Aandachtsgebieden voor lood in de provincie Zeeland. Eindrapport. Marmos Bodemmanagement

Transcriptie

1 Eindrapport Marmos Bodemmanagement Opdrachtgever: Projectnummer: Datum: 16 februari 2017

2 MARMOS bodemmanagement INHOUDSOPGAVE 1. Inleiding 1 2. Lood in de bodem: relatie met vooroorlogse bebouwing Lood in de gemeentelijke bodemkwaliteitskaarten Kaart met aandachtsgebieden voor lood in Zeeland 5 BIJLAGEN Bijlage 1: Bijlage 2A: Bijlage 2B: Bijlage 2C: Bijlage 2D: Bijlage 2E: Bijlage 2F: Bijlage 2G: Bijlage 2H: Bijlage 2 I: Bijlage 2J: Bijlage 2K: Bijlage 2L: Bijlage 2M: Statistische kengetallen lood uit gemeentelijke bodemkwaliteitskaarten in Zeeland gemeente Schouwen-Duiveland gemeente Tholen gemeente Noord-Beveland gemeente Veere gemeente Middelburg gemeente Vlissingen gemeente Borsele gemeente Goes gemeente Kapelle gemeente Reimerswaal gemeente Sluis gemeente Terneuzen gemeente Hulst

3 MARMOS bodemmanagement 1. INLEIDING Door eeuwenlang intensief gebruik van de bodem - zoals bedrijfsmatige activiteiten, demping van sloten of ophoging van terreinen met puin of ander bodemvreemd materiaal - is de bodem van veel binnensteden en dorpen vervuild geraakt. Deze diffuse bodemverontreiniging is dan ook in meer en mindere mate aanwezig over grotere gebieden. De kenmerkende stoffen die aan deze diffuse verontreiniging gerelateerd zijn betreffen zware metalen en PAK. Deze diffuse verontreiniging is in Zeeland in kaart gebracht in de gemeentelijke bodemkwaliteitskaarten. Een veel voorkomende verontreiniging in de bodem is lood. Bekend is dat lood een risico kan zijn voor de gezondheid van de mens en dat jonge kinderen kwetsbaar zijn, o.a. omdat blootstelling aan lood hun leervermogen (IQ) kan aantasten. Andere bronnen van lood (bijv. loodhoudende benzine, loden waterleidingen en loodhoudende verf) zijn al succesvol aangepakt waardoor de loodbelasting de afgelopen jaren sterk is afgenomen. De aanpak voor lood in de bodem is echter lastiger. RIVM-rapport Diffuse loodverontreiniging in de bodem Het RIVM heeft in opdracht van het ministerie van I&M de huidige kennis over de gezondheidsrisico s bij blootstelling aan lood in de bodem geïnventariseerd en eind 2015 hierover gerapporteerd 1. De conclusie van het RIVM luidt dat lood in de bodem schadelijker kan zijn dan tot voor kort werd verondersteld, omdat zelfs bij lage concentraties lood in de grond een kind via hand-mondgedrag al dusdanig veel lood kan binnenkrijgen waardoor een IQ puntenverlies op zou kunnen treden. Er is feitelijk nog geen veilige ondergrens voor lood aan te geven. Het RIVM adviseert om daar waar sprake is van verhoogde loodgehalten in de bodem, de bewoners te informeren over maatregelen of gebruiksbeperkingen die de blootstelling aan lood in de grond wegnemen of ten minste sterk verminderen. Bij gehalten onder die gebruikswaarden is het advies om burgers in zijn algemeenheid te informeren over de gevaren van lood. Het Ministerie van Infrastructuur en Milieu doet onderzoek naar eventuele bijstelling van de loodnorm en gebruikswaarden in bodem, maar voorlopig is hierover nog geen duidelijkheid. Diffuse loodverontreiniging in de Zeeuwse bodem Vanuit het Zeeuws Platform bodembeheer is de werkgroep Diffuse verontreiniging Zeeland samengesteld om na te gaan welke consequenties het voorgaande heeft voor Zeeland. Als onderdeel hiervan is in voorliggende rapportage geïnventariseerd om welke gebieden het gaat. 1 Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM), Diffuse loodverontreiniging in de bodem, Advies voor een gemeenschappelijk beleidskader, 2015 (RIVM Rapport ) 1/7 Eindrapport, 16 februari 2017

