Fotografiecursus - Hoofdstuk 9

Transcriptie

1 Fotografiecursus - Hoofdstuk 9 Handleiding van Auteur: OctaFish Augustus 2013

2 Het Licht Fotograferen is letterlijk schrijven met licht. Niet alleen is het woord fotograferen dus de letterlijke vertaling van het woord, ook in de meer overdrachtelijke zin gaat dit op. Schrijven kun je zien als een min of meer creatief proces dat is gebaseerd op een ambachtelijk proces, en dat is fotografie tenslotte ook. Tot nu toe hebben we het hoofdzakelijk over het gereedschap (zeg maar: de pen) gehad, maar in dit hoofdstuk gaan we het hebben over hetgeen we vóór de camera aantreffen: het licht. En al hebben we daar soms bar weinig invloed op, er is voldoende over te vertellen. We hebben het al eerder gehad over het verschil tussen opvallend licht en gereflecteerd licht. Dat kwam dan voornamelijk ter sprake als we het over het meten van het licht hadden. Bij het fotograferen zelf maken we alleen gebruik van gereflecteerd licht. Licht dus dat gereflecteerd wordt door het onderwerp, en vervolgens op de frontlens van het objectief valt. Een enkele keer zal het voorkomen dat een brandende lamp of de zon in beeld komt, en in die gevallen heb je ook te maken met opvallend licht, (dat we dan invallend licht noemen) maar dat zal doorgaans niet het hoofddoel van de foto zijn. Wat is licht? De vraag die bij iedereen natuurlijk op de lippen ligt is: wat is licht eigenlijk? Dat is een vraag die niet zo makkelijk te beantwoorden is. Waar men het wel over eens is, is dat licht energie is. En dus warmte geeft. En energie is in staat om bepaalde krachten uit te oefenen. In het analoge tijdperk werd de energie van het licht bijvoorbeeld gebruikt om zilverhalogeniden te breken, waardoor ze ontwikkeld konden worden. Hoe meer licht op het zilver viel, hoe meer energie er voorhanden was voor dat sloopwerk, en hoe meer van het zilver dus werd ontwikkeld. Een vergelijkbaar proces vind nu ook plaats op de sensor, al gaat die daarbij gelukkig niet kapot, met als voordeel dat een sensor meerdere keren gebruikt kan worden, en een fotofilm maar één keer. Maar licht is ook straling. En elektromagnetische straling heeft weer een frequentie, en (zon)licht heeft een behoorlijk uitgebreid spectrum. De meeste (licht)straling is voor het menselijk oog dan ook niet te zien. Denk hierbij aan UV--straling, en Röntgenstraling. Lichtfrequenties hebben, zoals het hoort bij frequenties, een golflengte. En die golflengte loopt in het zichtbare spectrum strekt van omstreeks 380 nm (nanometer) (violet) tot zo n 780 nm (rood). Kortom: licht is behoorlijk complexe materie, waar we gelukkig niet veel van hoeven te weten. Daglicht (wat wij als wit licht ervaren) is een samengesteld licht van alle zichtbare kleuren in het zichtbare spectrum, die bij elkaar opgeteld wit licht opleveren. Alleen: die optelsom geeft niet altijd hetzelfde resultaat. De samenstelling van het licht wil nog wel eens variëren, afhankelijk van de tijd van de dag, en dat betekent dus ook dat de resulterende kleur zelden hetzelfde is. Ons probleem is, dat ons oog daar weinig rekening mee houdt, en de hersenen keurig alles corrigeren, zodat wij wit licht bijna altijd wel als wit licht waarnemen. Licht is dus een vorm van energie die zich met lichtsnelheid in een rechte lijn verplaatst. Een lichtstraal kan geen hoek om. Een lichtstraal die in een hypothetisch oneindige ruimte het onderwerp mist, zal dat onderwerp nooit meer raken, en zal dus ook niet naar de camera kunnen reflecteren. In theorie zal de schaduwkant van het onderwerp nooit licht ontvangen en dus ook nooit licht kunnen reflecteren naar de camera: de schaduwkant blijft zwart (denk maar aan de achterkant van de maan). In een afgesloten ruimte komt de straal echter altijd wel weer een keer terug na een aantal botsingen met de wanden, waarbij overigens wel energie verloren gaat. De straal verliest dus onderweg het een en ander van zijn sterkte, en verandert eventueel ook van kleur. Er valt echter wèl licht op de niet rechtstreeks verlichte kant. We krijgen wel degelijk beeld op de foto! De verhouding tussen verlichte partijen en schaduwpartijen bepaalt de plasticiteit van het beeld. Hoe hoger het contrast, hoe plastischer de afbeelding en hoe lager het contrast, hoe vlakker het plaatje. We bespreken dit nog verder in de paragraaf over de kwaliteit van het licht. Wat is schaduw? Pagina 1/11

