COMPETENTIEONTWIKKELING IN HET KADER VAN LEERLINGEN MET SPECIFIEKE ONDERWIJSBEHOEFTEN

Transcriptie

1 COMPETENTIEONTWIKKELING IN HET KADER VAN LEERLINGEN MET SPECIFIEKE ONDERWIJSBEHOEFTEN 1 INCLUSIEF ONDERWIJS IN VLAANDEREN beschouwingen en kritische reflecties bij een proces van PEDAGOGISCHE BEGELEIDING VAN SCHOLEN 2014 Luc Van Acker UGent26 november 2014

2 Problematisering - Hoge verwijzing naar buitengewoon onderwijs - Veel kinderen met migratieachtergrond en lage SES - Weinig samenwerking met ouders rond inclusief onderwijs - M-decreet als waardevolle eerste stap naar realisatie van het VN-verdrag - Redelijke aanpassingen Procesmatige aanpak door SNPB 1. Hoe formuleerde SNPB de opdracht die het van de onderwijsminister kreeg? 2. Hoe heb ik mijn opdracht als projectcoördinator aangepakt? 3. Welke kennis m.b.t. het inclusiever onderwijzen in Vlaanderen kon ik samenbrengen? 4. Tot welke algemene doelen en uitgangspunten heeft dat geleid? 5. Hoe zijn pedagogische begeleidingsdiensten daarmee aan de slag gegaan? 6. Hoe werden de begeleiders competentieontwikkeling voorbereid op hun taak? 2

3 Hoe formuleerde SNPB de opdracht die het van de onderwijsminister kreeg? In kaart brengen van de professionaliseringsbehoeften van leraren, schoolteams en onderwijsondersteuners (pedagogisch begeleiders en nascholers) in het gewoon en buitengewoon basis-en secundair onderwijs in Vlaanderen in het kader van onderwijs aan leerlingen met speciale onderwijsbehoeften. Uitwerken van een traject van professionaliseringsinitiatieven voor de verschillende doelgroepen voor de schooljaren t.e.m (5 schooljaren). Op 25 juli 2012 kreeg het SNPB de bevestiging van Vlaams minister van onderwijs Pascal Smet dat daarvoor één voltijdse betrekking verlof wegens bijzondere opdracht werd toegekend aan het project competentieontwikkeling in het kader van leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften. 3

4 een meer inclusieve school, tja. Inclusief onderwijs is een proces waardoor scholen tegemoetkomen aan diversiteit, door herziening van structuren, onderwijsbenaderingen, leerlinggroeperingsvormen, of het inschakelen van hulp, met het oog op de uitbreiding van hun aanbod naar alle leerlingen in hun (lokale) gemeenschap. Het is betekenisvol voor alle scholen, m.i.v. speciale scholen, omdat alle scholen hun zorgbreedte kunnen vergroten. (MITTLER, SENTC - Special Educational Needs Training Consortium, 1996) (Advies over inclusief onderwijs VLOR ) VN-verdrag inzake de rechten van 2014 personen met een handicap??? ( ) 4

5 Hoe heb ik mijn opdracht als projectcoördinator aangepakt? - Zes startvragen voor een grondige terreinverkenning - Verkenningsronde bij de stakeholders - Behoefteanalyse van de competentienoden bij leraren(teams) op basis van consultatie en studie van beschikbare achtergrondinformatie 5

6 Zes startvragen voor een grondige terreinverkenning 1. Basiscompetenties/beroepsprofiel, welke verwachtingen heeft de overheid in dat verband t.a.v. competenties van leraren m.b.t. specifieke onderwijsbehoeften? 2. Competentieontwikkeling van individuele leraren en/of schoolteams interne en/of externe expertise, hoe zien onderwijsondersteuners en directies dat? 3. Probleembenadering en onderwijsbehoeften, wat denken CLB en ouders daarover? 4. Hoe leiden initiële en voortgezette lerarenopleidingen aspirant leraren op met aandacht voor inclusie? 5. Wat is de kijk van wetenschappersin Vlaanderen en bestaat er consensus over onderwijs in het kader van leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften? 6. Hoe kijken lerarennaar de uitdaging om meer inclusief te onderwijzen, hun onderwijs universeel te ontwerpen en handelingsgericht te werken? 6

