Tweede Kamer der Staten-Generaal

Transcriptie

1 Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar Illegale verhuur van woningen Nr. 6 VERSLAG VAN EEN ALGEMEEN OVERLEG Vastgesteld 26 april 2001 De vaste commissie voor Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer 1 heeft op 11 april 2001 overleg gevoerd met staatssecretaris Remkes van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer over: de brief van 12 oktober 2000 inzake onrechtmatige bewoning en raadplegen bestanden (VROM ); de brief van 22 januari 2001 inzake illegale verhuur van woningen (26 460, nr. 5). Van dit overleg brengt de commissie bijgaand beknopt verslag uit. Vragen en opmerkingen uit de commissie 1 Samenstelling: Leden: Reitsma (CDA), voorzitter, Witteveen- Hevinga (PvdA), Van Middelkoop (Christen- Unie), Feenstra (PvdA), Verbugt (VVD), Poppe (SP), Duivesteijn (PvdA), Augusteijn-Esser (D66), Klein Molekamp (VVD), Hofstra (VVD), ondervoorzitter, Th.A.M. Meijer (CDA), Luchtenveld (VVD), Van Wijmen (CDA), Kortram (PvdA), Van der Knaap (CDA), Ravestein (D66), Van der Steenhoven (GroenLinks), Van Gent (GroenLinks), Oplaat (VVD), Van der Staaij (SGP), Schoenmakers (PvdA), Waalkens (PvdA), Udo (VVD), Depla (PvdA). Plv. leden: Leers (CDA), Dijksma (PvdA), Stellingwerf (ChristenUnie), Valk (PvdA), Essers (VVD), De Wit (SP), Van Heemst (PvdA), Scheltema-de Nie (D66), Van Beek (VVD), Geluk (VVD), Schreijer-Pierik (CDA), Blok (VVD), Biesheuvel (CDA), Crone (PvdA), Van den Akker (CDA), Giskes (D66), M.B. Vos (GroenLinks), Halsema (GroenLinks), Niederer (VVD), Van t Riet (D66), Spoelman (PvdA), Hindriks (PvdA), Snijder-Hazelhoff (VVD), De Boer (PvdA), Visser-van Doorn (CDA). Mevrouw Van Gent (GroenLinks) neemt als invalshoek voor de discussie dat illegale verhuur en onrechtmatige bewoning een probleem is, zij het dat degenen die illegaal huren dat doen omdat daarvoor elders geen gelegenheid bestaat. Zij noemt het walgelijk dat mensen daarvan misbruik maken, wat leidt tot allerlei wantoestanden. Zij is niet tevreden over het verrichte onderzoek, dat volgens haar enigszins met de Franse slag is verricht. Het onderzoek gaat onvoldoende in op de oorzaken van de illegale verhuur, en op de mogelijkheden tot aanpak daarvan. Voor dit onderzoek geldt zeker niet dat «value for money» is verkregen, zoals de staatssecretaris beweert in de beantwoording van vragen van mevrouw Van Gent. Zij vindt dat een aantal belangrijke vragen nog steeds onbeantwoord is. Is het mogelijk, daar wat dieper in te duiken? Wel tevreden is mevrouw Van Gent over de houding van de staatssecretaris ten aanzien van onrechtmatige bewoning. Er mag geen hetze worden gevoerd tegen degenen die dit toepassen. Zij vindt het een gemiste kans dat niet veel meer is ingegaan op de onderliggende oorzaken. Zij kan zich namelijk heel goed voorstellen dat er meer onder de zon is. De staatssecretaris zoekt de oplossing meer bij gemeente en verhuurders en minder bij het Rijk. Is aan het voorstel dat gemeenten de activiteiten ter bestrijding van onrechtmatige bewoning moeten bezien, gekoppeld dat diezelfde gemeenten helder aangeven in welke segmenten van de woningmarkt krapte bestaat? Verder wordt monitoring, in overleg met de koepelorganisaties, voorgesteld. Hoewel mevrouw Van Gent dat een prima voorstel vindt, stelt zij op dat punt aanvullend onderzoek voor, bijvoorbeeld onder leiding van het Landelijk overleg huurders en verhuur- KST52897 ISSN Sdu Uitgevers s-gravenhage 2001 Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 6 1

