Verrijkende en verarmende betekenisaspecten van diagnosen
|
|
- Arthur Abbink
- 6 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Verrijkende en verarmende betekenisaspecten van diagnosen Jan De Mol 1. De complexiteit van diagnosen Vanuit een hulpverleningsperspectief is diagnostiek een bijzonder complex fenomeen. Mensen die moeilijkheden ervaren, vragen zich af wat er met hen aan de hand is. Mensen willen graag weten en begrijpen waarom ze zich zo voelen, waarom ze dergelijke gedachten hebben of waarom ze zich zo gedragen. Ook hulpverleners zelf, vanuit hun engagement en betrokkenheid, willen begrijpen waarom mensen dergelijke gevoelens en gedachten hebben of dergelijk gedrag stellen. Het zoeken naar oorzaken en verklaringen is een gekend menselijk fenomeen, wat betekent dat het stellen van diagnosen helemaal geen vreemd fenomeen is. Anderzijds willen mensen ook niet echt gecategoriseerd worden. Categorieën kunnen het unieke van elke persoon niet vatten. Mensen vragen wel erkenning voor hetgeen ze meemaken, maar categorieën zijn te grofmazig om het unieke van elke persoon op de voorgrond te brengen. Bovendien is het verband tussen diagnostiek en hoe mensen kunnen worden geholpen niet altijd duidelijk en betreft het zeker geen lineair verband. Diagnostiek focust zich voornamelijk op tekorten en gebreken, op zaken die men niet kan of op de tekortkomingen van de falende omgeving waarin men werd of wordt grootgebracht. Constructieve verandering is echter enkel mogelijk wanneer de focus wordt gelegd op de capaciteiten en de unieke mogelijkheden van iemand of van zijn of haar omgeving. Hierover zijn de meeste therapeutische modellen het eens. Bijvoorbeeld, vanuit een gedragstherapeutisch perspectief kan iemand enkel iets bijleren wanneer hij of zij bekrachtigd wordt, dus wanneer een persoonlijke capaciteit expliciet in de verf wordt gezet. Met straffen daarentegen kan men misschien wel een gedrag stoppen, maar leert men niet iets bij. Wat diagnostiek binnen de integrale jeugdhulp nog complexer maakt is de 'psychiatrisering' van de huidige diagnosen (Conrad & Barker, 2010; Walker, 2005). Kinderpsychiatrische diagnosen worden alsmaar meer een Cahier 7 - November 2016 Verrijkende en verarmende betekenisaspecten / 65
2 realiteit en worden zelfs het referentiekader om beslissingen te nemen. Een diagnose wordt bijgevolg steeds meer gelinkt aan een pathologie, en als persoon moet men een pathologie hebben om hulp te kunnen krijgen. Bovendien gaat men ervan uit dat een diagnose op een objectieve manier en van buitenaf gekend en geweten kan worden: de diagnose is een gestandaardiseerde realiteit die objectief van buitenaf kan worden vastgesteld. Een kinderpsychiatrische diagnose kan echter onmogelijk de complexe verbindingen tussen het kind of de jongere en zijn omgeving zichtbaar maken. Een kinderpsychiatrische categorie negeert de contextafhankelijkheid van de gevoelens, gedachten en het gedrag van het kind of de jongere: wat het doen en laten van het kind of de jongere voor anderen betekent en hoe deze betekenissen recursief het kind of de jongere beïnvloeden en constitueren. Tegelijkertijd kan men als hulpverlener dergelijke evoluties niet negeren, en moet men er iets mee doen. Zich positioneren ofwel in het ene kamp dat stelt dat diagnosen pure sociale constructen zijn die mensen niet echt kunnen helpen maar mensen eerder pathologiseren, ofwel in het andere kamp dat stelt dat diagnosen reële externe realiteiten zijn die bepalen hoe mensen kunnen of zelfs moeten worden geholpen draagt niet bij tot een hulpverleningskader dat mensen constructief helpt. Om er op een constructieve manier en in het belang van het kind of de jongere en andere betrokkenen iets mee te doen, is het zinvol na te denken over de mogelijkheden die kinderpsychiatrische diagnosen ons bieden en hoe we die gestandaardiseerde realiteiten kunnen combineren met subjectieve menselijke processen (Brown, 1995; De Mol, 2000; De Vos, 2012; Peled, 2004). In wat volgt, wordt getracht die insteek mee te nemen. 2. Het verschil tussen eerste orde en tweede orde diagnosen Wanneer jongeren en ouders (al dan niet gedwongen) de hulpverleningspraktijk betreden, hebben zij beiden reeds ideeën omtrent de oorzaken van de moeilijkheden waarmee ze te maken hebben. Dikwijls zijn dit zelfs geen ideeën maar eerder stellingnames omtrent wat de exacte oorzaken van het probleem zijn. Dat betekent dat er reeds een diagnostisch proces van eerste orde heeft plaatsgevonden (Mattheeuws, 1985). Een hulpverleningsproces kan men benaderen als een diagnostisch proces van tweede orde. De hulpverlener gaat niet op zoek naar nieuwe diagnosen om 'het' te weten, maar tracht de diagnose van de betrokkenen te begrijpen en maakt tegelijkertijd de diagnose in samenwerking met de Verrijkende en verarmende betekenisaspecten / 66 Cahier 7 - November 2016