7 vakbonden ouders en leerlingen begeleidingsdiensten Verkenningsronde bij stakeholders wetenschappers CLB organisaties onderwijskoepels lerarenopleiders overheid directies en leraren gewoon & BUO 7

8 Behoefteanalyse van de competentienoden bij leraren(teams) Welke kennis, vaardigheden en attitudes hebben leraren(teams) nodig, om kwaliteitsvol onderwijs te kunnen bieden voor alle kinderen in de geest van het VN-verdrag? 8

9 VIER PRIORITAIRE CLUSTERS VAN COMPETENTIEBEHOEFTEN 9 Leraren hebben nood aan kennis, vaardigheden en attitudes om: 1. de diversiteit in de groepen scherper in kaart te kunnen brengen zodat ze gerichter vanuit sterktes van leerlingen, elke leerling kunnen uitdagen en zijn ontwikkeling en leren socialer kunnen maken in krachtige leeromgevingen 2. hun onderwijs sterker te kunnen baseren op de idee van universeel ontwerp. Dan moeten ze uitgaan van hoge verwachtingen voor elke leerling, iedereen zo sterk mogelijk kunnen stimuleren, begeleiden en remediëren waar nodig, en gepast differentiëren zodat ontwikkelen en leren van iedereen duurzaam wordt 3. handelingsgericht te kunnen werken, samen met de collega s en ondersteuners van de school en de scholengemeenschap, via effectieve collegiale ondersteuning en reflectief overleg. 4. intensiever te kunnen samenwerken met ouders, leerlingen en gezin (verzorgers en welzijnsvoorziening) zodat ze de context van de leerling sterker kunnen meenemen om een betere afstemming te vinden tussen de onderwijsbehoeften van de leerling en de aanpak van de leraar.

10 10

11 inhoudelijke focus bij uitrol in scholen Drie mogelijke thema s om basiscompetenties te verbreden en verdiepen in het kader van leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften waarbij telkens de ideeën van universeel ontwerp worden meegenomen. 1. algemene didactiek en vakdidactiek: didactiek waarin de leraar onderwijsexpert is, differentieert in functie van de diversiteit in de groep(en), stimuleert, begeleidt en remedieert; 2. pedagogiek: leraar schept een warm pedagogisch klimaat, ziet diversiteit als sterkte, zet in op kracht en kansen van elke leerling, biedt helderheid van regels en structuren, benut de sterke sociale interacties in de groep; 3. uitgangspunten van handelingsgericht werken: onderwijsbehoeften van leerlingen & ondersteuningsbehoeften van leerkrachten en ouders, trans-actioneel kader, de leraar doet er toe, positieve kenmerken, systematisch en transparant, doelgericht, constructief samenwerken. 11

12 Welke kennis m.b.t. het inclusiever onderwijzen in Vlaanderen kon ik samenbrengen? 1. Adviezen 2. Decreten en verdragen 3. Onderzoeksrapporten 4. Presentaties 5. Teksten en publicaties 6. websites 12

13 Tot welke algemene doelen en uitgangspunten heeft dat geleid? 13

14 een meer inclusieve school biedt kwaliteitsvol onderwijs voor alle kinderen, in een gewone omgeving, met leeftijdsgenoten, die dezelfde ervaringen opdoen maar met eigen doelen, via een individueel traject, met evenwicht tussen cognitieve doelen en sociaal-emotionele doelen, in een permanent proces. (Giangreco) 14

15 verbindend samenwerken met onderwijspartners is rijker dan samenwerken houdt meer de idee van echte connectie in om hetzelfde doel te bereiken, met name een meer inclusieve school duidt op een echte koppeling tussen partners die zich samen engageren houdt een soort zelf opgelegde verplichting in tegenover elkaar om voor het gezamenlijk doel te gaan, zich concreet te engageren om meer inclusief te werken 15 (Bruno Vanobbergen, kinderrechtencommissaris)

