BIONICA. Leren van de natuur. John J. Videler

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "BIONICA. Leren van de natuur. John J. Videler"

Transcriptie

1 BIONICA Leren van de natuur John J. Videler TU Eindhoven 2011

2 De natuur heeft voor vrijwel alle problemen een oplossing! We kunnen: De processen gebruiken Zoeken naar oplossingen Natuurlijke selectie Voorbeeld: De perfecte haakse bocht Fenotypische aanpassingen Voorbeeld: Optimalisatie bij de groei van bomen Uitvindingen herkennen en benutten Voorbeelden: Klittenband Lotuseffect Vliegen Problemen oplossen Voorbeelden: Nieuwe antibiotica Verkeersproblemen

3 Natuurlijke selectie Een toevalsspelletje Wij bepalen zelf het selectie criterium en kiezen uit de opeenvolgende generaties de best aangepaste individuen Stapeltje damstenen

4 Natuurlijke selectie Voorbeeld: De perfecte haakse bocht Galton bord 6 stangen zijn 6 variabelen Optimale bocht: 9% minder wrijving Ingo Rechenberg

5 Fenotypische aanpassingen Voorbeeld: Optimalisatie bij de groei van bomen M M Claus Mattheck L Een boomvork groeit: Zwaartekracht (G) en buiging door de wind (M) bepalen de vorm G G

6 Namaken: Optimalisatie begint met een ruwe vorm verdeeld in kleine elementen met Vorm veranderen! uniforme eigenschappen Eindige elementenanalyse in een feedback loop net zo lang herhalen tot Relatieve spanning langs de contour de piekspanningen verdwenen zijn 1.4 Niet optimaal 1.0 optimaal Relatieve afstand langs contour L Spanningen hoog 1.0 Contour L Contour L Niet geoptimaliseerd NIBI 2011 laag Geoptimaliseerd

7 De natuur heeft voor vrijwel alle problemen een oplossing! Zoeken naar oplossingen Uitvindingen herkennen en benutten Voorbeelden: Klittenband Lotuseffect Vliegen

8 Uitvindingen herkennen en benutten Voorbeelden: Klittenband (Velcro) Eigenschappen van de grote klit Arctium lappa George de Mestral ( Patent: 1948 Velcro ( velours en crochet )

9 Uitvindingen herkennen en benutten Voorbeeld: Lotuseffect Oppervlaktestructuur Heilige lotus Nelumbo nucifera waterdruppel Was staafjes bladoppervlak W. Barthlott Contactoppervlak is 0.7 % van het bladoppervlak Zelfreinigend effect Ook bij o.a. vrouwenmantel Alchemilla vulgaris Muurverf en Autolak

10 Uitvindingen herkennen en benutten Voorbeeld: Vliegen Der Vogelflug als Grundlage der Fliegekunst (1889) Otto Lilienthal ( ) Bestudeerde vogels en ontdekte de conventionele vleugel waarmee nog steeds vrijwel alle verkeersvliegtuigen vliegen

11 Hoe werkt zweefvlucht met een conventionele vleugel? Noordse stormvogel Een doorzichtig Perspex model van een armvleugelprofiel. Getest in een water tunnel gevuld met zwevende deeltjes _ Drukverschil + Resulterende neerwaartse stroming Vleugel wil omhoog! Een plaat laserlicht loodrecht op de lengteas van de vleugel verlicht de deeltjes. Foto s van de deeltjes 0.04 s na elkaar geven de plaatselijke richting en snelheid van de stroming.

12 Wat heeft bionica hier te bieden? We vliegen als een ooievaar zonder handvleugels Al 100 jaar lang geen nieuw principe! Wat is de functie van de handvleugel?

13 De gierzwaluw in zweefvlucht: Handvleugel met scherpe voorrand genereert een voorrandwervel Armvleugel met conventionele omstroming Voorrandwervel 0.1 mm

14 De gierzwaluw en de Concorde gebruiken voorrandwervels om lift te genereren!

15 Het ultieme bionische verkeersvliegtuig Beide vogelvleugel principes toegepast en een gestroomlijnd lichaam van een snelle vis: het grootste volume met de laagste weerstand Ronde voorrand Scherpe voorrand Voordelen: Kortere startbanen Lagere start en landing snelheid Meer passagiers, dezelfde brandstofkosten

16 De natuur heeft voor vrijwel alle problemen een oplossing! Problemen oplossen Voorbeelden: Nieuwe antibiotica Verkeersproblemen

17 Problemen oplossen Voorbeeld: Nieuwe antibiotica Probleem: Bacteriën raken immuun voor veelvuldig gebruikte antibiotica Cocon bestaat uit één eiwit Tennie Videler Gel electroforese: slijmcocon Blauwe papegaaivis Scarus vetula pyjamicine Werkte bij 6 bacteriën als sterk antibioticum

18 Problemen oplossen Voorbeeld: Verkeersproblemen Files? Charlotte Hemelrijk Spreeuwen in zwermen gaan allemaal even hard Ze houden peiling en afstand tot 6-7 buren Gebruiken zeer geringe versnellingen en vertragingen Oplossing: Automatiseren, snelheid wordt bepaald door de omstandigheden op de weg. NIBI 2011 Voordelen: Geen snelheidsovertredingen meer Wegcapaciteit neemt enorm toe

19 Problemen oplossen Voorbeeld: Wegversmallingen Wegcapaciteit hangt af van: Audrey Dussutour Zwartbruine wegmier Lasius niger Normaal tweerichtingsverkeer met gelijke snelheid wegversmalling Aantal mieren per tijdseenheid blijft gelijk! Eenrichtingsverkeer met hogere snelheid! Clusters mieren gaan om de beurt

20 De natuur heeft voor vrijwel alle problemen een oplossing! Welke kunnen we hier nog verzinnen? CO 2 6CO 2 + 6H 2 O C 6 H 12 O 6 + 6O 2 Energievoorziening Noem maar op