3 betrokkenen zinvol binnen de specifieke context van de hulpvraag. Eventueel tracht de hulpverlener de diagnose te wijzigen of nuanceren. Vanuit die optiek kunnen kinderpsychiatrische diagnosen ook begrepen worden als eerste orde diagnosen. Kinderpsychiatrische diagnosen zijn pogingen om de complexiteiten waarmee mensen worden geconfronteerd te vatten onder één noemer, en geven in die zin een lineaire verklaring omtrent het probleem van en met de jongere of het kind: 'hij/zij gedraagt zich zo, voelt zich of denkt zo, omdat hij/zij dat heeft'. Hij gedraagt zich bijvoorbeeld zo impulsief omdat hij ADHD heeft. Of zij heeft een depressie en voelt zich daarom altijd zo slecht en is daarom ook voortdurend aan het rumineren. Het is belangrijk als hulpverlener te beseffen dat men deze kinderpsychiatrische diagnosen niet kan negeren, maar er iets op een constructieve manier mee moet trachten te doen. Niet enkel kinderpsychiatrische diagnosen, maar ook de verklarende verhalen waarmee jongeren en hun entourage de hulpverlening betreden, kunnen begrepen worden als diagnosen van eerste orde. Ook met die verhalen moet de hulpverlener aan de slag. Een grote complexiteit van eerste orde diagnosen is dat ze voor de cliënten dikwijls waarheden zijn. Vanuit een hulpverleningsperspectief is het niet zinvol die waarheden aan te vallen en de eigen waarheid die men als hulpverlener heeft op te dringen. De vraag stelt zich dan ook: hoe kan ik als hulpverlener op een constructieve manier aan de slag met deze eerste orde diagnosen, aangezien ik ze niet kan negeren maar er wel iets mee moet doen? Wat de hulpverlener mogelijk enige houvast kan bieden is de eerste orde diagnosen te begrijpen als effectdiagnosen. Eerste orde diagnosen betreffen interpretaties die je geeft omtrent de effecten die iemand anders met zijn doen en laten op jou heeft. Maar jijzelf begrijpt dit niet als interpretaties van effecten, maar als waarheden. Bijvoorbeeld, een jongere stelt een bepaald gedrag: dit gedrag heeft een effect op een ouder wat betekent dat de ouder dit gedrag van de jongere interpreteert. Voor de ouder zelf is dit evenwel geen interpretatie, maar een waarheid. En die waarheid betreft de waarheid over wie de jongere is. In die zin zijn kinderpsychiatrische diagnosen ook effectdeterminaties: het effect determineert wie het kind of de jongere is, bijvoorbeeld een ADHD'er of een autist. Effectdeterminaties zijn echter altijd gebonden aan specifieke contexten. In die zin kan de hulpverlener met de betrokkenen de specifieke effecten of betekenissen van een gedrag binnen de specifieke contexten onderzoeken zodat de diagnose rijker en genuanceerder wordt. Anders gezegd, er bestaat niet één ADHD, maar er bestaan zoveel ADHD s als er jongeren met ADHD zijn, en ook voor de jongere zelf met ADHD verschijnt er telkens een ander soort ADHD, afhankelijk van de context (bv. het verschil tussen de jongere thuis, op school, bij zijn vrienden, etc.). Cahier 7 - November 2016 Verrijkende en verarmende betekenisaspecten / 67
4 Door eerste orde diagnosen te benaderen als effectdiagnosen kan de hulpverlener een diagnostisch proces van tweede orde op gang brengen. De hulpverlener negeert hierbij het bestaan van eerste orde diagnosen niet, inclusief kinderpsychiatrische diagnosen, maar nuanceert, differentieert en contextualiseert effecten zodat de complexiteiten en ook de constructieve aspecten van de diagnose zichtbaarder kunnen worden. Zoals we reeds stelden focust een kinderpsychiatrische diagnose zich enkel op gebreken en tekortkomingen. Vanuit een hulpverleningsperspectief is het bijzonder vreemd om te moeten vaststellen dat er, zowel in de klinische praktijk als in het wetenschappelijke onderzoek, bijna geen enkele aandacht bestaat voor de krachten van een diagnose. En dat terwijl hulpverleningsmodellen het er wel over eens zijn dat verandering enkel mogelijk is indien men zich ook op de krachten en mogelijkheden van de persoon focust. Vanuit die optiek is het concept agency relevant (De Mol, 2008: Kuczynski & De Mol, 2015). Elke persoon, kind of volwassen, is een volwaardig persoon met een agency. Anders gezegd, elke persoon is een full agent. Concreet betekent dit dat elke persoon een autonoom wezen is, dat kan voelen en denken, betekenis kan geven aan ervaringen en zijn omgeving, kan ageren en een betekenisvolle invloed kan hebben op andere personen. Het is zinvol om jongeren met een diagnose ook te benaderen als full agents. Bijvoorbeeld, het gegeven dat men een depressie heeft, is niet gek en niet pathologisch. Wat een depressieve jongeren voelt en denkt en hoe hij zich gedraagt, heeft zin en betekent iets. De moeilijkheid is dat de jongere (en ook zijn omgeving) niet begrijpt waarom hij zich zo voelt of waarom hij dat denkt. De jongere (en ook zijn omgeving) heeft het contact verloren met de eigen gedachten en gevoelens. Door jongeren met een diagnose te benaderen als full agents en de nadruk te leggen op de mogelijkheden en de krachten van de diagnose, kan de hulpverlener ook een diagnostisch proces van tweede orde op gang brengen: wat men voelt en denkt is niet zinloos, integendeel, men kan er zelfs veel van leren. 3. Diagnosen in een breder maatschappelijk perspectief Soms kunnen kinderpsychiatrische diagnosen een diagnostisch proces van tweede orde op gang brengen, maar soms ook niet. Wanneer tweede orde processen moeilijk op gang kunnen worden gebracht, heeft dat ook te maken met de maatschappelijke inbedding van kinderpsychiatrische diagnosen. Sommige diagnosen raken steeds meer bekend en Verrijkende en verarmende betekenisaspecten / 68 Cahier 7 - November 2016