2 ders (LOHV). Op lokaal niveau zouden huurdersorganisaties moeten worden uitgenodigd om mee te denken over de aanpak van onrechtmatige bewoning. Verder kan worden gedacht aan kerken en maatschappelijke instellingen. Wat komt er terecht van het voorstel om zo nodig gemeenten en verhuurders aan te spreken, en een gedragscode op te stellen? Trekt de centrale overheid daar nu haar handen van af? Zijn er, als het gaat om het perfectioneren van de gegevens uit de Gemeentelijke basisadministratie (GBA), gedachten om nog meer koppelingen tot stand te brengen? Over het laatste is mevrouw Van Gent niet al te enthousiast. Dat vraagt om een wat meer fundamentele discussie. Mevrouw Kortram (PvdA) vindt dat illegale verhuur moet worden aangepakt. Het is onwenselijk dat sociale huurwoningen voor hogere bedragen of vanuit andere motieven worden doorverhuurd. Het al verrichte onderzoek heeft bevestigd dat een gespannen woningmarkt een belangrijke oorzaak is. Zij concentreert zich op de noodzaak voor meer representatieve gegevens, en op een grotere verantwoordelijkheid voor het Rijk. Volgens haar is onderzoek nodig om te weten te komen, wat de omvang van het probleem is. Mevrouw Kortram stelt voor, een soort typologie van een risicogemeente te ontwikkelen, op basis waarvan een realistische inschatting van de omvang van het probleem kan worden gemaakt. Hoeveel gemeenten beschikken over een huisvestingsverordening? Als dat bekend is, is de doelgroep gedefinieerd en kan een aselecte steekproef worden gehouden met de volgende twee vragen: hoeveel gemeenten met een huisvestingsverordening geven aan dat onrechtmatige bewoning voorkomt, en hoeveel gemeenten voeren op dat punt een actief beleid? Ook mevrouw Kortram vindt dat bestrijding van onrechtmatige bewoning vooral op lokaal niveau dient plaats te vinden. Maar de gemeente legt de bal wel erg vaak bij de gemeenten. Vaak gebruikt de staatssecretaris termen als «wenselijk», waar zij liever «noodzakelijk» of «vereist» had gelezen. Moet de staatssecretaris pas met de gemeenten gaan praten «ingeval van evidente signalen uit of over de gemeente over het ontbreken van vormgeving, handhaving of uitvoering»? Hoe kunnen de inspecties, waarvan de staatssecretaris afhankelijk is, aantonen dat een gemeente onvoldoende actie onderneemt ter bestrijding van een verschijnsel dat naar zijn aard niet aantoonbaar zou zijn, zoals de staatssecretaris meent. Mevrouw Kortram vindt dat de centrale overheid een grotere verantwoordelijkheid moet nemen. Handhaving en bestrijding van ongewenste praktijken is erg afhankelijk van de mogelijkheden en de politieke wil op lokaal niveau. Zij wil daarmee overigens niet zeggen dat het Rijk de politieke wil op lokaal niveau moet negeren. Die wil moet eerder worden gestimuleerd, en eventueel worden afgedwongen. Welke serieuze opties heeft de centrale overheid om de lokale overheden te stimuleren en waar nodig een adequaat handhavingsbeleid af te dwingen? Zij kan zich voorstellen dat het Rijk gemeenten met een gespannen woningmarkt verplicht tot het maken van een huisvestingsverordening. Verder kan worden gedacht aan een inspanningsverplichting voor het voeren van een actief beleid bij de bestrijding van onrechtmatige bewoning. Ten slotte vraagt mevrouw Kortram hoe het staat met het onderzoek naar studentenhuisvesting, waar ook illegale praktijken voorkomen. De heer Biesheuvel (CDA) vindt dat de staatssecretaris de eerder in overleg met de Kamer ingezette lijn terecht heeft doorgezet. Daarmee wordt aangegeven dat er verantwoordelijkheden liggen in de privaatrechtelijke en in de publiekrechtelijke sfeer. Als het gaat om de verantwoordelijkheden in de privaatrechtelijke sfeer, refereert hij aan het wetgevingsoverleg over de wijzigingen van Boek 7 in het nieuwe BW, waarin rechten bij een huurder en verplichtingen bij een verhuurder zijn gelegd. Over het publiekrechtelijke deel merkt de heer Biesheuvel op dat duidelijk is dat het Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 6 2

