Een algemeen kader voor onderzoek naar de mogelijkheden van nieuwe media voor het draagvlak voor ontwikkelingssamenwerking bij jongeren

Transcriptie

1 Een algemeen kader voor onderzoek naar de mogelijkheden van nieuwe media voor het draagvlak voor ontwikkelingssamenwerking bij jongeren Chris Vleugels Prof. Dr. Leo Van Audenhove April 2011

2 INHOUDSTAFEL Inleiding... 5! 1.! Een samenleving in transitie... 6! 1.1.! Transitie...6! 1.2.! Implosie en Hybridisering...6! 1.3.! Een bloemlezing...7! 1.4.! Verweven thematieken...8! ! Netwerken...8! ! Rollen...9! ! Free labor en macht...9! 2.! Het sociale internet: Web ! 2.1.! Een korte geschiedenis...10! 2.2.! Een sociaal fenomeen...11! 2.3.! Technologische onderbouw...12! 2.4.! Overkoepelende principes...13! ! Web 2.0 als open databank...14! ! Web 2.0 als creatief atelier...15! ! Web 2.0 als collectief platform...16! ! Maatschappelijke aspecten...17! 2.5.! Voorbij de hype...18! ! Optimisten versus pessimisten...18! ! Typologieën van internetgebruikers...21! ! Sociale media in België...25! ! Toekomstige internet ontwikkelingen...29! 3.! Jongeren en ICT: de netgeneratie... 30! 3.1.! Denkkaders...30! ! Het sociale en het technologische...30! ! Jongeren als ICT-gebruikers...31! ! Het effect, de rol en de invloed van ICT in het leven van jongeren...32! ! ICT en gemeenschapsvorming: het zelf en de anderen... 33! ! Creatieve gebruikers...35! ! ICT en onderwijs...37! ! Naar andere sociale verhoudingen?...37! 3.2.! De Belgische netgeneratie in cijfers: een stand van kennis... 39! ! FOD Economie Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie (2007 & 2009)...39! ! TIRO (2009)...42! ! Onderzoeks- en Informatiecentrum van de Verbruikersorganisaties (OIVO) (2008)...46! ! Apestaartjaren (2010)...47! ! Belgische jongeren in Europees perspectief (Eurostat, 2010) 48! ! Mediagebruik en voorkeuren (JOP-monitor 2009)...49! ! Conclusie: van mediamix tot mediafun...51!

3 4.! ICT en de publieke sfeer... 55! 4.1.! Globalisering, of leven in de wereldsamenleving...55! 4.2.! Reflexieve moderniteit...56! 4.3.! De globale publieke sfeer...57! 4.4.! e-governance...59! 4.5.! e-democratie...60! 4.6.! Onderzoek naar het draagvlak voor e-democratie in Vlaanderen. 61! 5.! Het maatschappelijk engagement van jongeren... 64! 5.1.! Engagement als levensstijl...64! 5.2.! Geëngageerde versus niet-geëngageerde jongeren...65! 5.3.! Het maatschappelijk engagement van Belgische jongeren... 66! ! JOP-monitor...66! ! Steunpunt jeugd & CESOR (2010)...71! ! Jongerenbarometer PULSE (2010)...74! 6.! Ontwikkelingssamenwerking 2.0 : een stand van zaken... 76! 6.1.! Algemene begrippen...77! ! Ontwikkelingssamenwerking ! ! Genetwerkte non-profit organisaties...79! ! Crowdsourcing...83! ! Slacktivism...85! 6.2.! Sociale media voor draagvlak, draagvlak voor sociale media... 88! ! Kennis...92! ! Verspreiden van informatie...92! ! Monitoring of het vergaren van informatie ! ! Houding: conversie als uitdaging ! ! Gedrag ! ! Doen ! ! Geven: fundraising via sociale media ! ! Kopen ! 6.3.! Sociale media in de organisatie ! ! Geen gratis verhaal ! ! Niet-gebruik en behoeften ! ! Wat brengt de toekomst? ! ! Het belang van een strategisch plan ! 7.! Conclusies, aanbevelingen en verder onderzoek.135! 8.! Bibliografie...139! Pleinlaan Brussel T F smit@vub.ac.be 3

