6/02/2011. Sint-Niklaas 15 januari 2011 Studiedag 40 jaar ABLLO vzw.

Transcriptie

1 Naar een klimaatbestendige ecopolis. Pleidooi voor de Lobbenstad. De public-private gradiënt als stedenbouwkundig instrument voor realisatie van ecologische en sociale doelstellingen. Voorbeelden uit Europese ecowijken en ecodorpen. Sint-Niklaas 15 januari 2011 Studiedag 40 jaar ABLLO vzw. Erik P.C. ROMBAUT,Master in Biology. Hoger Architectuurinstituut Sint-Lucas, Hoogstraat 51, B-9000 Gent / Paleizenstraat 65-67, B-1030 Brussels. KaHo Sint-Lieven, Hospitaalstraat 23, B-9100 Sint-Niklaas (0) erik.rombaut@scarlet.be Thema s : Over het effect van urbane blauwgroen netwerken op stedelijke biodiversiteit, stadsklimaat en integraal urbaan waterbeheer. Over het verkrijgen van de gewenste hogere woondichtheden (in de stedelijke lobben door het ontwerpen van een goed doordachte public-private gradiënt in buitenruimten maar ook tussen en in gebouwen en het introduceren van burgerbouwgroepen. Tenzij anders vermeld zijn alle foto s van Erik ROMBAUT 1

2 Probleemstelling. Wat is klimaatbestendige stedenbouw? Wat is het beste stedenbouwkundige patroon om de ecologische voetafdruk van steden te verminderen? Wat is het beste stedenbouwkundige patroon om aantrekkelijke condities te creëren voor mensen en voor het herstel van urbane biodiversiteit Het stedelijk planning niveau. 2

3 Brussel ( inw.) Jonge families met kinderen verlaten het centrum en zoeken de groene stedelijke rand en het platteland op. (Verkeer)onleefbaarheid Gebrek aan avontuurlijk openbaar groen Uit De Corte, 2005 Concentrische uitbreiding van steden heeft vele nadelen: Gebrek aan ventilatie met koele en vochtige lucht (zomersmog). Toenemende afstanden voor stedelingen naar het platteland. De compacte stad: Athene ( inw. ; Griekenland. ) 3

4 Het stedelijk hitte-eiland effect (The urban heat island effect) f/hiribrochure.pdf Stedelijk hitte-eiland effect in Karlsruhe ( inw. ; Duitsland) Uit HERMY et al.,

5 Abhängigkeit der maximalen Intensität einer städtischen Wärmeinsel von der Zahl der Einwohner in einer Stadt. Achtung! Es handelt sich nicht um Mittelwerte, sondern um Extremwerte. Grafik: Anita Bokwa, Pawel Jezioro 5

6 New-towns ; garden-cities (tuinsteden) ; broad-acres cities zijn synoniemen als het gaat over gebrek aan densiteit: mensen wonen er ver uit elkaar in een huis met een tuin er omheen.. Stedelijke densiteit versus energie consumptie. Canadese, Australische en Noord-Amerikaanse steden zijn vaak uitgestrekte tuinsteden met zeer lage densiteiten. Europese en Aziatische steden zijn Middeleeuws en hebben vaak veel hogere densiteiten. Er is een verbazende (exponentiële) correlatie tussen densiteit en energie consumptie. Ideaal lijkt densiteit rond knik: inwoners/ ha. 6

7 6/02/2011 Tuinstedelijke verkavelingen leiden tot urban sprawl, met onbetaalbare openbare nutsvoorzieningen (O.V., post, rioleren, ) 11 km Dus beide modellen voor stadsuitbreiding, de tuinstad en de concentrisch uitbreidende compacte stad, hebben talrijke ecologische nadelen. Hoe kunnen stedelijkheid (urbane kenmerken) en landelijkheid (rurale kenmerken) anders met elkaar worden gecombineerd dan in tuinsteden? Hoe kan voldoende compactheid en densiteit worden ontworpen, anders dan in de compacte, concentrische stad? 7

8 De oplossing: Het Lobbenstad model. Compact bebouwde stadslobben gescheiden door Blauwgroene vingers Uit Tjallingii, 1996 In lobbensteden dringen de blauwgroene vingers diep door tot bij het centrum. Amsterdam ( inw.) uit Gieling,