4 MARMOS bodemmanagement 2/7 Eindrapport, 16 februari 2017

5 MARMOS bodemmanagement 2 LOOD IN DE BODEM: RELATIE MET VOOROORLOGSE BEBOUWING Hoge loodgehalten in de bodem worden vaak veroorzaakt door het voorkomen van puinresten in de bodem. Bekende bronnen van lood zijn geglazuurde potscherven en koolas. Het kan ook gaan om schilfers die je niet waarneemt met het blote oog. Je kunt in de praktijk niet zien of er veel of weinig lood in de bodem zit. Verhoogde loodgehalten worden met name aangetroffen op plekken met een lange bewoningsgeschiedenis: we wonen en leven er soms al eeuwen op. Daarnaast kunnen lokale loodverontreinigingen voorkomen op locaties van voormalige stortplaatsen, autosloperijen en schietbanen. 2.1 Lood in de gemeentelijke bodemkwaliteitskaarten Bijlage 1 bevat de statistische kengetallen voor lood uit alle gemeentelijke bodemkwaliteitskaarten in Zeeland. De tabel bevat de getallen voor de bovengrond (0 tot 50 cm beneden maaiveld), aangezien dit primair de contactzone is voor humane blootstelling. Verder zijn de gehalten in de ondergrond (dieper dan 50 cm beneden maaiveld) normaliter lager dan in de bovengrond. De tabel bevat de statistische kengetallen op basis van de oorspronkelijke meetwaarden, oftewel zonder bodemtypecorrectie. Voor de risico s zijn namelijk de werkelijke gehalten maatgevend. De rapportages van de bodemkwaliteitskaarten bevatten in het algemeen kengetallen omgerekend naar standaardbodem vanwege de bodemtypecorrectie bij de toetsing aan verschillende normeringen 2. De gegevens van de volgende (evaluaties van) bodemkwaliteitskaarten zijn gebruikt: gemeente datum rapport Borsele Goes + havengebied Hulst Kapelle Middelburg Noord-Beveland Reimerswaal Schouwen-Duiveland Sluis Terneuzen Tholen Veere Vlissingen Kleigrond bevat van nature meer metalen dan zandgrond. Metaalionen binden zich makkelijker aan kleideeltjes en aan organische stof dan aan zandkorrels. De bodemnormen houden hiermee rekening, door te corrigeren voor het percentage kleideeltjes (lutum) en het percentage organische stof (humus). 3/7 Eindrapport, 16 februari 2017