4 LIJST MET FIGUREN Figuur 1: Overzicht Web ! Figuur 2: Social Techographics Ladder...22! Figuur 3: De piramide van Horowitz...24! Figuur 4: Gemiddelde internetgebruikers versus digital natives... 25! Figuur 5: Het ecosysteem...81! Figuur 6: Google Chrome for a Cause...86! Figuur 7: Doneer je profiel voor 1 dag aan Artsen Zonder Grenzen... 87! Figuur 8: Childhood Cartoon Faces...88! Figuur 9: Overzicht Web ! Figuur 10: Gebruik sociale media door stichtingen...93! Figuur 11: Sociale media spookstad?...94! Figuur 12: Mobiele applicaties voor fundraising ! Figuur 13: Rampen en december domineren online geefgedrag ! Figuur 14: Waarnaar wordt uitgekeken in 2011? ! Figuur 15: Wat boezemt angst in voor 2011? ! Figuur 16: Het bestaan van een geschreven online strategie ! Figuur 17: Strategisch marketing- en communicatieplan voor ! LIJST MET TABELLEN Tabel 1: Optimisten versus pessimisten...19! Tabel 2: Twistpunten...20! Tabel 3: Social Techographics Ladder in cijfers...23! Tabel 4: FOD 2007 & 2009 voor leeftijdsgroep jaar (percentages) 41! Tabel 5: Frequentietabel van de participatie aan het verenigingsleven (percentages) bij 14- tot 30-jarigen (N= 3248)...67! Tabel 6: Overzicht engagement voor 6 thema's...72! Tabel 7: Bronnen van informatie over ontwikkelingssamenwerking... 75! Tabel 8: Kennis van minsister voor ontwikkelingssamenwerking en de afkorting NGO...75! Tabel 9: Ontwikkelingssamenwerking 1.0 versus ! Pleinlaan Brussel T F smit@vub.ac.be 4

5 Inleiding Communications tools don t get socially interesting, until they get technologically boring. (Shirky, 2008, p.105) Nonprofit organizations give time, money, love, and/or resources to help the greater good, and one of the most critical aspects of success in social media is giving. Information, entertainment, and interaction are all ways you give to your social networks. (Orsburn, 24/11/2010) Studies over het gebruik van digitale communicatiestrategieën voor draagvlakversterking in de sector van ontwikkelingssamenwerking zijn eerder beperkt. Dit in tegenstelling tot studies over het gebruik van interactieve communicatiemiddelen, zoals internet, voor meer algemene burgerparticipatie. Dit rapport wil dan ook in de eerste plaats een brede basis bieden voor ons empirisch onderzoek naar de mogelijkheden van nieuwe media voor het draagvlak voor ontwikkelingssamenwerking bij jongeren. Het wil kapstokken bieden, concepten en vragen stellen. Daarvoor hebben we een brede literatuurstudie uitgevoerd die zowel theoretische inzichten als empirische bevindingen bevat. We starten dit rapport met het schetsen van enkele actuele transities in de samenleving. Deze transities vormen de algemene en fundamentele achtergrond voor het onderzoek. Daarna gaan we in op het concept Web 2.0. We geven een korte geschiedenis van het sociale internet, de overkoepelende principes en kijken voorbij de hype. Vervolgens richten we ons op onze doelgroep, de jongeren. We bespreken welke plaats nieuwe communicatietechnologieën innemen in hun leven. Voordat we ingaan op het maatschappelijk engagement van jongeren gaan we kort in op de betekenis van ICT voor de publieke sfeer. Het zwaartepunt van dit rapport wordt gevormd door wat we ontwikkelingssamenwerking 2.0 zullen noemen. Aan de hand van de drie basiscomponenten van het draagvlakconcept (kennis, houding en gedrag) bekijken we de mogelijkheden van nieuwe media voor ontwikkelingssamenwerkingsorganisaties. Ook komen organisatorische aspecten van nieuwe media aan bod. Ter afronding schetsen we het vervolg van ons onderzoek. 5

6 1. Een samenleving in transitie 1.1. Transitie Het uitgangspunt van ons onderzoek wordt gevormd door actuele transities in de samenleving (economische, sociologische, filosofische, politieke, enz.). Het laat toe om breder na te denken over hoe maatschappelijke participatie een nieuwe rol krijgt in de netwerksamenleving en hoe (statische) vormen van informatie, communicatie, creatie, participatie en beleid hybride worden. De transities in de samenleving maken het kader uit waarin (1) maatschappelijke participatie to stand komt, (2) de interactie tussen maatschappelijke sectoren en actoren enerzijds en ICT anderzijds en (3) eigentijdse sociale praktijken dienen te worden begrepen. Door de notie van transitie centraal te stellen in ons denkkader, sluiten we niet uit dat de traditionele praktijken, oude instellingen en gevestigde systemen zouden verdwijnen. Veeleer dient transitie opgevat te worden als een samenvloeiend, gradueel proces, een mix van traditie en innovatie, waarin opkomende en gevestigde systemen verschuiven, met elkaar interageren en op bepaalde momenten samengaan (zie bvb Jenkins & Thorburn, 2003) Implosie en Hybridisering De transities situeren zich op verschillende niveaus, maar hangen samen met twee centrale concepten, namelijk implosie en hybridisering. Het eerste concept, dat centraal staat in het werk van McLuhan en Baudrillard, duidt op het imploderen van grenzen en afbakeningen tussen begrippen, sferen, domeinen (de ontschotting en de gevolgen daarvan), het imploderen en leegmaken van traditionele begrippen als tijd, ruimte en betekenis. Hybridisering kan in zeker opzicht gezien worden als het gevolg van implosie en duidt op het samenvloeien, samengaan en samensmelten van sociale en maatschappelijke instellingen, rollen, identiteiten, uitingsvormen, praktijken en actoren die in een andere tijd duidelijk van elkaar onderscheiden waren. In de mix zouden nieuwe instellingen, rollen, identiteiten, uitingsvormen, praktijken en actoren ontstaan. 6