John J. Videler. Hoe vogels vliegen SOVON 2012. Foto: Herman Berkhoudt

John J. Videler. Hoe vogels vliegen SOVON 2012. Foto: Herman Berkhoudt John J. Videler Hoe vogels vliegen SOVON 2012 Foto: Herman Berkhoudt Grote albatros: spanwijdte 324 cm Kleinste vogel: bijkolibrie (2 g) Brandgans Schouderveren Vleugeldekveren Duimvleugel Kleine armslagpennen

Nadere informatie

Bionica voor de jachtbouw

Bionica voor de jachtbouw Bionica voor de jachtbouw Leren van de natuur J.J. Videler Heerenveen, 19 april 2011 1 Krachtenspel op een schip Archimedes kracht Waterverplaatsing Opdrijfpunt Stuwkracht Zwaartepunt Weerstand Golfweerstand

Nadere informatie

Bionica en Zwemmen. Weerstand in water. J.J. Videler Brakel 28 maart 2009

Bionica en Zwemmen. Weerstand in water. J.J. Videler Brakel 28 maart 2009 Bionica en Zwemmen Weerstand in water J.J. Videler Brakel 28 maart 2009 1 Krachtenspel op een zwemmer Onder water! Archimedes kracht Stuwkracht Opdrijfpunt Zwaartepunt Weerstand (Orde van grootte 100 N)

Nadere informatie

Gebruiksaanwijzing leerdagboek

Gebruiksaanwijzing leerdagboek Gebruiksaanwijzing leerdagboek Exempel Vliegen met de Wrights Afdrukken pagina 2-13 dubbelzijdig formaat A4 naar behoefte kunnen lege A4-pagina s worden tussengevoegd Aanwijzingen Schrijf- en tekenruimte

Nadere informatie

Intelligentpool Ecofiltratie

Intelligentpool Ecofiltratie Intelligentpool Ecofiltratie ZO ZUIVER KAN ZWEMWATER ZIJN Er zijn verschillende manieren om helder, schoon zwemwater te krijgen. Maar de meest intelligente, budget- en milieuvriendelijke is de Ecofiltratie

Nadere informatie

Leren van de natuur Bionica

Leren van de natuur Bionica John J. Videler Leren van de natuur Bionica E-boek, mei 2016, John J. Videler Herziene en uitgebreide versie van Bionica (Paperback: Atlas, 2010) ISBN 978-90-809453-0-2 NUR 100 Uitgeverij JOEP vof, Noordlaren

Nadere informatie

Studentnummer: Schrijf je naam en studentnummer op elk vel. Omcirkel het juiste antwoord.

Studentnummer: Schrijf je naam en studentnummer op elk vel. Omcirkel het juiste antwoord. Naam: Studentnummer: FLP1 Tentamen 31 05 2013, 14:00 17:00h Dit tentamen bestaat uit 25 opgaven op 6 bladzijden. Schrijf je naam en studentnummer op elk vel. Omcirkel het juiste antwoord. Je mag boek,

Nadere informatie

GIMP cursus Deel 5: Selecties

GIMP cursus Deel 5: Selecties GIMP cursus Deel 5: Selecties Handleiding van Auteur: erik98 Februari 2015 In deel 5 gaan we aan de gang met het maken en gebruiken van een selectie. Voor we beginnen: het hier gebruikte voorbeeld is prachtig,

Nadere informatie

inhoud blz. Vleugels 3 1. Zweven 4 2. Vleugels om te zwemmen 5 3. De boemerang 6 4. Vogels op de grond 7 5. Het geheim van vliegen 8 6.

inhoud blz. Vleugels 3 1. Zweven 4 2. Vleugels om te zwemmen 5 3. De boemerang 6 4. Vogels op de grond 7 5. Het geheim van vliegen 8 6. Vleugels inhoud blz. Vleugels 3 1. Zweven 4 2. Vleugels om te zwemmen 5 3. De boemerang 6 4. Vogels op de grond 7 5. Het geheim van vliegen 8 6. Snelle vleugels 9 7. Geboren zonder vleugels 10 8. Zaden

Nadere informatie

Nachtvlinders. Glasvleugelpijlstaart. De sint-jansvlinder is een dagactieve nachtvlinder

Nachtvlinders. Glasvleugelpijlstaart. De sint-jansvlinder is een dagactieve nachtvlinder Nachtvlinders Wist je dat er 2 groepen vlinders zijn? De ene groep noemen we dagvlinders, de andere groep noemen we nachtvlinders. Het verschil tussen dag- en nachtvlinders lijkt heel simpel: dagvlinders

Nadere informatie

Hand- out Boeing 737 vliegen. hand- out- PU.01

Hand- out Boeing 737 vliegen. hand- out- PU.01 Hand- out Boeing 737 vliegen. Pitch- Up Arendweg 37- B Lelystad Airport 085-210 60 66 pitch- up.nl 1 Deze hand- out is samengesteld door Simcenter Lelystad, Pitch- Up en wordt toegepast bij het uitvoeren

Nadere informatie

natuurkunde vwo 2017-I

natuurkunde vwo 2017-I Cessna In figuur 1 staat een foto van een Cessna, een eenmotorig vliegtuig. figuur 1 In tabel 1 staan gegevens van deze Cessna. tabel 1 figuur 2 Cessna lengte 7,3 m spanwijdte 10,7 m hoogte 3,0 m tankinhoud

Nadere informatie

Voor afmetingen waarvoor geen bewerkingsprijs staat vermeld gelden de prijzen op aanvraag

Voor afmetingen waarvoor geen bewerkingsprijs staat vermeld gelden de prijzen op aanvraag 19 x 13 x 19 x 1,5 mm 0,57 314,00 324,00 344,00 364,00 20 x 15 x 20 x 1,5 mm 0,61 314,00 324,00 344,00 364,00 25 x 15 x 25x 2 mm 0,96 227,00 237,00 257,00 277,00 10 x 20 x 10 x 2 mm 0,56 227,00 237,00

Nadere informatie

Het berekenen van de componenten: Gebruik maken van sinus, cosinus, tangens en/of de stelling van Pythagoras. Zie: Rekenen met vectoren.

