Jaarverslag Mondriaan Stichting

Transcriptie

1 2010 Jaarverslag Mondriaan Stichting

2 VOORWOORD 3 Voorwoord 2010 was de opmaat tot een roerige periode in de cultuursector. Er werd stevig gediscussieerd over kunst en cultuur en forse bezuinigingen werden aangekondigd. Ondanks het zware politieke weer is het werk normaal doorgegaan en deden zich ook nieuwe ontwikkelingen voor. De Mondriaan Stichting en het Fonds voor beeldende kunsten, vormgeving en bouwkunst gingen met elkaar in gesprek over een mogelijke fusie. De taken van de beide fondsen liggen in elkaars verlengde, ook als gevolg van de veranderende kunstpraktijk. In december gingen de besturen van beide fondsen akkoord met het voornemen te fuseren. In 2011 wordt de fusie een feit was ook het eerste jaar waarin alle publieke cultuurfondsen en sectorinstituten beoordeeld werden door een onafhankelijke visitatiecommissie. Dit gebeurde op basis van een door de organisaties zelf geschreven zelfevaluatie en gesprekken met bestuursleden, medewerkers en adviseurs. Eind 2010 bracht de visitatiecommissie rapport uit aan de staatssecretaris. De Mondriaan Stichting kreeg als eindoordeel goed, de manier waarop zij met adviseurs samenwerkt werd zelfs als best practice aangemerkt. Om het restaureren en zichtbaar houden van mobiel erfgoed te stimuleren bereidt de Mondriaan Stichting met het Nationaal Restauratiefonds een revolving fund voor. Hieruit worden leningen verstrekt die na aflossing opnieuw worden geïnvesteerd in restauratieaanvragen. Deze nieuwe ondersteuningsmogelijkheid voor eigenaren of beheerders van mobiel erfgoed gaat naar verwachting in 2011 van start. In september maakte de Mondriaan Stichting bekend dat Guus Beumer, directeur van Marres en NAiM/Bureau Europa, benoemd is als curator van de 54ste Biënnale van Venetië in Hij heeft de kunstenaars Joke Robaard, Johannes Schwartz, Barbara Visser en ontwerpers Maureen Mooren en EventArchitectuur uitgenodigd gezamenlijk een presentatie in het Nederlands paviljoen te maken. Verder zette de Mondriaan Stichting in 2010 het Visual Arts Platform op, bestaande uit zes internationale fondsen en bedoeld om vaker en intensiever samen te werken. Naast de Mondriaan Stichting bestaat het platform uit: BAM, Instituut voor beeldende, audiovisuele en mediakunst (België), Danish Arts Agency (Denemarken), Arts Council England (Engeland), Frame (Finland) en Pro Helvetia (Zwitserland). Natuurlijk stimuleerde de Mondriaan Stichting ook in 2010 weer veel bijzondere projecten. Met ruim 16 miljoen euro ondersteunde zij 754 projecten en activiteiten in Nederland en 49 andere landen, variërend van presentaties tot aankopen, van programmeringen tot publicaties. Daarmee maakten musea en presentatieinstellingen, maar ook organisaties als archieven en bibliotheken beeldende kunst, vormgeving en cultureel erfgoed toegankelijk voor een groot en divers publiek. Hans Hoogervorst, voorzitter

3 VOORWOORD 5 Bij dit jaarverslag Met het jaarverslag verantwoordt de Mondriaan Stichting haar werkwijze en de activiteiten die in binnen- en buitenland hebben plaatsgevonden. Het geeft een indruk van de projecten die worden ondersteund en de doelen, prioriteiten en criteria die daarvoor het kader vormen. Het ontwerp refereert aan de redactionele opmaak van een krant. De structuur van het jaarverslag wordt in één oogopslag zichtbaar door de kleur van het papier, zodat lezers direct daar kunnen beginnen waar hun interesse naar uitgaat. Het witte deel gaat over geld geven. In het roze deel staan de ondersteunde projecten en aanvragers centraal: geld ontvangen. Het overzicht van aanvragers toont welke aanvragen zij hebben gedaan, of deze zijn gehonoreerd, het totaalbedrag aan ondersteuning en of er bezwaren zijn ingediend. Het jaarverslag wordt verzonden naar alle relaties van de Mondriaan Stichting, inclusief de instellingen die in 2010 aanvraag deden. Doordat het verslag een uitvoerige verantwoording is van het werk van de Mondriaan Stichting, is het ook geschikt voor instellingen die nog geen aanvraag hebben ingediend, maar overwegen dat te doen.

4 Inhoud Mondriaan Stichting 10 Financiën 80 beleid 11 ontwikkelingen 13 toekomst 15 toezeggingen ontwikkelingen financieel verslag 83 accountantsverklaring 88 Ondersteuning en Activiteiten afnamebevorderend 19 projecten 19 programma s 20 collecties 21 KunstKoop 23 VoorwaardenschEppend 25 ontwikkelkosten 25 professionalisering 26 KulturA 26 leiderschapsprogramma 27 opinievorming 28 bijeenkomsten en debatten 29 internationalisering 30 internationale projecten in Nederland 30 Arts Collaboratory Nederlandse journalisten en kunstcritici oriëntatiereis intensiveringen internationale promotie 35 presentaties in het buitenland Arts Collaboratory kunstbeurzen lofts buitenlandse journalisten en curatoren BiënNale van Venetië CZ-werkbezoeken internationaal bezoekersprogramma Ondersteunde projecten Aanvragers Samenwerking 48 gezamenlijke ondersteuning 48 gezamenlijke activiteiten 49 afstemming 51 cultureel beleggen 51 Werkwijze 54 behandelingstermijn 54 voorwaarden 55 criteria 56 advisering 57 verantwoording 61 bezwaren 62 Organisatie 66 organogram 67 bestuur 68 bureau 69 communicatie 71

5 De commissie heeft de Mondriaan Stichting ervaren als een zelfbewuste organisatie die haar fondstaken op professionele wijze uitvoert. Het fonds lijkt voortdurend in ontwikkeling en verkent haar grenzen. Het fonds opereert consequent en strikt richting het veld en is niet bang positie in te nemen. Visitatiecommissie cultuurfondsen en sectorinstituten

6 10 MONDRIAAN STICHTING MONDRIAAN STICHTING 11 mondriaan stichting Als (inter)nationaal stimuleringsfonds voor beeldende kunst, vormgeving en cultureel erfgoed zet de Mondriaan Stichting zich in voor een sterke cultuursector, die de betekenis van kunst en erfgoed onder de aandacht van een breed publiek weet te brengen. Zij ondersteunt bijzondere en vernieuwende projecten en activiteiten die de afname van kunst en erfgoed bevorderen en draagt bij aan professionalisering, reflectie, opinievorming en discussie. Beleid Ook in 2010, het tweede jaar van de huidige beleidsperiode, richt de Mondriaan Stichting zich nadrukkelijk op haar primaire taak: het stimuleren van de nationale en internationale publieke belangstelling voor en afname van beeldende kunst, vormgeving en cultureel erfgoed. De Mondriaan Stichting ondersteunt activiteiten die door onderwerp, opzet of publieksbenadering een relatie leggen met de samenleving en toegevoegde waarde bieden tegenover het bestaande aanbod. Extra aandacht is er voor internationalisering en culturele diversiteit. Omdat de Mondriaan Stichting belang hecht aan een krachtige cultuursector die in staat is publiek aan zich te binden, ondersteunt en initieert zij ook professionaliseringsactiviteiten. Sinds 2009 zijn de ondersteuningsmogelijkheden kleiner in aantal en aanmerkelijk vereenvoudigd. De aanvragers staan daar positief tegenover, blijkt uit het klanttevredenheidsonderzoek. Ze kunnen zich ook vinden in de aangepaste beoordelingscriteria die betrekking hebben op relaties met de samenleving, meerwaarde tegenover bestaand aanbod, publieksbenadering en een excellente uitvoering van de activiteiten. Het beleid van de Mondriaan Stichting wordt niet alleen aan de ervaringen met aanvragers maar ook aan de inzichten van adviseurs en samenwerkingspartners, onderzoeken en evaluaties getoetst. In 2010 zijn de volgende onderzoeken, evaluaties en andere werkzaamheden verricht: Vormgevingserfgoed Van 2005 tot en met 2009 financierde de Mondriaan Stichting het bewaren en toegankelijk maken van de archieven van een aantal geselecteerde vormgevers die een cruciale fase in de Nederlandse ontwerpgeschiedenis vertegenwoordigen. Gordion Cultureel Advies onderzocht het belang en het effect van de ondersteuning. Over beide is het oordeel positief. Knelpunten doen zich voor op het grensvlak tussen musea, archieven en presentatieplatforms en er is nog werk te verrichten als het gaat om de inspanningen van archiefvormers zelf en het publieksbereik. Ook is aandacht nodig voor de archieven die buiten deze ondersteuningsmogelijkheid vielen. Veiligheidszorg Van 2006 tot en met najaar 2009 heeft de Mondriaan Stichting geïnvesteerd in het verbeteren van de veiligheidszorg van niet-rijksgefinancierde erfgoedorganisaties. Research voor Beleid evalueerde de ondersteuningsmogelijkheid en concludeerde dat er een forse achterstand is ingelopen. Bij ruim vijfhonderd instellingen, verspreid over heel Nederland, is de veiligheidszorg verbeterd. De kennis over en de bewustwording van veiligheid hebben een stevige impuls gekregen en de instellingen hebben gerichte maatregelen getroffen. In de komende tijd moeten vooral de veiligheidsnetwerken aandacht krijgen. Volkscultuur Een stagiaire van de Universiteit Utrecht onderzocht hoe volkscultuur in Vlaanderen en Nederland wordt ondersteund, welke behoeftes er leven in het veld en wat daarop het antwoord zou kunnen zijn. Vlaanderen heeft een subsidiestructuur waar weinig organisaties gebruik van blijken te maken. Nederland kent, behalve op lokaal niveau, nauwelijks subsidiemogelijkheden. Bescheiden bijdragen voor het vergroten van de capaciteiten van (vrijwillige) medewerkers en de publieksoriëntatie zullen volkscultuur een positieve impuls geven en meer maatschappelijke erkenning bewerkstelligen. Met het Fonds voor Cultuurparticipatie wordt gesproken over een gemeenschappelijke ondersteuningsmogelijkheid. Beeldende-kunstmarkt De Mondriaan Stichting en het ministerie van OCW hebben een vervolgonderzoek naar de hedendaagse kunstmarkt gefinancierd, dat werd uitgevoerd in opdracht van de Nederlandse Galerie Associatie. EIM analyseerde de ontwikkelingen in de galeriebranche, Motivaction de ontwikkeling van de consumentenmarkt. Daaruit blijkt dat er minder kunst wordt aangekocht en dat als gevolg van de crisis de brancheomzet terugloopt. De deelname aan binnen- en buitenlandse beurzen is sterk toegenomen. Nederlandse kunst in de internationale kunstwereld Femke van Hest, verbonden aan de Faculteit der Historische en Kunstwetenschappen van de Erasmus Universiteit Rotterdam, wijdde haar promotieonderzoek aan de internationale positie van hedendaagse beeldende kunst uit Nederland. In de loop van 2011 zullen de resultaten van dit onderzoek gepubliceerd worden. Internationaal bezoekersprogramma Een stagiaire van de Universiteit van Amsterdam evalueerde de effecten van het internationaal bezoekersprogramma, zoals uitgevoerd in de periode Inmiddels hebben 326 mensen uit 53 verschillende landen deelgenomen aan het programma. De inspanningen van de Mondriaan Stichting leveren een aantoonbare bijdrage aan de bekendheid van Nederlandse beeldende kunst in de rest van de wereld. Het onderzoeksverslag beschrijft hoe de bezoeken leiden tot samenwerkingsverbanden met Nederlandse kunstenaars en culturele instellingen en zet de resultaten van het programma in binnen- en buitenland op een rij. Belangrijke conclusie is dat het aantal resultaten per deelnemer is gestegen ten opzichte van een vergelijkbaar onderzoek uit 2002.