9 Het Lobbenstad model Het lobbenstadmodel is ontwikkeld in de eerste helft van de 20 ste eeuw. In verschillende mate is dit model gebruikt ondermeer in Denemarken voor het vingerplan in Kopenhagen (1948), het algemeen uitbreidingsplan van Amsterdam (AUP 1935) en in steden als Hamburg, Köln (1927), Berlin (Duitsland) en Stockholm (Zweden). Ook de planners van Shangai Dongtan (China) als een eco-city, maken gebruik van het blauwgroene vinger concept. Blauwgroene vingers temperen het stedelijk hitte-eiland effect in Berlin ( inw. ; Duitsland) Infrarood opname van de warme stadslobben en de koelere blauwgroene vingers van Berlin. (Cloos, 2006) 9

10 Berekend voor de stad Valencia (Spanje): Temperatuur verminderen met 1 C: nood aan 10 ha groen 2 C: 50 ha groen 3 C: 200 ha groen Tiergartenpark (Berlin), oppervlakte van 210 ha. 10

11 Invloed van het Tiergartenpark (Berlin) op de temperatuur. Uit De Blust, Invloed van het Tiergartenpark (Berlin) op de relatieve luchtvochtigheid. Uit De Blust,

12 Invloedssfeer van het Tiergartenpark (Berlin) op het stadsklimaat. Uit De Blust, Dicht bebouwde, compacte stadslobben, gescheiden van elkaar door blauwgroene vingers (Tübingen ; inw. ; Duitsland) In de stadslob Französisches Viertel wonen 240 inw./ha en werden 50 à 60 arbeidsplaatsen/ha gecreëerd. 12

13 In de blauwgroene vingers kunnen heel wat stedelijke functies een plaats krijgen: stads- en kinderboerderijen, kerkhoven, sportvelden, fit-o-meter, historische fortificaties, parken, volkstuintjes etc. De steden Köln ( inw. ; Duitsland) en Kopenhagen ( inw. ; Denemarken) pasten het lobbenstad concept toe. Het vingerplan van Kopenhagen 13

14 Case study Sint-Niklaas (68,000 inw.) and Aalst (78,000 inw.) GRUP voor de concentrische uitbreiding van beide steden. Aalst Sint-Niklaas Een alternatief voorstel voor stedelijke uitbreiding van Sint-Niklaas, volgens de gidsprincipes van het lobbenstadmodel (Rombaut, Vonck & Podevyn, 2008). 14

15 Alternatief voorstel lobbenstedelijke uitbreiding van Sint-Niklaas. 113 ha industriegebied en 214 ha woongebied kan daarbinnen gevonden worden. Hoewel de uitbreiding van de Clementwijk in Sint-Niklaas zeer milieuvriendelijk zou worden opgezet, vormt de locatie ervan midden de blauwgroene vinger een probleem Kaart met een voorstel voor de lobbenstad Sint-Niklaas (uit ROMBAUT, VONCK & PODEVYN, 2008). Men merkt duidelijk dat de locatie van de uitbreiding Clementwijk (de cirkel linksboven) ligt tussen twee invalswegen in, te midden van een groene open ruimte. Er zijn nochtans voldoende mogelijkheden (al de rood gearceerde zones) om de woningen dichter bij de invalswegen (en dus het openbaar vervoer) te bouwen. 15

16 De locatie van de Clementwijk in de blauwgroene vinger vergt een bijkomende buslijn. Op dit netplan van DE LIJN merkt men duidelijk hoe bediening van de Clementwijk, een bijkomende buslijn 1 vergt tussen de bestaande lijnen op de invalswegen (lijnengroep naar Sint-Pauwels- Stekene en de lijnengroep naar Sint-Gillis Waas) De lobbenstedelijke uitbreiding van Aalst (rechts), vergeleken met de concentrische stadsuitbreiding (links). Waardevolle groenzones worden uitgesloten van woonuitbreiding, ze worden geïntegreerd in de voorgestelde blauwgroene vingers. 16

17 De door de overheid voorgestelde concentrische uitbreiding van Aalst (links) houdt geen rekening met recent overstroomde gebieden (rog s). De lobbenstad Aalst sluit deze zones langs de Dender uit en neemt ze op in de blauwgroene vingers. Lobbensteden hebben een langere stedelijke rand en nemen minder oppervlakte in dan de concentrische expansie modellen. 17

