De vele zijden van de heide

Transcriptie

1 De vele zijden van de heide Groep 5: Type landschap: Samenvatting: Sleuteltermen: Niveau: Jonathan Arciszewski Natalie Bok Marisa Dooge Heide Een veldwerkopdracht over landschapskenmerken van heidegebied en de relatie met de landbouwgeschiedenis. Successie, bodemhoogte, determineren, vegetatiehoogte, biodiversiteit VWO Leerjaar: 4

2 Feedback De testgroep was positief over deze opdracht, onder andere vanwege differentiatiemogelijkheden. Zo kunnen leerlingen die creatief zijn zich richten op het tekenen van planten en leerlingen die meer technische zijn ingesteld zich bezig houden met het opmeten van de bodemhoogtes/vegetatiehoogtes. Wel gaven ze aan dat het hard werken is voor de leerlingen om alle opdrachten binnen de tijd af te krijgen en daarom is deze differentiatie nog wenselijker in het veld. Daarnaast hebben we een tip toegevoegd in de handleiding over de tijdsplanning. Van onze begeleiders kregen we de tip mee om het doel van het maken van het informatiebord nog wat duidelijker naar voren te brengen. In de van de gemeente hebben wij daarom aangegeven dat het informatiebord inspirerend, motiverend en tot respect voor de natuur moest leiden onder zijn lezers. Verder kregen we de feedback dat het nog een redelijk kookboek-practicum is. Dit hebben we proberen aan te passen door middel van inleidende tekstjes bij de opdrachten met een inspirerende vraag. Deze tekst geven bovendien ook de verbanden aan tussen de opdrachten. Toch zou hier nog meer aandacht naar uit kunnen gaan om deze opdracht nog minder kookboek te maken. Hieronder zijn nog twee mogelijk aanpassingen voor deze opdracht: Om de leerlingen wat meer te sturen bij het maken van het informatiebord kan je ze een lijst geven met begrippen waar ze één of meerdere van moeten gebruiken voor de tekst op de poster Om het determineren in het veld wat meer te sturen/ te versoepelen en om ervoor te zorgen dat ze zeker bepaalde soorten bekijken waarvan jij wilt dat ze die bekijken kan je de leerlingen een lijst geven met soorten die ze zouden kunnen vinden in het veld. Per locatie worden er drie soorten gekozen en die zet je op de lijst, maar natuurlijk niet op de goede volgorde. Vervolgens kunnen leerlingen deze soorten opzoeken in de Flora voor extra informatie over dit specifieke plantje.

3 De vele zijden van de heide Groep 5: Jonathan Arciszewski, Natalie Bok en Marisa Dooge Inleiding In Orvelte ligt een prachtig natuurgebied met zeldzame heide. De gemeente onderhoudt dit gebied goed, zodat het in deze staat blijft. Op deze manier kunnen wandelaars en recreanten genieten van dit prachtige gebied. Daarnaast wil de gemeente mensen graag informeren over dit zeldzame heidelandschap door informatieborden langs de wandelpaden neerzetten. Jij, als werknemer bij Natuurmonumenten Drenthe, bent gevraagd om deze informatieborden te verzorgen. De van de gemeente Geachte heer/mevrouw, De gemeente is de afgelopen jaren hard bezig geweest om onze Drentse heide terug te winnen. Nu de heide weer in zijn volle glorie terug is gekeerd, willen wij graag aan de bewoners en toeristen laten zien waarom het in stand houden van dit prachtige heidelandschap zo waardevol is. Dit willen wij doen door middel van informatieborden op de heide neer te zetten, zodat wandelaars en recreanten ten alle tijden deze informatie kunnen voorzien. Dit is dan ook de reden waarom wij u nu benaderen, aangezien u van Natuurmonumenten Drenthe een expert ben in de Drentse natuurgebieden en daarnaast in het maken van informatie voor recreanten. In het heidegebied willen wij één groot informatiebord. We willen natuurlijk dat zoveel mogelijk mensen dit bord gaan lezen. Het moet dus opvallend zijn, leuk zijn om te lezen en informatief. Wanneer mensen dit bord lezen is het de bedoeling dat zij geïnspireerd raken om goed naar de natuur om zich heen te gaan kijken en daardoor meer respect ontwikkelen voor de natuur. Wij hopen u hiermee voldoende op de hoogte te hebben gesteld en wij zien een conceptversie van het informatiebord graag tegemoet. Met vriendelijke groet, Henk Schapezuring Eindopdracht Maak groepjes van 3 of 4 mensen en maak een informatiebord ter grootte een A2 papier. De informatie die je uit de volgende veldwerkopdrachten haalt, verwerk je op het informatiebord. Via deze informatie maak je een verhaal over het landschap, wat is er nu te zien en hoe komt dit en wat doet de gemeente hier nu nog aan. Daarnaast willen we er twee soorten tekeningen zien: - een tekening van de verschillende bodemhoogtes met hun vegetatielaag - verschillende tekeningen van de meest voorkomende planten in dit gebied met hun kenmerken en hun relatie met de bodemgesteldheid erbij uitgelegd. Doelen Na het doen van deze opdracht