7 12 MONDRIAAN STICHTING MONDRIAAN STICHTING 13 Websites International Activities en Dutch Art Map In 2010 presenteerde de Mondriaan Stichting twee websites, beide bedoeld ter oriëntatie voor professionals en geïnteresseerden. International Activities geeft een geografisch overzicht van alle ondersteunde projecten en activiteiten in het buitenland. De website biedt een ingang tot het netwerk van de Mondriaan Stichting. Dutch Art Map biedt professionals in het buitenland een eerste introductie in de wereld van de hedendaagse beeldende kunst in Nederland. Deze website streeft niet naar een compleet overzicht, maar toont een selectie van internationaal georiënteerde organisaties als musea, presentatie-instellingen, kunstenaarsinitiatieven, tijdschriften en beurzen. Adviseursenquête In een jaarlijkse enquête vraagt de Mondriaan Stichting haar adviseurs naar hun ervaringen en naar mogelijke verbeteringen, met als doel de ondersteuningsmogelijkheden te toetsen en de beoordeling van aanvragen te optimaliseren. Ook wordt hun mening gevraagd over actuele ontwikkelingen in de sector en over de werkwijze en kwaliteit van het bureau. De adviseurs blijken overwegend positief te staan tegenover de interdisciplinaire beoordeling van projecten, de wisselende samenstelling van commissies en de aangepaste beoordelingscriteria. De beoogde effecten worden bereikt: aanvragen worden op een abstracter niveau besproken en de commissies blijven scherp. Sommige adviseurs moeten wennen aan de interdisciplinaire beoordeling, waarbij ze ook over andere sectoren oordelen. Ontwikkelingen In 2010 heeft de Mondriaan Stichting ruim 16 miljoen euro uitgegeven aan 754 projecten en activiteiten in 49 landen. In totaal zijn 1242 aanvragen ontvangen. Dit aantal is hoger dan in 2009 door de tweejaarlijkse aanvraagronde voor de KunstKoop. Een toelichting op de ondersteuningsmogelijkheden en activiteiten staat in het volgende > pagina 18 hoofdstuk. Economische recessie Hoewel het dieptepunt van de economische recessie in sommige domeinen alweer voorbij lijkt, is de doorwerking ervan in het publieke domein steeds sterker merkbaar. Minder beschikbare middelen dwingen overheden, bedrijven en particulieren tot bezuinigingen op veel terreinen. Ondanks het toegenomen streven naar publiek-private financiering is het vinden én behouden van sponsoren en private partners momenteel een moeilijke opgave. Dat leidt ook tot een groter beroep op de middelen van de Mondriaan Stichting. Afnemend draagvlak Het draagvlak voor cultuursubsidies vermindert. Politiek Den Haag legt het accent op bezuinigen en het verminderen van subsidieafhankelijkheid. De betrokkenheid van de burger neemt af, gelet op de dalende bezoekerscijfers en moeilijker te vinden vrijwilligers. Cultuur wordt steeds vaker beschouwd als inwisselbare vrijetijdsbesteding zonder dat het maatschappelijke en inhoudelijke belang ervan wordt herkend. De Mondriaan Stichting vindt het afnemende draagvlak een van de belangrijkste onderwerpen voor de komende jaren. De cultuursector zal op een niet-defensieve wijze het belang van cultuur moeten aantonen. De Mondriaan Stichting zal daar zelf ook aan bijdragen. Overaanbod en versnippering Het Nederlandse financieringssysteem heeft in de afgelopen decennia geleid tot een rijk en divers aanbod van culturele activiteiten, georganiseerd door vele instellingen. Zij moeten echter met elkaar concurreren om publiek, aandacht, kunstenaars en financiering door publieke en private partijen. Dit vraagt om concentratie, meer samenwerking en precieze inzet van beschikbare middelen. Internationale en geopolitieke ontwikkelingen Mondiale veranderingen hebben gevolgen voor het perspectief, het publiek en de programmering van de cultuursector in Nederland. Daarvan is relatief weinig terug te zien op de Nederlandse podia, veel instellingen onderkennen deze ontwikkelingen nog niet. Het publiek is daardoor minder goed geïnformeerd over wat er in de rest van de wereld gebeurt. Daarnaast is het instrumentarium van het internationaal cultuurbeleid onvoldoende toegesneden op deze nieuwe werkelijkheid: het promotiebeleid is ontoereikend en het criterium van nationaliteit heeft een remmend effect op de opkomst van initiatieven in nieuwe regio s. Ook in 2010 heeft de Mondriaan Stichting zich sterk ingezet voor het vergroten van kennis en netwerken bij instellingen, beleidsmakers en andere professionals. Interdisciplinariteit De nieuwe generatie culturele professionals werkt geregeld samen met collega s in verschillende disciplines. Dit maakt de grenzen tussen erfgoed- en beeldendekunstprojecten minder strikt. Ook bij presentatie-instellingen is interdisciplinariteit eerder regel dan uitzondering. Het inhoudelijk concept staat voorop; disciplinaire achtergrond (nieuwe media, vormgeving, hedendaagse kunst) en vorm zijn meestal van ondergeschikt belang. De Mondriaan Stichting faciliteert deze ontwikkeling door zelf ook interdisciplinair te werken. Het bureau en de ondersteuningsmogelijkheden zijn daarop ingesteld en multidisciplinair samengestelde commissies beoordelen de aanvragen. Internationalisering en culturele diversiteit In 2010 financierde de Mondriaan Stichting opnieuw veel projecten die internationale ontwikkelingen in de beeldende kunst en vormgeving aan een Nederlands publiek toonden. Steeds vaker gaat het hier om samenwerking met organisaties buiten West-Europa en Noord-Amerika. Om de mogelijkheden te bespreken met partijen die in Afrika actief zijn, is een tweedaagse workshop in Nairobi georganiseerd. Er blijkt vooral behoefte aan kennisdeling en communicatie. De followup bestaat uit de website Dutch Art Map en een nog te realiseren website waarop aanvragers zich beter kunnen informeren over mogelijkheden tot samenwerking en financiering. De Mondriaan Stichting maakt van de opgedane kennis en contacten verder actief gebruik in haar internationale netwerk. Naast deze internationale projecten zijn ook weer projecten in Nederland ondersteund die ingaan op gedeelde geschiedenis of historische relaties. Dat draagt bij aan de kennis over Nederland. Culturele diversiteit blijft een prioriteit. In 2010 werd hieraan besteed. Actief en passief beleid De resultaten van het internationaal bezoekersprogramma en de oriëntatiereizen laten zien dat het internationale beleidsinstrumentarium evenwichtig is: de eigen activiteiten en de ondersteuning zijn goed