6 MARMOS bodemmanagement In het algemeen betreft dit de vastgestelde, thans geldende bodemkwaliteitskaarten. Voor Borsele bevat bijlage 1 de meest recente getallen uit de evaluatie van de bodemkwaliteitskaart, op basis waarvan de geldigheid van de bodemkwaliteitskaart uit 2009 vorig jaar is verlengd (geen wijziging van zonegrenzen). De bodemkwaliteitskaart van Tholen is recent geëvalueerd. Voor Tholen is uitgegaan van de gegevens uit deze evaluatie, waaruit een aanpassing naar voren komt van de grenzen van zones met vooroorlogse bebouwing. In de hele provincie komen de hoogste loodgehalten voor in de zones met vooroorlogse bebouwing. In de meeste Zeeuwse gemeenten is in de bodemkwaliteitskaart bij de vooroorlogse bebouwing nog een nader onderscheid in meerdere zones gemaakt, waarbij in de oudste (vesting)steden de hoogste gehalten voorkomen. Bijvoorbeeld in de steden Middelburg, Veere, Zierikzee en Brouwershaven. Getalsmatig geldt voor alle vooroorlogse zones in Zeeland, dat: - de 80-percentielwaarde van lood hoger is dan 100 mg/kgds - de 90-percentielwaarde van lood hoger is dan 200 mg/kgds Uitzondering hierop met iets lagere getallen zijn 3 zones waarin deelgebieden met vooroorlogse bebouwing zijn samengevoegd met deelgebieden met bebouwing uit de periode Zones met zowel vooroorlogse als naoorlogse bebouwing In enkele gemeentelijke bodemkwaliteitskaarten zijn deelgebieden met vooroorlogse bebouwing samengevoegd met deelgebieden met bebouwing uit de periode Dit betreft de volgende zones: - B woonwijken (gemeente Borsele); - B1 woonwijken <1960 (gemeente Hulst); - B1 woonwijken (gemeente Terneuzen). Voor de gemeenten Borsele en Terneuzen zijn deze zones gesplitst in een vooroorlogs deel en een naoorlogs deel en vervolgens doorgerekend. In beide gevallen is er voor lood een duidelijk verschil tussen voor- en naoorlogs. Bij deze zones is de bebouwing uit de periode daarom buiten de aandachtsgebieden voor lood gelaten. Voor de gemeente Hulst is deze splitsing lastiger te maken. Enerzijds is met name Heikant een lintbebouwing waar de ouderdom meer divers is: tussen de in 1940 bebouwde percelen liggen kavels die in 1940 nog onbebouwd waren. Onderscheid maken zou een versnipperd mozaïek opleveren. Anderzijds zijn in de wijken uit de periode ten noorden van de binnenstad van Hulst te weinig onderzoeksgegevens beschikbaar voor een onderbouwde splitsing van de zone. 4/7 Eindrapport, 16 februari 2017

7 MARMOS bodemmanagement 2.2 Kaart met aandachtsgebieden voor lood in Zeeland Bijlage 2 bevat per gemeente ingezoomd een kaart met de aandachtsgebieden voor lood in Zeeland. Dit betreft alle zones met vooroorlogse bebouwing uit de gemeentelijke bodemkwaliteitskaarten, aangevuld met enkele diffuus verontreinigde bedrijfsterreinen. In algemene zin geldt: De kans op hogere loodgehalten is groter, naar mate de bebouwingsgeschiedenis verder terugvoert in de tijd. De werkgroep Diffuse verontreiniging Zeeland kiest er thans voor om geen differentiatie in de vooroorlogse zones aan te brengen, omdat: - er in de praktijk sprake is van een glijdende schaal binnen en tussen de verschillende zones; - daarbij een kans is op het overschrijden van bepaalde drempelwaarden, maar ook een grote kans dat die drempelwaarde niet wordt overschreden; - het bij het treffen van maatregelen geen verschil maakt of er 10% of 20% kans is dat een bepaalde risicogrens wordt overschreden; - er landelijk nog geen duidelijkheid bestaat over de te hanteren normstelling. In aanvulling op de vooroorlogse zones zijn de volgende bedrijfsterreinen toegevoegd aan de aandachtsgebieden voor lood: - J Bedrijfsterrein Baskenburg (gemeente Vlissingen) 3 ; - H Industrie Binnenhaven en Buitenhaven (gemeente Vlissingen, gedeeltelijk vooroorlogs en gedeeltelijk naoorlogs); - G4 Bedrijfsterreinen (Landtong en Kanaaleiland Sluiskil in de gemeente Terneuzen) 4 Voor het huidige terreingebruik zijn de blootstellingsrisico s in deze zones laag en vormen de verhoogde loodgehalten geen aandachtspunt. Deze gebieden zijn in de kaart opgenomen, omdat ze wel relevant zijn voor het inschatten van veiligheidsklassen vanuit Arbo-perspectief. In een aantal gemeenten is een klein deel van het grondgebied niet gezoneerd. Het gaat hier om: - kleine bedrijfsterreinen met (vrijwel) geen onderzoeksgegevens; - buitendijkse gebieden die formeel onder het bevoegd gezag van de gemeente vallen; - voormalige stortplaatsen; - opgehoogde gebieden, bijvoorbeeld in de gemeente Reimerswaal bij de haven van Hansweert en bij het Schelde-Rijnkanaal; - twee gesaneerde locaties in het havengebied van Goes (gasfabriekterrein en gemeentewerf/milieustraat); - enkele grote industriële locaties in de gemeente Terneuzen. De gebieden met zware industrie in Sluiskil en Sas van Gent zijn niet gezoneerd in de gemeentelijke bodemkwaliteitskaart en zijn daarom niet opgenomen als aandachtsgebied in bijlage 2. Deze industrieterreinen hebben een lange historie en bodemverontreiniging met o.a. lood valt hier niet uit te sluiten. In de overige niet gezoneerde gebieden worden geen diffuse loodverontreinigingen verwacht. 3 ophooglaag die gedeeltelijk uit puin bestaat 4 ophooglagen met diverse herkomst 5/7 Eindrapport, 16 februari 2017