3 Licht bestaat bij de gratie van schaduw. Waar geen licht komt, heerst de schaduw. Doorgaans zie je een schaduw prima als op een voorwerp licht valt. Dat deel is een stuk lichter dan het deel waar geen licht op valt; bingo: daar is de schaduw! Schaduw en licht zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden in de fotografie. Een ruimte zonder licht heeft ofwel geen schaduw, ofwel heeft alleen maar schaduw. Take your pick! Als je een onderwerp fotografeert bij een grijze wolkenlucht zal de weergave ervan niet half zo fraai zijn als wanneer de foto gemaakt wordt bij zonlicht. Licht geeft schaduwen, en schaduwen zorgen voor plasticiteit. De kwaliteit van het licht is daarom een belangrijke factor in een foto. Kortom: licht zonder schaduw levert doorgaans een heel vervelende foto op, maar een foto zonder licht is doorgaans ook geen pretje om naar te kijken. Een tweede belangrijk aspect waar we het in de cursus al eerder over gehad hebben, is de hoeveelheid licht waarbij je fotografeert: die bepaalt tenslotte welke ISO-waarde en welke diafragmasluitertijd combinatie je kunt gebruiken. Niet onbelangrijk is ook de kleurtemperatuur van het licht: zit er veel rood in het licht, of is het licht juist blauw? Wat doen we met groen TL-licht? Laten we de verschillende aspecten van ons licht eens bekijken. Soorten licht We kennen in de fotografie twee soorten licht: zonlicht en kunstlicht. Bij beiden kunnen we uiteraard fotograferen, maar met name de kleurenfotografie maakt een groot onderscheid tussen de twee lichtbronnen. Het blijkt namelijk nogal lastig om kunstlicht te maken dat dezelfde lichtkwaliteiten heeft als daglicht. Met name de kleur van kunstlicht wil nogal stevig afwijken van zonlicht. Pagina 2/11 Daarom zijn er voor analoge kleurenfotografie speciale kunstlichtfilms en daglichtfilms. Met digitale fotografie zijn we behoorlijk in het voordeel, zeker als we in RAW fotograferen, omdat we in RAW bestanden de kleurtemperatuur heel simpel aan kunnen passen. Zo kun je van een kunstlichtopname alsnog een daglicht foto maken zonder verlies van kwaliteit. In een JPG bestand is dat bijna niet mogelijk. Over de verschillende digitale formaten gaan we het later nog hebben. Kleurtemperatuur Ik heb het al eerder verkondigd: ons oog is een zeer onbetrouwbaar instrument. Niet alleen zien we bepaald niet scherp, we zijn ook niet in staat om kleuren goed uit elkaar te houden. Sterker nog: we hebben de neiging om kleuren te vertalen naar kleuren die we verwachten te zien! We passen ons daarbij aan bij de lichtbron die op dat moment het hoofdlicht levert. Zodoende blijft een blauwe trui altijd een blauwe trui, waar we ook zijn, ongeacht de kleurtemperatuur van de lichtbron. Alleen als we