8 14 MONDRIAAN STICHTING MONDRIAAN STICHTING 15 op elkaar afgestemd en versterken elkaar. Met verschillende instrumenten (bezoekersprogramma, kunstbeurzen) wordt een eerste kennismaking met kunst uit Nederland gerealiseerd. Vervolgens worden andere instrumenten (presentaties) ingezet om de relatie te verstevigen. De wederkerigheid (het belang van import én export) krijgt vorm in de organisatie van oriëntatiereizen en de consequente ondersteuning van internationale activiteiten in Nederland die uit deze reizen voortkomen. ecultuur Hoewel er sinds twee jaar geen aparte ondersteuningsmogelijkheid meer is voor ecultuurprojecten, honoreert de Mondriaan Stichting geregeld nieuwe-mediaprojecten. Bij alle ondersteuningsmogelijkheden kan ecultuur aan de orde zijn: zowel bij programma s en projecten als bij professionaliseringsactiviteiten en ontwikkelkosten. Ook erfgoedorganisaties gebruiken nieuwe media steeds meer om het publiek te bereiken: zij zien digitalisering als een van de belangrijkste ontwikkelingen in het vakgebied. Strenge selectie en krap budget De druk op het budget dwingt tot strenge selectie. Bij de ondersteuning van projecten is het honoreringspercentage (te) laag, waardoor ook veel interessante aanvragen moeten worden afgewezen. De Mondriaan Stichting kon in 2010 slechts 29% van het aantal aanvragen voor Nederlandse projecten voor beeldende kunst, vormgeving en cultureel erfgoed honoreren. Ook dwingen de beperkte budgetten tot het toekennen van lagere bedragen dan wenselijk en effectief is. Deze ontwikkeling ondermijnt het beleid om de beschikbare middelen niet te veel te versnipperen. Binnen de internationale promotie en samenwerking heeft de Mondriaan Stichting zich gecommitteerd aan een evenwichtige verdeling van het budget voor internationale activiteiten. De Nederlandse kunst is immers gebaat bij informatie over wat elders gebeurt en bij toegang tot zowel gevestigde als opkomende kunstcentra over de hele wereld. Een geografische evenwichtige verdeling van het budget is daarom belangrijk. Visitatie In 2010 zijn de fondsen en de sectorinstituten extern gevisiteerd. De beoordeelde instellingen hebben op basis van een gemeenschappelijk protocol een zelfevaluatie opgesteld. Hieraan heeft de Mondriaan Stichting veel tijd en aandacht besteed. De visitatiecommissie heeft vervolgens beoordeeld of het beeld dat uit de zelfevaluatie naar voren komt reëel was. Eind december was het visitatierapport gereed. Het eindoordeel over de Mondriaan Stichting luidt: goed. De visitatiecommissie kwalificeert de werkwijze met adviseurs als best practice. Fusie Om beleidsinhoudelijke redenen voeren de Mondriaan Stichting en het Fonds BKVB sinds medio 2010 gesprekken over een mogelijke fusie. Beide fondsen worden gefinancierd door het ministerie van OCW en hebben onder meer tot doel de beeldende kunst en vormgeving in Nederland te stimuleren. In de huidige taakverdeling maakt het Fonds BKVB de productie van nieuw werk mogelijk, terwijl de Mondriaan Stichting de presentatie en zichtbaarheid stimuleert en vergroot. De taken van de fondsen liggen niet alleen in elkaars verlengde, ze lopen als gevolg van veranderende kunstpraktijken ook steeds meer door elkaar. Eind 2010 hebben de besturen van beide cultuurfondsen definitief besloten naar een fusie te willen toewerken. Toekomst Rekening houdend met de hiervoor beschreven ontwikkelingen en haar eigen doelstellingen blikt de Mondriaan Stichting vooruit op Dit jaar zal sterk worden beïnvloed door de gevolgen van de economische recessie, de bezuinigingen in de cultuursector en de fusie met het Fonds BKVB. Actueel zijn ook: Professionalisering De Mondriaan Stichting hecht belang aan een krachtige cultuursector. Goed leiderschap is een voorwaarde voor effectief functionerende, professionele instellingen. Om die reden wil de Mondriaan Stichting samen met ruim dertig samenwerkingspartners een begin maken met een op Nederland afgestemd cultureel leiderschapsprogramma, naar het voorbeeld van het Cultural Leadership Programme van de Clore Duffield Foundation (Verenigd Koninkrijk). Op dit moment zijn de Mondriaan Stichting en het Fonds Podiumkunsten bezig de financiering voor het programma rond te krijgen. Volkscultuur De Mondriaan Stichting hanteert al jaren een zeer ruime definitie van cultureel erfgoed (met inbegrip van immateriële uitingen) en is geïnteresseerd in projecten waarin hedendaagse kunst zich verbindt met het leven van alledag. Op basis van de resultaten van het onderzoek dat in 2010 is gedaan naar volkscultuur in Vlaanderen en Nederland wordt de mogelijkheid onderzocht om een ondersteuningsmogelijkheid voor vrijwilligersorganisaties in het leven te roepen. Mobiel erfgoed De belangstelling voor mobiel erfgoed neemt toe. Om de kwaliteit van dit bijzondere erfgoed te versterken en om het operationeel en zichtbaar te houden, onderzoekt de Mondriaan Stichting in overleg met het Nationaal Restauratiefonds de mogelijkheden van een revolving fund. Deze nieuwe ondersteuningsmogelijkheid kan eigenaren of beheerders van mobiel erfgoed een laagrentende lening verschaffen om restauraties uit te voeren. Het ministerie van OCW heeft hiervoor 1 miljoen euro op jaarbasis beschikbaar gesteld. Biënnale van Venetië De Mondriaan Stichting is verantwoordelijk voor de Nederlandse inzending op de Biënnale van Venetië en benoemt voor iedere inzending een curator. De 54ste biënnale vindt plaats van 4 juni tot en met 27 november Curator Guus Beumer presenteert in het Nederlandse paviljoen kunstenaars Joke Robaard, Johannes Schwartz, Barbara Visser en ontwerpers Maureen Mooren en EventArchitectuur. Uitgaand van de Nederlandse infrastructuur voor beeldende kunst zullen zij gezamenlijk een presentatie maken. De werkwijze van de opera geldt daarbij als voorbeeld: ook daar werken verschillende disciplines en functies samen aan één eindresultaat. KulturA Sinds twee jaar beschikt de Mondriaan Stichting, samen met vier andere fondsen, over een bijzondere ondersteuningsmogelijkheid om de culturele infrastructuur op de Nederlandse Cariben te versterken en de (internationale) uitwisseling te stimuleren. In 2010 steeg, mede dankzij gerichte inspanningen, het aantal aanvragen. In samenspraak met de betrokken partijen is bovendien een overzicht gemaakt van alle relevante culturele instellingen. Dit overzicht is informatief, maar het helpt ook om lacunes in het veld te signaleren en gerichte investeringen mogelijk te maken. In 2011 vindt een conferentie plaats om de tot nu toe bereikte resultaten en de verdere ontwikkeling van het beleid te evalueren. Stimuleringsprijs culturele diversiteit Om de resultaten en effecten van de Stimuleringsprijs voor Culturele Diversiteit inzichtelijk te maken komt in 2011 een publicatie uit over het winnende project Be(com)ing Dutch van het Van Abbemuseum. Op verzoek van de Mondriaan Stichting volgde Erwin Jans het project. Zijn bevindingen maken deel uit van een meeromvattende evaluatie van het project. Daarin komen ook de projecten aan bod die destijds waren genomineerd voor de shortlist voor de Stimuleringsprijs, zoals Beyond the Dutch (Centraal Museum) en Made in Mirrors (Het Domein, Schunck* en partijen uit Brazilië, China en Egypte).

9 All the same, we hope to continue promoting Dutch professionals in the future as well. The Mondriaan Foundation has proven to be an invaluable source of support for Dutch creatives in this field, and in my opinion constitutes a central pillar of a very intelligent support system for the arts. Buitenlandse aanvrager

10 18 ONDERSTEUNING EN ACTIVITEITEN ONDERSTEUNING EN ACTIVITEITEN 19 Ondersteuning en activiteiten Afnamebevorderend In 2010 kon worden bijgedragen aan de volgende afnamebevorderende projecten en activiteiten die de belangstelling voor beeldende kunst, vormgeving en cultureel erfgoed stimuleren: De Mondriaan Stichting ondersteunt projecten en andere activiteiten die de belangstelling voor beeldende kunst, vormgeving en cultureel erfgoed in Nederland en daarbuiten bevorderen. Zij draagt bij aan activiteiten die zich onderscheiden door innovatieve presentaties, nieuwe vormen van samenwerking of publieksbenadering of bijvoorbeeld een opmerkelijke inhoud. Naast deze afnamebevorderende activiteiten initieert en ontwikkelt de Mondriaan Stichting ook zelf activiteiten om ontwikkelingen in de beeldende kunst, vormgeving en cultureel erfgoed te stimuleren en onder de aandacht te brengen, zoals symposia, lezingen, publicaties en onderzoek. Om internationale samenwerking en uitwisseling te bevorderen organiseert zij jaarlijks oriëntatiereizen voor curatoren en journalisten die in Nederland werkzaam zijn. Buitenlandse professionals kunnen deelnemen aan het internationaal bezoekersprogramma, dat hen in staat stelt kennis te maken met de kunst in Nederland. Verder is de Mondriaan Stichting verantwoordelijk voor de Nederlandse inzending naar statelijke manifestaties, zoals de Biënnale van Venetië. PROJECTEN Incidentele activiteiten met een bijzonder karakter die zich duidelijk onderscheiden, een meerwaarde bieden tegenover het bestaande aanbod en een relatie leggen met de samenleving In 2010 ontving de Mondriaan Stichting 325 aanvragen voor projecten voor beeldende kunst, vormgeving en cultureel erfgoed (kinderboekillustraties zijn niet meegerekend). 97 aanvragen werden voor een bedrag van gehonoreerd. > pagina 94 Sinds 2009 adviseert een interdisciplinaire commissie over de aanvragen voor projecten beeldende kunst, vormgeving en cultureel erfgoed. Deze werkwijze blijkt succesvol: er is meer ruimte voor integrale oordeelsvorming en voor levendige discussie over aanvragen. De Mondriaan Stichting ervaart de uiteenlopende expertise en inbreng van adviseurs in de beoordeling als een verrijking. De interdisciplinaire benadering sluit bovendien goed aan bij de veranderende sector, waar steeds meer interdisciplinair wordt gewerkt. Projecten worden steeds vaker over de grenzen van beeldende kunst, vormgeving en erfgoed georganiseerd. En van steeds meer projecten vormt ecultuur een integrerend onderdeel. Door de grote druk op het budget, de veranderende praktijk en de interdisciplinaire benadering werkt de Mondriaan Stichting sinds 2009 met aangescherpte criteria. > pagina 56 Beoordeeld wordt of een project een evidente meerwaarde vertegenwoordigt en iets toevoegt aan het grote aanbod van projecten doordat het zich in vorm, inhoud of uitvoering aantoonbaar onderscheidt van het landelijke aanbod. Een ander criterium is relaties met de samenleving. Dit criterium blijkt effectief om projecten te selecteren die een brug slaan tussen publiek en cultuur. Opvallend is dat aanvragers vaker aandacht besteden aan de urgentie of relevantie van hun project en hun activiteiten beter weten te situeren in het landelijke aanbod. De aanvragen sluiten meer aan bij de maatschappelijke realiteit of actuele (theoretische)