8 MARMOS bodemmanagement Voorbeeld: Hieronder zijn voor Kruiningen en Zierikzee de grenzen van de bebouwing ouder dan 1940 (en tevens de grenzen van de aandachtsgebieden voor lood) geprojecteerd op de topografische kaarten die kort na de tweede wereldoorlog zijn uitgegeven: 6/7 Eindrapport, 16 februari 2017

9 MARMOS bodemmanagement De aangegeven begrenzingen (zie figuren hierboven) zijn globaal, gebaseerd op topografische kaarten. De oude topografische kaarten kunnen geraadpleegd worden op Het kan voorkomen dat oudere vooroorlogse woonpercelen buiten deze zones/kernen eveneens een risico vormen. Denk aan boerenerven etc. Tot slot wordt opgemerkt, dat voor daadwerkelijke blootstellingsrisico s sprake moet zijn van contactmogelijkheden. Er zijn in het dagelijks leven geen contactrisico s wanneer de bodem is bedekt met een verharding of met graszoden. Ook zijn er geen contactrisico s wanneer het bovenste deel van de bodem bestaat uit een schone ophooglaag. 7/7 Eindrapport, 16 februari 2017

10 Marmos. Bodemmanagement BIJLAGE 1: STATISTISCHE KENGETALLEN LOOD UIT GEMEENTELIJKE BODEMKWALITEITSKAARTEN IN ZEELAND BOVENGROND (0-0,50 m-mv) Eenheid: mg/kgds Gemeente Zonenaam Aantal Rekenkundig gemidd. Lognormaal gemidd. P25 P50 P75 P80 P90 P95 Bodem type correctie Loodzone Borsele A buitengebied en woonwijken > ,79 nee Borsele B woonwijken ,76 splitsen Borsele B woonwijken gesplitst: ,77 ja Borsele B woonwijken gesplitst: ,73 nee Borsele C woonwijken voor ,74 ja Borsele D bedrijfsterreinen totaal <det <det ,70 nee Goes 1 Buitengebied en naoorlogse bebouwing ,80 nee Goes 2 Naoorlogse bebouwing ,77 nee Goes 3 Bedrijfsterreinen (De Poel) ,80 nee Goes 4 Bedrijfsterreinen (Marconistraat en Stationspark) ,76 nee Goes 5 Vooroorlogse wijken en kernen ,79 ja Goes 6 Binnenstad en vooroorlogse wijken ,73 ja Goes Goese Diep <det ,71 nee Goes Ketelhaven, Eiland en Haringman <det ,67 nee Goes Westerschans Zuid en Westhavendijk ,72 ja Hulst A Buitengebied en woonwijken > ,73 nee Hulst B1 Woonwijken < ,69 ja Hulst C Hulst Binnenstad ,68 ja Hulst D Bedrijfsterreinen <det ,71 nee Hulst E1 Bedrijfsterreinen ,69 ja Hulst F2 Bedrijfsterreinen ,72 nee Hulst H Hertogin Hedwigepolder ,90 nee Kapelle A: Buitengebied en wijken vanaf ,79 nee Kapelle B: Wijken ,76 nee Kapelle C: Vooroorlogse kernen ,75 ja Kapelle D: Bedrijfsterrein Biezelinge ( ) ,81 nee Kapelle E: Kanaaldemping Wemeldinge ,74 nee Middelburg 01 Arnemuiden ,74 ja Middelburg 02 Arnestein Noord ,72 nee Middelburg 03 Arnestein Zuid ,80 nee Middelburg 04 Binnenstad ,71 ja Middelburg 05 Buitengebied ,82 nee Middelburg 06 Dorpskernen overig ,75 ja Middelburg 07 Kruitmolen ,76 nee Middelburg 08 Oranjeplaat ,70 nee 1 15 februari 2017