Het berekenen van de componenten: Gebruik maken van sinus, cosinus, tangens en/of de stelling van Pythagoras. Zie: Rekenen met vectoren. 3.1 + 3.2 Kracht is een vectorgrootheid Kracht is een vectorgrootheid 1 : een grootheid met een grootte én een richting. Bij het tekenen van een krachtpijl geldt: De pijl begint in het aangrijpingspunt

Nadere informatie

Kart Afstellingen. Uit- spoor en toe- spoor

Kart Afstellingen. Uit- spoor en toe- spoor Kart Afstellingen Een goed afgesteld kart chassis is een van de belangrijkste vereisten om snelle tijden te kunnen rijden. Een goede stuurmanskunst, banden met veel grip en een perfect afgestelde motor

Nadere informatie

Bewegingswetten van Newton:

Bewegingswetten van Newton: Bewegingswetten van Newton: Eerste wet van Newton Traagheidswet, Een voorwerp waarop geen (resulterende) kracht werkt blijft in rust of behoudt haar snelheid en richting Tweede wet van Newton Bewegingswet,

Nadere informatie

Programma 4e kup (blauw)

Programma 4e kup (blauw) Programma 4e kup (blauw) Examen programma 4 e kup [1/6] 1. Waarde van de ti blauw:de hemel waar de plant naartoe groeit, wat zich uit in de vooruitgang van de technieken. 2. Tul YUL-GOK: Yul-Gok is het

Nadere informatie

8 5 Aarde en heelal. Lees de vragen over de planeten in de tabel hieronder. Vragen over de planeten. Aarde Maan Mars

8 5 Aarde en heelal. Lees de vragen over de planeten in de tabel hieronder. Vragen over de planeten. Aarde Maan Mars Lees de vragen over de planeten in de tabel hieronder. Vragen over de planeten. Aarde Maan Mars Is er water? ja beetje ja (vooral ijs!) Kunnen er planten groeien? ja nee nee Kunnen er dieren leven? ja

Nadere informatie

TRANSPORT 3.5 Krachten

TRANSPORT 3.5 Krachten Schooljaar: 2015-2016 TRANSPORT 3.5 Krachten KLAS 2A 2B 2C 2D 2G Algemene Techniek Mnr. Baromeo 1. Transport & Krachten Op transportmiddelen kunnen de volgende krachten werken. 1) Aandrijvingskracht (de

Nadere informatie

DONAC 2016 Beginners tips

DONAC 2016 Beginners tips Vrijwel elke beginnende competitie aerobatic vlieger wil bij zijn/haar eerste optreden foutloos presteren, de vlucht afronden met een perfecte landing en bij het uitstappen de Ooh's en Aah's in ontvangst

Nadere informatie

Kennismaking met programmeren

Kennismaking met programmeren Kennismaking met programmeren werkblad wij zijn de computer Project van de Pedagogische Academie, Hanzehogeschool Groningen en Groningen Programmeert in samenwerking met: In deze les gaan we op papier

Nadere informatie

Filterplaten voor cleanroomtechniek

Filterplaten voor cleanroomtechniek Filterplaten voor cleanroomtechniek Type HYGIENISCH GETESTET Voor de hoogste eisen aan de zuiverheid van de ruimtelucht en werkplekken HEPA- en ULPA-filter als kwaliteits HEPA-filter voor het afscheiden

Nadere informatie

LESBRIEF DAN LIEVER DE LUCHT IN

LESBRIEF DAN LIEVER DE LUCHT IN LESBRIEF DAN LIEVER DE LUCHT IN In dit hoofdstuk over bionica in de luchtvaart ga je zelf een propellervliegtuig bouwen en als het mag van je docent er misschien zelf wel een ontwerpen. Maar eerst verdiep

Nadere informatie

Samenvatting NaSk 1 Natuurkrachten

Samenvatting NaSk 1 Natuurkrachten Samenvatting NaSk 1 Natuurkrachten Samenvatting door F. 1363 woorden 30 januari 2016 4,1 5 keer beoordeeld Vak NaSk 1 Krachten Op een voorwerp kunnen krachten werken: Het voorwerp kan een snelheid krijgen

Nadere informatie

Darwin en de evolutieleer

Darwin en de evolutieleer Darwin en de evolutieleer Joost Raeymaekers science4fun - 16 oktober 2009 Wie was Charles Darwin? - Een echte Engelsman uit de vorige eeuw (geboren in 1809) - Wetenschapper - Studeerde biologie, de leer

Nadere informatie

Hand- out Boeing 737. hand- out- PU.01

Hand- out Boeing 737. hand- out- PU.01 Hand- out Boeing 737 Pitch- Up Arendweg 37- B Lelystad Airport hand- out- PU.01 085-210 60 66 leervandeluchtvaart.nl 1 Deze hand- out is samengesteld door Simcenter Lelystad, Pitch- Up en wordt toegepast

Nadere informatie

Kangoeroekrant: We zien ze vliegen!

Kangoeroekrant: We zien ze vliegen! Kangoeroekrant: We zien ze vliegen! Hallo, wij zijn de kangoeroes van het 5 de en 6 de leerjaar. Samen met juf Denley kozen wij het thema VLIEGTUIGEN! Al wat wij leerden kan je hierin terugvinden! Veel

Nadere informatie

De natuur als voorbeeld

De natuur als voorbeeld De natuur als voorbeeld inhoud blz. Inleiding 3 1. Schoon 4 2. Snel 6 3. Ribbels 8 4. Haken en lusjes 10 5. Vaste temperatuur 11 6. Een ongewone vorm 13 7. Glinstering 14 8. Plakken 15 Pluskaarten 16 Bronnen

Nadere informatie

Cabrinha Design Contest. Kitesurfmagazine. X-tern. Reinhart Paelinck

Cabrinha Design Contest. Kitesurfmagazine. X-tern. Reinhart Paelinck Cst Kitesurfmagazine X-tern Reinhart Paelinck Inleiding Concept Bij het ontwerp voor deze Tube Kite heb ik me gebaseerd op een vogel die iedereen wel al eens op het strand zal hebben gezien, nl. de Stern.

