cross-Elasticities, Journal of Public Transportation, Vol. 7, No. 2, ( 7-2 Litman.pdf), 2004, pp Mobycon pagina 32

38 7 Scenario s 7.1 De vijf scenario s Uit het enquête onderzoek is gebleken dat de reizigers op de veerpont de veerpont voornamelijk gebruiken voor recreatieve doeleinden, school of werk. Bij het samenstellen van de scenario s hebben wij hier rekening mee gehouden. We onderscheiden de volgende vijf scenario s: 0. Business as usual 1. Het hele veernetwerk (inclusief de verbindingen Gorinchem Sleeuwijk en Hardinxveld Werkendam) wordt gestopt. 2. Alleen de verbinding Werkendam Gorinchem wordt gestopt, de overige veren varen op dubbele frequentie gedurende de spitsperioden. 3. Werkendam Gorinchem vaart alleen in de spits. 4. Werkendam Gorinchem vaart alleen in de weekenden en vakantieperiodes, de overige veren varen dubbele frequentie gedurende de spitsperioden. Bij het analyseren van de scenario s is het van belang na te gaan wat het eventueel wegvallen van de veerpont voor reizigers met een bepaald reismotief zou betekenen. Daarom wordt allereerst nagegaan waar de doelgroep uit bestaat en hoe deze groep reist. Hiernaast wordt er stilgestaan bij de verandering in reistijd als de veerpont zou verdwijnen en de mogelijke impact op het reisgedrag en waar mogelijk de economische impact. Dit is gekwantificeerd gebruikmakende van het passagiersmodel zoals beschreven in hoofdstuk 6. Als laatste is gebruikmakende van het operationele model van Riveer een inschatting gemaakt van de kosten. 7.2 Scenario 0: Business as Usual Omdat het continueren van het veer zoals het nu vaart ook tot de mogelijkheden behoort is scenario 0 meegenomen in de vergelijking. In dit scenario verandert er echter niets aan de dienstregeling of het aantal passagiers. Voor alle doelgroepen blijft de frequentie gelijk. Er zal wel alternatieve financiering gevonden moeten worden voor het begrotingstekort wanneer de subsidie van de beide provincies wegvalt. 7.3 Scenario 1: Hele netwerk stopt met varen In dit scenario zullen alle drie de veerverbindingen worden opgeheven. Hierdoor zullen alle reizigers per jaar op de veren andere vervoersmogelijkheden moeten gebruiken of Mobycon pagina 33

39 hun reis niet meer maken. Dit heeft consequenties voor zowel scholieren, forensen als voor recreanten. In deze paragraaf worden alternatieve reisopties voor ieder van deze doelgroepen bekeken. Uit paragraaf 4.6 is gebleken dat de veerpont qua vervoersaandeel voor reizen tussen Sleeuwijk en Gorinchem het belangrijkste is. Tussen de 9 en 17% van het totaal aantal reizigers tussen deze plaatsen reist met de veerpont. Tussen de plaatsen Werkendam en Gorinchem ligt dit percentage op een werkdag tussen de 4 en 8% en tussen Werkendam en Hardinxveld Giessendam tussen de 4 en 8%. Deze mensen kunnen dan dus niet langer met de veerpont reizen. Hun alternatieven worden in de volgende paragrafen behandeld Voor Scholieren Door de ongeveer scholieren die nu jaarlijks met de pont reizen zal een andere manier van reizen gezocht moeten worden. Voor scholieren betekent dit dat ze kunnen reizen met de fiets of met het OV. Over het algemeen duurt de reis tussen Gorinchem en Werkendam/Sleeuwijk per fiets over de Merwedebrug voor scholieren 1 tot 4 minuten langer dan de reis met de veerpont. Bij de veerpont is men echter afhankelijk van de dienstregeling waardoor fietsen in de praktijk nu op veel momenten al een snellere optie is. Het OV is voor hen geen voordelig alternatief. Zelfs als de dienstregelingen beter zouden aansluiten op de begintijden van scholen zou de fiets nog steeds sneller zijn dan het OV. Scholieren zullen dus waarschijnlijk over de Merwedebrug gaan fietsen waarbij er weinig tot geen reistijdverlies zal zijn. Voor scholieren die tussen Hardinxveld en Werkendam reizen zal het grotere gevolgen hebben. Hoewel dit met reizigers per jaar de kleinste groep is, is voor hen de impact het grootst. De fietsroute verandert de reistijd van ongeveer 12 minuten naar ongeveer 35 minuten. De verwachting is dat op de lange termijn meer scholieren een school in een andere plaats zullen kiezen Voor forensen Indien het hele netwerk stopt met varen kunnen de forensen die nu gebruik maken van het veer gebruik gaan maken van de fiets, auto of het OV. De auto is nu tussen Werkendam/Sleeuwijk en Gorinchem in bijna alle gevallen sneller dan de veerpont. Het ligt in de lijn der verwachtingen dat een significante groep forensen die nu met de pont reist in het vervolg met de auto zal reizen. Uitgaande van 250 werkdagen per jaar betekent dat er zo n 120 auto trips per werkdag aan het autonetwerk zullen worden toegevoegd. Voor reizigers tussen Werkendam en Boven-Hardinxveld zou er meer reistijdverlies zijn. De veerpont is voor de reis Werkendam (Plein) naar Boven-Hardinxveld (dorp) met 12 minuten Mobycon pagina 34

40 namelijk de snelste manier van reizen. Met de auto zou deze reis (zonder file) 19 minuten duren, met de fiets 34 minuten en met het OV 53 minuten. De auto is voor forensen in theorie het snelste alternatief voor de pont. Voor reizen tussen Werkendam/Sleeuwijk en Gorinchem is dat echter in de meeste gevallen al zo. Het is dus mogelijk dat deze mensen geen beschikking hebben over een auto en daarom genoodzaakt zullen zijn om met de fiets te reizen. Over het algemeen leidt dit voor hen niet tot veel extra reistijd. Voor reizigers tussen Werkendam en Boven-Hardinxveld zal er wel reistijd bijkomen. Indien het netwerk stopt met varen zullen veel forensen dus gebruik gaan maken van de auto of de fiets. Het OV blijkt geen aantrekkelijk alternatief Voor recreanten Wat reistijd betreft zal er voor de recreanten die reizen tussen Sleeuwijk en Gorinchem en Werkendam en Gorinchem, net als voor scholieren en werkenden, weinig veranderen. Voor de recreanten die reizen tussen Werkendam en Boven-Hardinxveld wel. Uit het enquête onderzoek is gebleken dat de veerpont voornamelijk wordt gebruikt als onderdeel van een fietsreis. Voor de meeste recreanten zal fietsen over de Merwedebrug een logisch alternatief zijn. Het is daarbij wel aan te merken dat voor sommige recreanten de extra reistijd en vereiste inzet voor het fietsen over de Merwedebrug als onoverkomelijke blokkade zullen worden gezien en zij de reis niet zullen maken. Voor reizigers tussen Werkendam en Boven Hardinxveld zal de extra reistijd wel een blokkade vormen. Het is te verwachten dat zij dus een andere bestemming zullen kiezen of met de auto zullen reizen. In het extreme geval dat iedereen voor de auto kiest zal dit zo n 80 extra auto trips per dag (gebaseerd op 300 reisdagen) tussen Werkendam en Hardinxveld opleveren. Naast reistijd is voor deze mensen de recreatieve waarde van de veerpont vooral erg van belang. Waar de veerpont voor scholieren en forensen voornamelijk een middel is om van A naar B te reizen kan de veerpont voor recreanten naast een middel dus ook een doel op zich zijn. Dit betekent dat het wegvallen van de veerpont er mogelijk toe kan leiden dat er minder mensen voor recreatieve doeleinden naar en door de regio zullen reizen. Het wegvallen van het veernetwerk zal dus ten koste gaan van het toerisme in bijvoorbeeld de Biesbosch en in de binnenstad van Gorinchem Voor overige reizigers Indien het hele netwerk stopt met varen gaat dit ten koste van de bereikbaarheid van de verschillende kernen. Zo is de veerpont een leuke manier van reizen tussen Werkendam/Sleeuwijk en de binnenstad van Gorinchem. Het wegvallen van de veerpont kan er dus toe leiden dat er minder mensen gaan winkelen in de binnenstad van Gorinchem. Om de invloed van het verlies van de veerverbinding op de middenstand in Gorinchem te kunnen bepalen is de totale bijdrage van passagiers aan de lokale economie bepaald. Dit kan Mobycon pagina 35