11 Marmos. Bodemmanagement Gemeente Zonenaam Aantal Rekenkundig gemidd. Lognormaal gemidd. P25 P50 P75 P80 P90 P95 Bodem type correctie Loodzone Middelburg 09 Oude kern Arnemuiden ,78 ja Middelburg 10 Oude wegen ,75 ja Middelburg 11 Ramsburg ,74 ja Middelburg 12 Rand Arnemuiden ,83 nee Middelburg 13 Rand Middelburg ,79 nee Middelburg 14 Rand Nieuwland ,73 nee Middelburg 15 Rand Sint Laurens ,75 nee Middelburg 16 Uitbreidingswijken <det ,78 nee Middelburg 17 Uitbreidingswijken ,74 ja Middelburg 18 Wijken > 1990 Arnemuiden ,90 nee Middelburg 19 Wijken > 1990 Middelburg ,79 nee Middelburg 20 Wijken > 1990 Nieuwland ,90 nee Noord Beveland Buitengebied en naoorlogse wijken ,79 nee Noord Beveland Vooroorlogse bebouwing ,76 ja Reimerswaal A Buitengebied en recente bebouwing ,81 nee Reimerswaal B Vooroorlogse kernen ,73 ja Reimerswaal C Naoorlogse bebouwing tot ,77 nee Reimerswaal D Kreekrakpolder ,92 nee Reimerswaal E Völckerpolder, Anna-Maria polder en gedeelte Reigersb ,82 nee Schouwen-Duiveland A Buitengebied zonder zierikzee ,76 nee Schouwen-Duiveland B Recreatieparken en overige recente wijken <det ,73 nee Schouwen-Duiveland C Woonwijken <det ,75 nee Schouwen-Duiveland D Naoorlogse bebouwing en buitengebied rond Zierikzee ,79 nee Schouwen-Duiveland E Binnenstad Zierikzee ,74 ja Schouwen-Duiveland F Binnenstad Brouwershaven ,77 ja Schouwen-Duiveland G Overige vooroorlogse kernen ,74 ja Schouwen-Duiveland H Bedrijfsterreinen <det ,76 nee Sluis A Buitengebied en naoorlogse woonwijken ,79 nee Sluis B2 Vooroorlogse kernen ,75 ja Sluis C vooroorlogse kernen 17e eeuw ,74 ja Sluis D bedrijfsterreinen ,80 nee Sluis J Breskens havens ,65 nee Terneuzen A Buitengebied en naoorlogse woonwijken ,76 nee Terneuzen B1 Woonwijken ,72 splitsen Terneuzen B1 Woonwijken gesplitst: vooroorlogs ,71 ja Terneuzen B1 Woonwijken gesplitst: naoorlogs ,76 nee Terneuzen B2 Woonwijken ,74 ja Terneuzen C2 Sasse Poort <det ,67 ja Terneuzen C3 woonwijken (oude centra) ,72 ja Terneuzen D Bedrijfsterreinen <det ,73 nee 2 15 februari 2017