7 1.3. Een bloemlezing Over welke transities hebben we het dan en welke invloed oefenen ze uit op de wijze waarop het maatschappelijke veld ingericht, gepraktiseerd, georganiseerd en gestructureerd wordt? Dit is slechts een selectieve bloemlezing:! De opkomst van convergentiecultuur (beschreven door o.a. Henry Jenkins in Convergence Culture: Where Old and New Media Collide (2006)) en de hybridisering van de media-ecologie (beschreven door Yochai Benkler in The Wealth of Networks: How Social Production Transforms Markets and Freedom (2006)). De centrale idee hier luidt dat alle soorten van maatschappelijke spelers/actoren (producenten, distributeurs, instellingen en gebruikers) op almaar meer complexe wijze met elkaar interageren en op een onvoorspelbare wijze met elkaar samensmelten en samenvloeien. Dit samenvloeiingproces leidt tot wederzijdse kruisbestuiving, maar ook tot reflexiviteit over de eigen rol en statuut.! De-hiërachisering: De legitimiteitscrisis of, op zijn minst, legitimiteitsbevraging van traditionele instellingen, autoriteiten en praktijken, zet heel wat in beweging. De machtstoe-eigening van de stilzwijgende massa die met ICT zelf aan de slag gaat, de delegatie van contentproductie aan amateurs heeft de culturele en sociale orde (Wat is relevant? Wat is waardevol? Wat is belangrijk?) gedestabiliseerd.! De miniaturisering van communicatietechnologieën: De ontwikkeling van microtechnologie die door gebruikers thuis en onderweg worden gebruikt, plaatst de sociale en fenomenologische betekenis van een aantal maatschappelijke praktijken in een ander perspectief. Voor nogal wat auteurs/theoretici hangt deze evolutie samen met het algehele individualiseringsproces.! De expansie van virtuele sociale werelden: Naast de fysieke sociale werelden waarin mensen met elkaar in interactie treden en handelingspraktijken stellen, zijn virtuele werelden een belangrijke site geworden van sociale praxis. De dis/continuïteit tussen beide werelden is lange tijd een belangrijke kwestie geweest in het onderzoek naar identiteitsconstructie en sociaal-zijn. Vertaald naar processen van maatschappelijke participatie stelt zich de vraag hoe virtuele en concrete vormen van maatschappelijke betrokkenheid op elkaar inwerken en met elkaar vermengd geraken. Het ontologisch statuut van participatie, het publiek, de NGO, authenticiteit (om maar enkele te noemen) wordt door de ontwikkeling van virtuele realiteiten herbekeken en herdacht. 7

8 ! De relatie tussen individu en gemeenschap: Niettegenstaande sprake is van een verregaande individualisering, die door ICT mee in de hand wordt gewerkt ( mutual shaping ), wijst menig auteur/theoreticus op de opkomst van nieuwe collectiviteiten die volgens andere principes en regels vorm krijgen en georganiseerd. De tribalisering van de samenleving (zie bvb Maffesoli, 1996), oftewel de opkomst van kleinere collectiviteiten die gebaseerd zijn op een emotionele band is maar één theoretisch concept dat de wijzigende relatie tussen individu en gemeenschap tracht te vatten. De networked individual is een andere notie die het spanningsveld tussen individu en het bredere verband waarvan hij/zij deel uitmaakt, verkent. Voor dit onderzoek kunnen we de genetwerkte NGO daar alvast aan toevoegen.! Kenniseconomie, Networked Information Economy en complexiteit: De gedecentraliseerde toegang tot informatie en kennis (de twee zijn evenwel geen synoniemen; toegang tot informatie leidt niet noodzakelijk tot kennisopbouw) doet de vraag rijzen of we het tijdperk intreden van een nieuwe economische en sociale orde die gebaseerd is op een complexe orde van categoriseren en creëren, en die voortgestuwd wordt door de productiviteit en creativiteit van knowledge workers. Dit impliceert dat digitale en sociale vaardigheden cruciaal geworden zijn Verweven thematieken!"#"!" $%&'%()%*++ Netwerken kunnen ideeën, contacten, locaties, complementaire vaardigheden bieden en zowel competitie als samenwerking stimuleren. Bij de creatie en circulatie van en de participatie aan het draagvlak voor ontwikkelingssamenwerking zijn verschillende actoren betrokken, zijnde organisaties, instellingen, overheid, particulieren, bedrijven, enz. In de netwerksamenleving moeten we ons durven afvragen of de traditionele actoren in het veld hun rollen en functies kunnen en willen handhaven. Voorts dient in kaart te worden gebracht welke rollen deze actoren hebben en welke relaties er tussen hen bestaan. 8