Nadere informatie

Samenvatting Natuurkunde Syllabus domein C: beweging en energie

Samenvatting Natuurkunde Syllabus domein C: beweging en energie Samenvatting Natuurkunde Syllabus domein C: beweging en energie Samenvatting door R. 2564 woorden 31 januari 2018 10 2 keer beoordeeld Vak Natuurkunde Subdomein C1. Kracht en beweging Specificatie De kandidaat

Nadere informatie

Kracht en beweging (Mechanics Baseline Test)

Kracht en beweging (Mechanics Baseline Test) Kracht en beweging (Mechanics Baseline Test) Gegevens voor vragen 1, 2 en 3 De figuur stelt een stroboscoopfoto voor. Daarin is de beweging te zien van een voorwerp over een horizontaal oppervlak. Het

Nadere informatie

De ultieme oplossing voor vogeloverlast

De ultieme oplossing voor vogeloverlast De ultieme oplossing voor vogeloverlast Over AGRILASER Bird Control Group Een tegenstrijdig belang tussen de mens & natuur. We claimen dezelfde ruimte voor onze zakelijke activiteiten als de natuurlijke

Nadere informatie

Voortgangstoets NAT 5 VWO 45 min. Week 49 SUCCES!!!

Voortgangstoets NAT 5 VWO 45 min. Week 49 SUCCES!!! Naam: Voortgangstoets NAT 5 VWO 45 min. Week 49 SUCCES!!! Noteer niet uitsluitend de antwoorden, maar ook je redeneringen (in correct Nederlands) en de formules die je gebruikt hebt! Maak daar waar nodig

Nadere informatie

Geen stress met Ruukki Laser

Geen stress met Ruukki Laser Geen stress met Ruukki Laser www.ruukki.com Meer dan 15 jaar expertise Géén spanning met Ruukki Laser Ruukki was de eerste staalproducent in Europa die de uitdaging aanging om plaatstaal te ontwikkelen

Nadere informatie

SCHEIKUNDE. Hoofdstuk 9

SCHEIKUNDE. Hoofdstuk 9 SCHEIKUNDE Hoofdstuk 9 Par. 1 Elke chemische reactie heeft een energie-effect. De chemische energie voor én na de reactie is niet gelijk. Als de reactie warmer wordt is de chemische energie omgezet in

Nadere informatie

TWEEDE RONDE NATUURKUNDE OLYMPIADE 2012 TOETS APRIL uur

TWEEDE RONDE NATUURKUNDE OLYMPIADE 2012 TOETS APRIL uur TWEEDE RONDE NATUURKUNDE OLYMPIADE 2012 TOETS 1 26 APRIL 2012 10.30 12.30 uur 1. STOK IN WATER Een homogene stok met een dichtheid van 0,60 kg/dm 3 is draaibaar aan een onderwater gelegen steen bevestigd.

Nadere informatie

Voorbereiding post 2. Veren maken de vogel Groep 6-7-8

Voorbereiding post 2. Veren maken de vogel Groep 6-7-8 Voorbereiding post 2 Veren maken de vogel Groep 6-7-8 Welkom bij IVN Valkenswaard-Waalre Dit is de digitale voorbereiding op post 2: Veren maken de vogel, voor groep 6, 7 en 8. Inhoud: Algemeen Verhaal

Nadere informatie

Vlaamse Fysica Olympiade Eerste ronde

Vlaamse Fysica Olympiade Eerste ronde Vlaamse Olympiades voor Natuurwetenschappen KU Leuven Departement Chemie Celestijnenlaan 200F bus 2404 3001 Heverlee Tel.: 016-32 74 71 E-mail: info@vonw.be www.vonw.be Vlaamse Fysica Olympiade 2015-2016

Nadere informatie

Stroom, spanning en weerstand. Student booklet

Stroom, spanning en weerstand. Student booklet Stroom, spanning en weerstand Student booklet Stroom, spanning en weerstand - INDEX - 2006-04-06-16:51 Stroom, spanning en weerstand De analogie die vaak wordt gebruikt om te visualiseren wat er in een

Nadere informatie

het cluborgaan van de sierduivenfokkersvereniging amersfoort en omstreken september 2014

het cluborgaan van de sierduivenfokkersvereniging amersfoort en omstreken september 2014 het cluborgaan van de sierduivenfokkersvereniging amersfoort en omstreken september 2014 de-s.a.o.-er Verschijnt maandelijks behalve in juli en augustus Redactie: Gijs van den Broek Goedroenstraat 15 3813

Nadere informatie

Zelfreinigende ruiten. Voor reinigings bedrijven

Zelfreinigende ruiten. Voor reinigings bedrijven Zelfreinigende ruiten. Voor reinigings bedrijven Wat zijn zelfreinigende ramen? Druppelvorming bij niet behandeld glas 2 komponenten behandeling van ramen: beiden gebaseerd op nanotechnologie. De behandeling

Nadere informatie

Afkijken van de natuur

Afkijken van de natuur Afkijken van de natuur 1 Werkblad Afkijken van de natuur Duur: 1 uur - 1,5 uur. De natuur heeft veel te bieden. Heel lang geleden ontdekten mensen al dat ze de natuur konden gebruiken voor voedsel, kleding

Nadere informatie

Aftekenlijst freefly licentie FF-1: beginnend freeflyer

Aftekenlijst freefly licentie FF-1: beginnend freeflyer FF-1: beginnend freeflyer Bij alle volgende punten moet de leerling zelf kunnen uitleggen waarom ze belangrijk zijn. De leerling heeft voldoende stabiliteit en hoogtebewustzijn op de buik. Openingssysteem

Nadere informatie

Elementaire begrippen over Aërodynamica voor modelluchtvaart

Elementaire begrippen over Aërodynamica voor modelluchtvaart Elementaire begrippen over Aërodynamica voor modelluchtvaart Vereniging voor Modelluchtvaartsport (VML) vzw Auteur : Dirk Van Lint Uitgegeven op : 15/07/2006 Versie : 0.0.1 Inhoud 1. Doel 2. Aërodynamische

Nadere informatie

De olie uit opgave 1 komt terecht in een tank met een inhoud van 10 000 liter. Hoe lang duurt het voordat de tank volledig met olie is gevuld?