12 Marmos. Bodemmanagement Gemeente Zonenaam Aantal Rekenkundig gemidd. Lognormaal gemidd. P25 P50 P75 P80 P90 P95 Bodem type correctie Loodzone Terneuzen E1 Bedrijfsterreinen ,75 nee Terneuzen G3 Bedrijfsterreinen ,74 ja Terneuzen G4 Bedrijfsterreinen ,67 ja Terneuzen K Kanaalhaven Broomchemie en omgeving <det <det ,68 nee Tholen Bedrijven ,79 nee Tholen Buitengebied ,80 nee Tholen Eendracht <det ,75 nee Tholen Oude kern overig ,77 ja Tholen Oude kern Tholen zonder Eendracht ,73 ja Tholen Overig wonen voor ,80 nee Veere Buitengebied ,83 nee Veere naoorlogse bebouwing ,78 nee Veere Voor 1945 Veere ,72 ja Veere vooroorlogse kernen ,73 ja Vlissingen A Buitengebied en wijken Vlissingen vanaf ,80 nee Vlissingen B Woonwijken Oost-Souburg ,71 nee Vlissingen C Wijken tussen Singel en Sloeweg + Lammerenburg ,73 nee Vlissingen D Binnenstad Vlissingen binnen singel ,68 ja Vlissingen E Overige vooroorlogse kernen ,70 ja Vlissingen F Industrieterrein Vlissingen-Oost <det <det ,67 nee Vlissingen G Bedrijfsterrein Poortersweg ,83 nee Vlissingen H Industrie Binnenhaven en Buitenhaven ,70 ja Vlissingen I Scheldeterrein ,70 ja Vlissingen J Bedrijfsterrein Baskenburg ,70 ja Vlissingen K Industrieterrein Zalco ,70 nee Statistische kengetallen hoger dan de Achtergrondwaarde (AW) zijn in een lichtgeel kader weergegeven Statistische kengetallen hoger dan de Maximale waarde voor Wonen zijn in een donkergeel kader weergegeven Statistische kengetallen hoger dan de Interventiewaarde zijn in een rood kader weergegeven Bovenstaande kengetallen zijn gebaseerd op de oorspronkelijke meetwaarden (niet omgerekend naar standaardbodem). De kengetallen kunnen worden omgerekend naar standaardbodem (lutum=25% humus=10%) door deze te delen door de waarde uit de kolom bodemtypecorrectie. In de bijlagen van de bodemkwaliteitskaarten staan de kengetallen vermeld omgerekend naar standaardbodem. P25 t/m P95 zijn percentielwaarden. Bijvoorbeeld: P80 = 80percentielwaarde: 80% van de gegevens is lager dan P80 en 20% van de gegevens is hoger dan P80. Voor het berekenen van het gemiddelde en het lognormaal gemiddelde is voor meetwaarden onder de detectiegrens conform de Richtlijn bodemkwaliteitskaarten uitgegaan van 0,7 x detectiegrens 3 15 februari 2017

13 in Zeeland SCHAAL: 1: DATUM: A gemeente Schouwen-Duiveland

14 in Zeeland SCHAAL: 1: DATUM: B gemeente Tholen

15 in Zeeland SCHAAL: 1: DATUM: C gemeente Noord-Beveland

16 in Zeeland SCHAAL: 1: DATUM: D gemeente Veere

17 in Zeeland SCHAAL: 1: DATUM: E gemeente Middelburg

18 in Zeeland SCHAAL: 1: DATUM: F gemeente Vlissingen

19 in Zeeland SCHAAL: 1: DATUM: G gemeente Borsele

20 in Zeeland SCHAAL: 1: DATUM: H gemeente Goes

21 in Zeeland SCHAAL: 1: DATUM: I gemeente Kapelle

22 in Zeeland SCHAAL: 1: DATUM: J gemeente Reimerswaal

23 in Zeeland SCHAAL: 1: DATUM: K gemeente Sluis

24 in Zeeland SCHAAL: 1: DATUM: L gemeente Terneuzen