3 in een gespannen woningmarkt logischer is dat de huurder creatiever wordt, en de verhuurder van die markt gebruikmaakt. De woningmarkt kan minder gespannen worden gemaakt door meer woningen voor bepaalde doelgroepen beschikbaar te laten komen. Maar is in al dat soort gevallen altijd sprake van illegale verhuur? De heer Biesheuvel heeft het antwoord op vraag 10 zo begrepen, dat de staatssecretaris zich om te beginnen afvraagt of het zijn taak is om de gemeenten erop te wijzen dat een huisvestingsverordening moet worden opgesteld en, zo ja, of daarmee de problematiek wordt aangepakt. Hebben degenen die de publiekrechtelijke illegaliteit moeten aanpakken, voldoende instrumentarium? Zijn de gemeenten zich bewust van het probleem, of heeft dit een lage prioriteit? De heer Biesheuvel heeft geen extra instrument kunnen ontdekken om dat te doen. Het is hem opgevallen dat de staatssecretaris in zijn brief vrij gemoedelijk reageert op eventuele privacyproblemen in verband met de beschikbaarheid van GBA-gegevens. Zijn de problemen die de verhuurders hebben om binnen het GBA-systeem te komen, inmiddels opgelost? Mevrouw Van t Riet (D66) vraagt wat wordt verstaan onder onrechtmatige bewoning. Ook zij heeft de indruk dat niet het instrumentarium het probleem is, maar eerder de wijze waarop daarmee wordt omgegaan, met name met de handhaving. Zij heeft geen behoefte aan een extra onderzoek. Wel zouden iets meer gedetailleerde gegevens kunnen worden verstrekt. Zij heeft overigens niet de illusie dat het probleem kan worden opgelost; wel kan het zoveel mogelijk worden bestreden. Het gaat om een schimmig verschijnsel, omdat niet precies is vast te stellen in welke mate het voorkomt. De aanpak van het probleem vindt zij een gemeentelijke aangelegenheid. Evident is het signaal uit het verrichte onderzoek dat de motieven van illegale huurder en verhuurder divers zijn. Vervelend is het als het structureel en langdurig is, en als er onwenselijke verdringingsverschijnselen plaatsvinden. Extra vervelend is het als de huurder de dupe wordt van illegale bemiddelingsbureaus of dubieuze tussenpersonen. Welk succes boekt de overheid bij strafrechtelijke vervolging van dergelijke bemiddelaars? Door het raadplegen van het GBA kan door de verhuurder worden gekeken naar persoonsgegevens. Hoe openbaar is het GBA? Kan de gemeente daar een streep trekken? Mevrouw Van t Riet zet vraagtekens achter de bewering van de staatssecretaris dat de verschillende benaderingen als het gaat om de handhaving niets hebben te maken met personeelsproblemen. Handhaving vergt een grote personeelsinzet, wat gevolgen kan hebben voor de prioriteitsstelling. Zij is benieuwd naar de gevolgen voor de personele capaciteit als gemeenten wordt gevraagd, hun prioriteitsstelling te herzien. Het is uitstekend dat de overheidsprestaties afhankelijk worden gemaakt van een juiste inschrijving van het GBA. Zij hoopt dat via de EOS-operatie winst wordt geboekt, wat in moet houden dat de IHS zo goed mogelijk terechtkomt. Kan de staatssecretaris iets meer zeggen over de werkgroep die de mogelijkheid van de koppeling van overheidsprestaties aan andere adresgegevens in het GBA onderzoekt? Hoe staat het met het onderzoek naar de studentenhuisvesting? Klopt het dat het daarbij gaat om tijdelijke tekorten? Heeft de nieuwe wetgeving in het kader van de Koppelingswet nog consequenties en, zo ja, welke? De heer Hofstra (VVD) vindt dat dit vijf jaar geleden gestarte project nu snel moet worden afgerond. Het doel moet zijn dat dit een normaal beleidsonderdeel is geworden, terug te vinden in de rapportages van het ministerie, zodat daarop zo nodig kan worden teruggekomen. Hij vindt het een open deur als wordt vermeld dat per definitie niet bekend is, om hoeveel gevallen het gaat. In tussen de 5 en de 20% gaat het om fraude, soms in relatie tot criminele praktijken. Daarnaast is er het specifieke probleem van illegale vreemdelingen, dat naar verwachting groter zal Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 6 3

4 worden. Het rapport geeft een redelijk goed beeld van de bestaande praktijk. De geschetste verantwoordelijkheidsverdeling vindt de heer Hofstra duidelijk. Op privaatrechtelijk gebied is de rol van de staatssecretaris in het geding als de man die de zaken op volkshuisvestingsgebied goed in de gaten moet houden. Publiekrechtelijk gezien hecht de heer Hofstra zeer aan de autonomie van gemeenten. Kunnen de inspecties daarbij een toezichthoudende rol vervullen? Of komt die rol pas in het geding als sprake is van een ontwrichting? Het is de heer Hofstra opgevallen dat het GBA per gemeente nogal verschillend wordt behandeld. Hij vraagt of hij ervan uit mag gaan dat het openbaar is, en dat alle gemeenten aan alle sociale en particuliere verhuurders elk jaar aangeven, door wie de woningen worden bewoond. Zijn controles aan de deur toegestaan? Kan de staatssecretaris voorbeelden noemen van onderdelen van de nieuwe huurwetgeving die het gemakkelijker maken om het probleem aan te pakken? Is aanpak via de lijn van inschrijving bij de kamers van koophandel een mogelijkheid? Malafide verhuurders moeten worden aangepakt. Hij vindt het te gek voor woorden dat een bonafide verhuurder niet zou mogen en kunnen weten wie er in zijn woning zit. Hij heeft geen enkele behoefte aan nader onderzoek. Mag ervan worden uitgegaan dat dit element zijn plaats krijgt in de gewone rapportages, zodat de Kamer de voortgang kan bewaken en zo nodig aan de bel kan trekken? Het antwoord van de regering De staatssecretaris beantwoordt de laatste vraag van de heer Hofstra bevestigend. De indruk mag volgens hem niet worden gewekt, dat in dit geval wordt gesproken over een primaire rijksverantwoordelijkheid. Het gaat om een gemeentelijke verantwoordelijkheid op het gebied van het publiek recht. De houding van het Rijk ziet de staatssecretaris in het hele proces primair als een aanjagende en een faciliterende. Hij voelt er daarom niets voor, gemeenten te dwingen om een huisvestingsverordening te maken, zoals voorgesteld door mevrouw Kortram. In dat verband bestaan er twee invalshoeken. Als er schaarste is op de woningmarkt, ligt het voor de hand dat gemeenten een huisvestingsverordening maken; als die schaarste er niet is, is er geen aanleiding om tot nadere verdelingsmechanismen te komen en dient vrije vestiging het uitgangspunt te zijn. Gemeenten zullen, als sprake is van schaarste op de woningmarkt, door de inspectie erop attent worden gemaakt dat het uit een oogpunt van een rechtvaardige woonruimteverdeling voor de hand ligt, zo n verordening te maken. Met het maken van een verordening is het probleem overigens in lang niet alle gevallen opgelost. Daarachter ligt nog het punt van de handhaving. Er mag van uit worden gegaan dat op het moment dat gemeenten zelf regelgeving hebben geëntameerd, zij ook zorgdragen voor adequate handhaving daarvan. Gemeenten kunnen en zullen daarop in voorkomende gevallen worden aangesproken. Gemeenten hebben in het algemeen voldoende instrumenten om dit te doen. Met het GBA wordt heel