Epicentrum nieuwe crisis zal vermoedelijk in opkomende economieën liggen

Transcriptie

1 Epicentrum nieuwe crisis zal vermoedelijk in opkomende economieën liggen Tien jaar later Jean-Claude Trichet (74) was ECB-president toen de kredietcrisis precies tien jaar geleden begon. Nu kijkt hij terug: Ik ben heel gelukkig dat we geen Lehman in Europa hebben gehad. Daan van Lent Egbert Kalse 8 augustus 2017 om 21:49 Drie lichtblauwe, volgeschreven A4 tjes met aantekeningen verschijnen op tafel. De vraag was simpel: Was u weleens bang in de zomer van 2007? Bang dat u de signalen die u kreeg onvoldoende kon omzetten in maatregelen om de financiële wereld te redden? Bang, kortom, dat het echt grondig mis zou gaan? Tien jaar na de kredietcrisis NRC staat de komende tijd stil bij de bepalende momenten van de crisis die tien jaar geleden begon. Deel 1: Amerikaanse problemen raken Europa, Europese Centrale Bank grijpt in Een jaar voordat Lehman viel, was de crisis er al Interview met Jean-Claude Trichet, Oud-president ECB Deel 2: Zijn de wortels van de crisis nu aangepakt? Oude problemen en nieuwe risico s Jean-Claude Trichet, oud-president van de Europese Centrale Bank (juli 2003 tot november 2011), buigt voorover, zucht, en bladert. We leefden in een wereld vol risico s, zegt de Fransman. Hij somt op: In februari 2007 schreef de Britse bank HSBC een verlies van 10 miljard dollar af op een portefeuille Amerikaanse rommelhypotheken, op 31 juli dat jaar moest de Amerikaanse zakenbank Bear Stearns twee hedgefondsen opheffen, in Europa had de Duitse bank IKB grote problemen, eveneens met beleggingen in de Amerikaanse hypotheekmarkt. Dus ja, er waren genoeg signalen dat er iets grondig mis kon gaan. Trichet (Lyon, 1942) ontvangt in hartje Parijs. In de schaduw van het Palais Royal bevindt zich het kantoortje van de voormalige presidenten van de Centrale Bank van Frankrijk. Naast Trichet hebben ook Christian Noyer en Michel Camdessus hier nog een secretariaat in een statig pand, waar Louis XVI-stoelen in de wachtruimte staan en de boekenkasten gevuld zijn met jaarverslagen van Banque de France die teruggaan tot Trichet haalt zelf koffie voor zijn gasten. Een paar weken eerder had hij binnen het uur graag terugg d op ons verzoek om tien jaar na dato terug te blikken op de dagen dat de ergste financiële crisis sinds de jaren dertig begon. Aan het eind van de ochtend van 9 augustus 2007 werden regeringen, financiële markten en burgers opgeschrikt door een ongekend drastische ingreep op de geldmarkten: de Europese Centrale Bank (ECB) pompte 95 miljard euro in de geldmarkt om banken te helpen die niet meer op korte termijn

2 geld konden aantrekken. Binnen een paar dagen was het bedrag dat banken opvroegen, opgelopen tot boven de 300 miljard euro. Die maatregel wordt gezien als de officiële start van de crisis die de wereld nadien te verstouwen kreeg: van de bancaire crisis die het gevolg was van de gammele hypotheekmarkt in de VS, via de ineenstorting van het financiële stelsel na de val van de Amerikaanse zakenbank Lehman Brothers tot de Europese schuldencrisis en de nog steeds gevoelde nasleep daarvan. Voorpagina NRC Handelsblad, 10 augustus Foto NRC