4 tegelijk een andere lichtbron zien zijn we in staat om een klein kleurverschil te onderscheiden. Om de kleur van het licht vast te stellen werken we met de zgn. Kleurtemperatuur, die in graden Kelvin wordt uitgedrukt. Daarbij volgt de schaal de regenboog, dus van Rood naar Blauw. Een paar voorbeeldjes: 1200 K Kaarslicht 2400 K Zonsondergang 3200 K Kunstlicht (gloeilamp) 5000 K Flitslicht 5600 K Gemiddeld daglicht 6000 K Middagzon 6500 K Neutraal wit 8500 K Schaduw De term kleurtemperatuur duidt dus de kleurgevoeligheid aan van het licht waarmee we werken. Het heeft vooral invloed op de kleurenfotografie. Normaal gesproken bestaat al het licht uit een samensmelting van drie hoofdkleuren: rood, groen en blauw, en een drietal secundaire kleuren: geel, magenta (violet) en cyaan (turquoise). Deze 3 kleuren tezamen geven wit licht. Als je de samenstelling van dit licht echter verandert, en dus ook de verhouding waarin de 3 kleuren aanwezig zijn, gaan de andere kleuren overheersen en krijg je een kleurzweem. Heel bekend is bijvoorbeeld het avondrood, waarin bijna geen blauw meer zit, zodat het rode licht overheerst. Alles wat je met dit licht fotografeert zal dan ook een sterke roodzweem hebben. Op een hele mistige dag overheerst het blauw in het licht, met als gevolg dat je foto s een bepaalde blauwzweem hebben. Ook schaduwen (van de zon) hebben een stevige blauwzweem, die afkomstig is van de (blauwe) hemel. Zonlicht Het zonlicht is zoals hierboven al gezegd niet altijd van dezelfde kwaliteit; 's ochtends en in de vooravond heeft het zonlicht een heel andere kleur als midden op de dag. Ook op een bewolkte dag is de kleur anders. Kunstlicht Kunstlicht bestaat in verschillende vormen, zoals continue brandende lampen, spaar (t.l.) lampen en flitslampen. Een gloeilamp heeft een veel lagere lichtopbrengst dan een flitslamp. Ook is de kleurtemperatuur van flitslicht veel hoger, omdat het is bedoeld om op daglicht te lijken. De sterkte van kunstlicht wordt uitgedrukt in het aantal Watts dat een lamp verbruikt. Hoe meer Watt, hoe meer licht. Fotolampen hebben vaak een vermogen van 500 Watt, filmlampen zijn vaak 1000 Watt. 500 Watt lijkt veel, maar is dat in de fotografie bepaald niet. Daarom worden er meestal meer (foto of film) lampen tegelijk gebruikt; niet alleen om een bepaalde sfeer te creëren, maar ook voor Pagina 3/11

5 Pagina 4/11 voldoende lichtniveau! Correctiefilters Om de kleurbalans van een foto op voorhand te corrigeren, bijvoorbeeld omdat je met diafilm werkt, heb je een keur aan correctiefilters waarmee de kleurbalans van de film kan worden aangepast aan de lichtomstandigheden. Deze filters zijn er niet alleen voor kunstlicht, maar ook voor correcties op het daglicht. De filters zijn meestal zeer lichtgekleurd, omdat ze maar een klein gedeelte van het spectrum hoeven te corrigeren, maar op de films hebben ze een grote invloed! Om goed met correctiefilters te kunnen werken, is het bijna noodzakelijk om een kleurmeter te gebruiken. Alleen dan is het mogelijk om exact te bepalen welk filter je nodig hebt om een bewolkte dag toch een kleurig aanzien te geven. Het gebruik van correctiefilters valt dan ook een beetje buiten het bestek van deze cursus. Wanneer moet je de kleurtemperatuur aanpassen? Bepaalde afwijkingen worden door de meeste mensen getolereerd, om niet te zeggen: aangemoedigd. Zo zal niemand het in zijn hoofd halen om een mooie zonsondergang met een kunstlichtfilm te fotograferen om het rood weg te filteren en een neutrale kleurbalans te krijgen. We zijn gewend geraakt aan die (in feite volkomen verkeerde) knalrode foto s; het is de norm geworden. Iets soortgelijks vinden we bij foto s die we binnen bij het licht van gloeilampen maken: deze foto s, die dus in wezen veel te oranje zijn, worden geassocieerd met gezellige, huiselijke warmte. Je ziet als het ware de open haard op de achtergrond branden. Niemand zal ze naar de fotograaf terugbrengen omdat ze verkeerd zijn afgedrukt. De fout is norm geworden. Gek genoeg geldt dat dan weer niet voor foto s die je nu met spaarlampen maakt; de groene zweem die dat oplevert vindt bijna niemand aantrekkelijk. Hoezo gezellig? Toch heeft het naar mijn idee wel degelijk zin hier op te letten. Door, in de analoge fotografie, ofwel de filmkeuze te veranderen, of door een filter op de camera te zetten, en zo een neutralere kleurbalans te creëren, haal je de weggedrukte kleuren weer naar