4 kun je hoogteverschillen in het heidegebied koppelen aan gebeurtenissen uit het verleden kun je enkele plantensoorten op naam brengen met behulp van zoekkaarten kun je conclusies trekken over de voedselrijkheid van de bodem aan het hand van indicatorsoorten kun je verschillende stadia van successie benoemen in een gebied aan de hand van plantkenmerken, vegetatiehoogte, biodiversiteit en biomassa (komt volgende les aan bod) kun je wetenschappelijke resultaten goed duidelijk maken aan een doelgroep kun je aan de hand van sporen in het heidegebied, dieren benoemen die daar voorkomen Voorbereiding Neem de volgende materialen mee naar het veld: Zoekkaart Drents Bos Zoekkaart Bermplanten Veldwerkkaart 7 Nederzettingen: Hoogte meten Flora Heukels Gelijkbenige driehoek met schietloodje Rood-wit meetkruis Rood-witte meetlat Tekenpapier Potloden Meetlint 20m Ga te voet naar het heideveld en volg de routebeschrijving hieronder. Routebeschrijving Vertrek vanaf het veldstudiecentrum via het volleybalveld gelijk richting het bos. Loop het bospad in die is afgeschermd met een 30 cm hoog liggende balk en loop net zo lang door totdat je bij een kruispunt komt. Op het kruispunt ga je rechtsaf. Loop dit pad bijna helemaal uit, totdat je weer een 30 cm hoog liggende balk tegenkomt. Sla hier opnieuw rechtsaf, je loopt nu parallel aan de autoweg. Vervolgens loop je via dit pad naar boven en steek je de autoweg over. Je loopt nu tussen een bomenrij en een akkerveld in en wanneer de bomenrij en het akkerveld ophoudt, zie je ons onderzoeksterrein en het mooie heideveld liggen. Oriënteer je je even op het gebied. Kijk om je heen wat voor verschillen je ziet in de omgeving. Zie je verschillen in vegetatiehoogte? Zie je verschillen in bodemhoogte? Zie je verschillen in soortensamenstelling? Tip Let erop, je hebt maar 2 uur om alle 4 de opdrachten te maken. Het is dus handig om voor een goede taakverdeling zorgen.

5 Opdracht 1 Laag, lager, laagst Allereerst gaan we de verschillende hoogtes in het gebied bepalen, om zo meer inzicht in het landschap te krijgen en de hoogtes van de bodem in kaart te brengen. De verschillende hoogtes kunnen je iets vertellen over de manier waarop het land vroeger is gebruikt voor de landbouw. Kun jij er achter komen hoe? Benodigdheden - Rood-witte meetlat - Rood-wit meetkruis Een leerling neem het meetkruis mee naar de eerste pion in het midden van de heide. De andere leerling gaat in de gras staan bij de tweede pion met de meetlat rechtop de grond. De leerling in de heide houdt het meetkruis verticaal voor zijn gezicht. Zorg ervoor dat het kruis waterpas (het belletje moet tussen de twee lijnen zitten, horizontaal) is! Kijk door de opening in het kruis naar de lat in het gras. De leerling die bij de lat staat houdt zijn vinger bij een rode of witte streep. Degene die in de heide staat met het kruis roept of hij op de goede streep wijst of dat hij hoger of lager moet bewegen. Doe dit net zolang tot de leerling bij de lat de juiste hoogte aanwijst. Noteer hoeveel streepjes je vinger boven de grond is. De leerling met het meetkruis loopt vervolgens naar de tweede pion in het gras en de andere leerling, die in het gras stond, loopt nu verder naar derde pion bij het bos. Herhaal de procedure. Meet nu het hoogteverschil tussen de heide en het bos en noteer weer het aantal streepjes. Fig. 1 Punten waarop gemeten moet worden met het meetkruis. Het meetkruis is 1 meter hoog. Bereken nu de hoogteverschillen. Elk streepje op de paal is 10 cm. Zoals te zien is in figuur 1 is het meetkruis is 1 meter hoog. Het hoogteverschil= 100 cm (het meetkruis) - aantal cm wat je hebt aangewezen op de meetlat. Teken een lijn op A4 papier waarmee je de hoogteverschillen aangeeft tussen de drie meetpunten. Teken de lijn halverwege je A4. Vraag 1. Hoe kun je in het landschap zien wat er hier zich vroeger heeft afgespeeld qua landbouw?