41 berekend worden op basis van de de gemiddelde uitgaven aan (recreatief) winkelen, de gemiddelde uitgaven voor een dagje (buiten)recreatie en het aandeel passagiers dat reist met als doel winkelen of recreatie. Op basis van deze cijfers is berekend dat voor het jaar 2015 de totale bijdrage aan de lokale economie voor alle veren totaal neerkomt op een kleine Dit is als volgt uit te splitsen over de verschillende verbindingen (afgerond op duizendtallen): Winkelen Recreëren Werkendam Gorinchem 129,000 41,000 Sleeuwijk Gorinchem 172,000 42,000 Hardinxveld Werkendam 41,000 69,000 Totaal 341, ,000 Bij een totale stopzetting van alle veerverbindingen zal een deel van deze uitgaven buiten de oevergemeenten gedaan worden. Een deel zal echter ook plaatsvinden binnen de eigen kern. Zonder economisch model is het onmogelijk te bepalen waar de bestedingen in de scenario s precies gedaan gaan worden Verwachte passagiers In dit scenario daalt het aantal passagiers uiteraard naar Kosten Indien het hele netwerk stopt met varen zou dit betekenen dat zowel de kosten als de opbrengsten uiteindelijk naar nul gaan. De kosten worden voor 2017 geschat op Daarbij moet de investering in het materieel afgeschreven en/of verkocht worden. Naast de financiële consequenties zal dit scenario consequenties hebben voor de werkgelegenheid in het gebied. Hiernaast gaat het verlies van de veerverbinding ten koste van het toerisme. Hoewel de kosten voor de veer zelf dus uiteindelijk nul zullen worden zal dit een negatieve invloed hebben op de regionale economie. 7.4 Scenario 2: Stoppen met verbinding Werkendam - Gorinchem In dit scenario zullen de bestaande veren tussen Hardinxveld en Werkendam en tussen Gorinchem en Sleeuwijk blijven varen. De veerverbinding tussen Werkendam en Gorinchem zal ophouden te bestaan. Dit betekent dat alle reizigers op deze verbinding alternatief vervoer zullen moeten vinden, of een andere bestemming moeten zoeken. Het opheffen van de verbinding tussen Werkendam en Gorinchem creëert wel een mogelijk positieve invloed op het aantal passagiers op de overige twee verbindingen. Zowel Sleeuwijk Mobycon pagina 36

42 - Gorinchem als Werkendam Hardinxveld zouden met een hogere frequentie kunnen varen door de extra capaciteit die vrijkomt in de spits. Dit is het uitgangspunt van scenario 2. Uit paragraaf 4.6 is gebleken dat de veerpont op een werkdag bij 4-8% van de reizen tussen Werkendam en Gorinchem wordt gebruikt. Dit percentage ligt lager dan bij reizen tussen de andere kernen. Hierdoor lijkt het er op dat mensen die reizen tussen Werkendam en Gorinchem de meeste aantrekkelijke reisalternatieven hebben. Dit wordt weerspiegeld in de analyse van de reistijd met de fiets, auto of openbaar vervoer in bijlage Voor scholieren Voor scholieren die reizen tussen Werkendam en Gorinchem zou het wegvallen van deze verbinding betekenen dat ze op een andere manier zullen moeten gaan reizen. Met de fiets zou deze reis 3-4 minuten langer duren dan met de veerpont maar bij de veerpont is men afhankelijk van de vaartijden. Het OV is geen snel alternatief dus waarschijnlijk zullen deze scholieren over de Merwedebrug gaan fietsen. Voor scholieren die reizen tussen Sleeuwijk en Gorinchem en Werkendam en Boven-Hardinxveld zou dit scenario betekenen dat de veerpont vaker gaat varen waardoor de kans groot is dat de vaartijden van de veerpont beter aansluiten op de gewenste aankomsttijden. Dit maakt de pont op deze trajecten een aantrekkelijkere keuze. Aangezien deze twee verbindingen nu al een sterker aandeel in de totale vervoersvraag hebben zal het verbeteren van de frequentie van deze verbindingen positieve effecten hebben op het reizigersaantal Voor forensen Voor forensen tussen die reizen tussen Werkendam en Gorinchem zou het wegvallen van deze verbinding betekenen dat zij maximaal 7 minuten langer onderweg zijn met de fiets (van Werkendam naar Oost 1 in Gorinchem). De auto is in de meeste gevallen sneller dan de reis met de veerpont behalve als men naar de binnenstad van Gorinchem reist. Het OV is wederom geen snel alternatief. De forensen zullen dus waarschijnlijk met de auto of fiets gaan reizen waarbij de reistijd in beperkte mate toe kan nemen. Voor forenzen die reizen tussen Sleeuwijk en Gorinchem en Werkendam en Boven-Hardinxveld zou dit scenario betekenen dat de veerpont vaker gaat varen waardoor de kans groot is dat de vaartijden van de veerpont beter aansluiten op de gewenste aankomsttijden. Dit maakt de pont op deze trajecten een aantrekkelijkere keuze. Zeker voor het veer Werkendam Hardinxveld zou dit mogelijkheden bieden. Op dit traject reist dagelijks een groot aantal reizigers (doordeweeks meer dan 2600). Een verdubbeling van de frequentie op deze verbinding zal de veerpont een stuk aantrekkelijker maken en dus zal het aantal passagiers hier stijgen Voor recreanten Voor recreanten die met de pont reizen tussen Gorinchem en Werkendam zou dit betekenen dat zij niet meer met de pont kunnen reizen of moeten reizen via een andere veerverbinding Mobycon pagina 37

43 waarbij er een grotere afstand te fiets zou moeten worden afgelegd. Dit kan dus mogelijk ten koste gaan van toerisme in de regio. Op de andere vaarroutes zou dit scenario betekenen dat de veerpont vaker kan gaan varen. Voor deze groep is de frequentie echter minder van belang dus dit zal waarschijnlijk niet voor significant meer reizigers zorgen Voor overige reizigers De bereikbaarheid van Gorinchem vanuit Werkendam wordt slechter waardoor er bijvoorbeeld minder mensen kunnen gaan winkelen in de binnenstad van Gorinchem. Hiernaast biedt het OV geen snel reisalternatief waardoor men afhankelijk wordt van de fiets en de auto. Op basis van de eerder genoemde cijfers is de impact op de lokale economie in zowel Werkendam en Gorinchem te benaderen. De totale jaarlijkse uitgaven door winkelend publiek dat reist per pont is ongeveer Bij het stoppen van het veer is het aannemelijk dat een deel van deze reizigers met de auto of OV zal reizen. De invloed op het toerisme in Werkendam is groter. Het is aannemelijk dat minder mensen zullen recreëren in Werkendam en de Biesbosch. In totaal wordt door (natuur)recreanten die tussen Gorinchem en Werkendam reizen nu jaarlijks zo n uitgegeven. De totale uitgaven van reizigers op het veer zal dalen met ongeveer 30%. Deze berekening is gebaseerd op het verschil in het aantal reizigers met als reisdoel recreatie of winkelen, vermenigvuldigd met de gemiddelde besteding. In scenario 2b (waarbij de vaarfrequentie op de overige twee veren niet wordt verhoogd) daalt het totaal aan uitgaven iets sterker, met 34%. Uitgaven 2015 Scenario 2 Scenario 2b Totale uitgaven Verwachte passagiers Gebaseerd op het passagiersmodel wordt verwacht dat in dit scenario het totale aantal passagiers op het netwerk af zal nemen met 8%. De daling is uiteraard 100% op het veer Werkendam Gorinchem. Daartegenover staat een groei van 20% op het veer Werkendam Hardinxveld en een groei van 29% op het veer Sleeuwijk Gorinchem. Op verzoek is er een extra variant op dit scenario doorgerekend. In deze variant (scenario 2b) stopt het veer Werkendam Gorinchem met varen, maar wordt de vaarfrequentie op de overige veren niet verhoogd. Hierbij wordt er dus niet uitgegaan van extra groei op de overige veren. Het totaal aantal passagiers wordt dus gelijk aan het huidige aantal passagiers dat vaart tussen Sleeuwijk en Gorinchem en Werkendam en Hardinxveld. Dit is een totaal van passagiers per jaar. Mobycon pagina 38

44 Passagiers 2015 Scenario 2 Verschil Scenario 2b Verschil Gorinchem Werkendam % 0-100% Werkendam Hardinxveld % % Sleeuwijk Gorinchem % % Totaal % % Kosten De totale lasten voor het veernetwerk in 2017 wordt geschat op Indien de verbinding Werkendam Gorinchem wegvalt en de frequentie op de andere vaarroutes zou worden verdubbeld zouden de lasten worden geschat op Dit scenario zal negatief uitpakken voor het toerisme en daarmee voor de regionale economie. Hiertegenover staat dat de verbinding tussen de andere kernen wordt verbeterd wat deze regionale economie weer ten goede kan komen. Voor scenario 2b zijn de kosten berekend door de exploitant, gebruikmakende van de GGBO systematiek. De exploitatiekosten per jaar zullen uitkomen op Dit is een afname van 48% ten opzichte van scenario Scenario 3: Werkendam Gorinchem vaart alleen in de spits In dit scenario zullen de bestaande veren tussen Hardinxveld en Werkendam en tussen Gorinchem en Sleeuwijk blijven varen zoals in de huidige situatie. Het veer tussen Gorinchem en Werkendam zal alleen varen op doordeweekse dagen in de ochtend- en avondspits (6:00-9:00 en 15:00-18:00) volgens de huidige frequentie. Hierdoor zal het bestaande woon-werk en woon-schoolverkeer nog kunnen blijven bestaan, maar voor de meeste recreanten zal het veer niet meer beschikbaar zijn. Het voordeel van dit scenario is dat er nog wel een veerverbinding beschikbaar is voor scholieren en forensen uit Werkendam. Het nadeel is dat er geen mogelijkheid is om zonder toegevoegd materieel een frequentieverhoging voor Sleeuwijk Gorinchem en Hardinxveld Werkendam door te voeren. Dit zou eventueel buiten de spits kunnen, maar dan is de vervoersvraag juist weer kleiner. Mobycon pagina 39