boven en krijg je een kleurrijker plaatje. De foto wordt er een stuk levendiger van. In de digitale fotografie is dat dus allemaal een stuk makkelijker geworden, en daar kunnen we natuurlijk alleen maar blij mee zijn! Lichtopbrengst Elke lichtbron geeft licht, en de hoeveelheid (sterkte) ervan kunnen we meten. Met de lichtintensiteit geven we een maat voor de sterkte van het licht aan. Die sterkte wordt uitgedrukt in Candela, een maat die, zoals uit de naam al blijkt, is afgeleid van kaarslicht. Deze meeteenheid wordt in de fotografie echter niet gebruikt. Meer nut hebben we van de EI-Waarde, de Exposure Index, of in het Nederlands de LichtWaarde (LW). Meting van de LW levert een genormaliseerde lichtwaarde, op basis waarvan je de belichtingstijd en diafragma kunt afleiden bij een gegeven ISO waarde. Lichtmeters zijn geijkt op de LW schaal. Ook de lichtmeter in de camera is daar op geijkt. Digitale camera s werken niet meer met LW-bereiken, maar drukken de gevoeligheid uit in ISO waarden. Zo heeft de Canon 6D een ISO bereik van De lichtopbrengst van een lamp of flitser is sterk afhankelijk van de ruimte waarin deze gebruikt wordt. In een kleine ruimte met veel lichte wanden zal de nuttige lichtopbrengst hoger zijn dan in een met zwart beklede grote studio. Dat is niet het enige verschil: ook het karakter van het licht zal anders zijn. Dit heeft alles te maken met de reflectie van het licht. Stralingsrichting Bij zonlicht speelt de afstand van de lichtbron (de zon) tot het onderwerp geen rol; het maakt niet zoveel uit of je een meter dichter bij de zon gaat staan voor de hoeveelheid licht, maar bij kunstlichtbronnen is het helaas anders. Omdat een lamp meestal een vrij klein stralingsoppervlak heeft (bij gloeilampen is het vaak een heel klein pitje) speelt de stralingsrichting een heel belangrijke rol. In principe is het zo, dat een kleine lichtbron zijn licht rondom uitstraalt. Dat betekent dat het gebied dat een lichtbron bestrijkt groter wordt naarmate de afstand van die bron groter wordt (de lichtstralen

6 Pagina 5/11 waaieren immers uit vanaf de bron). Omdat het aantal lichtstralen niet verandert, zullen er op een bepaald voorwerp dus minder lichtstralen vallen als dat voorwerp verder van het onderwerp af wordt geplaatst; er wordt dus ook minder licht gereflecteerd. De lichtintensiteit wordt derhalve minder als het onderwerp verder van de lichtbron afstaat, en wordt hoger als het onderwerp dichter naar de lichtbron toekomt. In de meest ideale situatie, als de lichtbron oneindig klein is (we spreken dan van een puntlichtbron) neemt het licht af met het kwadraat van de afstand. Bij een verdubbeling van de afstand heb je dan nog maar een kwart van het oorspronkelijke licht over. Dit is een zeer belangrijk gegeven als het gaat om werken met kunstlicht. Met name bij het gebruik van flitsers zien we het effect van deze vorm van lichtafval in extreme mate. Bijvoorbeeld als je een overzichtsfoto maakt van een groep mensen die op verschillende afstanden van de camera staan. De personen die het dichtst bij staan zijn vaak overbelicht, terwijl de mensen in de achtergrond nog maar nauwelijks te onderscheiden zijn vanwege de onderbelichting. Zoals net gezegd, maakt dit verschijnsel bij zonlicht niet zo heel veel uit; de afstand tot de zon is dermate groot dat je geen verschil merkt. Maar we hadden al eerder gezien dat zonlicht een vreemde rakker is ;) Soorten lampen Het hierboven beschreven principe van de puntlichtbron heeft geleid tot de ontwikkeling van diverse soorten lampen voor diverse toepassingen. De oorspronkelijke puntlichtlamp kom je nu nog tegen in vergroters, maar heeft voor fotografische toepassingen weinig betekenis. Daar zoeken we namelijk naar lampen met een zo laag mogelijk verloop in de afstand t.o.v. de lamp. En als die lamp dat niet biedt, dan gebruiken we hulpmiddelen