11 20 ONDERSTEUNING EN ACTIVITEITEN ONDERSTEUNING EN ACTIVITEITEN 21 discussies en geven vaker blijk van een naar buiten gerichte blik door bijvoorbeeld samenwerkingen met organisaties zowel binnen als buiten het culturele veld. Daarnaast zijn ook een doordachte en realistische publieksbenadering en een excellente uitvoering criteria. De Mondriaan Stichting hecht belang aan een professionele uitvoering van projecten en een weloverwogen publieksbenadering. De Mondriaan Stichting blijft het belangrijk vinden dat onze cultureel diverse en steeds internationalere maatschappij vertegenwoordigd is in presentaties, collecties, personeelssamenstelling en publieksbereik van kunst- en erfgoedorganisaties. Projecten die uitgaan van culturele diversiteit of internationalisering krijgen daarom prioriteit. Publicaties Niet-monografische en opiniërende publicaties die een bijdrage leveren aan de discussie en gedachtevorming over hedendaagse beeldende kunst en vormgeving kunnen worden ondersteund. Per 1 januari 2009 zijn de ondersteuningsmogelijkheden gesplitst in monografische publicaties door het Fonds BKVB en opiniërende publicaties door de Mondriaan Stichting. In 2010 zijn minder aanvragen in behandeling genomen dan in Van de 10 aanvragen in 2010 zijn er 8 gehonoreerd voor een bedrag van , tegenover > pagina 99 9 van de 26 aanvragen in Een ander deel van het budget is bestemd voor illustraties in kinder- en jeugdliteratuur. De Mondriaan Stichting werkt hierbij samen met het Nederlands Letterenfonds, dat verantwoordelijk is voor de uitvoering. In 2010 zijn 30 geïllustreerde kinder- en jeugdboeken (en hun vertalingen) ondersteund. > pagina 99 Vorig jaar waren dat er 21. de klassieke publicatie. In een enkel geval staat het programma volledig in het teken van productie en presentatie van kunstenaarsboeken, in andere gevallen vormen publicaties een substantieel onderdeel van de activiteiten. Steeds meer programma s houden zich bezig met maatschappelijke ontwikkelingen. Culturele diversiteit komt echter nauwelijks aan bod. Internationale activiteiten zijn bij de meeste aanvragen praktisch van aard, zoals het deelnemen aan internationale netwerken en het programmeren van internationale kunstenaars. Bij de tijdschriften valt op dat deze zich steeds meer als crossmediaal platform manifesteren. Naast het uitbrengen van een fysiek tijdschrift worden steeds vaker liveen online-activiteiten ontwikkeld die op andere manieren het publiek bij de tijdschriften betrekken. Erfgoedprogramma s In 2010 konden erfgoedinstellingen en musea voor hedendaagse kunst voor de tweede keer een aanvraag indienen voor de ondersteuning van de programmering. Het gaat hier om langer lopende activiteiten of programma s die gericht zijn op vernieuwing, samenwerking, kennis en debat. Met deze ondersteuningsmogelijkheid wil de Mondriaan Stichting instellingen stimuleren zich te ontwikkelen door het experiment aan te gaan. Van de 16 ingediende aanvragen werden er 8 ondersteund voor een bedrag van > pagina Opvallend was dat veel aanvragers naar nieuwe vormen en methoden zoeken om interessante maatschappelijke verbanden aan te gaan of om onderling samen te werken. Het Bijbels Museum, Museum Van Loon en het Van Abbemuseum proberen bijvoorbeeld in meerjarenprogramma s de eigen relevantie in de moderne maatschappij te onderzoeken door de samenleving erbij te betrekken. Dit jaar bleken duidelijker de internationale ambities. Vijf programma s waren gericht op het tonen van internationale beeldende-kunst- of erfgoedontwikkelingen. Interessant voorbeeld is het brede, internationale kunstprogramma van het Tropenmuseum, waarmee de instelling de toekomstige rol en plaats van het volkenkundig museum onderzoekt. programma s Een- of meerjarige series van inhoudelijk samenhangende activiteiten voor presentatie, experiment, opinie en debat, zoals tentoonstellingen, discussiebijeenkomsten, lezingen en tijdschriften collecties Structurele aankopen van beeldende kunst en vormgeving na 1945, incidentele aankopen van bijzondere objecten binnen alle verzamelgebieden, volkenkundige aankopen, selectie en afstoten van collectieonderdelen Programma s presentatie-instellingen en tijdschriften In 2010 ontving de Mondriaan Stichting 41 aanvragen voor een- of meerjarige programma s van presentatie-instellingen en tijdschriften. Er werd voor ruim 5 miljoen euro aangevraagd. 17 aanvragen werden gehonoreerd voor een bedrag van > pagina 101 Een aantal presentatie-instellingen heeft in 2009 al ondersteuning gekregen voor 2011 en daarna, of is vanaf 2009 opgenomen in de basisinfrastructuur van het ministerie van OCW. Opvallend was dat, in tegenstelling tot de laatste jaren, veel aanvragers de kunstenaar en de kunstpraktijk centraal stellen in de uitwerking van hun programma. Een aantal instellingen legt de nadruk op de dialoog met de kunstenaar en ziet voor zichzelf een rol weggelegd als begeleider van een proces. Meerdere aanvragers ruimen een belangrijk deel van het programma in voor artistiek onderzoek en beklemtonen het proces in plaats van het eindresultaat. Verschillende instellingen combineren residencies met een presentatieprogramma of experimenteren met de vorm van een instelling. Cultureel ondernemerschap en talentontwikkeling van jonge, nog niet gevestigde makers komen verder steeds meer aan bod. Meerdere aanvragen gaan over crossovers tussen kunst en andere disciplines zoals wetenschap, theater en literatuur. Veel initiatieven hanteren ook een interdisciplinair kunstbegrip. Vormgeving speelt als discipline een prominente rol, variërend van aandacht voor productie en presentatie tot programma s die reflectie bieden. Verder vormt ecultuur een integrerend onderdeel van steeds meer organisaties en hun activiteiten. In vergelijking met eerdere jaren valt op dat een groot aantal aanvragers veel gewicht hecht aan Structurele aankopen De Mondriaan Stichting ondersteunt structurele aankopen van musea voor moderne kunst en vormgeving. Iedere twee jaar kan worden aangevraagd. In 2010 was geen ronde. In 2011 kunnen de musea weer aanvragen voor de periode De verzoeken worden zowel kwalitatief als kwantitatief beoordeeld. Ook wordt gelet op de samenhang tussen het verzamel- en het presentatiebeleid, het belang voor en de afstemming met de Collectie Nederland, de relatie tot de eigen collectie en de kwaliteit van de collectieen aankoopplannen. Musea moeten een eigen aankoopbudget hebben van (bijvoorbeeld van gemeente of provincie) en een soepel bruikleenbeleid hanteren. Incidentele aankopen De Mondriaan Stichting ondersteunt museale aankopen die van cruciale betekenis zijn voor de Collectie Nederland. Deze aankopen kunnen op alle verzamelgebieden plaatsvinden. Ze vullen een belangrijke lacune in de Collectie Nederland aan (retrospectief) of brengen de Collectie Nederland als geheel op een hoger niveau (kwaliteitsverbetering). Dit vergroot de kwaliteit en samenhang van de museale Collectie Nederland en verbetert de internationale positie van de Nederlandse musea. Publiek toegankelijke instellingen die belangwekkende collecties beheren en presenteren kunnen een aanvraag doen. Ondersteuning is mogelijk als een aankoop minimaal bedraagt. Van de ondersteunde instellingen wordt een soepel en actief bruikleenverkeer met andere Nederlandse erfgoedinstellingen verwacht. De Mondriaan Stichting ontvangt echter steeds vaker berichten dat dit bruikleenverkeer niet altijd soepel verloopt. Ook in het buitenland schijnt Nederland geen goede bruikleenreputatie te hebben.

12 22 ONDERSTEUNING EN ACTIVITEITEN ONDERSTEUNING EN ACTIVITEITEN 23 In 2010 werden 24 aanvragen voor incidentele aankopen ingediend, waarvan er 18 werden gehonoreerd. > pagina 103 De besteding varieerde in de afgelopen zes jaar van 9,2 miljoen euro (2005) tot 2,8 miljoen euro (2006), 5,8 miljoen euro (2007), 3,9 miljoen euro (2008), 1,9 miljoen euro in 2009 en 2,8 miljoen euro in De verschillen worden veroorzaakt door enkele zeer kostbare aankopen. De Mondriaan Stichting heeft op jaarbasis 2,7 miljoen euro beschikbaar. Opmerkelijk is dat Nederlandse musea de competitie op de internationale kunstmarkt, ondanks de crisis, steeds minder goed aankunnen. Ook in 2010 lukte het tweemaal niet op een veiling een aankoop te doen en een werk naar Nederland te halen. Opvallend is ook dat musea soms erg laat op de hoogte zijn van een aanstaande veiling. Driemaal werd de aanvraag zo laat bekendgemaakt, dat werd besloten de aanvraag pas na aankoop in behandeling te nemen. Eenmaal werd het werk in kwestie niet aangekocht, tweemaal lukte het wel. Het handschrift Ik Jan Cremer bleef op een veiling onverkocht. Het Letterkundig Museum zag zijn kans schoon en kocht het werk na de veiling aan. In 2010 heeft het ministerie van OCW voor de aankoop van het werk The Paintings (with Us in the Nature) uit 1971 van Gilbert & George door het Kröller-Müller Museum een extra bijdrage toegezegd uit het Nationaal Aankoopfonds. In 2008 deden het Stedelijk Museum Amsterdam en het Centraal Museum gemeenschappelijk een aanvraag voor een kinderstoel van Gerrit Rietveld. Bij de aankoop hebben de musea een contract afgesloten voor de rechten en plichten over het object. Het voorbeeldcontract kan bij het Centraal Museum worden opgevraagd. Sinds eind 2008 beheert de Mondriaan Stichting een legaat van de legendarische kunstpresentator Pierre Janssen. Daaruit kreeg het Frans Halsmuseum De Hallen in 2009 als eerste een bedrag van , voor de aankoop van de film Nummer twaalf (2009) van Guido van der Werve. In 2010 kreeg het Museum voor Moderne Kunst Arnhem een bijdrage van voor de aankoop van het portret van Carel van Lier (1929) van Jan Sluijters. Aankoopfonds volkenkundige musea De Mondriaan Stichting beheert een gemeenschappelijk fonds voor aankopen door volkenkundige musea. Deze aankopen moeten van cruciaal belang zijn voor de Nederlandse volkenkundige collectie. Het Aankoopfonds is een samenwerkingsverband tussen belangrijke volkenkundige musea (SVCN) en de Mondriaan Stichting. Deze musea storten een vast deel van hun aankoopbudget in het fonds en dit bedrag wordt door de Mondriaan Stichting verdubbeld. Per saldo wordt het fonds jaarlijks met aangevuld. De eisen voor een aanvraag zijn hoog: meestal passeren aanvragen eerst een eigen onderlinge aankoopcommissie alvorens bij het Aankoopfonds te worden ingediend. In 2010 werden slechts 4 aanvragen ingediend, alle werden gehonoreerd. > pagina 104 De samenwerking met de SVCN wordt in de beleidsperiode voortgezet. De SVCN heeft een externe adviseur de opdracht gegeven het gezamenlijke collectie- en aankoopbeleid van de volkenkundige musea in kaart te brengen. Dit leverde meer discussie op dan verwacht, waardoor enige vertraging is opgelopen. Het overzicht is naar verwachting begin 2011 gereed en zal de basis vormen voor de nieuwe samenwerkingsovereenkomst tussen de SVCN en Mondriaan Stichting. Toekomstige aanvragen zullen aan dit nieuwe kader worden getoetst. Wet tot behoud van cultuurbezit De Mondriaan Stichting beheert een beperkt budget voor het conserveren van erfgoed dat is geplaatst op de lijst van de Wet tot behoud van cultuurbezit. Het erfgoed is doorgaans in particulier bezit dat van zo n groot belang voor Nederland wordt geacht, dat het niet zonder toestemming van de overheid aan het buitenland mag worden verkocht. Omdat plaatsing van objecten op de lijst beperkingen meebrengt voor de eigenaren, kunnen zij ter compensatie in aanmerking komen voor een rijksbijdrage van maximaal 60% in de kosten van conservering of restauratie. In 2010 honoreerde de Mondriaan Stichting 5 aanvragen voor een totaal bedrag van > pagina 104 Door 3 zeer omvangrijke aanvragen was dit bedrag vele malen hoger dan het normale jaarbudget. OCW heeft in 2010 het budget aangevuld, zodat deze belangrijke restauratieprojecten toch konden worden uitgevoerd. Collectiemobiliteit De Mondriaan Stichting besteedt in de periode extra aandacht aan de afstemming tussen collecties en aan het profileren van de instellingen. Dit gebeurt op meerdere verzamelgebieden, zoals mode en sieraden. De modeconservatoren werken al geruime tijd samen en stemmen aankopen en presentaties op elkaar af. In december 2009 werd op initiatief van de Mondriaan Stichting, Premsela en Erfgoed Nederland een rondetafelgesprek over mode georganiseerd. Musea met belangwekkende modecollecties spraken met elkaar over afstemming, samenwerking en toegankelijkheid van hun collecties. Inmiddels wordt hard gewerkt aan een plan voor een gemeenschappelijke virtuele collectiepresentatie. Op initiatief van het Nederlands Fotomuseum Rotterdam ging in 2009 een gezamenlijk foto-overleg van start, waaraan de meeste fotocollectiebeherende instellingen deelnemen. Om musea te stimuleren de collectie meer te profileren en collectiemobiliteit te faciliteren bood de Mondriaan Stichting hun de mogelijkheid financiële ondersteuning te vragen om de kwaliteit van de collectie en het collectieprofiel te verbeteren. Alleen van het Nederlands Fotomuseum Rotterdam werd een aanvraag ontvangen. Deze werd samen met het Wereldmuseum Rotterdam gedaan en betrof een internationaal belangrijke antropologische fotocollectie. Het overleg hierover is nog gaande. Hollandse Nieuwe Om museale aankopen ook via televisie onder de aandacht van het grote publiek te brengen ondersteunde de Mondriaan Stichting met het VSB Fonds en de Vereniging Rembrandt vier jaar lang het televisieprogramma Nieuw in Nederland van de Avro. In dit programma werden nieuwe aanwinsten besproken. In 2010 werd gewerkt aan een opvolger van Nieuw in Nederland: Hollandse Nieuwe. Dit programma besteedt meer aandacht aan de functie die het nieuwe werk in de museale presentatie inneemt en belicht ook de publieksparticipatie. De afleveringen duren ongeveer twaalf minuten en worden vanaf het voorjaar 2011 in het wekelijkse Kunstuur van de Avro uitgezonden. Ook wordt een verkorte versie van de uitzending gemaakt die de musea zowel in de expositie als op de website kunnen presenteren. KUNSTKOOP Renteloze lening voor aankoop van hedendaagse kunst bij KunstKoopgaleries De KunstKoop stelt particulieren in staat kunst op afbetaling te kopen waarbij ze geen rente betalen. Het is de enige ondersteuningsmogelijkheid in het kunstbeleid die specifiek op de consument is gericht. De Mondriaan Stichting wil met de Kunst- Koop de particuliere markt versterken en de verkoop van hoogwaardige hedendaagse beeldende kunst bevorderen. Uitvoering De Mondriaan Stichting selecteert elke twee jaar de galeries die de KunstKoop mogen aanbieden. Aanvragen voor deelname worden voorgelegd aan deskundige adviseurs. Zij gaan na of de galeries voldoen aan de eisen van professionaliteit en kwaliteit. Belangrijk is hoe de galerie is opgezet en ingericht, hoe zij zich presenteert en tentoonstellingen maakt, hoe zij omgaat met kopers en kunstenaars, of zij met haar activiteiten bijdraagt aan de ontwikkeling en bekendheid van kunstenaars en hoe zij het publiek gelegenheid geeft ontwikkelingen in het werk van kunstenaars te volgen. Verder moet het programma van de galerie getuigen van voldoende kwaliteit. De Mondriaan Stichting houdt voor een evenwichtige spreiding van deelnemende galeries over Nederland rekening met de regio van vestiging. In 2010 namen 123 galeries deel aan de KunstKoop. Een aantal galeries heeft nevenvestigingen, zodat het publiek op 135 plaatsen in Nederland gebruik kon maken van de KunstKoop. Galeries kunnen eens in de twee jaar aanvragen. In 2010 vond een ronde plaats. Per 1 januari 2011 nemen 127 galeries deel aan de KunstKoop. De Mondriaan Stichting ontving in totaal 143 aanvragen. Van de 127 galeries nemen 13 galeries voor het eerst deel aan de KunstKoop. > pagina 105 Resultaten In de tabel staan de resultaten van de KunstKoop over de periode vermeld. > pagina 24 Daaruit blijkt dat er in 2010 minder contracten zijn afgesloten en dat de betaalde rente is verlaagd. De gemiddeld betaalde rente per lening bedroeg 8,79%, tegen 9,49% in Deze mindere cijfers hebben als oorzaak de economische crisis. Daarnaast konden als gevolg van de fusie tussen Fortis Bank Nederland en ABN AMRO eind 2010 enige tijd geen leningen worden verwerkt. Het gemiddelde aankoop- en het gemiddelde leenbedrag in 2010 geven wel een goede indicatie van de verkoopcijfers. Deze cijfers laten zien dat de markt voorzichtig aantrekt en kopers weer voor een hoger bedrag durven te lenen.