3 Hoe kwam u op die ochtend van 9 augustus 2007 tot het besluit over die 95 miljard euro? Velen van ons waren met vakantie. Ik was zelf in mijn huis in Saint-Malo, in Bretagne. Die ochtend belde onze chef marktoperaties Francesco Papadia mij dat de geldmarkt niet meer functioneerde. Banken leenden helemaal niets meer aan elkaar. Ik nam contact op met de andere directieleden van de ECB, we communiceerden via telefoons en onze Blackberry s. Het was erg lastig om op dat moment de juiste analyse te maken. Wij hielden het erop dat de gevolgen van de om zich heen grijpende hypotheekcrisis in de Verenigde Staten een panieksfeer op de internationale financiële markten hadden veroorzaakt. Zo erg dat er van het ene op het andere moment geen dollars meer te krijgen waren. Daardoor moesten marktpartijen op zoek naar andere valuta, op een open en liquide markt om ze tegen dollars te ruilen. Een groot aantal financiële instellingen, waren die ochtend op de Europese markten euro s aan het kopen. De oplossingen die we overwogen waren van zeer gematigd tot ingrijpend en innovatief. Ik was ervan overtuigd dat de markt weer tot leven gebracht móést worden. Lees ook het achtergrondverhaal: Een jaar voordat Lehman viel, was de crisis er al We besloten tot de meest ingrijpende oplossing. De ECB gaf banken ongelimiteerd toegang tot euro s, tegen een vooraf vastgesteld rentepercentage van 4 procent. De banken vroegen direct om 95 miljard euro, die ze kregen op voorwaarde dat ze het de volgende dag zouden terugbetalen. Een dag later hebben we dat herhaald. Zo hebben we gegeven de omstandigheden met een maximum aan doortastendheid kunnen laten zien dat we de baas bleven op onze eigen geldmarkt. Dat was voor mij het belangrijkste. We wisten niet of het zou werken, maar het maakte gelukkig een grote indruk. Realiseerde u zich dat dit het startschot kon zijn van een ongekend diepe internationale crisis? Er waren op dat moment twee interpretaties van wat er gaande was. De eerste was dat dit het eerste signaal was dat het financiële systeem extreem kwetsbaar was en dat we in de periode daarna met veel meer dramatische gebeurtenissen te maken zouden krijgen. De andere interpretatie was: we wisten dat er al een lange tijd een onderwaardering was van risico s in de markten. De gebeurtenissen op 9 augustus waren de eerste van vele marktcorrecties, die nodig waren zodat de markten in alle westerse economieën de risico s op hun financiële markten zouden gaan herwaarderen. Als die herwaarderingen van de volumes en de prijzen van de risico s voortschrijdend gedaan zouden worden, zou een internationale financiële ineenstorting voorkomen kunnen worden. De eerlijkheid gebiedt te zeggen dat wij lang zijn uitgegaan van de tweede, meer vriendelijke interpretatie van de gebeurtenissen. Totdat Lehman viel in september 2008.

4 Cover Economie-katern NRC Handelsblad, 10 augustus Foto NRC Met de kennis van nu: had u in augustus 2007 meer kunnen doen om de gebeurtenissen ruim een jaar later te voorkomen?

5 Nee, ik denk niet dat de centrale banken dat hadden kunnen doen. Centrale banken waarschuwden al jaren voor de risico s op de markten. Vergeet niet dat de ECB destijds als de meest voorzichtige en orthodoxe centrale bank werd gezien, zowel in ons monetair beleid als in onze oproep tot financiële voorzichtigheid. We wilden meer voorzichtigheid, maar achteraf denk ik dat centrale banken nooit in staat waren geweest de grote systeemrisico s afdoende te redresseren. Als ik terug in de tijd zou gaan en mezelf de vragen stel: hadden we de veranderingen in het toezicht kunnen doorvoeren die we na Lehman doorvoerden? Hadden we het politieke kapitaal van een G20 op regeringsleidersniveau kunnen mobiliseren om de maatregelen te nemen om de financiële instituten in veilige havens te loodsen? Hadden we de politieke leiders in Amerika, Europa, Japan kunnen overtuigen dat ze de financiële wereld drastisch moesten hervormen, meer drastische toezichtsregels moesten doorvoeren, meer voorzorgen op hun begrotingen moesten nemen voordat de publieke opinie ervan overtuigd was dat die volstrekt noodzakelijk waren? Dan is het antwoord: nee, dat was allemaal absoluut ondenkbaar. Een Nexit of Frexit is voor mij altijd ondenkbaar geweest. Was het moeilijk om die politieke onmogelijkheid te accepteren? Het was een gegeven. Centrale bankiers waren zich bewust van het risico van een wereldwijde catastrofe. We hebben dat sentiment zo goed mogelijk gedeeld met onze overheden. Ik was in permanent contact met mijn Amerikaanse partners en vrienden Ben Bernanke en Tim Geithner [respectievelijk de baas van de Amerikaanse en van de New Yorkse centrale bank, red.], maar zij konden de Amerikaanse politici domweg niet mee krijgen. Daar is simpel bewijs voor: zelfs na de val van Lehman en midden in de angst voor een totale ineenstorting van de financiële wereld was het Amerikaanse Congres nog niet te overtuigen om voor het reddingsplan TARP te stemmen, omdat de publieke opinie nog niet overtuigd was van de ernst van de situatie. In Europa heb ik de regeringen indringend verteld dat ze niet een bank net als Lehman failliet konden laten gaan. Ik was voortdurend in nauw contact met centralebankdirecteuren en ministers van Financiën in bijna alle landen. Ik nam zelfs persoonlijk deel aan een ministerraad in België om ze uit te leggen hoe kritiek de situatie was. Ik ben heel gelukkig dat we geen enkele Lehman in Europa hebben gehad. De kans op nog zo n catastrofe was uitermate hoog, met vijftien landen, vijftien regeringen en vijftien parlementen. De Grote Recessie had dan kunnen omslaan in een Grote Depressie. In de jaren dertig kon het een kwartaal duren voor een crisis zich echt verspreidde, in 2007 was dat maximaal een halve dag. Tijdlijn: het begin van de crisis in 12 momenten