De olie uit opgave 1 komt terecht in een tank met een inhoud van 10 000 liter. Hoe lang duurt het voordat de tank volledig met olie is gevuld? 5. Stromingsleer De belangrijkste vergelijking in de stromingsleer is de continuïteitsvergelijking. Deze is de vertaling van de wet van behoud van massa: wat er aan massa een leiding instroomt moet er

Nadere informatie

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/20358 holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/20358 holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/20358 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Witsenburg, Tijn Title: Hybrid similarities : a method to insert relational information

Nadere informatie

Aftekenlijst freefly diploma FF-1: beginnend freeflyer

Aftekenlijst freefly diploma FF-1: beginnend freeflyer FF-1: beginnend freeflyer Volledige naam: KNVvL lidnummer: Datum: Bij alle volgende punten moet de leerling zelf kunnen uitleggen waarom ze belangrijk zijn. De leerling heeft voldoende stabiliteit en hoogtebewustzijn

Nadere informatie

Aftekenlijst freefly licentie FF-1: beginnend freeflyer Volledige naam: KNVvL lidnummer: Datum:

Aftekenlijst freefly licentie FF-1: beginnend freeflyer Volledige naam: KNVvL lidnummer: Datum: FF-1: beginnend freeflyer Bij alle volgende punten moet de leerling zelf kunnen uitleggen waarom ze belangrijk zijn. De leerling heeft voldoende stabiliteit en hoogtebewustzijn op de buik. Openingssysteem

Nadere informatie

Mt501 Hydromechanica 1

Mt501 Hydromechanica 1 Mt501 Hydromechanica 1 College 8 Pepijn de Jong 12-03-2010 Delft University of Technology Challenge the future Hoofdstuk 8 Voortstuwing Mt501 Hydromechanica 1 Mt501 Hydromechanica 1 College 1 2 46 Lichaam

Nadere informatie

Cluster 1. Achteruit parkeren

Cluster 1. Achteruit parkeren Het AVB examen bestaat uit 4 clusters met in totaal 12 oefeningen. Uit ieder cluster is 1 oefening (bijzondere verrichting) verplicht en uit cluster 2,3,4 kiest de examinator er 1 oefening bij. Dit betekent

Nadere informatie

Toelatingstoets havoniveau natuurkunde max. 42 p, vold 24 p

Toelatingstoets havoniveau natuurkunde max. 42 p, vold 24 p Toelatingstoets havoniveau natuurkunde max. 42 p, vold 24 p Verantwoording: Opgave 1 uit havo natuurkunde 1,2: 2009_1 opg 4 (elektriciteit) Opgave 2 uit havo natuurkunde 1,2: 2009_2 opg 1 (licht en geluid)

Nadere informatie

Het Schietpatroon INHOUDSOPGAVE

Het Schietpatroon INHOUDSOPGAVE INHOUDSOPGAVE Overzicht... 3 De Houding aan de lijn... 4 Pijl opzetten (Kepen)... 5 Booghand en koordhand plaatsen... 6 Concentratie... 7 Vooraantrek... 8 Aantrek... 9 Ankeren... 10 Mikken... 11 Doortrekken

Nadere informatie

Eindexamen natuurkunde 1-2 vwo 2007-I

Eindexamen natuurkunde 1-2 vwo 2007-I Opgave 5 Kanaalspringer Lees onderstaand artikel en bekijk figuur 5. Sprong over Het Kanaal Stuntman Felix Baumgartner is er als eerste mens in geslaagd om over Het Kanaal te springen. Hij heeft zich boven

Nadere informatie

14 Speuren naar dieren Handleiding voor begeleiders 01

14 Speuren naar dieren Handleiding voor begeleiders 01 Handleiding voor begeleiders 01 Ten opzichte van 50 jaar geleden zijn veel diersoorten verdwenen. Dit is vooral een gevolg van de toename van de bevolking en de steeds grotere ruimte waarop mensen beslag

Nadere informatie

Theorie: Snelheid (Herhaling klas 2)

Theorie: Snelheid (Herhaling klas 2) Theorie: Snelheid (Herhaling klas 2) Snelheid en gemiddelde snelheid Met de grootheid snelheid geef je aan welke afstand een voorwerp in een bepaalde tijd aflegt. Over een langere periode is de snelheid

Nadere informatie

We hebben 3 verschillende soorten van wrijving, geef bij elk een voorbeeld: - Rollende wrijving: - Glijdende wrijving: - Luchtweerstand:

We hebben 3 verschillende soorten van wrijving, geef bij elk een voorbeeld: - Rollende wrijving: - Glijdende wrijving: - Luchtweerstand: Lespakket wrijving Inleiding Wrijving is een natuurkundig begrip dat de weerstandskracht aanduidt, die ontstaat als twee oppervlakken langs elkaar schuiven, terwijl ze tegen elkaar aan gedrukt worden.

Nadere informatie

Samenvatting Natuurkunde Samenvatting 4 Hoofdstuk 4 Trillingen en cirkelbewegingen

Samenvatting Natuurkunde Samenvatting 4 Hoofdstuk 4 Trillingen en cirkelbewegingen Samenvatting Natuurkunde Samenvatting 4 Hoofdstuk 4 rillingen en cirkelbewegingen Samenvatting door Daphne 1607 woorden 15 maart 2019 0 keer beoordeeld Vak Methode Natuurkunde Natuurkunde overal Samenvatting

Nadere informatie

Pinguïns. Inhoud. Waarom de naam? Bouw van een pinguïn

Pinguïns. Inhoud. Waarom de naam? Bouw van een pinguïn Pinguïns Inhoud Waarom de naam? bouw van een pinguïn leefgebied wat eet een pinguïn? paartijd, eieren leggen, broeden en jongen grootbrengen soorten nawoord literatuurlijst Waarom de naam? Sommige soorten

Nadere informatie

Vier miljard jaar aan innovaties ligt voor het grijpen

Vier miljard jaar aan innovaties ligt voor het grijpen Vier miljard jaar aan innovaties ligt voor het grijpen Natuur na-apen bespaart bedrijven energie en geld FD 03-08-2015 pagina 12 en 13 Door: Sabine Sluijters Een wetenschapper bestudeert dolfijnen vanachter

Nadere informatie

Stevin havo Antwoorden hoofdstuk 3 Vectoren en hefbomen ( ) Pagina 1 van 14

Stevin havo Antwoorden hoofdstuk 3 Vectoren en hefbomen ( ) Pagina 1 van 14 Stevin havo Antwoorden hoofdstuk 3 Vectoren en hefomen (2016-05-24) Pagina 1 van 14 Als je een ander antwoord vindt, zijn er minstens twee mogelijkheden: óf dit antwoord is fout, óf jouw antwoord is fout.