5 verspreid, en zelfs ingebed in onze maatschappij. Twee bekende voorbeelden hiervan zijn ADHD en autisme. Die maatschappelijke inbedding van diagnosen heeft voor- en nadelen. Bijvoorbeeld, de diagnose ADHD kan op de jongere en zijn ouders een ondersteunend effect hebben. Net als elke andere kinderpsychiatrische diagnose is ADHD niet enkel beschrijvend hoewel dit vanuit het DSM-denken wel zo bedoeld is maar ook verklarend: er is iets met de hersenen aan de hand waardoor men zulk gedrag stelt. Voor de betrokkenen kan dit aanvankelijk een constructieve betekenis krijgen, aangezien het niet hun schuld is, maar het de ADHD is die dit met hen doet. Dat constructieve effect kan echter snel verdwijnen, waardoor er geen tweede orde processen op gang kunnen komen. Binnen het sociale discours omtrent diagnosen wordt immers impliciet de suggestie gegeven dat het probleem oplosbaar is of op zijn minst leefbaar kan worden gemaakt. Via allerhande kanalen krijgen de betrokkenen de boodschap dat er, indien men het probleem goed aanpakt, ook een oplossing voor bestaat. Een goed voorbeeld hiervan zijn de protocolbehandelingen die op korte termijn wel hun effect aantonen, maar op lange termijn enkel de illusie van controle en oplosbaarheid creëren, waardoor de diagnosen op zich niets bijdragen tot het welzijn van de betrokkenen. Integendeel, binnen dat oplossingsgericht denken krijgen de betrokkenen weinig communicatieve toetsen omtrent de complexiteiten waarmee ze worden geconfronteerd, en wordt enkel het persoonlijke falen nog meer in de verf gezet. Vanuit die optiek is het relevant voor de hulpverlener om samen met de betrokkenen te onderzoeken in welke mate de diagnose binnen hun sociale context zinvol kan zijn of in welke mate de diagnose van de jongere iets kan bijdragen tot het welzijn van de jongere en de naaste betrokkenen. Met wie zou men mogelijk iets van de diagnose kunnen bespreken? Hoe zou de diagnose in de levenscontexten van de jongere ertoe kunnen bijdragen dat men de jongere en zijn entourage ook op een andere en meer constructieve manier zou kunnen zien en ermee zou kunnen omgaan? Hoe zou de diagnose in die contexten ertoe kunnen bijdragen dat men de beperkingen van de jongere een beetje zou kunnen aanvaarden? Een aantal diagnosen is op die manier echter zeer moeilijk en misschien zelfs onmogelijk te benaderen. Neem bijvoorbeeld de diagnose 'reactieve hechtingsstoornis'. Het begrip 'hechting' raakt alsmaar meer ingeburgerd, waardoor er een evident denken bestaat, dat steeds krachtiger wordt en dat stelt dat indien de hechting tussen het kind en de ouders (en dan vooral de moeder) goed is, de ontwikkeling van het kind normaal zal verlopen en de kans klein is dat er problemen zullen zijn. Als er toch problemen zijn, zou dit dus betekenen dat de ouders, en dan vooral de moeder, gefaald hebben. Binnen dergelijk perspectief krijgen de jon- Cahier 7 - November 2016 Verrijkende en verarmende betekenisaspecten / 69
6 geren het lastiger om hun autonomie te realiseren, terwijl het verwerven van autonomie binnen het sociale denken over ontwikkeling een absolute prioriteit heeft. Dergelijke diagnosen kunnen dan ook moeilijk processen van tweede orde op gang brengen en zijn vanuit een hulpverleningskader niet erg zinvol. 4. Tot slot Diagnosen zijn slechts zinvol als ze mensen kunnen helpen. Kinderpsychiatrische diagnosen en andere diagnosen kunnen erg zinvol zijn. Hun bruikbaarheid is echter afhankelijk van de context en het effect. Iemand een diagnose opdringen, iemand beschuldigen, iemand percipiëren als een gefaald persoon... het helpt mensen niet echt. Voor de hulpverlener zelf kan de diagnose evenmin de oplossing bieden, en blijft het een uitdaging te zoeken hoe er een constructieve verbinding kan worden gemaakt tussen een diagnose en een hulpverleningsproces. 5. Referenties Brown, P. (1995). Naming and framing: The social construction of diagnosis and illness.journal of Health and Social Behavior, 35, Conrad, P., & Barker, K.K. (2010). The social construction of illness: Key insights and policyimplications. Journal of Health and Social Behavior, 51(S), S67 S79. De Mol, J. (2000). Kinddiagnosen: Variërende betekenisaspecten. SysteemtheoretischBulletin, 18, De Mol, J., & Buysse, A. (2008). The phenomenology of children s influence on parents.journal of Family Therapy, 30, De Vos, J. (2012). Systeemtherapie en psychiatrische diagnosen: aparte werkelijkheden?over diagnosen en unieke verhalen. Systeemtherapie, 24 (4), Kuczynski, L., & De Mol, J. (2015). Dialectical models of socialization. In W.F. Overton &P.C.M. Molenaar (Eds.), Theory and Method. Volume 1 of the Handbook of ChildPsychology and Developmental Science (7th Edition), (pp ). Editor-in-Chief:Richard M. Lerner. Hoboken, NJ: Wiley. DOI: / childpsy109 Verrijkende en verarmende betekenisaspecten / 70 Cahier 7 - November 2016
7 Mattheeuws, A. (1985). Diagnose vanuit een systeemtheoretisch referentiekader.systeemtheoretisch Bulletin, 3, Peled, A. (2004). From plasticity to complexity: A new diagnostic method for psychiatry.medical Hypotheses, 63, Walker, M.T. (2006). The social construction of mental illness and its implications for therecovery model. International Journal of Psychosocial Rehabilitation, 10 (1), Cahier 7 - November 2016 Verrijkende en verarmende betekenisaspecten / 71
Jan De Mol en Bernard Rimé
Depressie bij jongeren: Het gezin als bron van verandering en een plaats voor het delen van zijn emoties met anderen, of, Hoe mijn depressie ook mijn vriend kan worden Jan De Mol en Bernard Rimé Depressie
Nadere informatieLe temps est à nous. Hoe jongeren hun ouders opvoeden: Graag traag aub. Prof. Jan De Mol Université catholique de Louvain
Le temps est à nous Hoe jongeren hun ouders opvoeden: Graag traag aub. Prof. Jan De Mol Université catholique de Louvain Psychological Sciences Research Institute Universiteit Gent Departement Experimenteel
Nadere informatieVroegdetectie van een autismespectrumstoornis bij jonge kinderen. Dr. Jo Wellens, kinder- en jeugdpsychiater TheA
Vroegdetectie van een autismespectrumstoornis bij jonge kinderen Dr. Jo Wellens, kinder- en jeugdpsychiater TheA 7-12-2018 Inhoud Vroegdetectie in een relationeel perspectief Infant and Early Childhood