om dat effect te bereiken. Reflectorschaal De reflector is natuurlijk geen lamp, maar een reflecterende schaal waar de feitelijke lamp in wordt geplaatst. De reflector weerkaatst het naar achteren en opzij uitgestraalde licht van de lamp weer naar voren, zodat er een hogere lichtopbrengst uit de lamp wordt gehaald en het licht veel egaler is, omdat de spreidingsbundel veel diffuser is en het lichtoppervlak groter. Deze spreiding is weer te beïnvloeden met de grootte van de reflector: hoe groter, hoe diffuser. Halogeenlamp Een halogeenlamp kom je vaak tegen in filmlampen, omdat ze een hoge lichtopbrengst hebben, een vlak lichtverloop en het belangrijkste voordeel: een constante kleurtemperatuur, waarbij ze ook nog eens een groot vlak uitlichten. Ook voor fotografie zijn deze lampen wel te gebruiken, zeker in combinatie met reflectieparaplu s om het licht verder te verzachten. Het is echter lastig om met halogeenlicht accenten uit te lichten vanwege de moeilijk te beheersen stralingsrichting van de lamp. En een ander nadeel: ze brengen nogal wat warmte mee. Voor ijsfotografie dus minder geschikt... Flitslamp Een veelgebruikt hulpmiddel is de flitser. Tegenwoordig zijn veel camera's uitgerust met een ingebouwde flitser, die uit de camera springt als er te weinig licht is. Bij andere camera's moet de flitser op de camera worden gezet, en aangesloten via het flitscontact. Dat zit dan (bij spiegelreflexcamera s) vaak op het prismahuis. De meeste flitsers worden gebruikt in situaties als er te weinig licht is om uit de hand te fotograferen. Ze verzorgen dan het hoofdlicht van de foto. Ook kunnen flitsers worden gebruikt om in te flitsen: dit is een techniek waarbij de flitser wordt gebruikt om een klein beetje licht af te geven, omdat andere lichtbronnen (de zon bijvoorbeeld) voor het hoofdlicht zorgen. Deze techniek wordt gebruikt om licht in schaduwpartijen van de foto te krijgen; denk bijvoorbeeld maar aan tegenlichtopnames, waarbij het hoofdlicht van achteren komt. Losse Attributen Met de paraplu is al een attribuut genoemd waarmee we de kwaliteit van het licht kunnen

7 beïnvloeden. Paraplu's zijn te gebruiken met losse lampen en flitsers, waarbij flitsers het voordeel hebben dat de lichtflits maar kort duurt, zodat de paraplu niet al te warm wordt. Andere hulpmiddelen zijn reflectieschermen en grids (stralingsroosters). Zelfs een vel wit papier kan soms uitkomst bieden, en is doorgaans altijd wel voorhanden. En goedkoop! De Lichtkwaliteit Onder de kwaliteit van het licht verstaan we het vermogen van licht om plasticiteit te brengen in afbeeldingen. Daarbij is het begrip kwaliteit wel een beetje subjectief, want de waarde ervan wordt door de fotograaf bepaald. Wil je zacht licht, dan heb je weinig aan hard zonlicht. Om enige ordening te kunnen aanbrengen in de verschillende soorten verlichting maken we onderscheid tussen de vormen van licht, namelijk diffuus licht en gericht licht. Diffuus licht Hieronder verstaan we licht dat indirect op het onderwerp valt. Het licht valt derhalve via weerkaatsende objecten (denk aan muren en plafonds) op het onderwerp. Het is daardoor verstrooid en richtingloos licht. In het optimale geval geeft diffuus licht geen schaduwen en werkt het verzachtend op het onderwerp. Diffuus licht is uitstekend geschikt voor de weergave van huidtinten. Indirect licht wordt ook gebruikt als invullicht om schaduwen op te helderen die zijn ontstaan door het gebruik van direct licht. Denk hierbij aan flitsers, die via het plafond hun licht sturen. Gericht licht Direct licht is de tegenhanger van indirect licht, en de lichtbron wordt daarbij rechtstreeks op het onderwerp gericht. Deze lichtvorm werkt hard en contrastrijk, en geeft harde, scherpe en diepe schaduwen. Het dramatiseert in zijn meest contrastrijk vorm dusdanig, dat het in pure vorm meestal onbruikbaar is. Pas door schaduwtekening krijgt een onderwerp een plastische vorm en een derde dimensie. Pagina 6/11