wisselend omgegaan. Dat hangt in een aantal gevallen samen met privacy-overwegingen. Op basis van de verordening kan een gemeente ten aanzien van sociale verhuurders de keuze maken de gegevens ter beschikking te stellen. Dat ligt anders bij particuliere verhuurders. Gemeentebesturen kunnen niet worden gedwongen. De staatssecretaris vindt dat eerst eens moet worden bekeken, hoe op basis van de genoemde attentiepunten de praktijk zich in het verkeer tussen verhuurders en gemeenten ontwikkelt. Het kan overigens ook andersom: verhuurders kunnen hun eigen bewoners zelf inventariseren en die gegevens ter beschikking stellen van het gemeentebestuur. Voor de staatssecretaris is één ding duidelijk: er ligt een belangrijke verantwoordelijkheid voor gemeentebesturen en verhurende partijen. De stap van het creëren van Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 6 4

5 uniforme verplichtingen lijkt de staatssecretaris geen verstandige. Hij heeft niet de indruk dat de omvang van het verschijnsel nationaal gezien zodanig groot is, dat dat een zo vergaande stap rechtvaardigt. Zonder nader onderzoek weet hij dat het gaat om een aantal gemeenten, vooral in de Randstad. Het verschijnsel als zodanig verhindert volgens de staatssecretaris dat de omvang ervan exact wordt vastgesteld. Voorop hoort de aanpak van de basisoorzaak te staan, namelijk schaarste op de woningmarkt in een bepaald deel van het land. Als het gaat om schaarsteverhoudingen, moet worden gedacht aan nieuwbouw en vernieuwbouw. Dat zou vanuit het Rijk de primaire lijn moeten zijn. Het onderzoek naar studentenhuisvesting is nagenoeg afgerond; volgens de staatssecretaris zal de Kamer daarvan binnenkort op de hoogte worden gesteld. Uit dat onderzoek blijkt dat het probleem zich in de meeste steden beperkt tot een tijdelijke piek, zij het dat in een paar gemeenten structurele tekorten bestaan. In het laatste geval zijn structurele maatregelen op zijn plaats. Daarbij kan worden gedacht aan doorstroming, prestatieafspraken, aanpassing van de lokale huisvestingsverordeningen en nieuwbouwprogramma s. De staatssecretaris heeft geen behoefte aan nader onderzoek, aangezien het beeld redelijk compleet is en de oorzaken redelijk bekend zijn. Als in een bepaald aantal gemeenten nader onderzoek nodig is, dient dat op gemeentelijk niveau te gebeuren. Daarbij kan onder andere het LOHV worden ingeschakeld. Het is de bedoeling dat de gemeenten op korte termijn een circulaire zullen ontvangen, waarin nadrukkelijk wordt gewezen op een aantal aandachtspunten uit de brief, vanuit de aanjaagfunctie van de centrale overheid. De staatssecretaris onderstreept dat het GBA niet voor iedereen toegankelijk is. De belangrijkste reden is die van de privacy. Er moet geen landelijke gedragscode komen, maar een gedragscode die op de gemeentelijke werkvloer tussen gemeentebestuur en verhuurders wordt opgesteld. Die mogelijkheden zullen nadrukkelijk onder de aandacht van de gemeentebesturen worden gebracht. Op de techniek van de handhaving gaat de staatssecretaris niet in; het gaat om de essentie van de boodschap, namelijk dat als gemeenten verordeningen hebben, zij zich moeten inspannen om de handhaving goed te regelen. Het rapport van de huurdersvereniging Amsterdam over malafide bemiddelaars is over een maand beschikbaar. Het gemeentebestuur van Amsterdam kan daarmee dan aan de slag. Ongeveer 25% van de gemeenten beschikt over een huisvestingsverordening. Daarvan is zo n 35% betrokken bij het onderzoek, zodat een redelijk beeld van de omvang van het probleem, zoals ervaren door gemeentebesturen, ontstaat. Nadere gedachtewisseling De heer Hofstra (VVD) besteedt