Nadere informatieInleiding psycho-educatie ASS bij volwassenen
Inleiding psycho-educatie ASS bij volwassenen Dit is de inleiding van de psycho-educatie modules. Aan de hand van deze modules geven we meer informatie over hoe autismespectrumstoornissen (ASS) zich uiten
Nadere informatieEindexamen Filosofie havo I
Opgave 2 Denken en bewustzijn 8 Een goed antwoord bevat de volgende elementen: een omschrijving van het begrip bewustzijn 2 argumentatie aan de hand van deze omschrijving of aan Genghis bewustzijn kan
Nadere informatieUITGANGSPUNTEN EEN MIRAKEL EN EEN 1. PROBLEMEN EN BEPERKINGEN DRIE THEMA S HET VERHAAL VAN DESMOND
UITGANGSPUNTEN Respect voor de vraag en het mandaat. Wat wil het kind/jongere? Weerstand is geen bruikbaar begrip. EEN MIRAKEL EN EEN TOVERSTAF OPLOSSINGSGERICHT WERKEN EN AUTISME SIG Vrijdag 6 juni 2018
Nadere informatieOpdracht Levensbeschouwing hechtingstoornis
Opdracht Levensbeschouwing hechtingstoornis Opdracht door Tim 1220 woorden 23 februari 2016 5,5 2 keer beoordeeld Vak Methode Levensbeschouwing Perspectief Micro, Meso, Macro niveau. Inleiding: Beste lezer,
Nadere informatieZelf gediagnosticeerd en behandeld. Vervelende ervaringen. Vinden van de juiste behandeling
Sam Schrevel, Ph.D. Zelf gediagnosticeerd en behandeld Vervelende ervaringen Vinden van de juiste behandeling Waar ben ik goed in? Hoe richt ik mijn leven in? Aan wie vraag ik hulp? Waar niet? Wat wil
Nadere informatieDe stem van het kind
1 dr. Ilse Janssen Klinisch psychologe/psychotherapeute Interactie-Academie/Aleph Congres: Bouw een brug. Het kind centraal bij conflictscheidingen De stem van het kind 2 Systeemtheoretisch Bulletin, 2016,
Nadere informatieVerkennen van de vele kanten van een mens met een psychiatrische aandoening. Birgit Bongaerts
Verkennen van de vele kanten van een mens met een psychiatrische aandoening Birgit Bongaerts 15/6/2012 Congres Vlaams ondersteuningscentrum oudermis(be)handeling 2012, 10 Jaar Vlaams meldpunt Bijzondere
Nadere informatieVan gedragsregulering naar opvoeding
Van gedragsregulering naar opvoeding Over het voorkomen en aanpakken van ongewenst gedrag Gebruikelijke benadering van gedragsproblemen: een kindgerichte blik (factoren in het kind) Leidt tot classificatie
Nadere informatieHelp, mijn man heeft een dwangstoornis
Help, mijn man heeft een dwangstoornis Partnerrelatietherapie om hem van zijn probleem af te helpen. Hij is veranderd, reageert anders sinds geboorte zoontje. Het is een ziekte, hij heeft psychiatrische
Nadere informatieIntegraal coachen. Meedenken en faciliteren bij ambities, dilemma s of problemen op de werkvloer
Integraal coachen Meedenken en faciliteren bij ambities, dilemma s of problemen op de werkvloer DATUM 1 maart 2014 CONTACT Steef de Vries MCC M 06 46 05 55 57 www.copertunity.nl info@copertunity.nl 2 1.
Nadere informatieJante Schmidt Alistair Niemeijer Carlo Leget Evelien Tonkens Margo Trappenburg. Waardigheidscirkel
Jante Schmidt Alistair Niemeijer Carlo Leget Evelien Tonkens Margo Trappenburg De Waardigheidscirkel De Waardigheidscirkel Samenvatting Jante Schmidt Alistair Niemeijer Carlo Leget Evelien Tonkens Margo
Nadere informatieDriehoeksverhoudingen
Driehoeksverhoudingen pleegkind pleegouders ouders 24-1-2018 Driehoeksverhoudingen in de pleegzorg. Anne Maaskant 1 Voorstellen Anne Maaskant Onderzoeker GZ-Psycholoog i.o. tot Klinisch psycholoog Kind
Nadere informatieHet doel van deze check-up is een self-assessment van je capaciteiten onder druk.
SAT self-service check-up voor het omgaan met heftige emoties In welke mate ben je in staat te herstellen van de emoties die je uit je controle brachten terug naar Stabiliteit, Aanpassing en Transformatie?
Nadere informatieUitdagingen voor voorzieningen en beleid
Uitdagingen voor voorzieningen en beleid Dirk Luyten Kenniscentrum Hoger Instituut voor Gezinswetenschappen 1. Hoe zien partnerrelaties van ouders er vandaag uit? 2. Welke uitdagingen zijn er voor partnerrelaties
Nadere informatieVivian Broughton. Stilstaan bij trauma. Een heldere uiteenzetting over het ontstaan van trauma en de traumaverwerkingsmethode van Franz Ruppert
Vivian Broughton Stilstaan bij trauma Een heldere uiteenzetting over het ontstaan van trauma en de traumaverwerkingsmethode van Franz Ruppert Inhoud Voorwoord bij de herziene editie 7 Welkom! 9 Waarom
Nadere informatieZelfmanagement of toch positieve gezondheid? Een dissident geluid
Zelfmanagement of toch positieve gezondheid? Een dissident geluid Dr. AnneLoes van Staa Kenniscentrum Zorginnovatie ZonMw Invitational Conference Positieve Gezondheid, Positieve psychologie en zelfmanagement
Nadere informatieHERSTELLEN KAN JE ZELF Hoopvol leven met een psychische kwetsbaarheid
HERSTELLEN KAN JE ZELF Hoopvol leven met een psychische kwetsbaarheid Prof. dr. Chantal Van Audenhove Dr. Joke Vanderhaegen KU Leuven, LUCAS, Centrum voor zorgonderzoek en consultancy Gent, 18 november
Nadere informatieMobiele Gedragstherapie!
Mobiele Gedragstherapie! Gedragstherapeutische handvatten voor psycho-sociale begeleiding in de Geestelijke Gezondheidszorg. Een éénjarige opleiding psychosociale begeleiding in een leertheoretisch perspectief.
Nadere informatieCompetenties systeemtherapeutisch werker (STW) versie 15 januari 2015
1 Competenties systeemtherapeutisch werker (STW) versie 15 januari 2015 Inleiding De NVRG maakt een onderscheid tussen de systeemtherapeut (ST) en de systeemtherapeutisch werker (STW). Beide profielen
Nadere informatieSamenvatting Levensbeschouwing Hoofdstuk 1, Heeft het leven zin?