13 24 ONDERSTEUNING EN ACTIVITEITEN ONDERSTEUNING EN ACTIVITEITEN 25 Ontwikkelingen KunstKoop JAAR aankoopbedrag Leenbedrag rente Aantal contracten Aankoopbedrag Leenbedrag totaal in totaal in totaal in verwerkt door MS gemiddeld in gemiddeld in Voorwaardenscheppend De Mondriaan Stichting wil bijdragen aan een krachtige cultuursector met professionele organisaties, die in staat zijn publiek voor langere tijd aan zich te binden. Om deze reden ondersteunt en initieert zij naast afnamebevorderende activiteiten ook voorwaardenscheppende activiteiten voor het versterken van de sector Gegevens op basis van verwerking door Mondriaan Stichting. ontwikkelkosten Ontwikkeling van projecten Om een project zo goed mogelijk te ontwikkelen draagt de Mondriaan Stichting bij in de kosten van het opzetten van internationale samenwerkingsprojecten, het inhuren van specifieke expertise of het (laten) onderzoeken van best practices. De Mondriaan Stichting ontving in het tweede jaar van deze ondersteuningsmogelijkheid 37 aanvragen, waarvan 27 aanvragen werden gehonoreerd voor een bedrag van > pagina 106 De verhouding tussen beeldende-kunstprojecten en erfgoedprojecten is in balans. Een substantieel aantal van de gehonoreerde aanvragen ging over het ont- wikkelen van een manifestatie met potentiële meerwaarde tegenover het bestaande aanbod en met bijzondere maatschappelijke relevantie. Een ander zwaartepunt lag bij het opzetten van internationale samenwerkingsrelaties, vaak ook buiten de gevestigde westerse circuits. Bijdragen waren er ook om onderzoek naar de slagingskans van nieuwe initiatieven te doen en best practices te onderzoeken. In 2011 gaat de Mondriaan Stichting de aanvragen in vier jaarlijkse rondes beoordelen. Op die manier kan er op basis van de ingediende voorstellen een integrale afweging plaatsvinden. Door de maximale bijdrage te verlagen naar is het mogelijk meer projecten te ondersteunen.

14 26 ONDERSTEUNING EN ACTIVITEITEN ONDERSTEUNING EN ACTIVITEITEN 27 professionalisering Bevorderen van deskundigheid Om kunst- en erfgoedinstellingen in staat te stellen hun deskundigheid op peil te houden en te vergroten ondersteunt de Mondriaan Stichting projecten voor het ontwikkelen van expertise en het verder professionaliseren van de sector, zoals symposia, debatten of experimenten met bijvoorbeeld vernieuwend publiciteitsbeleid. In 2010 ontving de Mondriaan Stichting 14 aanvragen voor professionaliseringsactiviteiten. 10 aanvragen werden gehonoreerd voor een bedrag van > pagina In 2010 gingen vrijwel alle aanvragen over conferenties of symposia, waarbij thema s en vorm uiteenliepen. Om tussen deze aanvragen een betere integrale afweging te kunnen maken heeft de Mondriaan Stichting daarom besloten professionaliseringsactiviteiten vanaf 2011 te beoordelen binnen de ondersteuning van projecten. djembé-speler uitgenodigd voor optredens en workshops aan schoolkinderen en amateurmuzikanten. Verder kon op Curaçao het NAAM in samenwerking met een Nederlandse organisatie het archief van Radio Hoyer digitaliseren en ontsluiten. Een belangrijk deel van het geld werd besteed aan projecten die de internationale positie van de Nederlands-Caribische eilanden verstevigden. Het ging hier om deelname aan internationale conferenties, zoals door de Biblioteca Nacional van Aruba en een groep professionals uit de architectuur die onder de vleugels van de University of the Netherlands Antilles op Curaçao een bezoek brachten aan de Ibero-Amerikaanse Architectuur- en stedenbouwbiënnale. Het bezoek van docenten en studenten van het Imbali Creative Center van Sint-Maarten aan New York sluit daarbij aan: zij volgden een bijzonder programma bij dansstudio s en legden contacten die de organisatie in de nabije toekomst behulpzaam zijn. Bijzonder succesvol was de deelname van een grote delegatie van Curaçao aan het Festival del Caribe op Cuba. Verscheidene deelnemers zijn uitgenodigd voor presentaties elders in het Caribisch gebied. Bovendien staat tijdens de volgende editie Bonaire in het centrum van de aandacht. Tijdens de drie bezoeken die fondsmedewerkers aflegden hadden tientallen lokale organisaties de gelegenheid hun projecten te presenteren en mogelijkheden tot ondersteuning te bespreken. De resultaten van het bezoek waren te volgen via het goedbezochte KulturA-blog. Verder gaven de medewerkers workshops over projectplannen schrijven en financieel verantwoorden op Sint-Maarten, Aruba, Bonaire en Sint-Eustatius. In het eerste kwartaal van 2010 maakte Deneuve Cultural Projects een overzicht van alle relevante culturele instellingen op de Nederlandse Caribische eilanden. Dit stelt de KulturA-fondsen in staat lacunes in het veld te signaleren en bij te dragen aan gerichte investeringen. Daarnaast overwegen de fondsen een website te maken naar het voorbeeld van de Dutch Art Map om het culturele veld op de eilanden voor het publiek te ontsluiten. In 2011 staat verder een conferentie over KulturA en cultuurbeleid op de Caribische eilanden op het programma. KULTURA Versterking van de culturele infrastructuur en de (internationale) uitwisseling op de Nederlandse Cariben LEIDERSCHAPSPROGRAMMA Ontwikkeling van leiderschapskwaliteiten Met KulturA beschikt de Mondriaan Stichting samen met het Fonds BKVB, het Fonds voor Cultuurparticipatie, het Fonds Podiumkunsten en het Nederlands Letterenfonds over een bijzondere ondersteuningsmogelijkheid om de culturele infrastructuur op de Nederlandse Cariben en de (internationale) uitwisseling te verbeteren. KulturA staat open voor projecten uit alle disciplines en is bedoeld als een aanvulling op de reguliere ondersteuningsmogelijkheden bij de deelnemende fondsen. In dit tweede jaar werden 36 aanvragen ontvangen. Daarvan werden er 24 gehonoreerd voor een bedrag van Deze stijging van het aantal aanvragen en ondersteunde projecten laat zien dat KulturA een rol van betekenis is gaan vervullen in het culturele veld op de Nederlandse Cariben. Curaçao leverde in 2010 de meeste aanvragen (13), gevolgd door Aruba (9), Bonaire (7) en Sint-Maarten (6). Voor het eerst ontving de Mondriaan Stichting ook aanvragen vanaf Sint-Eustatius (3) en Saba (1). Drie aanvragen kwamen uit Nederland en waren daardoor niet ontvankelijk. De projecten hadden betrekking op uiteenlopende disciplines: cultureel erfgoed, theater, dans, literatuur, beeldende kunst > pagina 109 en architectuur. Ook in 2010 ondersteunde KulturA grote materiële investeringen, zoals de vervanging van het licht- en geluidssysteem in schouwburg Kas di Kultura op Aruba of de aanschaf van een geluidsinstallatie voor de Saba Cultural Foundation. Stichting voor Kunst en Cultuur Bonaire kon materiaal aanschaffen voor haar belangrijkste activiteiten. Ook werd er geïnvesteerd in specialistische kennis. Op Sint-Maarten kon Motiance Dance School twee gastdocenten aanstellen om muziektheater op het eiland te introduceren en de eigen docenten te trainen in deze discipline. Op Sint-Eustatius werd een internationaal vermaarde In de komende tien jaar gaat de babyboomgeneratie met pensioen. Er ontstaan veel vacante directieposten, ook in de cultuursector, waardoor het opleiden van toekomstige directeuren sterk aan belang wint. Talentvolle professionals zijn meestal óf inhoudelijk óf zakelijk opgeleid. Vaak is er in de praktijk weinig gelegenheid een combinatie van visie, ervaring en vaardigheden te ontwikkelen. Effectief leiderschap en cultureel ondernemerschap zijn voorwaarden voor goed functionerende, professionele instellingen. Om deze redenen heeft de Mondriaan Stichting samen met het Fonds Podium- kunsten en andere culturele instellingen het initiatief genomen een op Nederland afgestemd cultureel leiderschapsprogramma te ontwikkelen, naar het voorbeeld van het Cultural Leadership Programme van de Britse Clore Duffield Foundation. Het programma bestaat uit een traject van anderhalf jaar, naast de eigen baan. Onderwerpen zijn de inhoudelijke, beleidsmatige en zakelijke aspecten van het leiden van een culturele instelling. Inmiddels wordt het initiatief onderschreven door ongeveer dertig instellingen. Op dit moment zijn de Mondriaan Stichting en het Fonds Podiumkunsten bezig de financiering voor het programma rond te krijgen.