8 Meestal gebruik je een mengvorm van beide lichtvormen, zodat èn de vorm èn de oppervlaktestructuur van het onderwerp op de beste wijze worden weergegeven. Soorten gericht licht Om het allemaal nog ingewikkelder te maken, kunnen we de kwaliteit van gericht licht nog verder onderverdelen. De hoek waaronder een onderwerp wordt verlicht heeft namelijk een belangrijk effect op de wijze waarop een onderwerp uiteindelijk wordt afgebeeld op een foto. Om de verschillende vormen van verlichting te kunnen duiden gebruiken we een aantal begrippen. Bij de bespreking van die begrippen gaan we altijd uit van de camerapositie om het effect te beschrijven. Frontaal licht Als een lichtbron vlak naast de camera wordt geplaatst zal het licht frontaal op het onderwerp vallen. Dit levert een zeer vlak licht op, waar bijna geen schaduwen in zitten. Het is bijna even schaduwloos als diffuus licht en even contrastarm. Het werkt daarom tweedimensionaal en maakt van de foto een plat vlak. Een voorbeeld van frontaal licht is het licht dat van een (ingebouwde) camera flitser af komt. Omdat de flitser vrij dicht op het objectief zit, levert een flitser behoorlijk frontaal licht, waarbij de schaduwen zeer donker blijven. Omdat je aan frontaal licht doorgaans weinig hebt, is het beter om het gebruik ervan zoveel mogelijk te vermijden. Waar het wèl goed in is, is als invullicht. Denk hierbij weer aan onderwerpen waarbij belangrijke beeldpartijen donker zijn omdat het hoofdlicht van een andere kant komt. In dat geval kan je met een beetje frontaal licht het onderwerp ophelderen. Zijlicht Met zijlicht kun je de plasticiteit van de onderwerpstructuur naar voren halen door schaduwwerking, waardoor de illusie van ruimte ontstaat. Het onderwerp krijgt een driedimensionale vorm. Pagina 7/11

9 Hoe meer naar opzij (dus hoe haakser op het onderwerp) de lichtbron geplaatst wordt, hoe sterker dit effect wordt. Zijlicht gebruik je dus om diepte in voorwerpen te suggereren. Strijklicht Strijklicht is een vorm van zijlicht, waarbij de lichtbron ongeveer parallel ( ) op het onderwerp staat, zodat het licht a.h.w. over het oppervlak van het onderwerp strijkt. Als je met een lamp om het onderwerp heen cirkelt, begin je met frontaal licht, zodra je een merkbare hoek t.o.v. de camera maakt heb je zijlicht, en als je doordraait tot je ongeveer tegenover de camera staat, dan heb je strijklicht. Deze lichtvorm is het meest geschikt om de oppervlaktestructuur van het onderwerp weer te geven. Denk bijvoorbeeld maar aan zonlicht over een oude bepleisterde muur. Pagina 8/11 Door de hoek waaronder het voorwerp wordt beschenen te variëren, kun je de schaduwen langer of korter maken. Bij zonlicht zul je natuurlijk gewoon geduld moeten hebben! Tegenlicht Gaan we nog verder om het onderwerp heen, dan verandert het karakter van het licht in tegenlicht. Het heeft een zeer ruimtelijke werking, omdat het onderwerp vrij komt van zijn achtergrond, wat weer diepte suggereert. Het is technisch wat moeilijker te beheersen, omdat er gevaar bestaat op direct licht in het objectief, waardoor er allerlei lichtvlekken op de foto kunnen komen, die je bij de opname niet gezien hebt. Het gebruik van een zonnekap is dan ook verplicht. (En niet eigenlijk niet alleen bij tegenlicht!). Bij tegenlicht staat de lamp dus zo goed als pal tegenover de camera. Daarbij