Samenvatting Levensbeschouwing Hoofdstuk 1, Heeft het leven zin? Samenvatting door een scholier 1618 woorden 28 november 2010 5,6 126 keer beoordeeld Vak Methode Levensbeschouwing Zin in zin Hoofdstuk
Nadere informatieStudiekeuze en commitments: Een ontwikkelingspsychologisch perspectief
25-11-2014 1 Studiekeuze en commitments: Een ontwikkelingspsychologisch perspectief VVSL 6 november 2014 Saskia Kunnen Afdeling Ontwikkelingspsychologie Rijksuniversiteit Groningen 25-11-2014 2 Programma
Nadere informatieVerbinden vanuit diversiteit
Verbinden vanuit diversiteit Krachtgericht sociaal werk in een context van armoede en culturele diversiteit Studievoormiddag 6 juni 2014 Het verhaal van Ahmed Een zoektocht met vele partners Partners De
Nadere informatieStudiekeuze: Een ontwikkelingspsychologisch perspectief
11-2-2015 1 Studiekeuze: Een ontwikkelingspsychologisch perspectief Facta, 12-02-2015 Saskia Kunnen Afdeling Ontwikkelingspsychologie Rijksuniversiteit Groningen 11-2-20152 Programma Studiekeuze als ontwikkelingsproces:
Nadere informatieSlachtoffers van mensenhandel en geestelijke gezondheidszorg
Slachtoffers van mensenhandel en geestelijke gezondheidszorg Informatie voor cliënten Cliënten en geestelijke gezondheidszorg Slachtoffers van mensenhandel hebben vaak nare dingen meegemaakt. Ze zijn geschokt
Nadere informatieAandachtsklachten en aandachtsstoornissen worden geobserveerd in verschillende volwassen
SAMENVATTING Aandachtsklachten en aandachtsstoornissen worden geobserveerd in verschillende volwassen klinische populaties, waaronder ook de Aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit (ADHD). Ook al wordt
Nadere informatieMiniconferentie SLSZ. Wie is wie in het project? En wie zijn wij? Programma
Miniconferentie SLSZ Wie is wie in het project? Financiers: Scholen en ouders: Gemeenten: Jeugdhulp: voor het creëren van een (onderwijs-)omgeving waarbinnen plaats is voor álle kinderen en een ieder zich
Nadere informatieNASCHOLINGSCENTRUM MAATSCHAPPELIJK WERK
TEAMNASCHOLING ERVARINGSGERICHTE PSYCHOSOCIALE HULPVERLENING 1 ERVARINGSGERICHTE PSYCHOSOCIALE HULPVERLENING HOE ZIET UW PRAKTIJK ERUIT? Veel cliënten zien hun probleem als een individueel probleem en
Nadere informatieVoorbereiding studiedag
Voorbereiding studiedag 1. Van waar de behoefte om in overleg te gaan met het parket in je regio? Er zijn verschillende zaken die maken dat overleg met het parket aan de orde was. 1.1. De regio Halle Vilvoorde
Nadere informatieDe magie van Florerend Verkennen Geknipt om te bouwen aan zelfsturing. Intro
De magie van Florerend Verkennen Geknipt om te bouwen aan zelfsturing Door Pepijn Happel Intro We zijn zo gewend te focussen op wat niet werkt, daarbij geholpen door traditionele probleemoplossende methoden,
Nadere informatieAdviezen in een hulpverlenend gesprek: zegen of vloek? Door: Johan Clarysse, stafmedewerker Tele-Onthaal West-Vlaanderen
Adviezen in een hulpverlenend gesprek: zegen of vloek? Door: Johan Clarysse, stafmedewerker Tele-Onthaal West-Vlaanderen Adviezen in een hulpverlenend gesprek: zegen of vloek? 1 Advies is vaak iets anders
Nadere informatieWerken in Teamverband Vragen voor een groepsgesprek
Werken in Teamverband Vragen voor een groepsgesprek Don Boscocollege Hechtel Hieronder vind je een tekst en bijbehorende vragen waarmee de gangmakers in Hechtel een gesprek op gang willen brengen in verschillende
Nadere informatieFocus op Gezondheid Zorg voor Herstel
Focus op Gezondheid Zorg voor Herstel Het visiedocument Focus op Gezondheid - Zorg voor Herstel schetst de contouren van een visie op de geestelijke gezondheidszorg vanuit het perspectief van cliënten
Nadere informatieMeertaligheid in een monoculturele schoolcontext Oprit 14 naar een schooltraject zonder snelheidsbeperkingen
Meertaligheid in een monoculturele schoolcontext Oprit 14 naar een schooltraject zonder snelheidsbeperkingen Loes Vandenbroucke & Noël Clycq Oprit 14 onderzoek Doel: Verklaren van (problematische) schoolloopbanen
Nadere informatieAcademisch Centrum voor Praktische Theologie
2010-2011 Academisch Centrum voor Praktische Theologie Is spirituele zorg de unieke taak van pastores of behoort het ook tot het werkterrein van de psycholoog? Weten we van elkaar wat we doen met betrekking
Nadere informatieAls duwen en trekken niet helpt: impasses doorbreken met een complexe doelgroep
Als duwen en trekken niet helpt: impasses doorbreken met een complexe doelgroep Workshop Jubileum stichting TOPGGz 8 maart 2017 Prof. dr. Chijs van Nieuwenhuizen GZ-psycholoog/psychotherapeut ch.van.nieuwenhuizen@ggze.nl,
Nadere informatieReflectievoormiddag Voorbij het statuut samenwonende
Reflectievoormiddag Voorbij het statuut samenwonende Donderdag 19 april - Senaat Goeiemorgen. Bijna op de dag af vier jaar geleden organiseerde het Steunpunt een studiedag over Sociale Bescherming en Armoede.
Nadere informatieExpertise. Visie op problematiek
Expertise Visie op problematiek De hulpverlening voor mensen met ASS is vaak langdurig en complex en strekt zich gelijktijdig uit over verschillende levensgebieden. Om mensen met deze complexe problematiek
Nadere informatieJe eigen gevoelens. Schaamte
Je eigen gevoelens Voor ouders, partners, broers, zussen en kinderen van mensen met een ernstig drugsprobleem is het heel belangrijk om inzicht te krijgen in de problemen van het verslaafde familielid,
Nadere informatieFormule Jeugddorp De Glind
Je hoort erbij en je doet mee Formule Jeugddorp De Glind Veerkrachtig opgroeien Introductie In dit document wordt de formule van Jeugddorp De Glind toegelicht. De formule beschrijft waar Stichting Jeugddorp
Nadere informatieDe cliënt en zijn omgeving. Op zoek naar kracht en inspiratie. Mieke Faes Interactie-Academie (2012)
De cliënt en zijn omgeving. Op zoek naar kracht en inspiratie. Oefening. Zit samen per twee. Vertel mekaar over wat je als kind of jongere wilde worden. Wat was je droomberoep of droomleven als kind of
Nadere informatieHandboek diagnostiek in de leerlingenbegeleiding: Kind en
Handboek diagnostiek in de leerlingenbegeleiding: Kind en context Recensie door Lien PLASSCHAERT 1 1 VERSCHUEREN, K. EN KOOMEN, H. Handboek diagnostiek in de leerlingenbegeleiding: Kind en context Uitgeverij
Nadere informatieSCHOOLGERICHT MAATSCHAPPELIJK WERK
SCHOOLGERICHT MAATSCHAPPELIJK WERK TEAMNASCHOLING DOEL DOEL VAN DE NASCHOLING De training heeft tot doel om de taak van de schoolmaatschappelijk werker te professionaliseren, te verlichten en passend te
Nadere informatieHerkennen van signalen op de werkvloer... Wat kun je ermee?