aandacht aan de ongelijke behandeling van sociale en particuliere verhuurders. In de gegevens over de adressen en de mensen die er wonen, zouden ook de particuliere verhuurders inzage moeten krijgen. Hij begrijpt dat controle aan de deur is toegestaan. Mevrouw Kortram (PvdA) onderstreept dat de insteek van haar fractie is dat de woonruimteverdeling van met name sociale huurwoningen rechtmatig gebeurt. Voor haar is niet geheel duidelijk, welke conclusie uit het overleg moet worden getrokken. Zij gaat op dat moment mee in de conclusies van de staatssecretaris over de omvang van het verschijnsel en zal mogelijkerwijs een aantal elementen uit de discussie naar voren brengen als aandacht wordt besteed aan de studentenhuisvesting. Mevrouw Van Gent (GroenLinks) blijft van mening dat het uitermate belangrijk is dat de oorzaken van de onrechtmatige bewoning, en de «mens daarachter», veel beter in beeld hadden moeten worden gebracht. Zij heeft begrepen dat het verschijnsel als zodanig een exacte vaststelling Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 6 5

6 van de omvang ervan verhindert. De druk op bepaalde segmenten van de markt wordt groter. Teleurstellend vindt zij het dat het onderzoek, dat f heeft gekost, in al deze zaken geen helderheid verschaft. Aanpak via de gemeenten, waarmee zij het op zich eens is, dreigt het karakter te krijgen van «dweilen met de kraan open». Het afdwingen van huisvestingsverordeningen lijkt haar een goede suggestie. Het maar raak koppelen van bestanden aan elkaar spreekt mevrouw Van Gent niet aan. Wat vinden de voor privacygevoelige gegevens verantwoordelijke bewindslieden van koppeling van allerlei bestanden? Zij is nog niet overtuigd van de noodzaak van het omdraaien van de zaak, waarin de particuliere verhuurder nagaat of zijn gegevens overeenkomen met die van het GBA. (De heer Biesheuvel vindt dat vreemd: aanpak van het probleem is belangrijk, maar het mag volgens GroenLinks niet ten koste gaan van enig privacygevoelig element, waarmee een aantal belangrijke instrumenten wordt uitgeschakeld, inclusief het omdraaien, voor hem de vondst van dit overleg). Mevrouw Van Gent vindt aanvullend onderzoek een goed idee. De staatssecretaris constateert dat het wat de GBA-regelgeving betreft op basis van privacy-overwegingen niet mogelijk is dat gemeenten gegevens ter beschikking stellen van particuliere verhuurders. Hij heeft de volgende lijn voor ogen: om te beginnen zal gemeenten nadrukkelijk worden gewezen op de mogelijkheden in de richting van sociale verhuurders en hen aanbevelen voor de alternatieve weg een gedragscode te sluiten met alle verhuurders, zodat «uitkruising» andersom kan plaatsvinden. Verder moet over een paar jaar een evaluatie plaatsvinden. Als er belangrijke formele knelpunten blijken te zijn, moet in overleg met de andere betrokken bewindspersonen worden overwogen om iets aan de regelgeving te doen. Hij acht dat op dat ogenblik prematuur. De staatssecretaris sluit zich aan bij de overwegingen van mevrouw Kortram. Bij mevrouw Van Gent ontstaat volgens de staatssecretaris een oorverdovende stilte als het gaat om de vraag, wat gemeenten moeten doen aan de oplossing van het probleem. Hij vindt dat sprake is van tegendraadse signalen, in een situatie waarin van hem wordt gevraagd, een soort «Wethouder van Nederland» te zijn. De staatssecretaris is dat niet van plan. De voorzitter van de vaste commissie voor Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer, Reitsma De griffier van de vaste commissie voor Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer, Jonker Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 6 6