Nadere informatie

werk dat het bekje uitvoerd. De chirurg voelt dus niet of hij soms te hard knijpt in het weefsel en het daarmee beschadigt.

werk dat het bekje uitvoerd. De chirurg voelt dus niet of hij soms te hard knijpt in het weefsel en het daarmee beschadigt. Rolling link Eén van de grootste problemen in minimaal invasieve chirurgie is het gebrek aan krachtterugkoppeling door enorme wrijving in de bewegende onderdeeltjes. De oplossing hiervoor vindt zijn oorsprong

Nadere informatie

Van eitje tot vlinder

Van eitje tot vlinder Werkblad Van eitje tot vlinder Wat is de goede volgorde van de plaatjes? Begin bij plaatje : de vlinder legt eieren. Schrijf de letter a in hokje. Welk plaatje is de volgende? Zet de letter ervan in hokje

Nadere informatie

ANTWOORDMODEL LESBRIEF IKCIRCULEER. titel: Plastic soep. Dat eet je niet! Antwoordmodel opdracht A (T1)

ANTWOORDMODEL LESBRIEF IKCIRCULEER. titel: Plastic soep. Dat eet je niet! Antwoordmodel opdracht A (T1) ANTWOORDMODEL LESBRIEF IKCIRCULEER titel: Plastic soep. Dat eet je niet! Antwoordmodel opdracht A (T1) 1. Waarom vindt Peter plastic soep zo n goede naam voor het plastic afval in de oceanen? Noteer 2

Nadere informatie

thema sport Sportfotografie Hoe doe

thema sport Sportfotografie Hoe doe thema sport Sportfotografie Hoe doe 1 Sportfotografie is een vorm van fotografie die niet door zo heel veel amateurfotografen wordt beoefend. En dat is jammer, want het is erg leuk om te doen. Heeft u

Nadere informatie

Frederik.Vermeulen@kotnet.org

Frederik.Vermeulen@kotnet.org Frederik.Vermeulen@kotnet.org Wat is trim? Trim is het afstellen van een boot zodanig dat optimale aëro- en hydrodynamische krachten worden opgewekt. 1 Loef-lijtrim Wat? Het afstellen van de koersstabiliteit

Nadere informatie

Griepepidemie. Modelleren B. Javiér Sijen. Janine Sinke

Griepepidemie. Modelleren B. Javiér Sijen. Janine Sinke Javiér Sijen Janine Sinke Griepepidemie Modelleren B Om de uitbraak van een epidemie te voorspellen, wordt de verspreiding van een griepvirus gemodelleerd. Hierbij wordt zowel een detailbenadering als

Nadere informatie

Hoofdstuk 2: HYDROSTATICA

Hoofdstuk 2: HYDROSTATICA ysica hoofdstuk : Hydrostatica e jaar e graad (uur) - 95 - Hoofdstuk : HYDROSTTIC. Inleiding: Bouw van een stof.. ggregatietoestanden De zuivere stoffen die we kennen kunnen in drie verschijningsvormen

Nadere informatie

Werkblad:weersverwachtingen

Werkblad:weersverwachtingen Weersverwachtingen Radio, tv en internet geven elke dag de weersverwachting. Maar hoe maken weerdeskundigen deze verwachting, en kun je dat niet zelf ook? Je meet een aantal weergegevens en maakt zelf

Nadere informatie

Zaaltechnieken Techniek Omschrijving Criteria Veel gemaakte fouten Plaatje Forehand aannamen

Zaaltechnieken Techniek Omschrijving Criteria Veel gemaakte fouten Plaatje Forehand aannamen Zaaltechnieken Techniek Omschrijving Criteria Veel gemaakte fouten Plaatje Forehand aannamen Aanname grip Aanname ingedraaid Door met je linkerbeen uit te stappen kun je de bal goed voor je lichaam stoppen.

Nadere informatie

Taak van de hoofdrotor

Taak van de hoofdrotor Helikopter vliegen Taak van de hoofdrotor De taak van de hoofdrotor is het generen van lift, waardoor de helikopter omhoog wordt getrokken. In principe is de rotor een stel draaiende vleugels), waarbij

Nadere informatie

Eindexamen havo natuurkunde pilot 2013-I

Eindexamen havo natuurkunde pilot 2013-I Eindexamen havo natuurkunde pilot 203-I Beoordelingsmodel Opgave Radontherapie maximumscore 2 Uit de figuur blijkt dat door het verval een kern ontstaat met twee protonen en in totaal vier nucleonen minder

Nadere informatie

Jijbent.nl: spelregels de beer is los. Bram Schoonhoven Copyright 2017 Jijbent.nl

Jijbent.nl: spelregels de beer is los. Bram Schoonhoven Copyright 2017 Jijbent.nl Jijbent.nl: spelregels de beer is los Bram Schoonhoven Copyright 2017 Jijbent.nl Inhoud Spelregels de beer is los...1 Doel van het spel...1 Start van het spel en speelbeurten...2 Een tegel omdraaien...2

Nadere informatie

De smartbird. Kjell Deboysere, Sven Dedeene, DOSSIER GEINTEGREERDE PROEF 2012-2013. Tel 050 23 15 15

De smartbird. Kjell Deboysere, Sven Dedeene, DOSSIER GEINTEGREERDE PROEF 2012-2013. Tel 050 23 15 15 Industriële Wetenschappen De smartbird Naam leerlingen: Mentor: Mathias Baert, Laurens Cavey, Kjell Deboysere, Sven Dedeene, Dirk Verhaeghe Paul Hemeryck Daan Demeulenaere, Ruben Goethals, Tim Maertens,