10 kun je direct licht in de camera vermijden door de lamp verticaal omhoog te brengen, en van daaruit op het onderwerp te richten. Door de hoek die zo ontstaat voorkom je direct licht op het objectief. Randlicht Als het tegenlicht pal achter het onderwerp staat, krijg je het randlichteffect. Het lijkt dan, of het onderwerp omzoomd is door licht. Het onderwerp komt daardoor los van de achtergrond. Dit verschijnsel krijg je als je het licht van onderen laat komen; dit dus in tegenstelling tot de techniek bij tegenlicht, waarbij je het licht naar boven verplaatst. Samenvatting De hierboven beschreven verschijningsvormen van het licht zul je nooit allemaal tegelijk tegenkomen of gebruiken. Sterker nog: je zult in je foto s maar één vorm willen laten zien. Als je in het dagelijks leven je ogen gebruikt, vertaal je automatisch het beeld dat je ziet naar een beeld met één (natuurlijke) lichtbron. Die lichtbron is meestal de zon, en dat zal meestal ons uitgangspunt zijn. Zelfs als je binnenshuis bent, bekijk je alles alsof het door één lichtbron is verlicht. Dat licht beschouwen we als het Hoofdlicht. Alle andere lichtbronnen dienen slechts om schaduwen in te vullen, zodat er een plezierige omgeving wordt waargenomen. Vaak vergeten fotografen echter dat elke lichtbron die je gebruikt, zelf óók weer schaduwen maakt op het onderwerp. Alleen: die schaduwen zien we (al dan niet bewust) niet. Dat verschijnsel kun je simpel zelf uit proberen. Pagina 9/11

11 Kijk s avonds maar eens om je heen in je kamer: alles wordt wel door één of meer lampen verlicht. Maar er is (doorgaans) maar één lamp die elk object meer verlicht dan de andere lampen, en dat is de lamp waar het object het dichtst bijstaat, of de lamp met het meeste vermogen. Zou je kijken naar die ene lamp, en dat ene object, en de overige verlichting uitdoen, dan zie je het effect van dat hoofdlicht op het onderwerp, en zie je ook het effect van de hoofdverlichting op de niet-belichte delen van het object. Hoe groter de ruimte, hoe kleiner dat effect, want de delen die niet rechtstreeks door de lamp worden verlicht, kunnen alleen maar indirect verlicht worden. En dat betekent: de lichtstralen moeten ergens tegen kunnen weerkaatsen, om op die manier op het object te kunnen vallen. Steek je nu de overige lampen weer aan, dan zie je dat lampen die onder een andere hoek op het object schijnen, maar met een mindere kracht (door vermogen of afstand) weinig effect hebben op de delen die door het hoofdlicht worden belicht, maar wel veel invloed hebben op de schaduwpartijen. Die worden nu mooi ingevuld. Als je, als proef, nu eens één van de invullichten aan laat, en de overige lampen uit doet (dus ook het hoofdlicht), dan wordt het invullicht ineens het hoofdlicht. En dan zie je dat die ene lamp zelf ook schaduwen maakt op het object. Conclusie: elke lamp die een onderwerp verlicht, heeft twee effecten op dat onderwerp: het verlicht een deel van het object, en het laat een deel van het object in de schaduw, dus minder verlicht. Door meerdere lampen te gebruiken onder verschillende hoeken, en met verschillende lichtsterktes, kun je de suggestie werken dat het object door één lamp wordt verlicht terwijl de schaduwen toch netjes verlicht zijn. Probleem hierbij is, dat onze ogen nog steeds nogal slechte receptoren zijn, en het verkregen beeld heel makkelijk vertalen naar een natuurlijke situatie, die van één lichtbron: de zon. En de camera s zijn dat bepaald niet: die registreren de echte lichtwaarden op het object. En die camera meet dus ook de verschillen in lichtintensiteit die door de verschillende schaduwvlakken worden veroorzaakt. Dus waar het oog een mooi egaal verlichte schaduw ziet, registreert de camera de genadeloze waarheid. En dat kan nogal eens tot teleurstellingen leiden. Een hele beruchte lichtfout die beginnende fotografen nogal eens maken, is een portretfoto met kunstlicht, waarbij met twee lampen wordt gewerkt die beide onder dezelfde hoek van de camera met (bijna) identieke lichtsterkte het onderwerp verlichten. Je hebt dan een driehoek voor de camera, waarbij de persoon de punt is in je opstelling. We noemen dit een tangverlichting, en het resultaat ervan is dat je op het gezicht van de persoon twee