Herkennen van signalen op de werkvloer... Wat kun je ermee? Wie zijn wij? Samantha van Engeland & Marianne Stevens Even voorstellen... Maar dan net even anders... Knelpunten voor mensen met een licht verstandelijke
Nadere informatieCongres 'Outreaching in Antwerpen: zorgzaam over grenzen. Grenzen patiënt-hulpverlenerrelatie. Jean-Louis Feys
Congres 'Outreaching in Antwerpen: zorgzaam over grenzen Grenzen patiënt-hulpverlenerrelatie Jean-Louis Feys Synthese werkgroep mobiele teams Doelgroep: psychiatrische stoornis die complex en chronisch
Nadere informatieAutisme, wat weten we?
Autisme, wat weten we? Matt van der Reijden, kinder- en jeugdpsychiater & geneesheer directeur Dr Leo Kannerhuis, Oosterbeek 1 autisme agenda autisme autisme en het brein: wat weten we? een beeld van autisme:
Nadere informatieBECCI: Behaviour Change Counselling Inventory
Pagina 1 van 7 BECCI: Behaviour Change Counselling Inventory Voorafgaand aan het gebruik van de BECCI checklist: Maak a.u.b. gebruik van de toegevoegde handleiding met een gedetailleerde uitleg over hoe
Nadere informatie(De) Weg van angst. Systeemtheorie 25/11/2018. Eva Lambrecht Kynocongres 2018
(De) Weg van angst Eva Lambrecht Kynocongres 2018 Systeemtheorie Psycho-analyse: gedragsproblemen worden bekijken in het individu (symptomen dienen om interne conflicten toe te dekken), Systeemtheorie
Nadere informatieWoord vooraf Opbouw van deze studie
Woord vooraf Opbouw van deze studie XIII XVI DEEL I: PROBLEEMSTELLING 1 HOOFDSTUK I ONTWIKKELING EN STAGNATIE IN DE PSYCHIATRIE 2 Inleiding 2 1. 1 Psychiatrie en geestelijke gezondheidszorg - stand van
Nadere informatieSamenwerken rond zorgcontinuïteit: Een waardevolle en moeilijke zoektocht
Samenwerken rond zorgcontinuïteit: Een waardevolle en moeilijke zoektocht RUDI ROOSE UGENT, VAKGROEP SOCIAAL WERK EN SOCIALE PEDAGOGIEK NETWERKMOMENT VRIJDAG 17 MAART 2017 BRUGGE Netwerkvorming als aandachtspunt
Nadere informatieBorderline, waar ligt de grens?
Borderline, waar ligt de grens? Themadag georganiseerd door Friese werkgroep Labyrinth-In Perspectief 23 november 2002 Programma 10.00 10.15 10.20 11.00 11.15 11.45 12.15 13.00 14.00 15.00 Ontvangst met
Nadere informatieVISIETEKST PSYCHODIAGNOSTIEK JEUGD Versie 1.12b Oktober 2009
VISIETEKST PSYCHODIAGNOSTIEK JEUGD Versie 1.12b Oktober 2009 i. Inleiding In het decreet van de CGG (1999) wordt gesteld dat psychodiagnostiek een taak is van de CGG. Binnen het decreet wordt deze taak
Nadere informatieRehabilitatie in de forensische psychiatrie, een schijnbare tegenstrijdigheid een zicht op de visie van een forensischpsychiatrische
Rehabilitatie in de forensische psychiatrie, een schijnbare tegenstrijdigheid een zicht op de visie van een forensischpsychiatrische PVT Steven Degrauwe U.P.C. Sint- FRT, een visie gebaseerd op rehabilitatie
Nadere informatieWORD GROTER DAN DAT WAT JOU KLEIN HOUDT Ann Weiser Cornell
WORD GROTER DAN DAT WAT JOU KLEIN HOUDT 2011 Ann Weiser Cornell 1 Deel één Welkom bij deze e-cursus waarin we je zullen laten zien hoe jij groter kunt worden en je problemen kleiner! Zijn er op dit moment
Nadere informatieWaar gaan we het over hebben?
Waar gaan we het over hebben? Onderwerp: Wat gebeurt er met je als je een leuk meisje of jongen tegenkomt? Je vindt de ander leuk en misschien word je wel verliefd. Eerst wil je heel vaak bij hem of haar
Nadere informatieDepressief. Goede zorg voor kwetsbare mensen. Hans Meganck, 2017
HERSTEL VAN DEPRESSIE HERSTELLEN IN PLAATS VAN GENEZEN HERSTEL IS MOGELIJK MAAR ER ZIJN VEEL DREMPELS DEPRESSIEF OF ANDERE KWETSBAARHEID? DIAGNOSESTELLING (MEER DAN) EEN DIPJE? HET WILD PAARD WAARVAN JE
Nadere informatieNASCHOLINGSCENTRUM MAATSCHAPPELIJK WERK
TEAMNASCHOLING SCHOOLGERICHT MAATSCHAPPELIJK WERK 1 SCHOOLGERICHT MAATSCHAPPELIJK WERK DOEL VAN DE NASCHOLING De training heeft tot doel om de taak van de schoolmaatschappelijk werker te professionaliseren,
Nadere informatiePositie van meerzijdige partijdigheid als hulpverlener. Hilde Delameillieure Foton
Positie van meerzijdige partijdigheid als hulpverlener Hilde Delameillieure Foton Begrip uit contextuele therapie Meerzijdige partijdigheid of meerzijdig gerichte partijdigheid, of veelzijdige partijdigheid
Nadere informatiePost-BIG opleiding seksuologie
Post-BIG opleiding seksuologie Goede seksuologische hulpverlening doet recht aan het hele complex van lichamelijke, psychische en sociale facetten van seksualiteit. Je maakt je deze kennis en kunde op
Nadere informatieIntroductie: Omgaan met weerstand
Introductie: Omgaan met weerstand Oplossingsgericht & Motiverend werken www.frankmeeuwsen.nl www.mennozwart.nl Donderdag 8 September 2011 Kenmerken van goede hulpverlening Plaats van methodiek Gesprekstechnieken
Nadere informatieCoördinatie van de hulp. Workshop 4
Coördinatie van de hulp Workshop 4 Voorstellingsrondje Maatschappelijke evoluties Perspectief van de cliënt Casusoverleg Cliëntoverleg met externe voorzitter Bemiddeling Vertrouwenspersoon vragen Wie is
Nadere informatieDuurzame impact kan alleen samen Lieke van Domburgh
Duurzame impact kan alleen samen Lieke van Domburgh wat vraagt de transformatie in de jeugdhulp (vooral: dichterbij bieden vd zorg en integraliteit) van de specialist? Focus is integraal 2 1. Integrale
Nadere informatieCVS, MEERDANEEN SYNDROOMALLEEN
CVS, MEERDANEEN SYNDROOMALLEEN P R O F. D R. I G N A A S D E V I S C H Medische Filosofie en Ethiek Departement Huisartsengeneeskunde en Eerstelijnsgezondheidszorg Universiteit Gent VRAAGSTELLING CONGRES
Nadere informatieJE MAAKT HET VEEL ERGER DAN DAT HET EIGENLIJK MAAR IS
1 JE MAAKT HET VEEL ERGER DAN DAT HET EIGENLIJK MAAR IS Da s goed. Je probeert de andere gerust te stellen. We reageren meestal vanuit onze eigen logica en vinden het vaak normaal dat anderen diezelfde