15 28 ONDERSTEUNING EN ACTIVITEITEN ONDERSTEUNING EN ACTIVITEITEN 29 Opinievorming bijeenkomsten EN debatten Stimulering van opinievorming De Mondriaan Stichting initieert ook zelf activiteiten om de opinievorming te stimuleren of bepaalde onderwerpen onder de aandacht te brengen. Zij vindt het belangrijk dat opvattingen en beschouwingen over beeldende kunst, vormgeving en cultureel erfgoed worden gedeeld, niet alleen tussen professionals maar ook met het publiek. Dat gebeurt onder meer door het organiseren van bijeenkomsten, debatten en publicaties, meestal in samenwerking met andere organisaties. In 2010 organiseerde de Mondriaan Stichting met de Vereniging van Nederlandse Gemeenten een bijeenkomst voor alle culturele ambtenaren van gemeenten groter dan zestigduizend inwoners. Deze bijeenkomst had als doel een onderlinge kennismaking en gedachtenwisseling over relevante onderwerpen als de rol van presentatie-instellingen in gemeenten en het gemeentelijk kunstenaarsbeleid. Het was een vruchtbare middag, afgesproken werd de bijeenkomst jaarlijks te organiseren. Binnen het internationaal bezoekersprogramma organiseerde de Mondriaan Stichting drie rondetafelgesprekken met kunstprofessionals van over de hele wereld. In februari hield Defne Ayas een lezing op de opening van Art Rotterdam over haar werk bij Arthub, een creatieve denktank, productielab en onderzoeksplatform voor curatoren in Shanghai, en bij Performa, waar zij zich als curator inzet voor onderzoek, ontwikkeling en presentatie van performances in New York. Joseph Gaylard vertelde in mei over zijn werk bij het kunstenaarsinitiatief Joubert Park Project, een non-profit collectief, bestaande uit kunstenaars, curatoren en andere kunstprofessionals, dat zich vooral op het centrum van Johannesburg concentreert. In oktober organiseerde de Mondriaan Stichting in samenwerking met Expodium een avond met Luis Croquer, directeur van het Museum of Contemporary Art Detroit. Hij gaf een lezing over de projecten van het MOCAD. Luc Janssens en Bart Witte van Expodium deden verslag van hun samenwerking met organisaties in Detroit, en de kunstenaar João Evangelista vertelde over zijn verblijf in Detroit en het project Shrinking Cities and Emerging Strategies dat hij daar met Nikos Doulos heeft ontwikkeld. Met het Prins Claus Fonds en andere partners organiseerde de Mondriaan Stichting in december een netwerkbijeenkomst met professionals uit verschillende disciplines van over de hele wereld. De Mondriaan Stichting nodigde internationale gasten en contacten uit haar Nederlandse netwerk uit. Collegafondsen en sectorinstituten deden hetzelfde en samen met de gasten van het Prins Claus Fonds werd er gespeeddatet met ruim honderd mensen. Aansluitend vond de talkshow Frontiers of Reality plaats, waarin een internationaal panel sprak over onderwerpen als perceptie en vooroordelen in een veranderende wereld. In oktober organiseerde de Mondriaan Stichting ook een bijeenkomst voor galeries om met hen van gedachten te wisselen over de ondersteuningsmogelijkheid voor internationale kunstbeurzen. Het budget voor deelneming aan deze evenementen wordt al jaren overschreden, voor de Mondriaan Stichting reden om met aanvragers te praten over mogelijkheden de ondersteuningsmogelijkheid aan te passen. De bijeenkomst werd goed bezocht en op basis van de resultaten van die middag wordt de ondersteuningsmogelijkheid per 1 januari 2011 aangepast. In 2010 ondersteunde de Mondriaan Stichting voor de tweede keer een onderzoek naar de beeldende-kunstmarkt. > pagina 11 Dit gebeurde in samenwerking met het ministerie van OCW en de Nederlandse Galerie Associatie. In december organiseerde de NGA een symposium om met galeries over de resultaten van het onderzoek te spreken. Sprekers waren onder anderen Olav Velthuis (economisch socioloog aan de Universiteit van Amsterdam), Edo Dijksterhuis (directeur Art Amsterdam), Egbert Dommering (verzamelaar), Erik Bos (directeur Galerie Nouvelles Images) en Gitta Luiten. De Mondriaan Stichting was ook in 2010 partner in de conferentiereeks Kom je ook?, vier middagen met de beste en slechtste voorbeelden van web 2.0 in cultuur en erfgoed, met als doel betrokkenheid en participatie te verhogen. De bijeenkomsten waren bedoeld voor marketeers, curatoren, programmeurs, leraren, managers en beslissers uit kunst, cultuur en erfgoed.

16 30 ONDERSTEUNING EN ACTIVITEITEN ONDERSTEUNING EN ACTIVITEITEN 31 Internationalisering Arts Collaboratory Ondersteuning van kunstenaarsinitiatieven in Afrika, Azië en Latijns-Amerika en stimulering van samenwerking en uitwisseling tussen beeldende kunstorganisaties wereldwijd De oriëntatie van de kunstwereld is steeds meer internationaal. Instellingen en individuen werken steeds vaker grensoverschrijdend en culturele ontwikkelingen hebben een transcultureel karakter. Internationale reflectie en netwerkvorming zijn daarom belangrijk: ze kunnen bijdragen aan een beter begrip van het eigen functioneren, inspiratie bieden en tot gezamenlijke oplossingen leiden. De Mondriaan Stichting vindt het belangrijk dat Nederlandse organisaties de kans krijgen netwerken en projecten te ontwikkelen en beschikt daarvoor over een aantal mogelijkheden. internationale projecten in Nederland Internationalisering van de Nederlandse kunstwereld Internationalisering is geen aparte ondersteuningscategorie, op een klein aantal internationale projecten in Nederland na > pagina 111, maar een ontwikkeling die binnen alle ondersteuningsmogelijkheden van de Mondriaan Stichting wordt gestimuleerd. De belangstelling van aanvragers is groot: in 2010 werden 91 aanvragen gehonoreerd met een prioriteit voor internationalisering. Zowel programma s als projecten kunnen als internationaal worden aangemerkt, omdat ze bijvoorbeeld aansluiten bij internationale debatten, internationale kunstenaars een podium bieden of samenwerken met buitenlandse partijen. Maar het kan ook gaan om het uitnodigen van buitenlandse pers of het berichten over internationale activiteiten in een Nederlands tijdschrift. Hiervoor werden relatief veel aanvragen ontvangen. Opvallend was dat de reis- en verblijfkosten erg uiteenliepen; daarnaast viel op dat veel aangekondigde bezoeken van buitenlandse pers niet doorgingen. In 2011 zal de Mondriaan Stichting zich hierop nader beraden en het beleid verder uitwerken. Ook de lofts in New York leveren een bijdrage aan de internationalisering van de Nederlandse kunstwereld doordat ze mensen in staat stellen voor een korte periode en voor een lage vergoeding evenementen bij te wonen, afspraken te maken en contacten te > pagina 129 leggen. Arts Collaboratory is een flexibel netwerk van vijfentwintig kunstenaarsinitiatieven in Afrika, Azië en Latijns- Amerika. Deze organisaties worden door Hivos en Stichting DOEN ondersteund. De Mondriaan Stichting ondersteunt de uitwisseling tussen deze instellingen en Nederlandse kunstenaars, journalisten, curatoren en culturele instellingen. Het netwerk is opgericht om de samenwerking en uitwisseling te bevorderen tussen kunstenaarsinitiatieven in Afrika, Azië en Latijns-Amerika en de beeldende-kunstsector in Nederland. Arts Collaboratory is geen apart ondersteuningsprogramma maar een initiatief waarvoor binnen alle ondersteuningsmogelijkheden van de Mondriaan Stichting kan worden aangevraagd. Dit betekent dat projecten, programma s en reizen van journalisten en curatoren met of naar Arts Collaboratory-partners in aanmerking komen voor ondersteuning uit dit programma. In het promotionele beleid dat de Mondriaan Stichting in het buitenland voert gaat het dan om presentaties van Nederlandse kunstenaars en vormgevers bij Arts Collaboratory-partners. Daarnaast worden ook curatoren van de deelnemers uit het netwerk uitgenodigd voor het bezoekersprogramma van de Mondriaan Stichting en de jaarlijkse oriëntatiereizen. In 2010 werden in totaal 19 aanvragen gehonoreerd voor een bedrag van > pagina 113 In de drie jaar dat de Mondriaan Stichting deelneemt aan Arts Collaboratory is het aantal aanvragen gestegen: in 2007 werden 2 aanvragen ontvangen, in , in en in 2010 dus 20. In 2009 viel het op dat 10 van de 14 aanvragen door Nederlandse instellingen werden ingediend en slechts 4 door Arts Collaboratory-partners. In 2010 vroegen buitenlandse en Nederlandse organisaties bijna even vaak aan. De stijging van het aantal aanvragen heeft er deels mee te maken dat het Arts Collaboratory-programma beter bekend raakt in Nederland en contacten die misschien al enige tijd geleden gelegd werden nu tot concrete projecten leiden. Ook bij de buitenlandse partijen raken de mogelijkheden beter bekend en nemen de contacten met Nederlandse kunstenaars, vormgevers en instellingen toe. Aanvragers uit Nederland 9 aanvragen werden door Nederlandse organisaties ingediend die voor hun project actief en intensief samenwerkten met een of meerdere Arts Collaboratory-partners: 2 van deze projecten werden samen met de partners vanaf de grond ontwikkeld, 3 ontwikkelaanvragen betroffen verkennend onderzoek bij Arts Collaboratory-partners. Verder werd er bijvoorbeeld een workshop bij het Nederlands Instituut voor Mediakunst ondersteund en kreeg Noorderlicht een bijdrage voor een groot project over de geschiedenis en het erfgoed van suiker waarbij meerdere Arts Collaboratory-partners betrokken zijn. Uit deze beknopte opsomming blijkt de diversiteit aan projecten en worden ook de schaalverschillen duidelijk: van relatief kleine onderzoeksprojecten tot grote internationale manifestaties. Het merendeel van de aanvragen (11) werd door buitenlandse aanvragers binnen het netwerk van Arts Collaboratory ingediend voor het tonen van kunst uit > pagina 37 Nederland in het buitenland.