9 !"#"," -.//%*+ We willen ook onderzoek verrichten naar de noden, behoeften en percepties van de actoren op dit vlak. Willen jongeren een direct contact met de NGOs zonder tussenkomst van traditionele bemiddelaars? Indien er nieuwe, meer coöperatieve vormen van auteurschap ontstaan, staan NGOs dan open voor deze vormen? Indien er nieuwe vormen ontstaan van maatschappelijke participatie, worden dergelijke nieuwe (virtuele) vormen door de participant dan nog steeds als dusdanig gepercipieerd? Ziet de actieve participant zichzelf in dit geval nog steeds alleen als participant of ook als cocreator, expert of gids? Naast de behoeften en percepties van de verschillende actoren willen we eveneens hun interesses en vaardigheden om te ageren in het veranderende maatschappelijke veld onderzoeken. In welke mate hebben jongeren bijvoorbeeld de nodige interesses en vaardigheden om in contact te komen met het maatschappelijk aanbod zonder tussenkomst van traditionele bemiddelaars? In welke mate hebben traditionele bemiddelaars bijvoorbeeld de vaardigheden om in te spelen op een veranderend landschap?!"#"0" +12(%%+/34.(5+%*+6378&+ Het internet bouwt voor een groot deel op wat Terranova (2000) free labor noemt. Hiermee wordt verwezen zowel naar werk dat niet financieel beloond wordt als naar werk dat met plezier gegeven wordt. Terranova ziet dit als een structurele trend binnen de digitale economie. Free labor kan verschillende vormen aannemen, zijnde lezen, schrijven, beheren, participeren, enz. Dit betekent immers niet dat iedere internetgebruiker een actieve producent wordt. Wel impliceert dit dat iedere internetgebruiker een zekere macht in zich heeft om waarde te creëren. Het internet biedt iedereen de mogelijkheid om te produceren en te participeren aan de publieke sfeer. Dit betekent echter niet dat er geen hiërarchieën van kennis bestaan die bepalen in welke mate gebruikers dit potentieel ook daadwerkelijk kunnen realiseren. De vraag is in welke mate dit een bepalende rol speelt in de wijze waarop men gaat participeren alsook hoe deze hiërarchieën ontstaan en door wat ze beïnvloed worden. De vaardigheden van de verschillende actoren om te ageren in het veranderende veld zijn hierbij van belang, gerelateerd aan mogelijk veranderende rollen. In welke mate heeft de geëngageerde jongere bijvoorbeeld de nodige vaardigheden om in contact te komen met 9

10 het aanbod zonder tussenkomst van traditionele bemiddelaars? In welke mate hebben traditionele bemiddelaars bijvoorbeeld de vaardigheden om in te spelen op een veranderend landschap? De vraag naar de perceptie van deze machtsrelaties komt impliciet aan bod in ons onderzoek. Hoe ervaren de verschillende actoren dit? Hoe geven ze betekenis aan deze machtsverhoudingen? Hoe definiëren de verschillende actoren hun eigen machtspositie? Hoe gaan ze om met de definities die gegeven worden aan hun positie door de andere actoren? 2. Het sociale internet: Web Een korte geschiedenis Eind 2006 koos Time Magazine You tot persoon van het jaar (Grossman, 2006). Het tijdschrift wilde hiermee niet alleen de actieve internetgebruiker huldigen, maar tegelijk ook de huidige generatie webtoepassingen, de sociale software platformen die iedereen in staat stellen op laagdrempelige manier online inhoud te creëren, te publiceren, te verbinden en te delen met anderen. Deze toepassingen, die onder de Web 2.0-vlag varen staan in de eerste plaats voor een nieuwe manier van denken vanuit de eindgebruiker en hebben een belangrijke culturele verschuiving gerealiseerd. Web 2.0 staat voor de evolutie naar een communicatiemedium dat radicaal gebruikersgeoriënteerd, gedecentraliseerd en collectief vorm krijgt. Een omgeving waarin elke participant niet enkel luistert, maar ook zijn stem kan laten horen (Michiels, Nulens, Beyl, 2007). Web 2.0 kreeg voor het eerst vorm in de eenvoudig te updaten online dagboeken of weblogs, voorzien van elkaar chronologisch opvolgende bijdrages. Aanvankelijk populair bij een beperkte kring van adepten (vanaf 2001), drong het fenomeen in de loop van 2004 door naar brede lagen van de internetpopulatie. Weblogs konden zonder veel technische kennis worden aangemaakt en verschaften elk geïnteresseerd individu een eigen autonome plek waarop over om het even wat kon worden geschreven. Op dit moment telt het web vele tientallen miljoenen weblogs. Door het linken naar elkaars blog ontstonden rond de meest diverse interessevelden bloeiende online gemeenschappen (Michiels, Nulens, Beyl, 2007). 10