Nadere informatieSAMEN LEVEN MET PSYCHOSE
SAMEN LEVEN MET PSYCHOSE PROF DR DIRK DE WACHTER UPC KULEUVEN CC HET PERRON, IEPER, 03/12/14 PSYCHOSE? (DSM 5)? Wanen Hallucinaties Incoherentie Negatieve symptomen termen Schizofrenie? Paranoia Schizo-affectieve
Nadere informatieNetwerkgericht werken binnen de jeugdhulp. Bie Melis en Mia Claes
Netwerkgericht werken binnen de jeugdhulp Bie Melis en Mia Claes Veel termen met meerdere invullingen Impliceert uiteenlopende doelstellingen Verschillende benaderingen = verschillende belangen. Het netwerk
Nadere informatieHet Mirakel dat Jij Bent
Het Mirakel dat Jij Bent Vervul jouw potentieel (Deel I van III) Struinend door het gras Kijkend naar de horizon Genietend van Alles dat IS Jouw weg... Schrijver: A.M.I. van der Kwast Coverontwerp: in
Nadere informatienhoud Inleiding 9 Het belang van menselijke relaties Sociale invloed
I nhoud Inleiding 9 1 Het belang van menselijke relaties 13 1.1 De need to belong 13 1.1.1 Sociale steun als overlevingsmechanisme 17 1.1.2 Samenwerking als overlevingsmechanisme 26 1.1.3 Voortplanting
Nadere informatieTEAMNASCHOLING ERVARINGSGERICHTE PSYCHOSOCIALE HULPVERLENING WERKEN MET CLIËNTEN EN HUN RELATIONELE CONTEXT
TEAMNASCHOLING ERVARINGSGERICHTE PSYCHOSOCIALE HULPVERLENING WERKEN MET CLIËNTEN EN HUN RELATIONELE CONTEXT HOE ZIET UW PRAKTIJK ERUIT? Veel cliënten zien hun probleem als een individueel probleem en komen
Nadere informatieherstelgerichte visie als leidend principe Hoe doe je dat
hgerichte visie als leidend principe Hoe doe je dat > fasen h h empowermentgericht coachen rehabilitatiegericht benaderen visie op de cliënt inleiding1.5 1 > fasen h h empowermentgericht coachen rehabilitatiegericht
Nadere informatieWe DOP. School. school voor intuïtieve ontwikkeling
We DOP School school voor intuïtieve ontwikkeling We DOP School school voor intuïtieve ontwikkeling Trainingsprogramma We DOP School Wat leuk dat ik jou mag verwelkomen! Ik ben Eefje de Wind, 31 jaar jong
Nadere informatiePraten met familie 29-09- 15. Hulpverleners: Last of lust. Last / lastig. Lust. Stichting Labyrint-in Perspectief
Praten met familie Francisca Goedhart, Stichting Labyrint- in Perspectief Jacklin Goudsblom, GGZ Noor Holland Noord en PIMM trainer. Hulpverleners: Last of lust Last / lastig (hulpverlener = hv) Lust (hulpverlener
Nadere informatieOPLOSSINGSGERICHT WERKEN MET JONGEREN MISSION POSSIBLE
OPLOSSINGSGERICHT WERKEN MET JONGEREN MISSION POSSIBLE OPEN INSCHRIJVING IN UTRECHT WAT IS MISSION POSSIBLE? Bent u geïnteresseerd te ontdekken waar de motivatie van jongeren ligt om hun problemen zelf
Nadere informatieNederlandse samenvatting (Summary in Dutch)
Nederlandse samenvatting (Summary in Dutch) 159 Ouders spelen een cruciale rol in het ondersteunen van participatie van kinderen [1]. Participatie, door de Wereldgezondheidsorganisatie gedefinieerd als
Nadere informatieGedeelde besluitvorming volgens het Dialoogmodel
Gedeelde besluitvorming volgens het Dialoogmodel over een gedeeld verhaal en een tekening die betekenis krijgen George Westermann - kinder-en jeugdpsychiater Zuyderland GGz Sittard-Geleen Heerlen Op één
Nadere informatieOPEN INSCHRIJVING UTRECHT
OPEN INSCHRIJVING UTRECHT KORTE OPLOSSINGSGERICHTE THERAPIE (OPLOSSINGSGERICHT WERKEN) 1 KORTE OPLOSSINGSGERICHTE THERAPIE WAT IS DE KORTE OPLOSSINGSGERICHTE THERAPIE? De Solution-Focussed Therapy is ontwikkeld
Nadere informatieDE COMMUNICATIE VAN DE BEROEPSUITOEFENAAR IN DE GEZONDHEIDSZORG MET DE NAASTEN VAN DE PATIËNT
DE COMMUNICATIE VAN DE BEROEPSUITOEFENAAR IN DE GEZONDHEIDSZORG MET DE NAASTEN VAN DE PATIËNT Colloquium cel Patiëntenrechten, FOD Brussel,24-11-2017 Walter Rombouts UZ Leuven Palliatief Support team,
Nadere informatieInfant Mental Health
Infant Mental Health WAIMH Vlaanderen wants you! WAIMH Vlaanderen VZW Draagvlak uitbouwen voor IMH professionals 16 november 2017 20u Antwerpen www.waimh-vlaanderen.be Ik zie u graag Motherhood constellation
Nadere informatiePraktijkinformatie. Ieder kind krijgt te maken met uitdagingen klein of groot! Praktijk voor. & Jeugd Psychologie Custers
Ieder kind krijgt te maken met uitdagingen klein of groot! Ik sta je graag bij om twijfels over de opvoeding of ontwikkeling van je kind weg te nemen. Jullie kind staat bij mij centraal, maar nooit op
Nadere informatieTineke Vos, psychiater MCH-Bronovo Den Haag 21 september 2015
Tineke Vos, psychiater MCH-Bronovo Den Haag 21 september 2015 Vijf symptomen > 2 weken Ten minste één van de eerste twee Verandering in functioneren Angst kan symptoom zijn van depressie Verschil rouw
Nadere informatieBrijder Verslavingszorg Hoofddorp
Ons Team Ons team is zeer divers. We bestaan uit het secretariaat, psychologen, maatschappelijk werkers, sociaal psychiatrisch verpleegkundigen, cognitief gedragstherapeutisch werkers, ervaringsdeskundigen,
Nadere informatie2 SYSTEMEN IN 1 HOOFD
2 SYSTEMEN IN 1 HOOFD Dr. Eva Debusscher Psychiater Eenheid Ontwenning dr. Céline Hinnekens Doctor in de psychologie; Psycholoog Eenheid Ontwenning INTRODUCTIE INTRODUCTIE INTRODUCTIE INTRODUCTIE OVERZICHT
Nadere informatieGedeelde besluitvorming ervaringen in de jeugd- GGz
Gedeelde besluitvorming ervaringen in de jeugd- GGz over een gedeeld verhaal en een tekening die betekenis krijgen George Westermann kinder- en jeugdpsychiater Zuyderland GGz Si8ard- Geleen Tussenconferen*e
Nadere informatieHet belang van verbinding in rouwtherapie
Het belang van verbinding in rouwtherapie An Hooghe & Lieven Migerode Referentie: Hooghe, A., Migerode, L. (2015). Expanding the system. In Neimeyer (Ed.) Techniques of grief therapy: Creative strategies
Nadere informatieEen scherp oog voor detail? Gevoelig voor prikkels?