45 7.5.1 Voor scholieren De meeste scholieren reizen in de spits van en naar school en zullen daarom op dezelfde manier met de veerpont kunnen blijven reizen. De impact zal voor deze groep dus beperkt zijn Voor forensen Voor de meeste forensen zal de impact beperkt zijn. Het is aangenomen dat grootste groep forensen in de spits reist en daarom kunnen zij de pont blijven gebruiken zoals ze dat nu ook doen Voor recreanten Voor recreanten zal de veerpont in veel gevallen geen reismogelijkheid meer zijn. De veerpont zal niet langer s middag en in het weekend varen waardoor recreanten weinig mogelijkheden hebben om met de veerpont tussen Gorinchem en Werkendam te reizen. Dit zal mogelijk ten koste gaan van het toerisme in de regio. Deze recreanten zullen gebruik moeten maken van het veer naar Sleeuwijk of Boven Hardinxveld en extra moeten fietsen, of van de Merwedebrug gebruik maken Voor overige reizigers Overige reizigers worden erg afhankelijk van de vaartijden van de veerpont en zijn daarom minder vrij in het plannen van activiteiten waarbij de ze veerpont nodig hebben. Voor een deel zal dit betekenen dat zij gebruik gaan maken van de auto of de fiets en voor een ander deel zal dit betekenen dat zij hun activiteiten moeten gaan afstemmen op de vaartijden van de veerpont. In het passagiersmodel is aangenomen dat 80% van de recreanten (inclusief winkelend publiek) buiten de spits zal reizen. Op het veer Werkendam Gorinchem valt deze optie weg. Hierdoor zal er ook een daling komen in de uitgaven van het winkelend publiek in Gorinchem. De totale uitgaven van reizigers op de veren daalt met ongeveer 28%. Uitgaven 2015 Scenario 3 Totale uitgaven Verwachte passagiers Gebaseerd op het passagiersmodel wordt een totale daling in passagiersaantal verwacht van 15% over het hele netwerk. Gezien het grote aandeel recreatieve reizigers heeft het varen in alleen de spits een zeer negatief effect op de passagiersaantallen tussen Gorinchem en Werkendam. Daarnaast worden er geen wijzigingen in passagiersaantallen voorspeld op de overige twee verbindingen. Mobycon pagina 40

46 Passagiers 2015 Scenario 3 Verschil Gorinchem Werkendam % Werkendam Hardinxveld % Sleeuwijk Gorinchem % Totaal % Financiële consequenties Op de veerverbinding zijn op dit moment 37 afvaarten per dag en indien men alleen in de spits gaat varen worden dit 23 afvaarten per dag. Hiernaast zal er niet meer in het weekend worden gevaren. De totale lasten in 2017 worden met dit scenario geschat op Indien het veernetwerk zou blijven bestaan zoals nu zouden de lasten bedragen. Voor de financiële consequenties is het van belang na te gaan wat de opbrengsten van de veergelden zouden zijn Scenario 4: Werkendam Gorinchem vaart alleen in weekenden en vakantieperiode In dit scenario blijven de veerverbindingen Gorinchem Sleeuwijk en Hardinxveld Werkendam bestaan en gaan ze in de spits vaker varen. Het veer tussen Gorinchem en Werkendam gaat zich richten op recreanten en zal dus alleen varen in weekenden en de vakantieperiodes. Hierdoor blijft het veer aantrekkelijk voor recreanten maar niet voor scholieren en forensen Voor scholieren Voor scholieren die reizen tussen Werkendam en Gorinchem zou dit scenario betekenen dat ze op een andere manier zullen moeten gaan reizen. Met de fiets zou deze reis 3-4 minuten langer duren dan met de veerpont maar bij de veerpont is men afhankelijk van de vaartijden. Het OV is geen snel alternatief dus waarschijnlijk zullen deze scholieren over de Merwedebrug gaan fietsen. Voor scholieren die reizen tussen Sleeuwijk en Gorinchem en Werkendam en Boven-Hardinxveld zou dit scenario betekenen dat de veerpont vaker gaat varen in de spits waardoor de kans groot is dat de vaartijden van de veerpont beter aansluiten op de gewenste aankomsttijden. Dit maakt de pont op deze trajecten een aantrekkelijkere keuze Voor forensen Voor forensen tussen die reizen tussen Werkendam en Gorinchem zou het wegvallen van deze verbinding betekenen dat zij maximaal 7 minuten langer onderweg zijn met de fiets (van Werkendam naar Oost 1 in Gorinchem). De auto is in de meeste gevallen sneller dan de reis 6 Indien er wordt gevaren met de Gorinchem XI 7 Dit is niet op te maken uit het economische model dat is verstrekt door de gemeente Gorinchem Mobycon pagina 41

47 met de veerpont behalve als men naar de binnenstad van Gorinchem reist. Het OV is wederom geen snel alternatief. De forensen zullen dus waarschijnlijk met de auto of fiets gaan reizen waarbij de reistijd in beperkte mate toe kan nemen. Voor forenzen die reizen tussen Sleeuwijk en Gorinchem en Werkendam en Boven-Hardinxveld zou dit scenario betekenen dat de veerpont vaker gaat varen in de spits waardoor de kans groot is dat de vaartijden van de veerpont beter aansluiten op de gewenste aankomsttijden. Dit maakt de pont op deze trajecten een aantrekkelijkere keuze. Aangezien er meer mensen op deze overige twee trajecten reizen zullen de positieve effecten opwegen tegen de negatieve effecten Voor recreanten Voor recreanten verandert er weinig. Zij kunnen alleen geen gebruik meer maken van de veerpont tussen Gorinchem en Werkendam op werkdagen buiten de vakantie. Dit betekent dat dit scenario waarschijnlijk weinig invloed zal hebben op het toerisme en daarmee op de regionale economie. Het is aan te raden om in nader onderzoek te bepalen of er genoeg recreatieve vraag is om de veerpont ook op zondag te laten varen. Zeker in de zomerperiode zou dit interessant kunnen zijn. Het zou daarmee meer in lijn komen met de veerverbindingen richting Slot Loevestein, welke ook gericht is op recreatief verkeer Voor overige reizigers Overige reizigers op de veerverbinding Gorinchem Werkendam worden erg afhankelijk van de vaartijden van de veerpont en zijn daarom minder vrij in het plannen van activiteiten waarbij de ze veerpont nodig hebben. Voor een deel zal dit betekenen dat zij gebruik gaan maken van de auto of de fiets en voor een ander deel zal dit betekenen dat zij hun activiteiten moeten gaan afstemmen op de vaartijden van de veerpont. De totale uitgaven van reizigers in het hele veernetwerk zullen ongeveer gelijk blijven. Er zullen minder uitgaven zijn voor reizigers tussen Werkendam en Gorinchem, maar de groei aan passagiers op de overige twee verbindingen (en dan vooral Sleeuwijk Gorinchem) maakt deze daling vrijwel goed. Uitgaven 2015 Scenario 4 Totale uitgaven Mobycon pagina 42

48 7.6.5 Verwachte passagiers Gebaseerd op het passagiersmodel wordt een stijging in het aantal passagiers verwacht van 8% over het hele netwerk. Gezien het grote aandeel recreatieve reizigers heeft het varen alleen buiten de spits een minder negatief effect op de passagiersaantallen tussen Gorinchem en Werkendam dan in Scenario 3. Daarnaast wordt er een flinke stijging verwacht op de overige veer verbindingen omdat daar de frequentie verhoogd kan worden naar het niveau van Toen waren er op het veer tussen Sleeuwijk en Gorinchem bijvoorbeeld 250% meer reizigers. In het huidige model is echter een meer conservatieve schatting gemaakt van een stijging van 75% tijdens de spitsuren. Tussen Hardinxveld en Werkendam wordt een stijging verwacht van 50% tijdens de spitsuren. Passagiers 2015 Scenario 4 Verschil Gorinchem Werkendam % Werkendam Hardinxveld % Sleeuwijk Gorinchem % Totaal % Financiële consequenties Op dit moment vaart de veerpont op 261 werkdagen tussen Gorinchem en Werkendam. Indien deze alleen op werkdagen in de vakantieperiode gaat varen worden dit 44 werkdagen 8. Op de andere veerverbindingen zal op werkdagen buiten de vakantieperiode, in de spits 9, de frequentie worden verdubbeld. Op de veerverbinding Sleeuwijk Gorinchem betekent dit dat er per vaarrichting 12 afvaarten meer zullen zijn en op de veerverbinding Werkendam Boven- Hardinxveld 10 afvaarten per vaarrichting 10. De totale lasten zouden hierbij in 2017 uitkomen op (werkdagen) / 12 (maanden) * 2 (maanden) = 43,5. Afgerond is dit Met spits worden de ritten tussen 6:00-9:00 en 15:00-18:00 bedoeld. 10 Het economische model maakt geen onderscheid tussen de vakantieperiode en de rest van het jaar waardoor er een correctie nodig was op het aantal extra afvaarten. Op de vaarroute Sleeuwijk - Gorinchem zouden er 24 extra afvaarten per dag zijn maar door de correctie is dit 24/12 (maanden) * 10 (maanden) = gemiddeld 20 extra afvaarten per dag. Op de vaarroute Werkendam Boven-Hardinxveld zouden er 20 extra afvaarten per dag zijn maar door de correctie is dit 20/12 (maanden) * 10 (maanden) = gemiddeld 16,67 extra afvaarten. 11 Indien de extra ritten worden gevaren met de Gorinchem XI (snel) Mobycon pagina 43