16 Universeel ontwerp voor leren zorgcontinuüm basiszorg en verhoogde zorg werken naar een meer inclusieve school uitgangspunten handelingsgericht werken profiel van de inclusieve leraar VN-verdrag rechten personen handicap verbindend samenwerken met onderwijspartners verbreden & verdiepen basiscompetenties partnerships 16 kwaliteitsdecreet onderwijs wetenschappelijke bronnen en eigen praktijkonderzoek ALGEMENE DOELEN - UITGANGSPUNTEN

17 reguliere pedagogisch begeleiders en competentiebegeleiders ondersteunen professionaliseren van leraren(teams) in het kader van onderwijs aan leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften -verbindend samenwerken met partners aan een meer inclusieve schooldirecteurs leraren bieden goed onderwijs voor elke leergroep teams CLB teams BUO GON- en ION-begeleiders andere scholen zorgverantwoordelijken -cel leerlingenbegeleiding leerlingen en hun ouders (of verzorgers) en werken in team samen voor elke leerling andere onderwijsniveaus initiële lerarenopleiders voortgezette lerarenopleiders 17 wetenschappelijke inzichten en eigen praktijkonderzoek als bronnen voor het professioneel handelen

18 Hoe zijn pedagogische begeleidingsdiensten daarmee aan de slag gegaan? Aan de hand van een twintigtal documenten kan je een scherp beeld krijgen over de werkzaamheden van de pedagogische begeleidingsdiensten binnen het project competentieontwikkeling in het kader van onderwijs aan leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften. 18

19 projectcoördinatie, procesbegeleiding en opzetten van wetenschappelijke ondersteuning/onderzoek 2. wekelijks netcoördinatorenoverleg online bevraging van pedagogisch begeleiders en formuleren van engagementen vanuit het project 3. werking van de kerngroep 4. Net-overschrijdende vorming van de groep begeleiders competentieontwikkeling begeleidingsinterventies in scholen als antwoord op hun vragen naar ondersteuning van onderwijs aan leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften

20 projectcoördinator procesbegeleider lerarenopleiders & wetenschappers netcoördinatoren: pedagogisch begeleiders BAO & SO zorgcoördinator BAO leerlingbegeleider SO BANABA HGW ORTHO didactiek pedagogiek BUBAO BUSO BANABA UDL in didactiek & pedagogiek ouder (onderwijservaring) OVI ICF PRODIA HGD & HGW werken in INCLUSIEVE setting CLB-medewerkers leraar BAO leraar SO 20 ondersteunen de reguliere pedagogische begeleiding met een kerngroep competentiebegeleiding en een daaraantoegevoegd team competentiebegeleiders I.F.V. HET WERKEN NAAR EEN MEER INCLUSIEVE SCHOOL

21 wetenschappelijke ondersteuning en wetenschappelijk onderzoek Stuurgroep, projectcoördinator en procesbegeleider Netcoördinatoren, kerngroep en verdere uitbreiding groep begeleiders competentieontwikkeling Katja Petry Ides Nicaise Jan Van Damme Marina Danckaerts Elisabeth De Schauwer Inge Van De Putte Annemie Desoete Piet Van Avermaet Elke Struyf Katrien Struyven Bruno Vanobbergen Annet De Vroey Kaat Delrue Katrien Duerinck onderzoeker SNPB aanvraagdossier SBO UGent UA onderzoekers VUB aanvraag SBO - sept.15 KULeuven 21 Piet Van Avermaet, Iris Roose, Elisabeth De Schauwer, Inge Van De Putte, Ruben Vanderlinde, Elke Struyf, Sven De Maeyer, Katrien Struyven, Nadine Engels, Katja Petry, Annet De Vroey

22 Aantal respondenten 332 (60,14%) Aantal begeleiders GO! 72 OKO 6 OVSG 57 PBDKO 403 POV 8 VCLB leervragen van begeleiders en van leraren(teams) in het kader van onderwijs aan leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften op het spoor trachten te komen Online bevraging van pedagogisch begeleiders in Vlaanderen 22