Nadere informatie

Plissé-filterpatroon

Plissé-filterpatroon Serie Compacte uitvoering voor speciale toepassingen Eindfilter voor het afscheiden van zwevende stoffen voor de hoogste eisen Filterklassen E11, H13 Prestaties getest conform EN 1822 Filtermedium afgestemd

Nadere informatie

Naar een duurzaam Hyperion. Bouwen als een. Wortels halen water uit de grond om dit te transporteren door de aderen van de boom

Naar een duurzaam Hyperion. Bouwen als een. Wortels halen water uit de grond om dit te transporteren door de aderen van de boom Bouwen als een boom Materialen en Energie Stadskantoor in Venlo gebouwd volgens Cradle to Cradle principes Wortels zijn de fundering Wortels halen water uit de grond om dit te transporteren door de aderen

Nadere informatie

Taak van de hoofdrotor

Taak van de hoofdrotor Helikopter vliegen Taak van de hoofdrotor De taak van de hoofdrotor is het generen van lift, waardoor de helikopter omhoog wordt getrokken. In principe is de rotor een stel draaiende vleugels), waarbij

Nadere informatie

RBEID 16/5/2011. Een rond voorwerp met een massa van 3,5 kg hangt stil aan twee touwtjes (zie bijlage figuur 2).

RBEID 16/5/2011. Een rond voorwerp met een massa van 3,5 kg hangt stil aan twee touwtjes (zie bijlage figuur 2). HOOFDSTUK OOFDSTUK 4: K NATUURKUNDE KLAS 4 4: KRACHT EN ARBEID RBEID 16/5/2011 Totaal te behalen: 33 punten. Gebruik eigen grafische rekenmachine en BINAS toegestaan. Opgave 0: Bereken op je rekenmachine

Nadere informatie

www. Fysica 1997-1 Vraag 1 Een herdershond moet een kudde schapen, die over haar totale lengte steeds 50 meter lang blijft, naar een 800 meter verderop gelegen schuur brengen. Door steeds van de kop van

Nadere informatie

Het tentamen levert maximaal 30 punten op, waarvan de verdeling hieronder is aangegeven.

Het tentamen levert maximaal 30 punten op, waarvan de verdeling hieronder is aangegeven. TECHNISCHE UNIVERSITEIT EINDHOVEN FACULTEIT DER TECHNISCHE NATUURKUNDE GROEP TRANSPORTFYSICA Tentamen Fysische Transportverschijnselen voor W (3B470) op donderdag 5 juli 2012, 09.00-12.00 uur. Het tentamen

Nadere informatie

TWEEDE RONDE NATUURKUNDE OLYMPIADE 2013 TOETS APRIL :00 12:45 uur

TWEEDE RONDE NATUURKUNDE OLYMPIADE 2013 TOETS APRIL :00 12:45 uur TWEEDE RONDE NATUURKUNDE OLYMPIADE 2013 TOETS 1 24 APRIL 2013 11:00 12:45 uur MECHANICA 1 Blok en veer. (5 punten) Een blok van 3,0 kg glijdt over een wrijvingsloos tafelblad met een snelheid van 8,0 m/s

Nadere informatie

Vraag (1a): Bepaal de resulterende kracht van de hydrostatische drukken op de rechthoekige plaat AB (grootte, richting, zin en aangrijpingspunt).

Vraag (1a): Bepaal de resulterende kracht van de hydrostatische drukken op de rechthoekige plaat AB (grootte, richting, zin en aangrijpingspunt). OEF. 1 (4 pt, apart dubbelblad) Een tank bevat twee vloeistoffen met scheidingsvlak ter hoogte van punt A: r 1 =900 kg/m³ en h 1 =4m, r 2 =1000 kg/m³ en h 2 =3m. De tank is afgesloten door de klep ABC.

Nadere informatie

In een U-vormige buis bevinden zich drie verschillende, niet mengbare vloeistoffen met dichtheden ρ1, ρ2 en ρ3. De hoogte h1 = 10 cm en h3 = 15 cm.

In een U-vormige buis bevinden zich drie verschillende, niet mengbare vloeistoffen met dichtheden ρ1, ρ2 en ρ3. De hoogte h1 = 10 cm en h3 = 15 cm. Fysica Vraag 1 In een U-vormige buis bevinden zich drie verschillende, niet mengbare vloeistoffen met dichtheden ρ1, ρ2 en ρ3. De hoogte h1 = 1 cm en h3 = 15 cm. De dichtheid ρ3 wordt gegeven door:

Nadere informatie

Informatie bij DONAC 2010 Beginners sequence

Informatie bij DONAC 2010 Beginners sequence Vrijwel elke beginnende competitie aerobatic vlieger wil bij zijn/haar eerste optreden foutloos presteren, de vlucht afronden met een perfecte landing en bij het uitstappen de Ooh's en Aah's in ontvangst

Nadere informatie

Samenvatting NaSk Hoofdstuk t/m 4.5

Samenvatting NaSk Hoofdstuk t/m 4.5 Samenvatting NaSk Hoofdstuk 2 + 4.1 t/m 4.5 Samenvatting door Sietske 852 woorden 4 augustus 2013 2,1 4 keer beoordeeld Vak Methode NaSk Natuur- en scheikunde actief 2.1 Woordweb à voor overzicht wat nodig

Nadere informatie

Vogelmijt kwis. Wat is niet waar: De vogelmijt zit in dezelfde taxonomische klasse als. A. De luis B. De spin C. De schorpioen D.

Vogelmijt kwis. Wat is niet waar: De vogelmijt zit in dezelfde taxonomische klasse als. A. De luis B. De spin C. De schorpioen D. 1 Wat is niet waar: De vogelmijt zit in dezelfde taxonomische klasse als A. De luis B. De spin C. De schorpioen D. De teek 2 Wat is niet waar: De vogelmijt zit in dezelfde taxonomische klasse als A. De

Nadere informatie

Vind de schat van Het Vinne!