49 7.7 Conclusies Bij het kiezen van een voorkeursscenario dat verder wordt uitgewerkt is het belangrijk te kijken naar zowel de vervoerswaarde, de maatschappelijke waarde en de economische waarde van de veerverbinding. In dit geval wordt die gedefinieerd door het belang van de verbinding in het bredere vervoersnetwerk, de invloed op het aantal passagiers, de beschikbare alternatieve reisopties en de financiële impact van een bepaald scenario. In scenario 0 worden geen wijzigingen in het aantal passagiers of hun bestedingen verwacht. Ook de kosten zullen hiermee gelijk blijven, mits er geen wijzigingen in de exploitatie worden aangebracht, zoals eventueel elektrisch varen. Dit scenario vereist financiering van ofwel de oevergemeenten, ofwel de provincies. Daarentegen is wel vast te stellen dat dit scenario het meest kansrijk is om aangemerkt te worden als OV verbinding, waar in paragraaf 8.6 verder op wordt ingegaan. Scenario 1 heeft serieuze negatieve consequenties voor alle lokale kernen. Bijna jaarlijkse reizigers zullen een andere reismethode moeten vinden. Daarnaast blijkt uit de GSM data dat er voldoende reizigers tussen de gemeenten zijn voor toekomstige groei. Het stoppen van alle veerverbindingen zou deze groei onmogelijk maken. Ook heeft dit scenario negatieve consequenties op de economische groei in het gebied, waaronder een negatieve invloed op consumentenbestedingen en recreatie. Scenario 2 heeft negatieve consequenties voor Werkendam, maar heeft positieve consequenties voor de veerverbindingen naar Sleeuwijk en Hardinxveld. Door het opheffen van de verbinding Werkendam Gorinchem komt er extra capaciteit vrij op de overige twee verbindingen. Hierdoor kan de frequentie daar verhoogd worden, wat positieve consequenties heeft voor het aantal reizigers op deze routes. Daarentegen heeft dit scenario ook negatieve consequenties voor recreanten en met name natuurgebied de Biesbosch. Buiten de spitsperioden zal er ook overtollige capaciteit zijn omdat de hoge frequentie dan niet nodig is. In scenario 3 blijft de situatie voor de meeste reizigers in de spits gelijk. Recreanten zullen (veel) minder mogelijkheden hebben om gebruik te maken van de veerpont. Hierdoor zou er iets aan toerisme verloren kunnen gaan. Daarnaast is er in scenario 3 geen mogelijkheid voor frequentie verhoging op de overige routes, waardoor het totaalplaatje redelijk negatief uitvalt. In scenario 4 wordt de verbinding Werkendam Gorinchem alleen nog ingezet als recreatief veer. Dit zou in lijn zijn met de veerpont van Gorinchem naar Loevestein, met eventuele verbindingen gedurende het hele jaar in het weekend. In dit scenario bestaat er nog steeds de mogelijkheid om met de huidige capaciteit de frequentie op de overige twee verbindingen op te voeren waardoor deze aantrekkelijker worden voor forensen. Buiten de spitsuren blijft de overtollige capaciteit effectief ingezet worden van en naar Werkendam. Ook betekent dit dat er met lage snelheid gevaren kan worden, wat scheelt in de operationele kosten. Mobycon pagina 44

50 In Tabel 17 zijn de effecten van ieder scenario samengevat. Hierin is de impact op de reismogelijkheden voor ieder van de doelgroepen geschaald. Ook is de invloed op bestedingen van veerpassagiers en de verandering in totaal aantal passagiers op het hele veernetwerk berekend. Ook is de invloed op de kosten (volgens het operationele model van Riveer) vermeld. Scholieren Forensen Recreanten Bestedingen Passa- giers- aantal Scenario % 0% 0% Kosten Scenario % -100% -100% Scenario % -8% -3% Scenario 2b % -26% -48% Scenario % -15% -14% Scenario % +8% -9% Tabel 17: beoordelingsmatrix voor verschillende scenario's Concluderend blijkt uit onze analyse dus dat alleen scenario 4 een groei in het aantal passagiers oplevert. Voor ieder scenario dalen de kosten. Van deze scenario s heeft scenario 4 de minste negatieve consequenties. In dit scenario wordt het veer Werkendam Gorinchem uitgevoerd als recreatief veer en wordt de frequentie en dus aantrekkelijkheid van zowel Hardinxveld Werkendam en Sleeuwijk Gorinchem verhoogd. Dit zal positieve effecten hebben voor de grootste groep forensen terwijl op hetzelfde moment de negatieve effecten voor huidige reizigers op het veer Werkendam Gorinchem worden geminimaliseerd. Mobycon pagina 45

51 8 Overige mogelijkheden Naast de vier geteste scenario s zijn er gedurende dit project nog andere mogelijkheden ter optimalisatie en exploitatie van de veerdienst geïdentificeerd. Het is aan te raden deze opties nader te onderzoeken. 8.1 Frequentie en vaartijden De pont vaart momenteel 2 keer per uur in de spits en 1 keer per uur buiten de spits en in het weekend. De veerpont is niet altijd een aantrekkelijk alternatief voor fietsen over de Merwedebrug doordat de veerpont vaak niet aansluit op de starttijd van de middelbare scholen (8:30). Indien de vaartijden van de veerpont beter aansluiten op school- en werktijden kan de veerpont een aantrekkelijke optie zijn voor mensen die te fiets tussen de verschillende kernen reizen. Een andere factor die de veerpont minder aantrekkelijk maakt voor forensen is de lage frequentie. Het verhogen van de frequentie maakt de veerpont aantrekkelijker aangezien mensen in mindere mate hun dag planning moeten afstemmen op de vaartijden. In de huidige dienstregeling stopt de pont met varen om 18:00. Dit is voor veel mensen onaantrekkelijk omdat het voor hen moeilijk wordt om bijvoorbeeld later op hun werk te blijven of nog iets anders te doen. Het verruimen van de vaartijden tot 19:00 uur zou een positieve aantrekkende werking kunnen hebben. De consequenties van deze maatregel voor exploitatiekosten en opbrengsten zal verder onderzocht moeten worden. 8.2 Verbeteren aansluiting OV Uit de enquête is gebleken dat reizigers zelden tot nooit het OV gebruiken voor voortransport (1%) of natransport (0%). Dit lage aandeel kan mogelijk verklaard worden doordat de veerverbindingen over het algemeen niet goed aansluiten op het bestaande OV-netwerk. Zo ligt het treinstation Gorinchem 1,4 kilometer van de veerhaven in Gorinchem. Ook is er geen busverbinding van en naar de veerhaven. Een busverbinding tussen de veerhaven en het station zou de aansluiting op het OV-netwerk sterk verbeteren. Er zijn echter beperkingen aangaande de bereikbaarheid van de veerhaven van Gorinchem. Om de veerverbinding een sterkere rol te laten spelen in het grotere OV-netwerk is het van belang dat de aansluiting op overige modaliteiten zo soepel mogelijk verloopt. Zeker met een relatief lage vaarfrequentie is het van belang dat de overstap tussen bus en veer zo makkelijk mogelijk wordt gemaakt. De huidige loopafstand tussen Gorinchem (bus)station en de veerhaven is daarvoor te groot. Mobycon pagina 46