23 Pedagogische aanpak Didactische aanpak Handelingsgericht werken Regelgeving 23

24 ENGAGEMENTEN PROJECT COMPETENTIEONTWIKKELING Ondersteuning op de werkvloer door sterke koppeling van kaders, concepten en methoden aan de praktijk van leraren, binnen de visie op meer inclusief werken. Ondersteuning om op een toegankelijke manier specifieke onderwijsbehoeften te leren inschatten en ermee aan de slag te gaan in de onderwijscontext. Ondersteuning bij het toepassen van regelgeving en de communicatie daarover tussen beleid en klaspraktijk. 24

25 ENGAGEMENTEN PROJECT COMPETENTIEONTWIKKELING Ondersteuning bij de uitbouw van een duidelijk en toegankelijk schoolbeleid en een pedagogisch project met een duidelijke brede visie op zorg. Ondersteuning bij het werken vanuit universeel ontwerp op de klasvloer en bij het bieden van redelijke aanpassingen en het flexibel omgaan met het curriculum. Ondersteuning die alle betrokkenen uitdaagt om mee verschil te willen maken in het omgaan met verschillen en zo via onder andere het onderwijs mee te werken aan een meer inclusieve samenleving Ondersteuning bieden die niet oordeelt maar ondersteunt, versterkt, verbreedt en verdiept, de goede praktijk die er reeds is in beeld brengt en dit in nauwe samenwerking met de reguliere pedagogische begeleiding. 25

26 Hoe werden de begeleiders competentieontwikkeling voorbereid op hun taak? 26 In co-creatie werd door de kerngroep, onder supervisie van de netcoördinatoren -procesbegeleider en projectleider, een netoverschrijdend vormingstraject uitgewerkt rond deze thema s: 1 Visie op inclusie 2 Regelgeving 3 UDL en meer inclusief denken en werken 4 Realisatie van meer inclusief onderwijs 5 Vernieuwing, verandering en weerstand 6 HGW, HGD en zorgcontinuüm 7 Actoren en netwerken

27 En nu verder aan de slag, samen met de reguliere pedagogisch begeleiders, leraren(teams) sterker maken. 27

28 WAAR GAAN WE NAAR TOE? werken aan een sterke participatie van leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften aan de les 1 HOE DOEN WE HET? -onderwijsnoden van leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften expliciteren -reflecteren op onze eigen onderwijsaanpak (didactiek, pedagogiek, HGW) -bijsturen om die leerlingen sterker te laten participeren aan de lessen WAT IS DE VOLGENDE STAP? -reflectie met leraren in school/sg - leervragen verder verhelderen met PB -vormings-en begeleidingstraject opzetten met competentiebegeleiders

29 met leraren, van hulpvragen over leervragen, naar verdere professionele ontwikkeling? Welke SOB hebben mijn leerlingen? Waar hebben zij concreet nood aan? Welke kennis, vaardigheden en attitudes heb ik als leraar al en wat heb ik daarvoor nog nodig? Wat is de impact van onze veranderde praktijk op de leerlingen en op onszelf? Op welke wijze kunnen we de leerlingen met deze SOB én hun oudersbetrekken in onze nieuwe leerervaringen? Hoe kunnen we onze professionele kennis en vaardigheden verdiepen/verbreden? 29 Bron: HelenTimerley The power of professional learning

30 3D-model voor verbindend samenwerken De leerling in zijn leergroep(en) Opvoedingsproject van de school Wat is er juist aan de hand? (overzicht) Hoe zou dit komen? (inzicht) SPECIFIEKE ONDERWIJSBEHOEFTEN De ouder(s) én de leerkracht(en), GON- of ION, zorgverantwoordelijken Wat gaan we doen? Wat hebben we daarvoor nodig? (uitzicht) ONDERSTEUNINGSBEHOEFTEN MET FOCUS OP ZOWEL VERHOOGDE ZORG ALS OP BASISZORG Opvoedingsproject van de school basiscompetenties Co-creatie De CLB-medewerker(s) en pedagogisch begeleider(s) ONDERSTEUNENDE KADERS, TOOLS EN INSTRUMENTEN Zorgcontinuüm 30 Welke ondersteuning is hier op zijn plaats? (doorzicht)

31 PROJECT COMPETENTIEONTWIKKELING IN HET KADER VAN LEERLINGEN MET SPECIFIEKE ONDERWIJSBEHOEFTEN 31