STAND VAN ZAKEN KEMPISCHE KLIMAATVISIE 2013

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "STAND VAN ZAKEN KEMPISCHE KLIMAATVISIE 2013"

Transcriptie

1 STAND VAN ZAKEN KEMPISCHE KLIMAATVISIE 2013 ENERGIEMONITOR

2 13 november

3 STAND VAN ZAKEN KEMPISCHE KLIMAATVISIE 2013 ENERGIEMONITOR In opdracht van De Kempengemeenten: Bergeijk, Bladel, Eersel, Oirschot, Reusel-De Mierden Opgesteld door Auteur Erica Derijcke Omgevingsdienst Zuidoost-Brabant Keizer Karel V Singel 8 Postbus KA Eindhoven Erica Derijcke Projectnummers , , , , Datum 13 november 2014 Status Definitief 13 november

4 13 november

5 Samenvatting In 2009 hebben de vijf Kempengemeenten Bergeijk, Bladel, Eersel, Oirschot en Reusel-De Mierden de Kempische Klimaatvisie vastgesteld, gericht op het bereiken van energieneutraliteit in het jaar Deze Klimaatvisie beschrijft hoe het energiegebruik en de opwekking van duurzame energie zich in de Kempen moeten ontwikkelen om te komen tot een situatie waarin alle benodigde energie duurzaam en lokaal kan worden opgewekt. Het jaar 2007 is hierbij als startpunt genomen. Om de realisatie van de doelstelling te monitoren wordt elke twee jaar een meting gedaan naar energiegebruik en -opwekking. In dit rapport staan de resultaten van monitoring van het energiegebruik en duurzame opwekking in peiljaar Deze worden vergeleken met de uitkomsten van 2011, 2009 en 2007 en met het doel energieneutraal in In onderstaande grafieken is weergegeven hoe het energiegebruik en de opwekking van duurzame energie zich hebben ontwikkeld van 2007 tot Het totale energiegebruik in de Kempen in 2007 was TJ. In 2013 is het gebruik TJ. Het energiegebruik is met 4% afgenomen, terwijl was uitgegaan van een daling van 13,8% t.o.v In 2013 werd in de Kempen 529 TJ duurzaam opgewekt. Dat komt overeen met 7,3% van het energiegebruik in 2013 van de Kempengemeenten. De Kempen lopen daarmee achter op het schema van de klimaatvisie, die als doel heeft om in ,5% van het energiegebruik, bijna 980 TJ, duurzaam op te wekken. Energiegebruik Kempen schema klimaat visie Duurzame opwekking Kempen schema klimaatvisie TJ 4000 TJ Conclusies energiegebruik en duurzame opwekking Kempen 13 november

6 Op basis van deze cijfers kunnen we concluderen dat de Kempen achterblijft bij de doelstellingen van zowel energiebesparing als -opwekking en een flinke inhaalslag moet maken om op het schema voor energieneutraliteit in 2025 te raken. Deze monitoring laat duidelijk zien dat het nodig is om extra stappen te zetten om energieneutraliteit te bereiken. De afgelopen tijd zijn verschillende ontwikkelingen in gang gezet waarbij de Kempengemeenten meer samenwerken en er een grotere betrokkenheid is van allerlei partijen bij het realiseren van klimaatdoelstellingen. Hiermee zijn de condities geschapen om een versnelling in gang te zetten. Aanbevolen wordt met alle partijen hier hard aan te trekken om een versnelling in gang te zetten om energieneutraliteit in 2025 weer binnen bereik te krijgen. Een andere mogelijkheid is om de doelstelling bij te stellen. Dat is op dit moment nog niet aan te bevelen, omdat een hoge ambitie een signaal afgeeft aan partijen dat de Kempengemeenten energieneutraliteit belangrijk vinden en er werk van willen maken om dit doel te bereiken. De lat lager leggen zou juist een rem op de ontwikkelingen kunnen zetten. 13 november

7 Inhoudsopgave 1 Inleiding De Kempische Klimaatvisie Energiemonitor Energiegebruik Duurzame opwekking Biomassa Omgevingswarmte Zon Waterkracht Wind Overig Ontwikkelingen na Conclusies en aanbevelingen Conclusies Aanbevelingen Reflectie op de methode van monitoring Bijlagen Bijlage 1 Doelstellingen Duurzame Energie 2025 Bijlage 2 Methode van monitoring Bijlage 3 CO 2 uitstoot Bijlage 4 Gemeente Bergeijk Bijlage 5 Gemeente Bladel Bijlage 6 Gemeente Eersel Bijlage 7 Gemeente Oirschot Bijlage 8 Gemeente Reusel-De Mierden 13 november

8 1 Inleiding In 2009 hebben de vijf Kempengemeenten Bergeijk, Bladel, Eersel, Oirschot en Reusel-De Mierden de Kempische Klimaatvisie vastgesteld, gericht op het bereiken van energieneutraliteit in het jaar Deze Klimaatvisie beschrijft hoe het energiegebruik en de opwekking van duurzame energie zich in de Kempen moeten ontwikkelen om te komen tot een situatie waarin alle benodigde energie duurzaam en lokaal kan worden opgewekt. Het jaar 2007 is hierbij als startpunt genomen. Om de realisatie van de doelstelling te monitoren wordt elke twee jaar een meting gedaan naar energiegebruik en -opwekking. In 2007 is een nulmeting gedaan, gevolgd door metingen in 2011 en 2013 voor een eerste indicatie van de vorderingen naar een energieneutrale Kempen. In dit rapport staan de resultaten van monitoring van het energiegebruik en duurzame opwekking in peiljaar Deze worden vergeleken met de uitkomsten van 2011, 2009 en 2007 en met het doel energieneutraal in Op basis hiervan worden conclusies getrokken en aanbevelingen gedaan voor de uitvoering van de Kempische Klimaatvisie. Figuur 1: de Kempengemeenten In hoofdstuk 2 van dit rapport wordt teruggeblikt op de Kempische klimaatvisie. De resultaten van de energiemonitor, namelijk het energiegebruik en de opwekking van duurzame energie staan in hoofdstuk 3. In hoofdstuk 4 staan de conclusies en aanbevelingen en wordt gereflecteerd op de methode van monitoring. 13 november 2014 pagina 1 van 32