52 Een van de oplossingsrichtingen is het doortrekken van een aantal buslijnen naar de veerhaven. Door buslijnen niet te laten eindigen bij het treinstation maar door te laten rijden naar de veerhaven kun je reizigers vanuit het achterland of vanaf het station een eenvoudiger en kortere overstap bieden. Het is hierbij van belang om de dienstregeling af te stemmen en de overstaptijd te minimaliseren. Hiernaast kan gedacht worden aan OV-fietsen. Op het station Gorinchem zijn deze beschikbaar maar door deze ook bij de veerhavens te hebben kunnen reizen tussen veerhavens en opstapplaatsen voor bus of trein makkelijker overbrugd worden. 8.3 Nieuwe aanlegplek Een aanlegplek dichter bij station Gorinchem zou ook kansen kunnen bieden. Deze aanlegplek zou mogelijk bij de Vluchthaven in Gorinchem kunnen komen. Door deze nieuwe aanlegplaats zou de inpassing van het veer met het openbaar vervoer verbeteren. De overstap tussen trein & veer en bus & veer wordt beter mogelijk. Hierdoor zou het aantal overstappers van trein en bus op veer groter worden. Uit de GSM data blijkt echter dat er weinig mensen reizen profijt zouden hebben van deze extra verbinding. Deze verbinding zou alleen concurrerend kunnen worden voor mensen die ten Noordoosten van Gorinchem wonen, omdat voor deze mensen de trein en/of bus naar Gorinchem in combinatie met de veerpont het aantrekkelijkst is. Voor reizigers vanuit het noordwesten is het gebruik van het veer naar Boven-Hardinxveld een logischere verbinding. Er reizen nu echter vrijwel geen mensen vanuit het noordoosten naar Werkendam. Daarnaast voegt een extra stop ook een aantal minuten reistijd toe voor passagiers tussen Gorinchem en Werkendam, waardoor de veerpont minder concurrerend wordt met de fiets. Figuur 17: Vluchthaven als mogelijke nieuwe aanlegplek Mobycon pagina 47

53 Vanaf de Vluchthaven is het 8 minuten lopen naar station Gorinchem (tegenover 18 minuten van veerhaven Gorinchem tot station Gorinchem) en 3 minuten lopen naar de bushalte Sluis vanwaar onder andere bussen vertrekken naar Gorinchem station, Avelingen West, Giessendam en Breda. Verder is het 5 minuten fietsen naar station Gorinchem. Volgens het rapport van Grontmij uit 2008 zou deze nieuwe aanlegplek inpasbaar zijn in de huidige dienstregeling. 8.4 Kansen voor elektrisch varen Een mogelijkheid voor het verduurzamen van de veerverbinding is het ombouwen van de veerponten naar elektrische aandrijving. Hierdoor kunnen de operationele kosten sterk verlaagd worden. Nu bestaat ongeveer 25% van de operationele kosten uit brandstof. Dit zou met ongeveer 80% verlaagd kunnen worden met elektrische voortgedreven veren. De kosten voor het ombouwen van de veren zijn significant maar er bestaat een mogelijkheid om hiervoor (provinciale) duurzaamheidsfondsen aan te spreken. Elektrische veerponten zijn al in gebruik in onder andere Noorwegen. Een nadeel is de zware batterijen die nodig zijn voor de energieopslag. Daardoor wordt de maximale snelheid beperkt. Ook is er extra infrastructuur nodig voor het opladen van de veerpont bij iedere stop, of s nachts. 8.5 Informatievoorziening Op dit moment is de veerverbinding goed geïntegreerd in 9292ov.nl en de bijbehorende mobiele app waardoor OV-reizigers de veerpont kunnen vinden bij het plannen van hun reis. Door veel mensen wordt echter Google Maps gebruikt in plaats van de reisplanner van 9292ov. Indien er een fietsreis van Werkendam naar Gorinchem wordt gepland in Google Maps wordt er incorrecte informatie over de veerverbinding gegeven. Zo zou de reis van de veerhaven in Werkendam naar de veerhaven in Gorinchem 46 minuten duren terwijl dit eigenlijk 16 minuten is. Mobycon pagina 48

54 Figuur 18: Informatie over de veerverbinding vanuit Google maps Op andere routeplanners zoals die van de ANWB en de Fietsersbond is de veerpont wel goed te vinden maar bij Google Maps wordt er dus verkeerde informatie gegeven waardoor mogelijke reizigers afgeschrikt kunnen worden. Het is aan te raden zorg te dragen voor de correcte integratie van de veerverbinding in Google Maps en andere digitale kaarten. Deze applicaties worden door zeer veel mensen gebruikt voor het plannen van hun reis. 8.6 OV te water Wetgeving Volgens de Wet Personenvervoer uit 2000 (Wp2000) is iets alleen openbaar vervoer wanneer het weg- of railgebonden personenvervoer betreft. Personenvervoer over water is in de Wp2000 dus niet gedefinieerd als zijnde openbaar vervoer. In het Besluit Personenvervoer uit 2000 (Bp2000) echter wordt wel verwezen naar voor eenieder openstaand personenvervoer dat volgens een dienstregeling per passagiersschip wordt verricht. De definitie van een passagiersschip staat in het Binnenvaartbesluit en deze is als volgt: binnenschip, niet zijnde een veerpont of een veerboot, dat is bestemd of wordt gebruikt voor het bedrijfsmatig vervoer van meer dan twaalf personen buiten de bemanningsleden. Ook wordt in Bp2000 gesteld dat passagiersschepen met een maximum snelheid van minder dan 30 km/u niet aangemerkt kunnen worden als OV. Hieruit blijkt dat de veerverbinding in principe aan drie principe-eisen moet voldoen om te kwalificeren voor Openbaar Vervoer te water: Het veer heeft een capaciteit van meer dan 12 personen Het veer vaart in de langsrichting van de rivier (anders is het veer in principe onderdeel van het wegennet) Het veer kan sneller varen dan 30 km per uur Mobycon pagina 49

55 Het veer Werkendam Gorinchem voldoet aan al deze eisen, het veer Werkendam Hardinxveld en het veer Sleeuwijk Gorinchem varen echter niet in de langsrichting, en kunnen dus in principe niet direct als OV aangemerkt worden. Hierbij valt wel op te merken dat o.a. het veer Vlissingen Breskens ook niet in de langsrichting vaart maar wel als OV aangemerkt is. Overige langs-verbindingen die zijn aangemerkt als OV zijn de waterbus in de Drechtsteden en de FastFerry in Rotterdam Strategische consequenties Hiermee zijn er dus precedenten om de veerverbinding Werkendam Gorinchem te bestempelen als openbaar vervoer. Het initiatief daartoe ligt bij de provincies Zuid-Holland en Noord- Brabant. Om succesvol te zijn moet het veer aansluiten bij de strategische visies van beide provincies. De provincies zijn tijdens het schrijven van dit rapport beiden bezig met het formuleren van nieuw beleid rondom openbaar vervoer te water. Na het vaststellen van dit beleid kan een betere inschatting gemaakt worden hoe het veer Werkendam Gorinchem in dit beleid past. Omdat de wetgeving in principe vereist dat het veer in de langsrichting vaart, en dat alleen het geval is voor de verbinding Werkendam Gorinchem heeft deze verbinding een grotere kans om als OV aangemerkt te worden dan de overige twee verbindingen. Het is daarentegen zeer onlogisch om slechts 1 van de verbindingen als OV aan te merken en de overige verbindingen niet Operationele consequenties Als het veer wordt aangemerkt als OV verbinding kan het veer doorvaren volgens de huidige dienstregeling, en zal het hierboven gekozen scenario niet doorgevoerd worden, aangezien het veer als OV een bepaalde vervoersvraag moet beantwoorden en niet als recreatief veer moet opereren. Dit is logisch, gezien de scenario s als kostenbesparende alternatieven zijn opgesteld. Daarnaast zal er moeten worden voldaan aan enkele eisen, zoals de invoering van de OVchipkaart. Hier zijn extra investeringen voor nodig in chipkaart lezers. Ook zullen de reisgegevens worden opgenomen in de landelijke database, en dus niet langer direct beschikbaar zijn voor de gemeenten. Aan de tweede vereiste, opname van de dienstregeling in de online reisplanner, is al voldaan Financiële Consequenties Het aanmerken van de veerverbinding als OV te water heeft financiële consequenties. De hoofdrol voor financiering van het veer komt bij de provincie te liggen. Hierbij krijgt de veerverbinding toegang tot de BDU (brede doel uitkering) fondsen. Er kan door de provincie echter nog wel een bijdrage gevraagd worden van de oevergemeenten, wat ook bij de waterbus het geval is. Bij aanmerking van het hele verennetwerk als OV zal de totale aanbestedingssom de drempelwaarde van overschrijden en zal de veerverbinding Europees moeten worden aanbesteed. Gezien de vereiste grote kapitale investering in materieel voor veerverbindingen Mobycon pagina 50

56 is het te verwachten dat de contracttermijn lang is, en de continuïteit van de verbinding dus voor lange termijn gegarandeerd wordt. Het is aan te merken dat voor concessies langer dan 6 jaar toestemming nodig is van de betrokken minister Conclusies In conclusie kan gesteld worden dat aanmerking tot OV van alleen het veer Werkendam Gorinchem operationele problemen oplevert. Daarnaast is het aanmerken van de verbindingen Sleeuwijk Gorinchem en Hardinxveld Werkendam niet mogelijk volgens de letter van de wet. Er bestaan echter meerdere precedenten die dit eventueel wel mogelijk zouden kunnen maken. Het aanmerken als OV heeft als voordeel dat de continuïteit op de langere termijn gegarandeerd is. Europese aanbestedingsregels zullen wel vereisen dat de concessie Europees wordt aanbesteed. Mobycon pagina 51