11 Kort daarna stak ook een nieuwe generatie sociale software de kop op. Deze sociale netwerktoepassingen, met voorop het buitengewoon populaire Facebook 1 en MySpace 2, boden behalve een verfrissende vrijplaats voor zelfexpressie ook mogelijkheden tot interactie met vrienden en onbekenden. Daarnaast richtten andere initiatieven als Flickr 3 en YouTube 4 zich dan weer op het creëren, opslaan en publiceren van multimedia-inhoud (respectievelijk foto s en filmpjes) en op het faciliteren van interactie rond dit materiaal. Tenslotte kwamen er ook nog de bottom-up media platformen bij zoals de online encyclopedie Wikipedia 5, met bijdrages vanuit de internetgemeenschap (Michiels, Nulens, Beyl, 2007). Web 2.0 is, mede omwille van de continuïteit tussen vroegere en huidige webinnovaties, moeilijk in een eenduidige definitie te vatten. Doorgaans wordt Web 2.0 gedefinieerd door het begrip te laten uiteenvallen in drie grote componenten: sociaal, technologisch en economisch en daarnaast ook in een aantal overkoepelende principes. Deze opdeling wordt in de volgende passages gevolgd waarbij we omwille van relevantie enkel de sociale en technologische component toelichten Een sociaal fenomeen Web 2.0 profileert zich als een vrijplaats voor zelfexpressie. Om dit cruciale aspect te bewerkstelligen is het essentieel dat de gebruiker dit op zo n gebruiksvriendelijke mogelijke manier kan doen. Hiermee belanden we bij één van de belangrijkste elementen van Web 2.0, namelijk empowerment of emancipatie van de gebruiker door deze af te schermen van de complexiteit. Web 2.0 heeft voor een omwenteling gezorgd op het vlak van de laagdrempelige toegang en het ook voor niet-specialisten mogelijk gemaakt te publiceren en content online te plaatsen (Michiels, Nulens, Beyl, 2007). Binnen het Web 2.0 model hoeft de gebruiker niet meer te participeren en te interageren binnen één en dezelfde toepassing. Zo zijn er tal van blog-, multimedia- en sociale netwerktoepassingen beschikbaar waaruit een keuze kan gemaakt worden (bvb. Blogger.com, wordpress.com). Het web zelf is een platform geworden waarin gebruikers vrij zijn om verbindingen (links) tussen de inhoud te maken. Hierdoor krijgt Web

12 interactie de karakteristieken van een gedistribueerde conversatie. Hierdoor kunnen individuen ook de interactie aangaan met gevestigde actoren, zonder deel te moeten gaan uitmaken van het platform dat deze aanbieden (Michiels, Nulens, Beyl, 2007) Technologische onderbouw De innovaties op technologisch vlak staan vooral ten dienste van het vereenvoudigen van sociale interacties, en het wegnemen van de drempels om op het web te publiceren en te interageren. Deze zijn niet Web 2.0-specifiek of revolutionair nieuw: de basis wordt nog steeds gevormd door dezelfde set van basistechnologieën van het internet van de afgelopen dertig jaar. Belangrijk is wel dat deze technologieën ondertussen aan maturiteit hebben gewonnen en een aantal nog niet ontgonnen mogelijkheden verder benut geworden zijn, met name het gebruik van op open standaarden gebaseerde softwareprincipes (Michiels, Nulens, Beyl, 2007). De evolutie van het web naar een globaal platform heeft ervoor gezorgd dat applicaties gaan functioneren als diensten die door andere toepassingen kunnen worden (her)gebruikt. Data worden hierbij op een meer directe manier aangeboden als web service (door middel van een open API of Application Programming Interface ) of webfeeds zoals RSS ( Really Simple Syndication ). Op deze manier wordt data tussen sites en platformen uitwisselbaar gemaakt. Voor de eindgebruiker betekenen deze technologieën een belangrijke shift, namelijk deze van push naar pull. Hiermee wordt bedoeld dat zij niet telkens naar de webinhoud toe moeten komen maar zij zich vanuit een Feedlezer ( Feedreader ) kunnen abonneren op een nieuws feed. Hierdoor wordt de eindgebruiker automatisch op de hoogte gehouden telkens een bepaalde pagina wijzigt (Michiels, Nulens, Beyl, 2007). Het succes van populaire Web 2.0-diensten zoals YouTube, Flickr, Delicious 6 is gedetermineerd door het digitale ecosysteem dat deze diensten omringt. Er kan gerust gesteld worden dat deze populaire diensten enkel zulk een sterke groei konden kennen omdat er een aantal contextvoorwaarden vervuld waren. Zo is de explosieve populariteit van YouTube te wijten aan het samengaan van: a) de bredere verspreiding van digitale camera s (ook via mobiele telefoons), b) de versnelde adoptie van breedbandinternet, c) gewijzigde mediaconsumptiepatronen, d) gebruiksonvriendelijkheid van de verscheidene videospelers (Quicktime, Windows Media Player, Realplayer) en ten slotte e) het mogelijk

13 maken van sociale applicaties zoals het becommentariëren van clips, het oprichten van eigen kanalen, of het insluiten (embedden) van filmpjes op een andere webpagina (Michiels, Nulens, Beyl, 2007) Overkoepelende principes Een sluitende typologie opstellen van Web 2.0 applicaties is zo goed als onmogelijk. Daarvoor is het paradigma te heterogeen en lopen de aangeboden mogelijkheden tot zelfexpressie en interactie bij de verschillende toepassingen te zeer door elkaar. Het gaat vaak om zeer diverse toepassingen, diensten of technologieën die één of meerdere Web 2.0-kenmerken in zich dragen. Onderstaande figuur toont een mooi overzicht van bestaande Web 2.0 toepassingen. Figuur 1: Overzicht Web 2.0 Bron: 13