Vind de schat van Het Vinne! Vind de schat van Het Vinne! Zoek de eerste stopplaats met behulp van het plan aan de andere kant van deze paal 1. Ik voel, ik voel wat jij niet voelt: Eén deelnemer sluit zijn ogen. De anderen zoeken

Nadere informatie

TWEEDE RONDE NATUURKUNDE OLYMPIADE 2019 TOETS APRIL 2019 Tijdsduur: 1h45

TWEEDE RONDE NATUURKUNDE OLYMPIADE 2019 TOETS APRIL 2019 Tijdsduur: 1h45 TWEEDE RONDE NATUURKUNDE OLYMPIADE 2019 TOETS 1 17 APRIL 2019 Tijdsduur: 1h45 Enige constanten en dergelijke MECHANICA 1 Twee prisma`s. (4 punten) Twee gelijkvormige prisma s met een hoek α van 30 hebben

Nadere informatie

Energiebesparing door middel van een perslucht retoursysteem

Energiebesparing door middel van een perslucht retoursysteem Energiebesparing door middel van een perslucht systeem ECN Engineering & Services oktober 2011 www.ecn.nl Doel Het bepalen van het energie-besparingspotentieel van een perslucht systeem door middel van

Nadere informatie

Eindexamen natuurkunde compex havo I

Eindexamen natuurkunde compex havo I Opgave 1 Eliica De Eliica (figuur 1) is een supersnelle figuur 1 elektrische auto. Hij heeft acht wielen en elk wiel wordt aangedreven door een elektromotor. In de accu s kan in totaal 55 kwh elektrische

Nadere informatie

Bij het droogbouwsysteem van SCHÜTZ worden de verwarmingsbuizen m.b.v. warmtegeleidingsprofielen binnen de warmte-isolatie gelegd.

Bij het droogbouwsysteem van SCHÜTZ worden de verwarmingsbuizen m.b.v. warmtegeleidingsprofielen binnen de warmte-isolatie gelegd. Droogbouwsysteem I.4 Bij het droogbouwsysteem van SCHÜTZ worden de verwarmingsbuizen m.b.v. warmtegeleidingsprofielen binnen de warmte-isolatie gelegd. Bij droogbouwsystemen worden de verwarmingsbuizen

Nadere informatie

Volumestroom- en Massastroommetingen

Volumestroom- en Massastroommetingen Volumestroom- en Massastroommetingen Volumestroom- en Massastroommetingen M.M.H. Starmans Schrijver: M.M.H. Starmans Coverontwerp: M.M.H. Starmans ISBN: 9789402147650 M.M.H. Starmans Voorwoord Dit is

Nadere informatie

Bergtrein. Figuur 2 staat ook op de uitwerkbijlage. a. Bepaal de afstand die de trein op t = 20 s heeft afgelegd.

Bergtrein. Figuur 2 staat ook op de uitwerkbijlage. a. Bepaal de afstand die de trein op t = 20 s heeft afgelegd. Bergtrein In een bergachtig gebied kunnen toeristen met een bergtrein naar een mooi uitzichtpunt reizen De trein wordt aangedreven door een elektromotor en begint aan een rit naar boven In figuur 2 is

Nadere informatie

Opmerking. Het schietpatroon is samengesteld voor een rechtse schutter. De linkse schutter moet alles identiek doen, maar wel in spiegelbeeld.

Opmerking. Het schietpatroon is samengesteld voor een rechtse schutter. De linkse schutter moet alles identiek doen, maar wel in spiegelbeeld. Het schietpatroon is samengesteld voor een rechtse schutter. De linkse schutter moet alles identiek doen, maar wel in spiegelbeeld. De houding moet tijdens het volledig schietpatroon behouden blijven.

Nadere informatie

Opgave 1 Waterstofkernen

Opgave 1 Waterstofkernen Natuurkunde Havo 1984-1 Opgave 1 Waterstofkernen A. We beschouwen kernen van de waterstofisotoop 2 H. Deze kernen worden deuteronen genoemd. We versnellen deuteronen met behulp van een elektrisch veld.

Nadere informatie

Texelse Bierbrouwerij effect nieuwbouw op naastgelegen windturbine

Texelse Bierbrouwerij effect nieuwbouw op naastgelegen windturbine Notitie betreft: Texelse Bierbrouwerij effect nieuwbouw op naastgelegen windturbine datum: 8 januari 2018 referentie: van: aan: Buro SRO 1 Inleiding De Texelse Bierbrouwerij is voornemens haar faciliteiten

Nadere informatie

Doelstellingen van dit hoofdstuk

Doelstellingen van dit hoofdstuk HOOFDSTUK 1 Spanning Doelstellingen van dit hoofdstuk In dit hoofdstuk worden enkele belangrijke principes van de statica behandeld en wordt getoond hoe deze worden gebruikt om de inwendige resulterende

Nadere informatie

Bijlage VMBO-GL en TL

Bijlage VMBO-GL en TL Bijlage VMBO-GL en TL 2013 tijdvak 2 biologie CSE GL en TL Deze bijlage bevat informatie. GT-0191-a-13-2-b Tropische regenwouden Lees eerst informatie 1 tot en met 3 en beantwoord dan vraag 41 tot en met

Nadere informatie

Eindexamen vwo biologie pilot 2012 - II

Eindexamen vwo biologie pilot 2012 - II Aan het juiste antwoord op een meerkeuzevraag worden 2 scorepunten toegekend. Reddingsplan voor Nieuw-Zeelandse looppapegaai 1 maximumscore 3 voorbeelden van een juist antwoord: Voor vogels (en hun nakomelingen)

Nadere informatie

Het nieuwe trimsysteem in de Laser!

Het nieuwe trimsysteem in de Laser! Het nieuwe trimsysteem in de Laser! Al een tijdje zijn er binnen de internationale Laserklasse plannen om de Laser aan te passen aan het moderne zeilen, en daarbij het zeilen in de Laser toegankelijker

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation

Cover Page. The handle  holds various files of this Leiden University dissertation Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/28464 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Jeroen Bédorf Title: The gravitational billion body problem / Het miljard deeltjes

Nadere informatie