57 9 Conclusies en aanbevelingen 9.1 Conclusies In conclusie kan vastgesteld worden dat er een relatief sterke functionele en maatschappelijke verbinding is tussen de kernen Werkendam en Gorinchem. Dit blijkt onder andere uit de bestaande vervoersvraag en de locatie van de verschillende diensten. Ook speelt het veer een belangrijke rol in het recreatieve (fiets)netwerk. Een meerderheid van de passagiers op het veer Werkendam Gorinchem is recreatief van aard. Om het belang van het veer zelf te bepalen is het echter belangrijk te onderkennen dat de veerverbinding moet kunnen concurreren met de overige modaliteiten om aantrekkelijk te blijven voor reizigers en het reizigersaantal te kunnen laten groeien. Om een concurrerend reisalternatief te bieden voor forensen betekent dit snel (en dus duur) varen, hogere frequenties en een betere aansluiting op bestemmingen en/of het OV. Voor recreatieve bezoekers is de snelheid minder van belang, hier speelt de beleving een grotere rol. De vier alternatieve scenario s geven ieder een beeld waarin het totaal aantal passagiers daalt ten opzichte van scenario 0 (basis case). Daarbij dalen ook de exploitatiekosten voor alle scenario s. Er zijn mogelijk nog wel alternatieve scenario s te ontwikkelen waarin het totaal aantal reizigers wel stijgt tegen lagere kosten. Dit kan in nader onderzoek uitgewerkt worden. Uit de studie blijkt ook dat het verennetwerk in zijn geheel aangemerkt kan worden als OVverbinding. Hiermee kan de verbinding aanspraak maken op BDU fondsen om het exploitatietekort te dekken. Het is in dat geval noodzakelijk om een stabiel vervoersaanbod te bieden en het veer dus niet te bestempelen als recreatief veer. In zo n geval is van de vijf geteste scenario s, scenario 0 het meest aantrekkelijk. 9.2 Aanbevelingen De gemeente wordt aanbevolen de consequenties van het varen volgens de verschillende scenario s in nader detail uit te werken. Zeker op operationeel niveau moet gekeken worden wat de consequenties zijn voor de vaarfrequentie van Sleeuwijk Gorinchem en Hardinxveld Werkendam. Ook moet gekeken worden wat de kansen zijn voor het veer Werkendam Gorinchem als recreatief veer. Hierin zullen de conclusies van het toeristisch onderzoek van BLOC meegenomen moeten worden. De provincies Zuid-Holland en Noord-Brabant zijn beide bezig het met formuleren van nieuw beleid rondom veerverbindingen. Hieruit moet blijken of het classificeren van deze veerverbinding als OV past bij hun visie. Vanuit de wet is het in principe niet mogelijk om (haakse)veerverbindingen als OV te classificeren, er zijn echter wel precedenten die dit mogelijk maken. Mobycon pagina 52

58 Nadat het nieuwe beleid is vastgesteld zal er bij de provincies intern besloten moeten worden of dit traject doorgang kan vinden. Ook wordt er aangeraden de mogelijkheden te onderzoek tot investeringen in elektrisch varen vanuit duurzaamheidsfondsen. Mobycon pagina 53

59

60 Bijlagen

61 1 Enquêtevragen

62 Enquete veerdienst Werkendam - Gorinchem 1. Telling opstappende reizigers (1 keer per afvaart invullen) Voetgangers Fietsers Snorfiets/brommer/scoot er Brommobiel/scootmobiel * 2. Bootnaam/nummer? X XI VIII Anders, namelijk * 3. Traject/Route * 4. Tijdstip afvaart (voorbeeld: 1030, 1113) 5. Alleen telling? 1

63 Enquete veerdienst Werkendam - Gorinchem Goedendag. Wij zijn in opdracht van de gemeente Gorinchem bezig met een onderzoek naar het gebruik van deze veerpont. Mag ik u een zevental vragen stellen over uw reis? Dit neemt ongeveer 3 minuten in beslag. * 6. Welke vervoerswijze gebruikt de betreffende persoon? Voetganger Fiets Snorfiets/brommer/scooter Brommobiel/scootmobiel * 7. Waar kwam u vandaan voordat u de pont op ging (beginpunt van uw reis)? Weet u de postcode van die locatie? [Invullen: postcode (4 cijfers en 2 letters); indien niet bekend plaatsnaam en straatnaam of de specifieke naam van de locatie (naam bedrijventerrein of bedrijf) noteren.] Postcode Straatnaam (invullen indien postcode niet bekend) Plaatsnaam (invullen indien postcode niet bekend) Andere locatie (Bedrijventerrein of bedrijf) 2

64 * 8. Hoe bent u vanaf het beginpunt van uw reis naar de veerpont gekomen? [Meerdere antwoorden mogelijk in volgorde van reizen vanaf het beginpunt van de reis naar de veerpont] met hetzelfde vervoermiddel als waarmee de persoon op de veerpont met de met de met de met de met de OV: OV: staat te voet fiets auto veerdienst snorfiets/brommer/scooter brommobiel Lijnbus Trein Deel 1 Deel 2 Deel 3 Anders, namelijk... * 9. Waar gaat u naar toe als u de pont af gaat (eindpunt van uw reis)? Weet u de postcode van die locatie? [Invullen: postcode (4 cijfers en 2 letters); indien niet bekend plaatsnaam en straatnaam of de specifieke naam van de locatie (naam bedrijventerrein of bedrijf) noteren.] Postcode Straatnaam (invullen indien postcode niet bekend) Plaatsnaam (invullen indien postcode niet bekend) Andere locatie (Bedrijventerrein of bedrijf) 3

65 * 10. Hoe gaat u vanaf de veerpont naar het eindpunt van uw reis? [Meerdere antwoorden mogelijk in volgorde van reizen vanaf de veerpont naar het eindpunt van de reis] met hetzelfde vervoermiddel als waarmee de persoon op de veerpont met de met de met de met de met de OV: OV: staat te voet fiets auto veerdienst snorfiets/brommer/scooter brommobiel Lijnbus Trein Deel 1 Deel 2 Deel 3 Anders, namelijk... * 11. Waarom maakt u deze reis (belangrijkste reden)? van/naar het werk van/naar school/studie zakelijk bezoek in werksfeer winkelen/boodschappen doen sociaal (familiebezoek, sporten) recreatief (toeren, fiets-of wandeltocht) bezoek evenement Anders, namelijk... * 12. Wat is voor u de belangrijkste reden dat u vandaag met de veerpont gaat (en niet via een andere route)? ik heb geen andere reismogelijkheid. Dit is de snelste route Dit is de kortste route Dit is de goedkoopste reismogelijkheid Dit is de leukste manier van reizen Anders, namelijk... 4

66 * 13. Hoe vaak maakt u gemiddeld gebruik van deze veerpont? elke werkdag elke dag (inclusief weekend) ongeveer 3 keer per week ongeveer 1 keer per week ongeveer 1 keer per maand minder dan 1 keer per maand dit is de eerste keer * 14. Met welk vervoersbewijs reist u? Abonnement Meerritten kaart Losse kaart 5

67

68 2 Berekening reistijd per doelgroep 9.1 Werkendam - Gorinchem Fietsroute Figuur 13: fietsafstand tussen Werkendam en Gorinchem In Figuur 13 staan mogelijke fietsroutes tussen Werkendam (Plein) en Gorinchem (station). De kortste en snelste van deze routes is de fietsroute over de Merwedebrug via de Nieuwe Wolpherensedijk (25 minuten). Indien deze reis met veerverbinding Gorinchem Werkendam wordt afgelegd zou dit 22 minuten kosten (inclusief voor- en natransport te fiets). Indien er met de veerpont gereisd wordt is men echter afhankelijk van de dienstregeling van de veerpont. Gezien de uursfrequentie buiten de spits is het niet mogelijk om dan ongeplande reizen te maken. Voor geplande reizen is de pont echter maar drie minuten sneller dan de fiets en kan de fiets dus voor veel mensen als realistisch alternatief worden gezien. Uitzondering hierop zijn ouderen en minder mobiele mensen, voor wie 25 minuten fietsen, plus het oversteken van de Merwedebrug, als ernstige barrière kan werken Reistijden scholieren Omdat scholieren een belangrijke gebruikersgroep van de veerpont zijn, is het van belang na te gaan wat de reismogelijkheden van deze doelgroep zijn en wat het zou betekenen voor deze groep als zij niet meer met de veerpont zouden kunnen reizen. In paragraaf 4.1 is gebleken dat de meeste scholieren uit de gemeente Werkendam die in de gemeente Gorinchem naar de middelbare school gaan, naar Scholengemeenschap Gomarus, het Gilde Vakcollege Techniek en 52 naar Gymnasium Camphusianum. De locaties van deze scholen in Gorinchem staan weergeven in Figuur 14.