14 Een alternatieve algemene typologie om sociale media tools te categoriseren is volgens hun gebruik en doel:! Conversatie starters zoals blogs, YouTube en Twitter! Collaboratie instrumenten zoals wikis en GoogleDocs! Netwerkbouwers zoals sociale netwerk websites (Facebook, Netlog, MySpace) en Twitter Voor het vervolg van deze paragraaf zullen we ons beperken tot een opdeling van de meest kenmerkende Web 2.0 toepassingen, namelijk sociale netwerken, en dit aan de hand van hun dominante eigenschappen. Online sociale netwerken zijn plaatsen waar gebruikers een profiel kunnen aanmaken en een persoonlijk netwerk kunnen uitbouwen met medegebruikers. Al de websites hebben gemeen dat hun inhoud gemaakt wordt door de gebruikers en dat ze rekenen op een gevoel van gemeenschap om die gebruikers met elkaar te verbinden. Sociale netwerken brengen mensen samen, maar de manier waarop ze dat doen en de reden waarom kunnen heel sterk verschillen. De gebruiker maakt een profiel aan met zijn of haar persoonlijke gegevens, voorkeuren, ideeën en inzichten, en/of multimedia. Andere gebruikers die uw profiel bekijken, kunnen uw vrienden worden. Via uw vrienden leert u weer andere vrienden kennen, enz. (Michiels, Nulens, Beyl, 2007). Het merendeel van de Web 2.0 toepassingen gebruikt dit sociale netwerkaspect op de één of andere manier. Vaak draait de interactie en profilering rond bepaalde vormen van gebruiker genereerde inhoud (user-generated content). In onderstaande paragrafen worden de belangrijkste karakteristieken van deze sociale netwerken geduid. De karakteristieken worden ingedeeld aan de hand van de belangrijkste handelingen binnen deze Web 2.0-context: consumeren, verbinden van informatie, creëren van inhoud, en communiceren/ samenwerken (Michiels, Nulens, Beyl, 2007).,"#"!" 9%4+,":+3/;+.<%*+=3&343*)+ Bij Web 2.0-toepassingen gaat het om het in contact brengen van de gebruikers met elkaar of met aan hun profiel aangepaste informatiebronnen. De voornaamste waarde hier zit dus in een rol als filter die de gebruiker helpt bij het structureren van het overaanbod van informatie. Het idee hier is dat de gebruiker betere aanbevelingen kan krijgen van mensen met dezelfde smaak (Michiels, Nulens, Beyl, 2007). 14

15 Een voorbeeld van een sociaal netwerk dat poogt op collaboratieve wijze het informatieoveraanbod te structuren is de in 2004 opgerichte ICT-nieuwssite Digg 7. Hier wordt het nieuws niet gecreëerd met behulp van een professionele redactie, maar bepalen de gebruikers zelf welk nieuws de aandacht verdient. Iedereen kan een link naar een nieuwsbericht of een blogbijdrage toevoegen aan de Digg-queue. De gebruikers die dit nieuws dan te lezen krijgen kunnen met behulp van een duim omhoog of omlaag bepalen welk nieuws prominent op de homepage verschijnt. Elke bezoeker krijgt op basis van het voorgaande selectiegedrag een persoonlijk nieuwsaanbod voorgeschoteld. Het is hierbij ook mogelijk om het nieuwsaanbod van andere Digg-leden te bekijken (Michiels, Nulens, Beyl, 2007).,"#"," 9%4+,":+3/;+7(%3&>%?+3&%/>%(+ Sociale netwerken met het zwaartepunt op creatie bestaan in twee grote vormen, die in veel gevallen door elkaar lopen. Sommigen leggen de nadruk op creatie van identiteit, anderen op de creatie van inhoud. Het is dit soort toepassingen dat het voor de eindgebruiker heeft mogelijk gemaakt zichzelf op eenvoudige en intuïtieve manier te laten horen op het web. De reeds genoemde bijzonder succesvolle sociale netwerken Facebook en MySpace helpen hun bezoekers voornamelijk bij de creatie van een eigen identiteit op het web. MySpace bijvoorbeeld is een site waar de gebruiker een eigen profiel kan aanmaken, met foto s, informatie over je interesses, liedjes en blogs. Via dergelijke profielen kan je andere gebruikers leren kennen en als vriend aan je profiel toevoegen. De site is populair als sociaal netwerk, maar wordt ook gebruikt door muzikanten die hun muziek aan anderen willen laten horen (Michiels, Nulens, Beyl, 2007). De constructie van een profiel gebeurt op een manier die toelaat op geheel vrije wijze multimediale inhoud te creëren, te verbinden en te combineren. De bouwstenen kunnen bestaan uit muziek, video, foto s of andere beelden, tekst en interactie met anderen. Vaak kunnen de persoonlijke pagina s die deze inhoud bevatten geheel aan de smaak van het individu worden aangepast. Bij andere sociale netwerken ligt de nadruk meer op de creatie van inhoud dan op de creatie van identiteit. Deze toepassingen verzamelen multimediamateriaal (foto s,