Een scherp oog voor detail? Gevoelig voor prikkels? ASS-ist: diagnose en behandeling voor volwassenen met autisme 2 Stel: u loopt telkens vast in uw werk, relaties of sociale contacten. Uw omgeving vraagt
Nadere informatieThe influence of parental and offspring ASD and ADHD symptoms on family functioning. Daphne J. Vinke- van Steijn
The influence of parental and offspring ASD and ADHD symptoms on family functioning Autisme Spectrum Stoornissen (autisme) 1. Sociale interactie 2. Communicatie 3. Starheid en stereotypieën Attention Deficit
Nadere informatieOuderschap strategieën van vaders en moeders met een psychische ziekte.
Bespreking artikel Ouderschap strategieën van vaders en moeders met een psychische ziekte. Auteurs: P.C. Van der Ende, MSc, J.T. van Busschbach, phd, J. Nicholson, phd, E.L.Korevaar, phd & J.van Weeghel,
Nadere informatieKind aan het woord. 21 april Marjon ten Velden MSc OT. Opleiding Ergotherapie Faculteit Gezondheid HvA
Kind aan het woord 21 april 2016 Marjon ten Velden MSc OT Opleiding Ergotherapie Faculteit Gezondheid HvA 1 Luisteren naar Kinderen..zorgt voor succesvolle interventies hoe vaak bepaalt het kind de interventiedoelen?
Nadere informatieOuderverstoting - Over tussenkomen in familiezaken en in familierelaties. Complexe dynamieken tussen ouders en kinderen (na scheiding) Ann Buysse
Ouderverstoting - Over tussenkomen in familiezaken en in familierelaties Complexe dynamieken tussen ouders en kinderen (na scheiding) Ann Buysse Poll 1 Bij ouderverstoting is het belangrijk dat de professioneel
Nadere informatiePsychisch lijden is nooit banaal
Psychisch lijden is nooit banaal Ariane Bazan is hoogleraar Klinische Psychologie, Université Libre de Bruxelles (ULB). Gertrudis Van de Vijveris gewoon hoogleraar Moderne Wijsbegeerte en Wetenschapsfilosofie,
Nadere informatieLinda Verwaaijen. Sociaal psychiatrisch verpleegkundige. Maatschappelijk werkster. 17 mei 2018
Linda Verwaaijen Sociaal psychiatrisch verpleegkundige Maatschappelijk werkster 17 mei 2018 Definitie "Eenzaamheid is het subjectief ervaren van een onplezierig of ontoelaatbaar gemis aan (kwaliteit van)
Nadere informatieTRIADISCHE ZORG: WAT BETEKENT DIT IN DE PRAKTIJK? SUSAN WOELDERS, ANNETTE HENDRIKX AFDELING METAMEDICA, VUMC
Morele dilemma s in de afstemming van zorg tussen cliënten met NAH, mantelzorgers en zorgprofessionals TRIADISCHE ZORG: WAT BETEKENT DIT IN DE PRAKTIJK? SUSAN WOELDERS, ANNETTE HENDRIKX AFDELING METAMEDICA,
Nadere informatieGENERATIE 2020 E E N BLIK OP DE RESULTATEN
S TELLEN VOOR GENERATIE 2020 E E N BLIK OP DE RESULTATEN EVEN VOORSTELLEN.. M A RIE - L OTTE VA N BEVEREN K L I N I S C H P S YCHOLOOG, D OCTORAATSSTUDENT M A RIELOTTE.VA N B EVEREN@UGENT.BE DE ADOLESCENTIE
Nadere informatieMentaalrijk voor medewerkers. Integrale aanpak tot verhoogde mentale weerbaarheid. Voorkomt en reduceert verzuim.
Mentaalrijk voor medewerkers Integrale aanpak tot verhoogde mentale weerbaarheid. Voorkomt en reduceert verzuim. duurzaam resultaat wetenschappelijk onderbouwd Verminderde productiviteit en verzuim Soms
Nadere informatieCommunity Care en relationeel burgerschap: een uitdaging. Greet Demesmaeker - Wim Van Tongel
Community Care en relationeel burgerschap: een uitdaging Greet Demesmaeker - Wim Van Tongel NEF(2011) model of well-being Doelstelling 1: vermaatschappelijking van de zorg Het is cruciaal dat we naast
Nadere informatieWacht maar tot ik groot ben!
www.geerttaghon.be Wacht maar tot ik groot ben! Omgaan met agressie bij kleine kinderen Geert Taghon 2013 Ontwikkeling kleine kind De wereld leren kennen en zich hieraan aanpassen (adaptatie) Processen
Nadere informatie