identieke schaduwen creëert. Het zal niet verbazen dat die schaduwen het nadrukkelijkst te zien zijn bij de neus, omdat die nu eenmaal het verst van het gezichtsvlak af steekt, en dus de grootste schaduw maakt. De oplossing voor de tangverlichting is heel simpel: verplaats één van de twee lampen naar àchter de camera, of zo dicht mogelijk naast de camera aan de kant van de andere lamp. De verplaatste lamp werkt nu als frontaal licht op het onderwerp. Omdat de hoofdlamp de belangrijkste lichtbron moet zijn, moet de verplaatste lamp een lagere lichtopbrengst hebben om een mooie verlichting te maken. Dat kan door de afstand groter te maken, de lamp te dimmen (als dat mogelijk is) of door een lamp met een lager wattage te gebruiken. Pagina 10/11

12 Kijk je naar bovenstaande foto, dan zie je alle hierboven uitgelegde technieken terug in één foto, wat op zich natuurlijk al heel knap is. Je ziet een groep van 3 personen, waarvan de middelste precies in het midden staat van de twee lampen. De persoon staat dan ook in een sublieme tangverlichting, die een prachtige streep dwars over de neus trekt. Je kunt hier aan zien dat de twee lampen hem redelijk strak van opzij verlichten, anders hadden de neus en de kin wel meer licht gehad. Kijk je naar de twee bandleden aan de zijkanten, dan zie je dat ze allebei dicht bij één van de twee lampen staan. Resultaat: ze worden elk aan één kant van het gezicht beter verlicht dan aan de andere kant. Die lamp verzorgt het hoofdlicht, en de andere lamp het invullicht. Zou één van de twee lampen uit zijn gedaan, dan waren alle personen van dezelfde kant verlicht, en zou de persoon die het dichtst bij de lamp staat het meest verlicht zijn. De personen verder van de lamp af worden dan donkerder. Doordat de andere lamp hetzelfde effect heeft, als de twee lampen worden omgewisseld, verandert dat niks aan de verlichtingssituatie. Met beide lampen aan krijg je dus het effect dat de middelste persoon in een tangverlichting staat, en de twee personen op de hoek verlicht worden door één lamp als hoofdlicht, en de andere lamp fungeert als invullicht. Vuistregel: als je vanuit de camera een lijn trekt naar het onderwerp, dan moeten alle lampen aan delfde kant van de lijn blijven. Op die manier creëer je de meest natuurlijke verlichting. Als je bij zonlicht fotografeert heb je maar één lichtbron voorhanden. De zon. Om daar optimaal gebruik van te kunnen maken zul je moeten stoeien met je onderwerp en/of met je camerastandpunt. Uiteraard staat niets je in de weg om zonlicht en kunstlicht te combineren! Bij voorkeur doe je dat met lampen die ongeveer dezelfde kleurtemperatuur hebben als de zon, om kleurzwemen zoveel mogelijk te voorkomen. Ook kun je denken aan allerlei vormen van reflecterend materiaal, zoals piepschuim, wit karton of reflectieschermen. Creatievelingen nemen uiteraard geen genoegen met deze richtlijnen, en gelijk hebben ze! Regels zijn er tenslotte om te overtreden! Zo heb ik nu allerlei tips gegeven om het licht zo neutraal (en natuurlijk) mogelijk te maken, maar niets zou je ervan hoeven te weerhouden om daar van af te wijken. Zo krijg je een stevige kleurzweem in een foto als je daglicht met kunstlicht combineert, maar misschien levert dat juist prachtige foto s op! En een wit reflectiescherm is prachtig om schaduwen op te helderen, maar waarom moet dat scherm wit zijn? Misschien krijg je een veel mooier resultaat als je gekleurd papier gebruikt. Je zult zien dat de markt daar al een beetje op inspeelt: als je een draagbaar reflectiescherm koopt (als je het geld er voor over hebt: een prima investering, voor 25,- heb je al een hele mooie) heb je meestal niet alleen een witte kant, maar ook een goudkleurige kant aan het scherm. En die goudkleurige geeft een veel warmer effect dan de witte kant. Vooral bij portretten werkt dat heel mooi! Pagina 11/11