18 Er is voldoende hoge woondensiteit nodig in de stedelijke lobben voor rendabel bovengronds openbaar (light)rail vervoer. De ecowijk Quartier Vauban in Freiburg (D.) wordt door een frequente tramverbinding met het centrum verbonden. Ecowijk Vauban in Freiburg im Breisgau (Duitsland) 18

19 Het vormen van burgerbouwgroepen is een eerste sleutel om tot dergelijk hoge densiteiten te komen: toekomstige buren leren al elkaar kennen tijdens het proces. Burgerbouwgroepen in Freiburg im Breisgau Werkwijze burgerbouwgroepen (= private bouwgemeenschappen) Private bouwheren sluiten een samenwerkingsverband af om gemeenschappelijk hun ideeën te realiseren. Gelijk gestemde gezinnen, alleenstaanden, ouderen, verhuurders maar ook kleine ondernemers, sluiten zich aan om in groep één project te ontwikkelen met een gezamenlijke architect. De stedelijke overheid organiseert daartoe bouwmarkten om als katalysator te fungeren. Na goedkeuring van het project, verkregen deze groepen een gezamenlijke bouwkavel op maat van het gemeenschappelijk ontwerp. 19

20 Enkele voordelen van de werkwijze met dergelijke bouwgroepen. De kostprijs is gemiddeld 20 % tot 25 % lager dan bij gangbaar bouwen. De bouwheren leren elkaar kennen tijdens het traject. Zo vermindert de traditionele aversie tegen hogere woondichtheden tussen de toekomstige buren en groeit sociale cohesie. De verscheidenheid van bewonersbouwgroepen, uit diverse sociale groepen en generaties, is herkenbaar in de erg verschillende schaal en typologie van de panden. Er ontstaat als het ware een organisch gegroeid geheel, helemaal niet stereotiep, zoals zo vaak het geval wanneer gewerkt wordt met projectontwikkelaars. Succesverhaal: tientallen Duitse steden, Zwitserland, Nederland en nu ook Vlaanderen ( Tweede sleutel tot het bereiken van hoge densiteiten Zorg voor een goed doordachte public-private gradiënt in de groene buitenruimten. Culemborg (NL). De ecowijk EVA-Lanxmeer 20

21 Groene zones public-private gradiënt 4 Zone 1: Privé tuinen met beschutte terrassen Zone 2: geleidelijke overgang privé naar gemeenschappelijk (mandelig) gebied, zitjes, speelplekken Zone 3: intensief gebruikte openbare ruimte, parkachtig, eetbaar landschap Zone 4: Stadsboerderij met educatieve en sociale functies Zone 5: waterwingebied, natuurlijke oevers 21

22 Detaillering public-private gradiënt Zones in EVA-Lanxmeer: Private tuinen 2. Semipublieke hof is mandelig terrein 3. Publiek park 4. Publieke stadsboerderij 5. Publieke natuur langs en in rivierarm Semipublieke hofjes als verbindend element. 22

23 Overgang van de privé tuinen naar de publieke zones Langzame overgang tussen de private tuinen en de publieke blauwgroene omgeving. 23

24 Gemeenschappelijke boomgaard Publieke boomgaard Zicht vanuit de living door de private tuin naar de publieke groenzone. Of hoe een kleine tuin (voor de kinderen) reusachtig groot wordt 24

25 Is een doordachte public-private gradiënt ook in de binnenstad mogelijk? Casestudy Kolding (DK). Casestudy Kolding (DK). 25

26 Wadi voor infiltratie van wit water Zwart en grijs water worden gezuiverd in een plantenzuivering 26

27 Planten-waterzuiverings-station (PWZ) in Kolding (DK), in een glazen piramide, midden van de semi-publieke tuin. De gemeente beheert de semipublieke binnentuin, in ruil voor selectieve toegankelijkheid voor het publiek Kolding (DK) Utrecht (NL) 27

28 Ecowijk De Bongerd (Zwolle, NL) Zwolle (NL) Rechts: klassieke verkaveling Onder: verkaveling met doordachte public-private gradiënt 28

29 Semipublieke tuinen in de ecowijken Loretto-areal en Französisches Viertel (Tübingen, D) Zorg voor een goed doordachte public-private gradiënt tussen functies van de gebouwen op wijkniveau. Roskilde (DK). Ecowijk Munksøgård. 29