16 video s,...) dat door de gebruiker zelf wordt aangebracht. De kwaliteit is uiterst variabel en een groot aantal bijdrages zijn door de gebruikers zelf gemaakt (niet steeds het geval bij bvb. YouTube). De medegebruikers kunnen het materiaal bekijken en er commentaar bij noteren. Op deze manier leer je ook de identiteit van de individuele gebruiker kennen, maar de nadruk ligt veel meer dan bijvoorbeeld bij MySpace op de inhoud zelf. De inhoud is het zwaartepunt bij dit soort sociale netwerken. Netwerken van dit type starten meestal rond een gedeelde interesse van een bepaalde community, inhoudelijk (thematisch) of qua vorm (type inhoud) (Michiels, Nulens, Beyl, 2007).,"#"0" 9%4+,":+3/;+7.//%7&>%?+</3&?.(6+ De meest gekende voorbeelden van sociale netwerken hebben als hoofddoel een grote groep participerende eindgebruikers samen te laten werken aan de constructie van één gemeenschappelijke taak. In het geval van Flickr en YouTube wordt inhoud hoofdzakelijk individueel gecreëerd. Door het geheel aan individuele bijdrages ontstaat een gigantisch grote multimediale databank, maar dit geenszins vanuit een collectieve opzet. Platformen met als oogpunt het bereiken van een gemeenschappelijk doel hebben sterke mechanismen nodig die de structuur en de focus van de samenwerking helpen kanaliseren. Het bekendste voorbeeld van sociale netwerken van dit type is ongetwijfeld de online encyclopedie Wikipedia (Michiels, Nulens, Beyl, 2007). Sommige sociale netwerken faciliteren vooral samenwerking rond conversaties. Het gaat bij dit type om langer volgehouden interacties, conversaties rond een gemeenschappelijke interesse. Terwijl conversaties bij Flickr, YouTube en Facebook draaien rond individuele inhoudelementen of persoonlijke profielen, zijn er voorbeelden van sociale netwerken die conversaties stimuleren zoals de groepsoftware (bvb. Yahoo! Groups 8 ) en andere online gemeenschappen die sterk rond één of andere gedeelde interesse zijn ontstaan. Vooral ook de blogosfeer leent zich uitstekend tot het voeren van over het web verspreide, dus gedistribueerde, conversaties. Dit is mogelijk via de commentaarfaciliteiten op een weblog, maar conversaties kunnen ook verspreid gevoerd worden. Het samenbrengen van de verschillende gezichtspunten gebeurt door trackbacksystemen (Michiels, Nulens, Beyl, 2007)

17 We kunnen ons de vraag stellen welke fundamentele maatschappelijke transformaties Web 2.0 met zich meebrengt. In theorie staat de productie van inhoud nu open voor iedereen met toegang tot een computer en het internet. Groepen kunnen zich organiseren en rechtstreeks de interactie aangaan met andere individuen, groepen en organisaties. Maar wat doet de burger hiermee? Neemt hij effectief nieuwe rollen op? Moeten de gevestigde actoren hierop inspelen en zichzelf gaan herdefiniëren? Moeten ze macht afstaan aan de burger en deze meer vertrouwen schenken? Net deze aspecten blijken van doorslaggevend belang geweest bij het succes of falen van webplatformen die proberen de participatie van de gebruiker te bewerkstelligen (Michiels, Nulens, Beyl, 2007). Vooral in de mediawereld heerst op dit moment onrust over het Web 2.0 fenomeen. Door de explosie van inhoud geraakt onze aandacht meer en meer versnipperd. Meer en meer media-inhoud wordt gecreëerd door de eindgebruiker, op een manier die haaks staat op de wijze waarop dit bij traditionele media gebeurt, waar een redactie betaald wordt om inhoud te aggregeren. Met name het gedragspatroon van jongeren zorgt voor angst bij de traditionele actoren. De jongeren die zijn opgegroeid met het internet, spreiden hun aandacht. Online activiteiten zijn daar een zeer belangrijk onderdeel van. Nieuwe media gaat bij hen ten koste van oude media (kranten, radio, tv) (Michiels, Nulens, Beyl, 2007). Maar er is meer aan de hand. De pure eenrichtingscommunicatie van veel mediakanalen, maar ook van andere maatschappelijke actoren, lijkt niet meer van deze tijd. Web 2.0 heeft heel wat mogelijkheden aangereikt op het vlak van zelfexpressie, opinie en debat. Binnen de genetwerkte ruimte wordt langzamerhand duidelijk dat deze instrumenten de eindgebruiker, maar ook nieuwe actoren, in staat stellen een gelijkwaardige dialoog aan te gaan met deze traditionele actoren, al moet natuurlijk nog blijken hoe groot die behoefte in werkelijkheid is (Michiels, Nulens, Beyl, 2007). Vandaag is er door het exploderende informatieaanbod nood aan curators die de eindgebruiker informeren en hem helpen een weg doorheen het aanbod te vinden. Deze curators kunnen individuen zijn of organisaties. Nog anderen zijn al dan niet door groepen mensen gevormde aggregatoren, of computeralgoritmes, zoals Google s zoekalgoritme (Michiels, Nulens, Beyl, 2007). 17