69 Figuur 14: geselecteerde scholen in Gorinchem Om de reismogelijkheden van de scholieren in beeld te brengen is er nagegaan wat de reistijd is vanaf Werkendam (Plein) tot de verschillende middelbare scholen. Hierbij is onderscheid gemaakt tussen de fiets, het openbaar vervoer en een combinatie van fiets en veerpont 11. Er is uitgegaan van een aankomsttijd van 8:25 op een doordeweekse dag 12. De uitkomsten staan weergeven in Tabel 18. OV (ideaal) OV (aankomst 8:25) Veerpont (ideaal) Veerpont (aankomst 8:25) Reistijd in minuten Fiets Gilde Vakcollege Techniek Gomarus (Hoefslag) Gomarus (Lange Slagenstr.) Gymnasium Camphusianum Tabel 18: reistijden vanaf Werkendam naar scholen in Gorinchem Indien een scholier op 8:25 op school wil zijn is de fiets in alle gevallen het snelste vervoersmiddel. De veerpont kan in principe sneller zijn maar door de dienstregeling van de veerpont 11 Reistijden zijn berekend met behulp van Google maps en 9292ov.nl 12 De reistijd bij aankomsttijd bestaat uit de reistijd + de tijd die men moet wachten omdat men eerder op de bestemming is

70 is die het in de meeste gevallen niet. Zo is een scholier 17 tot 21 minuten te vroeg als hij/zij om 8:25 op school wilt zijn. Het openbaar vervoer is het minst snelle vervoersmiddel. Hiernaast blijkt dat de dienstregeling van het openbaar vervoer niet goed aansluit op een gewenste aankomsttijd van 8:25 en de fiets voor veel scholieren een goed alternatief zal bieden Reistijden werkenden Naast de scholieren zijn ook de werkenden een belangrijke doelgroep voor de veerpont. Daarom is nagegaan wat de reismogelijkheden van de mensen zijn die in Werkendam wonen en in Gorinchem werken. Uit paragraaf 4.1 is gebleken dat er volgens de CBS data ongeveer 1300 mensen zijn die wonen in de gemeente Werkendam en werken in de gemeente Gorinchem. Er zijn vijf locaties in Gorinchem geselecteerd waar banen geconcentreerd zijn. Deze locaties zijn: Avelingen Oost, de binnenstad, Oost 1, Papland en het stadhuis. Figuur 15: enkele werklocaties in Gorinchem Om de reismogelijkheden van de werkenden in beeld te brengen is er nagegaan wat de reistijd is vanaf Werkendam (Plein) tot de verschillende werklocaties. Hetzelfde is gedaan vanaf Sleeuwijk (Tienhont). Hierbij is onderscheid gemaakt tussen de auto, de fiets, het openbaar vervoer en een combinatie van fiets en veerpont 13. Er is uitgegaan van een aankomsttijd van 9:00 op een doordeweekse dag 14. De uitkomsten staan weergeven in Tabel Reistijden zijn berekend met behulp van Google maps en 9292ov.nl 14 De reistijd bij aankomsttijd bestaat uit de reistijd + de tijd die men moet wachten omdat men eerder op de bestemming is

71 OV OV Veerpont Veerpont Reistijd in minuten Auto Fiets (ideaal) (aankomst 9:00) (ideaal) (aankomst 9:00) Avelingen Oost Binnenstad Oost Papland Stadhuis Tabel 19: reistijden van Werkendam naar enkele werklocaties in Gorinchem De auto is (indien er geen congestie is) vanuit Werkendam bij elke werklocatie het snelste vervoersmiddel. Hierna volgt over het algemeen de fiets. Indien iemand om 9:00 in de binnenstad wil zijn is de veerpont in combinatie met de fiets wel sneller. Hiernaast zou de veerpont (in combinatie met de fiets) in sommige gevallen sneller kunnen zijn dan enkel de fiets. Doordat men bij het reizen met de veerpont echter afhankelijk is van een dienstregeling zal dit in veel gevallen echter niet zo zijn. Het openbaar vervoer is over het algemeen geen erg aantrekkelijke optie. 9.2 Sleeuwijk - Gorinchem Fietsroute Figuur 16: fietsafstand tussen Sleeuwijk en Gorinchem In Figuur 16 is de fietsroute tussen Sleeuwijk (Vijverplein) en Gorinchem (station) weergegeven. De kortste en snelste van deze routes is de fietsroute over de Merwedebrug via de Nieuwe Wolpherensedijk (20 minuten). Indien deze reis met veerverbinding Gorinchem

72 Sleeuwijk wordt afgelegd zou dit 15 minuten kosten (inclusief voor- en natransport te fiets). Indien er met de veerpont gereisd wordt is men echter wel afhankelijk van de dienstregeling van de veerpont. Voor mensen die op vaste tijden werken is de veerpont dus een goede optie Reistijden scholieren Om de reismogelijkheden van de scholieren in beeld te brengen is er nagegaan wat de reistijd is vanaf Sleeuwijk (Tienhont) tot de verschillende middelbare scholen. Hierbij is onderscheid gemaakt tussen de fiets, het openbaar vervoer en een combinatie van fiets en veerpont 15. Er is uitgegaan van een aankomsttijd van 8:25 op een doordeweekse dag 16. De uitkomsten staan weergeven in Tabel 20. OV OV Veerpont Veerpont Reistijd in minuten Fiets (ideaal) (aankomst 8:25) (ideaal) (aankomst 8:25) Gilde Vakcollege Techniek Gomarus (Hoefslag) Gomarus (Lange Slagenstr.) Gymnasium Camphusianum Tabel 20: reistijden van Sleeuwijk naar scholen in Gorinchem Indien een scholier op 8:25 op school wil zijn is de fiets of de veerpont het snelste vervoersmiddel. Bij Gomarus (Hoefslag) is de veerpont het snelst en bij de andere scholen de fiets. Er zit echter geen groot verschil tussen de reistijden met de fiets of met de veerpont. Hiernaast sluit de aankomsttijd van de veerpont goed aan op een aankomsttijd van 8:25. Het openbaar vervoer is het minst snelle vervoersmiddel en hiernaast sluit de aankomsttijd van OV niet goed aan op een gewenste aankomsttijd van 8: Reistijden werkenden Om de reismogelijkheden van de werkenden in beeld te brengen is er nagegaan wat de reistijd is vanaf Werkendam (Plein) tot de verschillende werklocaties. Hetzelfde is gedaan vanaf Sleeuwijk (Tienhont). Hierbij is onderscheid gemaakt tussen de auto, de fiets, het openbaar vervoer en een combinatie van fiets en veerpont 17. Er is uitgegaan van een aankomsttijd van 9:00 op een doordeweekse dag 18. De uitkomsten staan weergeven in Tabel Reistijden zijn berekend met behulp van Google maps en 9292ov.nl 16 De reistijd bij aankomsttijd bestaat uit de reistijd + de tijd die men moet wachten omdat men eerder op de bestemming is 17 Reistijden zijn berekend met behulp van Google maps en 9292ov.nl 18 De reistijd bij aankomsttijd bestaat uit de reistijd + de tijd die men moet wachten omdat men eerder op de bestemming is

73 OV OV Veerpont Veerpont Reistijd in minuten Auto Fiets (ideaal) (aankomst 9:00) (ideaal) (aankomst 9:00) Avelingen Oost Binnenstad Oost Papland Stadhuis Tabel 21: Reistijden van Sleeuwijk naar werklocaties in Gorinchem De auto is (indien er geen congestie is) vanuit Sleeuwijk bij bijna elke werklocatie het snelste vervoersmiddel. Indien men naar de binnenstad van Gorinchem reist kan de veerpont sneller zijn. Hiernaast valt op dat de fiets sneller is dan de veerpont indien men reist naar Avelingen Oost. De veerpont (in combinatie met de fiets) kan naar de andere locaties in principe sneller zijn dan de fiets maar men is dan wel afhankelijk van de dienstregeling van de veerpont. Het openbaar vervoer is over het algemeen geen aantrekkelijke optie. 9.3 Werkendam Boven-Hardinxveld Fietsroute Figuur 17: Fietsafstand tussen Werkendam en Boven-Hardinxveld In Figuur 17 staat de fietsroute tussen Werkendam (Plein) en Boven-Hardinxveld. De fietsroute gaat over de Merwedebrug via de Nieuwe Wolpherensedijk (35 minuten). Indien deze reis met veerverbinding Werkendam Boven-Hardinxveld wordt afgelegd zou dit 12 minuten kosten (inclusief voor- en natransport te fiets). Indien er met de veerpont gereisd wordt is men echter wel afhankelijk van de dienstregeling van de veerpont. Voor reizigers tussen deze kernen is de veerpont dus met afstand de snelste route.