30 Groepeer parkeren net even verderop buiten de ecowijk in gemeenschappelijke parkeervoorzieningen. Freiburg (D). Ecowijk Quartier Vauban Tübingen (D). De ecowijk Französisches Viertel 30

31 Beperk de verzegelde oppervlakte van bestrating en parkeerterreinen: groepeer en hou water-doorlaatbaar. Ecowijk Dyssekilde (Torup, DK). Casus: EVA-Lanxmeer Parkeren aan de randen van de wijk 1 parkeerplaats per huishouden Geen doorgaande wegen Wandel en fietspaden 31

32 Parkeren in EVA-Lanxmeer (Culemborg) 1. Geconcentreerd parkeren in de periferie 2. Parkeernorm ca Buurtauto s Wheels4all (nu 6 st.): autodelen 4. Parkeernorm bedrijven nabij station; 1:100 m 2 5. Parkeernorm bedrijven overig: 1:50 m 2 WVI, Wijk De Vloei in Ieper 32

33 WVI, Wijk De Vloei in Ieper WVI, Wijk De Vloei in Ieper 33

34 WVI, Wijk De Vloei in Ieper Geef autodelen wél een prominente plaats in de ecowijk 34

35 Zorg voor een goed doordachte public private gradiënt binnen in de gebouwen. Sociale huisvesting in Zürich (CH) (Werdwies) met op het gelijkvloers een gemeenschappelijke wasserette (laundry): sociale cohesie gegarandeerd Zorg voor een goed doordachte public private gradiënt binnen in de gebouwen. (Culemborg, NL). Seniorenhuis Het Kwarteel in de ecowijk EVALanxmeer met een aantal gemeenschappelijke voorzieningen in het donker getinte ronde bouwdeel 35

36 Ecodorp Sieben Linden. (gemeente Poppau, D). Centraal gebouw met keuken, bibliotheek, gastenkamers en seminarie ruimten. Op de voorgrond een gemeenschappelijke ecologische zwemvijver. Gemeenschappelijke houtvoorraad met een collectieve PV-installatie Ecodorp Keuruu (Fin.) Zicht op het centraal gelegen dorpsplein van het ecodorp Keuruu 36

37 Ecodorp Keuruu (Fin.) Gemeenschappelijke voorzieningen in het community house. Findhorn Ecovillage (Scotland, UK). 37

38 Gemeenschappelijke meditatie ruimte(findhorn ecovillage, Scotland (UK) Gemeenschappelijke moestuinen. Findhorn (Scotl., UK) Keuruu (Fin.) Poppau (D.) 38

39 In ecodorpen is heel wat ervaring opgedaan met de public-private gradiënt zowel in de groene buitenruimten, als tussen de gebouwen, als in de gebouwen: Ook in Vlaanderen beweegt er intussen veel Duurzame stedenbouw in Vlaanderen. ROMBAUT, E. & E. HEUTS Duurzame Stedenbouw in woord en beeld. Gids met praktijkvoorbeelden voor de transitie naar een ecopolis. Boek samengesteld voor VIBE vzw en ABLLO vzw (i.s.m. KaHo Sint-Lieven dep. Sint-Niklaas en het departement voor architectuur en stedenbouw Sint-Lucas Gent/Brussel). Uitgeverij Die Keure 164 pp. ill. D/2010/0147/260 ; ISBN

40 CONCLUSIE: Naar klimaatbestendige stedenbouw. Lobbensteden kunnen de aangekondigde klimaatswijzigingen (van temperatuur en neerslagverdeling) beter opvangen, want ze: Vertonen aaneengesloten blauwgroene vingers waarin overtollig regenwater kan infiltreren, zodat afwaarts de stad overstromingen worden vermeden. Ecologisch groenbeheer kan er bovendien de urbane biodiversiteit sterk vergroten. Milderen het stedelijk hitte-eiland effect, want blauwgroene vingers zorgen voor ventilatie van de centra. CONCLUSIE: Naar klimaatbestendige stedenbouw. Lobbensteden kunnen ernstiger klimaatswijzigingen helpen voorkomen, want ze: Vertonen grote compactheid en densiteit in de stadslobben en kunnen daardoor worden gedragen door rendabele bovengrondse openbaar (light)railvervoer assen. Hebben een aanzienlijk lagere CO 2 uitstoot door kansen op collectieve warmtelevering (WKK aangesloten op stadsverwarmingsnet) en kansen op rendabel openbaar vervoer in de stadslobben. 40