18 Traditionele actoren evolueren binnen de genetwerkte ruimte in deze zin naar de positie van tussenstation. Ze zullen een belangrijke hub-rol vervullen, in het aanmaken, bewerken en herverspreiden van inhoud. Dit is, zeker in deze prille fase, een nieuwe rol die voor lange tijd een onzekere situatie met zich meebrengt voor alle gevestigde instituten van de orde. Ze hebben er echter alle belang bij het publiek te betrekken bij wat ze doen. In dezelfde zin is het voor gevestigde actoren belangrijk de geletterdheid bij de burger te stimuleren (Michiels, Nulens, Beyl, 2007) Voorbij de hype,"b"!" C<&>6>;&%*+D%(;E;+<%;;>6>;&%*+ De impact van technologische veranderingen op cultuur, leren en moraliteit is steeds het onderwerp geweest van een intens debat, en elke technologische ontwikkeling brengt een nieuwe lading voor- en tegenstanders met zich mee. Een vertrouwde cyclus herhaalt zich doorheen de geschiedenis telkens nieuwe productievormen (van gemechaniseerde landbouw tot assemblagelijn productie), vervoersvormen (water, spoor, weg, of lucht), processen van energieproductie (stoom, elektrische, kernenergie), medische doorbraken (vaccinatie, chirurgie, klonen), of communicatietechnieken (telegraaf, telefoon, radio, televisie) op het toneel verschenen. Een gelijkaardig debat heeft zich gevormd rond de impact van het digitaliseren van informatie. Communicatiewetenschappers, sociologen, technologen, economisten, juristen, journalisten enz. hebben de voorbije jaren heel wat boeken gepubliceerd die het debat over de impact van het internet en digitale technologieën hebben gevoed. Tabel 1 geeft een overzicht van de voornaamste internetoptimisten en internetpessimisten met hun voornaamste werken. 18

19 Tabel 1: Optimisten versus pessimisten Optimisten Nicholas Negroponte! Being Digital Virginia Postrel! The Future and Its Enemies James Surowiecki! The Wisdom of Crowds Clay Shirky! Here Comes Everybody: The Power of Organizing without Organizations! Cognitive Surplus: Creativity and Generosity in a Connected Age Yochai Benkler! The Wealth of Networks: How Social Production Transforms Markets and Freedom Chris Anderson! The Long Tail: Why the Future of Business is Selling Less of More Kevin Kelly! Out of Control: The New Biology of Machines, Social Systems, and the Economic World Jeff Howe! Crowdsourcing: Why the Power of the Crowd Is Driving the Future of Business Don Tapscott & Anthony D. Williams:! Wikinomics: How Mass Collaboration Pessimisten Neil Postman! Technopoly: The Surrender of Culture to Technology Andrew Keen! The Cult of the Amateur: How Today s Internet is Killing our Culture Lee Siegel! Against the Machine: Being Human in the Age of the Electronic Mob Nick Carr! The Big Switch: Rewiring the World, from Edison to Google! The Shallows: What the Internet Is Doing to Our Brains Mark Helprin! Digital Barbarism: A Writer s Manifesto Cass Sunstein! Republic.com Todd Gitlin! Media Unlimited: How the Torment of Images and Sounds Overwhelms Our Lives Mark Bauerlein! The Dumbest Generation: How the Digital Age Stupefies Young Americans and Jeopardizes Our Future (Or, Don t Trust Anyone Under 30) Steve Talbott! Devices of the Soul: Battling for Our 19

20 Changes Everything Jeff Jarvis! What Would Google Do Tyler Cowen! Create Your Own Economy: The Path to Prosperity in a Disordered World Dennis Baron! A Better Pencil: Readers, Writers, and the Digital Revolution Selves in an Age of Machines! John Freeman! The Tyranny of The Four- Thousand-Year Journey to Your Inbox Jaron Lanier! You Are Not a Gadget David Trend! The End of Reading: From Gutenberg to Grand Theft Auto De voornaamste twistpunten tussen beide kampen worden in onderstaande tabel weergegeven. We hebben ze verdeeld in (1) culturele en sociale overtuigingen versus (2) economische overtuigingen. Tabel 2: Twistpunten Optimisten Het internet is participatief Het internet bevordert personalisering Culturele en sociale overtuigingen Heterogeniteit het internet bevordert diversiteit van gedachten en opinies Maakt zelfverwezenlijking mogelijk Het internet is een instrument voor bevrijding en empowerment Pessimisten Het internet polariseert Het internet bevordert versplintering homogeniteit het internet leidt tot bekrompenheid, elk zijn niche Vernauwt persoonlijkheid Het internet is een instrument voor frequent misbruik Economische overtuigingen Voordelen van gratis (toenemend belang van de gift economie ) Grootschalige samenwerking is belangrijker Omarming van amateur creativiteit Superioriteit van open systemen van productie wiki model = wijsheid van de massa; voordelen van crowdsourcing Kosten van gratis ( gratis = bedreiging voor kwaliteit en bedrijfsmodellen) Individuele inspanningen zijn belangrijker Superioriteit van professionals Superioriteit van eigendom productiemodellen wiki model = domheid van de massa 20