17 32 ONDERSTEUNING EN ACTIVITEITEN ONDERSTEUNING EN ACTIVITEITEN 33 Nederlandse journalisten en kunstcritici Berichten over toonaangevende buitenlandse evenementen Internationalisering speelt een rol op verschillende niveaus, bijvoorbeeld in de kunstkritiek. Het is belangrijk dat buitenlandse journalisten toonaangevende Nederlandse evenementen bezoeken en daarover publiceren in buitenlandse kranten en tijdschriften. > pagina 39 De omgekeerde beweging is minstens zo belangrijk: de Nederlandse schrijvende pers kan aanvragen indienen voor het bezoeken van toonaangevende buitenlandse evenementen die in nationale of internationale media nog onvoldoende aandacht krijgen. Hierdoor kan het publiek in Nederland kennisnemen van internationale ontwikkelingen. Het gaat dan bijvoorbeeld om beurzen en biënnales in Afrika, Latijns- Amerika, Azië en het Midden-Oosten. Het kunstklimaat in deze regio s ontwikkelt zich snel, maar informatie erover bereikt het publiek in Nederland vaak maar mondjesmaat en er wordt doorgaans niet veel aandacht aan deze initiatieven besteed. In 2010 werd voor het bezoeken van buitenlandse evenementen 3 aanvragen ont- oriëntatiereis 2010 Jaarlijkse reis voor professionals naar belangwekkende regio s vangen: redacteuren van ZAM African Magazine gingen naar de Johannesburg Art Fair (Zuid-Afrika), Dak Art (Senegal) en de fototentoonstelling Addis Abeba (Ethiopië). Het tijdschrift Kunstbeeld bezocht in 2010 en 2011 biënnales, kunstbeurzen en andere internationale culturele evenementen zoals de Hong Kong Art Fair (China), de Sharjah Biënnale (Verenigde Arabische Emiraten) en Zona Maco (Mexico). of Contemporary Art and Creative Writing, Noorwegen), Ana Pato (Videobrasil, Brazilië), Caroline Ugelstad (Henie Onstad Art Centre, Noorwegen), Karen Verschooren (Z33, België), Bas Vroege (Paradox, Nederland), Errol van de Werdt (Centraal Museum, Nederland) en Jantine Wijnja (Hotel Maria Kapel, Nederland). voorlopige resultaten Ana Pato (Videobrasil) Voor Videobrasil heeft de reis al verscheidene resultaten opgeleverd, zoals een artikel in het Videobrasil-magazine: Istanbul Living in Voluntary and Involuntary Exclusion, geschreven door Tansel Kormaz en Eda Ünlü-Yücesoy (www2.sescsp.org.br/sesc/videobrasil/site/caderno/caderno06_en.asp). Tijdens het Kurye International Video and Digital Arts Festival in Istanbul werd de documentaire Chelpa Ferro vertoond, over kunstenaars verbonden aan Videobrasil. Verder heeft Videobrasil met Krishna Luchoomun en zijn organisatie partage op het eiland Mauritius een residency opgezet als onderdeel van het 17de SESC_Videobrasil International Electronic Art Festival in Errol van de Werdt (Centraal Museum) De directie van het Centraal Museum brengt naar aanleiding van de reis en de contacten die zijn opgedaan begin 2011 een bezoek aan Istanbul. De reis heeft ook al geleid tot het in bruikleen geven van een installatie van de Turks-Cypriotische modeontwerper Hussein Chalayan aan het Istanbul Museum of Modern Art. Naar aanleiding daarvan ging het Centraal Museum met deze kunstenaar in gesprek over een mogelijk vervolgproject in Nederland. Daarnaast gaat het Centraal Museum na wat de mogelijkheden binnen zijn tentoonstellingsplannen zijn om een project te ontwikkelen met het Centre de la Bande Dessinée uit Mali. Met de medereizigers onderhoudt het museum veel contact, waarbij geregeld gebruik wordt gemaakt van elkaars netwerk en kennis. Dat varieert van adviezen over contracten met kunstenaars bij multimediale werken tot het in bruikleen geven van kunstwerken voor tentoonstellingen. Bas Vroege (Paradox) Vroege is in gesprek met het Istanbul Museum of Modern Art over de mogelijkheid tot samenwerking bij nieuwe projecten en het overnemen van tentoonstellingen. Met Adeboye Ola, Adolphus Opara en Gbile Oshadipe van de University of Lagos overlegt Vroege over het uitgeven van een Afrikaans fototijdschrift in Lagos. Als gevolg van het bezoek aan Azu Nwagbogu en de African Artists Foundation heeft Paradoxmedewerker Wouter den Bakker inmiddels het Lagos Photo Festival 2010 met raad en daad bijgestaan. Voor het maken van een documentaire over een Malinese recyclingmarkt, in samenwerking met het Musée national du Mali en het Conservatoire des arts et métiers multimédia, is Paradox fondsen aan het werven. Karen Verschooren (Z33) Z33 onderhoudt als gevolg van de oriëntatiereis veelvuldig contact met Turkije en verleent ook informele diensten aan mensen uit de beeldende-kunstsector die naar Istanbul gaan. Daarnaast beraadt Z33 zich op het uitnodigen van een of meer kunstenaars uit de bezochte landen. Met de andere deelnemers aan de oriëntatiereis onderhoudt Z33 goed contact, waarbij veelvuldig gebruik wordt gemaakt van elkaars netwerk en kennis. De Mondriaan Stichting organiseert met het Prins Claus Fonds jaarlijks een oriëntatiereis voor Nederlandse en buitenlandse professionals uit de beeldende kunst en vormgeving naar buitenlandse regio s die niet midden in de belangstelling staan of die in opkomst zijn. De Mondriaan Stichting vindt het belangrijk dat de Nederlandse kunstwereld zich internationaliseert en niet uitsluitend op de westerse centra is gericht. Behalve Nederland nemen ook het Belgische Instituut voor beeldende, audiovisuele en mediakunst BAM en andere internationale partners deel. Het doel van de oriëntatiereizen is kennisvermeerdering, visieverbreding en netwerkvorming binnen de culturele sector in Nederland: professionals worden geïnformeerd over artistieke ontwikkelingen in minder bekende maar interessante regio s. Ook dragen de reizen bij aan de promotie van kunstenaars uit minder bekende landen in Nederland en de uitwisseling met het culturele veld in Nederland. De reis is voor de deelnemers vaak het begin van een dialoog met langdurige relaties tot gevolg. In 2010 werden Turkije, Nigeria en Mali bezocht. Eerdere reizen gingen naar Brazilië, Argentinië en Peru (2009), Bangladesh, India en de Verenigde Arabische Emiraten (2008), Mexico en Curaçao (2007), Senegal en Zuid-Afrika (2006), China (2005) en het Midden-Oosten (2004). De deelnemers maakten in 2010 kennis met instellingen en collega s in Istanbul, Lagos en Bamako. Deelnemers waren: Heidi Ballet (Komplot, België), Rosina Cazali (curator, Guatemala), Ingrid Commandeur (Metropolis M, Nederland), Nazareth Karoyan (curator, Armenië), Krishna Luchoomun (partage, Mauritius), Helga-Marie Nordby (Academy Ingrid Commandeur (Metropolis M) Commandeur schreef een artikel voor Metropolis M, tijdschrift over hedendaagse kunst, over de Turkse kunstenaar Canan Senol: Canan Senol: I m an activist, feminist artist : Op uitnodiging van organisatie Doual art heeft zij inmiddels deelgenomen aan SUD (Salon Urban de Douala). Deze driejaarlijkse internationale kunstmanifestatie over de status van het publieke domein vond van 4 tot 11 december plaats in Douala, Kameroen. SUD 2010 had als thema water in de stad.