6 Opdracht 2 Hoog, hoger, hoogst Nadat we de bodemhoogtes bepaald hebben, gaan we specifieker naar de verschillende gebieden kijken. We gaan eerst kijken naar hoe hoog de planten groeien, oftewel de vegetatiehoogte. Benodigheden - Veldwerkkaart 7 Nederzettingen: Hoogte meten - meetlint of lineaal - gelijkbenige driehoek met schietloodje Bereken de hoogte van de vegetatie op de drie meetpunten. Gebruik kaart 7 om de hoogte van de vegetatie te meten in het bos. Gebruik een meetlint of lineaal om de hoogte te meten in het gras en op de heide. Teken de vegetatiehoogtes op de lijn van opdracht 1. Vraag 2. Zet de drie meetpunten (heide, veld, bos) op volgende van hoeveelheid biomassa. Wat valt je op? Opdracht 3: Ra ra wat ben ik? Nu we de hoogtes bepaald hebben van de vegetatie, gaan we kijken welke planten in de drie gebieden het meest voorkomen. Deze planten gaan we nog beter bekijken en natekenen. Kom jij erachter hoe ze heten? Benodigdheden - Flora - Zoekkaart Drents Bos - Zoekkaart Bermplanten Loop door de heide en probeer zoveel mogelijk verschillende soorten te vinden. Je hoeft de naam (nog) niet op te zoeken, maar kijk alleen of ze verschillend zijn! Noteer het aantal soorten wat je hebt gevonden onder de lijn van de drie meetpunten in de tekening uit opdracht 1. Doe daarna hetzelfde voor het veld en het bos. Vraag 3. Zet de drie meetpunten (heide, veld, bos) op volgende van het aantal soorten. Wat meet je nu? Wat valt je op?

7 Kies nu drie van de meest voorkomende soorten op de heide en zoek met behulp van de zoekkaarten uit welke soorten dat zijn. Noteer deze soortnamen ook onder de lijn van opdracht 1. Maak een schematische tekening van deze soorten. Doe hetzelfde in het veld. Sommige plantensoorten komen alleen voor op bodems met specifieke condities. Bijvoorbeeld op het strand kom je veel helmgras tegen, die kan goed leven op los zand en zoute bodem. Als je zo een plant tegenkomt in het veld kun je dus conclusies trekken over abiotische factoren. Deze plantsoorten noemen we daarom indicatorsoorten. Zoek de soorten die je op naam hebt gebracht op in Flora. Wat staat er in de Flora over de bodem waarop deze soorten groeien? Trek nu een conclusie over de bodemgesteldheid van de heide en het veld en schrijf deze ook weer onder de tekening uit opdracht 1. Vraag 4. Stel een hypothese op over de relatie tussen biodiversiteit/biomassa en de bodem. Opdracht 4 Ra ra wie was hier? Naast alle planten die er in deze omgeving leven, leven er natuurlijk ook heel veel dieren. Bepaalde dieren zijn heel belangrijk voor het behoud van dit gebied. Kun jij er achter komen welke? Op de heide leven verschillende soorten dieren. Kijk of je sporen kan vinden van deze soorten (denk aan vacht, voetsporen, uitwerpselen etc.). Vraag 5. Komen deze soorten hier van nature voor denk je? Welke wel en welke niet? En waarom?

8 Toelichting voor testgroep Niveau: VWO Leerjaar: 4 Beginsituatie: De vorige lessen ging over verschillende landbouw technieken en de verschillen tussen vroeger en nu. Volgende les: Successie wordt uitgelegd en het informatiebord wordt uitgewerkt. Evaluatieschema: Wat vinden jullie van onze context? Zijn alle werkwijzen duidelijk? Zo niet, waar liepen jullie vast? Welke tips kunnen jullie ons geven? Wat vinden jullie van de vragen bij de opdrachten? Is de uiteindelijke opdracht voor leerlingen duidelijk denken jullie? (Samen met de lessen ervoor en erna)

9 Is dit het juiste niveau (4 VWO)? Hebben jullie verder nog tips?