74 9.3.2 Reistijden Om de reismogelijkheden tussen Werkendam en Hardinxveld in kaart te brengen is er een aantal locaties in Hardinxveld geselecteerd. Het gaat hierbij om Beneden-Hardinxveld centrum, Boven-Hardinxveld dorp en Boven-Hardinxveld station. Figuur 18: Geselecteerde locaties in Hardinxveld Vervolgens is er nagegaan wat de reistijden vanaf Werkendam (Plein) naar deze locaties zijn. Hierbij is onderscheid gemaakt tussen de auto, de fiets, het openbaar vervoer en een combinatie van fiets en veerpont 19. Er wordt geen onderscheid gemaakt tussen scholieren en woonwerk verkeer en daarom worden er ook geen aankomsttijden aangehouden. Bij het interpreteren van de reistijden met het OV en met de veerpont moet er dus rekening worden gehouden met dat men hierbij afhankelijk is van de dienstregeling. Reistijd in minuten Auto Fiets OV Veerpont Beneden-Hardinxveld centrum Boven-Hardinxveld dorp Boven-Hardinxveld station Tabel 22: Reistijden van Werkendam naar locaties in Hardinxveld Indien men reist naar één van de locaties in Boven-Hardinxveld is de veerpont (in combinatie met de fiets) het snelste vervoersmiddel. Indien men reist naar Beneden-Hardinxveld is dit de auto. Het valt op dat de veerpont in verhouding tot de fiets (over de Merwedebrug) erg snel is. Het OV is wederom de minst aantrekkelijk optie maar het verschil in reistijd met de fiets is beperkt. 19 Reistijden zijn berekend met behulp van Google maps en 9292ov.nl

75 3 Herkomst en bestemming per vaarroute per meetmoment Gorinchem-Sleeuwijk Augustus Top Herkomst Bestemming Totaal Aandeel 1 SLEEUWYK GORINCHEM 55 28% 2 GORINCHEM SLEEUWYK 20 10% 3 WOUDRICHEM GORINCHEM 10 5% 4 SLEEUWYK SLEEUWYK 6 3% 5 GORINCHEM WOUDRICHEM 5 3% 6 GORINCHEM DORDRECHT 5 3% 7 NIEUWENDYK NB GORINCHEM 4 2% 8 SLEEUWYK VUREN 3 2% 9 WOUDRICHEM WOUDRICHEM 3 2% 10 SLEEUWYK DORDRECHT 2 1% September week Top Herkplaats Bestplaats Totaal Aandeel 1 SLEEUWYK GORINCHEM 45 24% 2 GORINCHEM SLEEUWYK 29 16% 3 GORINCHEM WOUDRICHEM 16 9% 4 WOUDRICHEM GORINCHEM 10 5% 5 DORDRECHT GORINCHEM 5 3% 6 GORINCHEM WYK EN AALBURG 4 2% 7 GORINCHEM WERKENDAM 4 2% 8 GORINCHEM VEEN 4 2% 9 SLEEUWYK HARDINXV GIESSEND 4 2% 10 ALMKERK GORINCHEM 4 2% September weekend Top Herkplaats Bestplaats Totaal Aandeel 1 GORINCHEM SLEEUWYK 18 25% 2 SLEEUWYK GORINCHEM 12 17% 3 GORINCHEM WOUDRICHEM 4 6% 4 SLEEUWYK VUREN 2 3% 5 WOUDRICHEM GORINCHEM 2 3% 6 WERKENDAM GORINCHEM 2 3% 7 HELLEVOETSLUIS HERWYNEN 2 3% 8 NIEUWENDYK NB GORINCHEM 2 3% 9 GORINCHEM UITWYK 1 1% 10 GORINCHEM DORDRECHT 1 1%

76 Gorinchem-Werkendam Augustus Top Herkplaats Bestplaats Totaal Aandeel 1 WERKENDAM GORINCHEM 52 40% 2 GORINCHEM WERKENDAM 23 18% 3 GORINCHEM HARDINXV GIESSEND 4 3% 4 AALST GLD GORINCHEM 4 3% 5 GORINCHEM DORDRECHT 3 2% 6 GORINCHEM SLEEUWYK 2 2% 7 GORINCHEM GORINCHEM 2 2% 8 DORDRECHT DORDRECHT 2 2% 9 HARDINXV GIESSEND GORINCHEM 2 2% 10 WOUDRICHEM WERKENDAM 2 2% September week Top Herkplaats Bestplaats Totaal Aandeel 1 GORINCHEM WERKENDAM 38 34% 2 WERKENDAM GORINCHEM 38 34% 3 GORINCHEM HARDINXV GIESSEND 5 5% 4 GORINCHEM SLEEUWYK 4 4% 5 GORINCHEM DORDRECHT 2 2% 6 WERKENDAM WERKENDAM 2 2% 7 LEERDAM S GRAVENDEEL 2 2% 8 GORINCHEM GIESSENBURG 1 1% 9 GORINCHEM VEERE 1 1% 10 GORINCHEM SLIEDRECHT 1 1% September weekend Top Herkplaats Bestplaats Totaal Aandeel 1 WERKENDAM GORINCHEM 16 47% 2 GORINCHEM WERKENDAM 5 15% 3 DORDRECHT DEN HELDER 2 6% 4 BRAKEL GORINCHEM 2 6% 5 WERKENDAM HONSELERSDYK 1 3% 6 WERKENDAM WOUDRICHEM 1 3% 7 DORDRECHT HARDINXV GIESSEND 1 3% 8 VUREN HARDINXV GIESSEND 1 3% 9 WYK BY DUURSTEDE WERKENDAM 1 3% 10 HAARLEM HARDINXV GIESSEND 1 3%

77 Werkendam-Boven Hardinxveld Augustus Top Herkplaats Bestplaats Totaal Aandeel 1 HARDINXV GIESSEND WERKENDAM 34 16% 2 WERKENDAM HARDINXV GIESSEND 25 12% 3 WERKENDAM SLIEDRECHT 11 5% 4 HARDINXV GIESSEND GORINCHEM 9 4% 5 DORDRECHT DORDRECHT 9 4% 6 HARDINXV GIESSEND DORDRECHT 7 3% 7 DORDRECHT SLIEDRECHT 6 3% 8 DORDRECHT HARDINXV GIESSEND 6 3% 9 SLIEDRECHT WERKENDAM 6 3% 10 GORINCHEM WERKENDAM 4 2% September week Top Herkplaats Bestplaats Totaal Aandeel 1 HARDINXV GIESSEND WERKENDAM 32 21% 2 WERKENDAM HARDINXV GIESSEND 29 19% 3 WERKENDAM SLIEDRECHT 7 5% 4 DORDRECHT DORDRECHT 7 5% 5 SLIEDRECHT WERKENDAM 5 3% 6 WERKENDAM GORINCHEM 4 3% 7 WERKENDAM WERKENDAM 4 3% 8 HARDINXV GIESSEND SLEEUWYK 4 3% 9 DORDRECHT WADDINXVEEN 4 3% 10 WERKENDAM ROTTERDAM 3 2% September weekend Top Herkplaats Bestplaats Totaal Aandeel 1 WERKENDAM HARDINXV GIESSEND 24 32% 2 HARDINXV GIESSEND WERKENDAM 19 25% 3 HARDINXV GIESSEND GORINCHEM 3 4% 4 DORDRECHT HARDINXV GIESSEND 3 4% 5 WERKENDAM DORDRECHT 2 3% 6 TIEL WOUDRICHEM 2 3% 7 ZWYNDRECHT DORDRECHT 2 3% 8 DUSSEN ROTTERDAM 2 3% 9 HANK DORDRECHT 2 3% 10 WERKENDAM ZALTBOMMEL 1 1%

78 4 Visualisatie herkomst en bestemming September door de week

79 PDOK, Kadaster, OpenStreetMap 4-cijferige postcodes aantal verplaastingen van en naar een 4-cijferige postcode September door de week Gorinchem-Sleeuwijk v.v. H/B Relaties

80 PDOK, Kadaster, OpenStreetMap 4-cijferige postcodes aantal verplaastingen van en naar een 4-cijferige postcode September door de week Gorinchem-Werkendam v.v. H/B Relaties

81 PDOK, Kadaster, OpenStreetMap 4-cijferige postcodes aantal verplaastingen van en naar een 4-cijferige postcode September door de week Werkendam-Boven Hardinxveld v.v. H/B Relaties

82 5 Visualisatie herkomst en bestemming September in het weekend

83 PDOK, Kadaster, OpenStreetMap 4-cijferige postcodes aantal verplaastingen van en naar een 4-cijferige postcode September weekend Gorinchem-Sleeuwijk v.v. H/B Relaties

84 PDOK, Kadaster, OpenStreetMap 4-cijferige postcodes aantal verplaastingen van en naar een 4-cijferige postcode September weekend Gorinchem-Werkendam v.v. H/B Relaties

85 PDOK, Kadaster, OpenStreetMap 4-cijferige postcodes aantal verplaastingen van en naar een 4-cijferige postcode September weekend Werkendam-Boven Hardinxveld v.v. H/B Relaties

86 6 Visualisatie herkomst en bestemming Augustus door de week

87 PDOK, Kadaster, OpenStreetMap 4-cijferige postcodes aantal verplaastingen van en naar een 4-cijferige postcode Augustus door de week Gorinchem-Sleeuwijk v.v. H/B Relaties

88 PDOK, Kadaster, OpenStreetMap 4-cijferige postcodes aantal verplaastingen van en naar een 4-cijferige postcode Augustus door de week Gorinchem-Werkendam v.v. H/B Relaties

89 PDOK, Kadaster, OpenStreetMap 4-cijferige postcodes aantal verplaastingen van en naar een 4-cijferige postcode Augustus door de week Werkendam-Boven Hardinxveld v.v. H/B Relaties