18 34 ONDERSTEUNING EN ACTIVITEITEN ONDERSTEUNING EN ACTIVITEITEN 35 Intensiveringen Versterken van culturele samenwerking Internationale promotie De ministeries van OCW en Buitenlandse Zaken en de publieke cultuurfondsen hebben in hun beleidsplannen bekendgemaakt de culturele samenwerking met Brazilië, Turkije en het Midden-Oosten te willen intensiveren. Daar zijn verschillende redenen voor. Brazilië heeft een dynamisch en bloeiend cultureel klimaat en er bestaat een historische relatie met Nederland. Bovendien is Brazilië een van de snelst groeiende economische markten ter wereld. Turkije geldt als belangrijke schakel tussen Europa en het Midden-Oosten en heeft ook een rijke en actieve culturele infrastructuur. Daarnaast is het land interessant vanuit publieksperspectief: er woont een relatief grote Turkse gemeenschap in Nederland. Intensivering met het Midden-Oosten is wenselijk omdat door uitwisselings- en samenwerkingsprojecten een duidelijker en evenwichtiger beeld zal ontstaan in het Westen. Ook hier is vanuit publieksperspectief behoefte aan intensivering: in Nederland wonen relatief grote gemeenschappen afkomstig uit de Arabische wereld. Voor Brazilië en Turkije hebben de cultuurfondsen een gezamenlijk programma ingericht met als uitgangspunten wederkerigheid en duurzaamheid. Dit plan treedt in 2011 in werking. Voor het Midden-Oosten ontwikkelen de fondsen een afzonderlijk plan. De Mondriaan Stichting ondersteunt activiteiten die de buitenlandse belangstelling voor en waardering van hedendaagse kunst en vormgeving uit Nederland stimuleren en de internationale positie van kunstenaars en ontwerpers uit Nederland bevorderen. De Mondriaan Stichting draagt bij aan de presentatie van kunst uit Nederland in het buitenland en aan de deelname van galeries aan internationale kunstbeurzen. Er is ondersteuning voor internationale uitwisseling via het Arts Collaboratory-programma en de buitenlandse vraag naar kunst uit Nederland wordt gestimuleerd via het bezoekersprogramma. presentaties in het buitenland Presentaties van kunst uit Nederland in het buitenland om de buitenlandse vraag naar kunst en vormgeving uit Nederland te stimuleren Buitenlandse organisaties die presentaties maken met kunstenaars of ontwerpers uit Nederland kunnen een bijdrage aanvragen. Bij de beoordeling van de aanvragen wordt gekeken naar de internationale uitstraling en reputatie van de aanvrager als platform voor hedendaagse kunst of design. Dit op basis van de programmering, de betrokken curatoren en het mediabereik. Voordat een aanvraag aan de adviescommissie wordt voorgelegd, wint de Mondriaan Stichting advies in bij de Nederlandse ambassade of het Nederlandse consulaat in het betreffende land. Daarnaast ontwikkelt de Mondriaan Stichting vooral in Afrika, Azië en Latijns-Amerika, waarover in Nederland betrekkelijk weinig specifieke expertise voorhanden is, een mondiaal netwerk van regionale adviseurs. De ondersteuning is gericht op de meerkosten van het tonen van een kunstenaar uit Nederland boven een kunstenaar uit het eigen land en betreft voornamelijk reis, verblijf en transport. Productie van werk of tentoonstellingen wordt niet ondersteund, waardoor de bijdrage relatief beperkt is. In voorgaande beleidsplanperiodes werd ongeveer 80% van de middelen besteed in Europa en Noord-Amerika. In deze periode streeft de Mondriaan Stichting naar een mondiaal gesproken evenwichtiger verdeling. Daarvoor is een aantal instrumenten in versterkte mate ingezet. Zo ging de oriëntatiereis 2010 onder meer naar Mali en Nigeria en was 60% van het aantal bezoekers in het bezoekersprogramma afkomstig uit Afrika, Azië of Latijns-Amerika. In februari bracht de Mondriaan Stichting bovendien een groot aantal kunstprofessionals uit Afrikaanse landen in Nairobi bijeen voor een tweedaagse werkconferentie over financiële ondersteuning in een Afrikaanse context. Deze inspanningen leidden tot

19 36 ONDERSTEUNING EN ACTIVITEITEN ONDERSTEUNING EN ACTIVITEITEN 37 een grotere zichtbaarheid van de ondersteuningsmogelijkheden van de Mondriaan Stichting en daarmee tot een stijging van het aantal aanvragen uit die regio s. In Afrika werden in projecten ondersteund, in In Latijns-Amerika werden in aanvragen ondersteund, in , terwijl ook de Aziatische landen een groei vertoonden: in 2009 werden 30 projecten ondersteund, in Bovendien was er een significante stijging in het belang, de omvang en de uitstraling van de ondersteunde projecten. Door de groei van de projecten in aantal en omvang werd 34% van het internationale budget in deze regio s besteed. De extra inzet op Afrika, Azië en Latijns-Amerika werd uit het bestaande budget gerealiseerd. Dit betekende voor aanvragen uit Europa en Noord-Amerika een strengere selectie, over het algemeen gecombineerd met enige bezuiniging. Dit leidde tot een lichte daling van het aantal aanvragen uit deze gebieden, vooral in de tweede helft van Het totaal aantal aanvragen steeg in 2010 naar 366 aanvragen, tegenover 337 in aanvragen werden in 2010 gehonoreerd, tegenover 198 in > pagina Presentaties buitenland Land aantal bijdrage in Argentinië Australië Bahrein België Brazilië Canada Chili China Colombia Comoren Congo Denemarken Duitsland Frankrijk Ierland India Indonesië Israël Italië Japan Kameroen Letland Litouwen Macedonië Marokko Mexico Moldavië Nieuw-Zeeland Nigeria Noorwegen Oostenrijk Peru Polen Portugal Roemenië Rusland Senegal Servië Slovenië Spanje Tanzania Turkije Verenigd Koninkrijk Verenigde Staten van Amerika Vietnam Zuid-Afrika Zuid-Korea Zweden Zwitserland Totaal Deze tabel is inclusief een paar extra toezeggingen. Het aantal presentaties is hier > pagina 115 dus hoger dan in het overzicht van ondersteunde projecten. Arts Collaboratory Ondersteuning van kunstenaarsinitiatieven in Afrika, Azië en Latijns-Amerika en stimulering van samenwerking en uitwisseling tussen beeldende kunstorganisaties wereldwijd De buitenlandse aanvragers binnen het netwerk van Arts Collaboratory die met steun van de Mondriaan Stichting aandacht besteedden aan kunst uit Nederland dienden het merendeel van de aanvragen (11) in. > pagina 113 Mas Arte Mas Acción in Colombia vroeg bijvoorbeeld ondersteuning voor een tentoonstelling van werk van Atelier van Lieshout en het kunstenaarsinitiatief Ruangrupa in Indonesië kreeg bij zijn tienjarig bestaan een bijdrage voor het tonen van werk van Sebastian Diaz Morales en Reinaart Vanhoe. kunstbeurzen Ondersteuning voor de presentatie van kunst uit Nederland op belangrijke internationale kunstbeurzen door Nederlandse en buitenlandse galeries Kunstbeurzen zijn van grote betekenis voor de internationale zichtbaarheid en bovendien van onmiskenbaar economisch belang. Door de presentatie van kunst uit Nederland op gezaghebbende internationale kunstbeurzen te ondersteunen draagt de Mondriaan Stichting bij aan het versterken van de internationale positie van hedendaagse beeldende kunst uit Nederland en het intensiveren van internationale netwerken in het galeriecircuit. Voor galeries is deelname aan deze beurzen een goede manier om de internationale markt te betreden en contact te leggen met andere galeries en buitenlandse culturele instellingen om samen te werken bij de promotie van kunstenaars uit Nederland. Beurzen zijn voor de beeldende-kunstsector, ook uit commerciële overwegingen, belangrijke ontmoetingsplaatsen. Een galerie kan de helft van de standhuur vergoed krijgen als minimaal de helft van de standruimte wordt ingeruimd voor kunst uit Nederland. De Mondriaan Stichting kon in 2010 een bijdrage verlenen voor deelname aan de volgende kunstbeurzen: Art Basel; Liste Basel; Art Basel Miami Beach; Design Miami; Frieze Art Fair London; Collect London; Arco Madrid; The Armory Show New York; Fiac Parijs; Paris Photo; Dubai Art Fair; Zona Maco Mexico-Stad. Daarnaast wil de Mondriaan Stichting bij wijze van experiment galeries uitnodigen aanvragen in te dienen voor: Johannesburg Art Fair; Hong Kong Art Fair; Art BA Buenos Aires en SP Arte São Paulo. In 2010 presenteerden 45 galeries kunst > pagina 128 uit Nederland op de diverse beurzen. Het gaat om 64 presentaties. Het totaal bestede budget voor deelname aan kunstbeurzen blijft hoog: In 2009 bedroeg dit bedrag De gemiddelde ondersteuning komt hiermee op

20 38 ONDERSTEUNING EN ACTIVITEITEN ONDERSTEUNING EN ACTIVITEITEN 39 Het jaarbudget van is in 2010 opnieuw ruim overschreden. Omdat in 2011 bezuinigingen een nog grotere druk zullen leggen op het beschikbare budget, is besloten deze ondersteuningsmogelijkheid aan te passen. Vanaf 2011 kunnen galeries nog slechts 40% van de standkosten vergoed krijgen, tot een maximumbijdrage van buitenlandse journalisten en curatoren Bezoek en medewerking aan toonaangevende Nederlandse evenementen lofts professionele gastenverblijven De Mondriaan Stichting beschikt over twee lofts in New York, waar kunstenaars, vormgevers, architecten, curatoren en andere professionals uit de Nederlandse cultuur tegen een geringe vergoeding kunnen verblijven tijdens werkbezoeken of voorbereidingsbezoeken voor een presentatie. De lofts worden beheerd door Hendrika ter Elst. Het consulaat-generaal in New York adviseert en ondersteunt kunstenaars bij het leggen van contacten met relevante personen en instellingen in New > pagina 129 York. Bezetting lofts Jaar bezettingsgraad Aantal gebruikers Kunstenaars Overige gebruikers vormgevers architecten % % % % % % % % % % De Mondriaan Stichting vindt het belangrijk dat buitenlandse journalisten toonaangevende Nederlandse evenementen bezoeken en daarover publiceren in buitenlandse kranten en tijdschriften. Daarom kunnen Nederlandse organisaties aanvragen indienen voor de reis- en verblijfskosten van deze journalisten wanneer er bijzondere evenementen op de agenda staan. In 2010 werden 4 van deze aanvragen gehonoreerd. Een groep belangrijke modejournalisten bezocht de Amsterdam International Fashion Week en de uitreiking van de Dutch Fashion Awards en publiceerde erover in onder meer De Standaard (België) en Sublime Magazine (Verenigd Koninkrijk). Stroom Den Haag ontving ondersteuning voor de komst van buitenlandse journalisten naar de lancering van hun langlopende programmalijn Foodprint. Zij schreven erover in onder andere Frieze Magazine (Verenigd Koninkrijk) en Mousse Contemporary Art Magazine (Italië). De vormgevingsbeurs Object in Rotterdam kreeg een bijdrage voor een journalistenprogramma tijdens deze beurs. Ook voor het naar Nederland halen van buitenlandse curatoren is ondersteuning mogelijk. De samenwerking met internationale collega s kan leiden tot interessante nieuwe samenwerkingsverbanden en kruisbestuivingen. Het beleid van instellingen kan een impuls krijgen door gedurende langere tijd een fris en nieuw perspectief binnen de organisatie te halen. Er werd in 2010 driemaal gebruikgemaakt van deze mogelijkheid. Het Van Abbemuseum in Eindhoven betrok de Israëlische curator Galit Eilat bij verschillende projecten. Museum Het Valkhof in Nijmegen nodigde Herb Tam (Verenigde Staten) uit om te werken aan een tentoonstelling van Berend Strik. Ruth Sacks kwam uit Zuid-Afrika Staten naar Utrecht om bij Expodium deel te nemen aan het langlopende onderzoeksproject Malleability Revisited: The Need for New Strategies. Dat er weinig aanvragen voor deze ondersteuningsmogelijkheid binnenkomen betekent nog niet meteen dat er weinig uitwisseling plaatsvindt tussen curatoren. Vaak maakt het bezoek van een buitenlandse curator aan Nederland of een buitenlands werkbezoek van een Nederlandse curator deel uit van een grotere aanvraag en wordt er dus niet afzonderlijk voor aangevraagd.