9 2 De Kempische Klimaatvisie Om inzicht te hebben in de huidige en toekomstige situatie rondom klimaat en energie in de Kempen, hebben de Kempengemeenten voor het jaar 2007 een energienulmeting en -forecast uitgevoerd. In die energiestudie is op basis van metingen, aannames en berekeningen van het toenmalige energiegebruik een toekomstscenario voor de energievraag en de duurzame energieproductie in de Kempengemeenten opgesteld. De inzichten vormen de basis voor de Kempische klimaatvisie. De energiestudie geeft in enkele scenario s aan op welk moment de resterende energievraag volledig zou kunnen worden voorzien uit duurzame (hernieuwbare) bronnen. Op dat moment is een gemeente of regio energieneutraal en wordt er netto geen broeikasgas (koolstofdioxide, CO 2 ) uitgestoten. Volgens deze redenering draagt het energiegebruik van de Kempen dan niet bij aan het versterkte broeikaseffect en dus ook niet aan klimaatverandering. Tegelijkertijd is de Kempenregio dan ook zelfvoorzienend in haar behoefte aan warmte, elektriciteit en transportbrandstoffen. Uit de energiestudie blijkt dat het voor de Kempengemeenten vanaf 2025 redelijkerwijs mogelijk is om gezamenlijk energieneutraal te zijn, zie figuur 2. Energiescenario Energiegebruik/opwekking (in PJ) Berekende energiebesparing Opwekkingsbeleid Kempen Huidige trend DE opwekking Verbruik bij huidig Rijksbeleid Besparingsbeleid Kempen Berekend DE opwekkingspotentieel Figuur 2: energiescenario 2025 (Bron: Klimaatvisie Kempengemeenten, 2007) De gekozen beleidspaden liggen binnen de theoretische grenzen van besparing en opwekking en richten zich op een versnelde maar geleidelijke ontwikkeling naar energieneutraliteit in In bijlage 2 staat een indicatieve vertaling naar hoeveelheden per vorm van duurzame opwekking. Het in 2007 gestelde doel voor 2025 is 4,8 PJ 1 duurzame energie opwekking en een reductie van 59% in het energiegebruik ten opzichte van De doelstelling van energieneutraliteit in 2025 vertaalt zich in tussentijdse doelstellingen, zie tabel 1. 1 PJ staat voor Peta Joule. 1 PJ = TJ = GJ = MJ 13 november 2014 pagina 2 van 32

10 Tussen 2007 en 2016 moet 25% energie bespaard worden t.o.v. het gebruik in 2007 en moet de capaciteit voor de opwekking van duurzame energie 27% van de energievraag zijn. Deze monitoring over 2013 geeft een tussentijds beeld. Via interpolatie komt men dan op ongeveer 13,8% besparing t.o.v. het gebruik van 2007 en op 13,5% duurzame energie opwekking van het gebruik van Jaar Energiegebruik (PJ) Energiebesparing (% t.o.v. 2007) Duurzame Energie (PJ) Duurzame Energie (% van energievraag) ,7 0% 0,3 3% ,5 10% 0,9 9% ,8% 13,5% ,8 25% 2,4 27% ,4 45% 4,1 64% ,8 59% 4,8 100% Tabel 1 Tussentijdse doelen energiebesparing en duurzame energie (bepaald in 2007) 13 november 2014 pagina 3 van 32

11 3 Energiemonitor Energiegebruik De monitoring is uitgevoerd aan de hand van het landelijke monitoringprotocol. De cijfers van 2011 zijn met terugwerkende kracht bijgesteld, omdat nu betere cijfers beschikbaar zijn. De cijfers van 2007 en 2009 zijn overgenomen uit de monitor van In bijlage 2 staat een toelichting op de gehanteerde methode. Het totale energiegebruik in de Kempen in 2007 was TJ, zie figuur 3. (Dit wijkt dus af van het in de nulmeting berekende gebruik voor 2007, genoemd in tabel 1). In 2013 is het gebruik TJ. Het energiegebruik is met 4% afgenomen, terwijl was uitgegaan van een daling van 13,8% t.o.v Energiegebruik Kempen schema klimaatvisie TJ Figuur 3 : Energiegebruik Kempen In tabel 2 en figuur 4 is te zien hoe het energiegebruik zich heeft ontwikkeld per sector. In de sectoren woningen, RWZI, industrie en verkeer en vervoer is in 2013 een daling te zien ten opzichte van Bij de andere sectoren is sprake van een lichte stijging. De sector met het grootste gebruik is de sector woningen. Deze wordt gevolgd door verkeer en vervoer en commerciële dienstverlening. In deze sectoren zal in absolute zin het meest bespaard kunnen en moeten worden. 13 november 2014 pagina 4 van 32

12 Energiegebruik Kempen (TJ) Woningen Commerciële dienstverlening Publieke dienstverlening RWZI Industrie Bouwnijverheid Landbouw Verkeer en vervoer Overig Totaal Kempen Tabel 2 Energiegebruik Kempen Energiegebruik Kempen TJ Figuur 4 : Energiegebruik Kempen per sector De gebruikscijfers van gas van woningen zijn gecorrigeerd voor hoe koud een jaar was, ofwel gecorrigeerd voor zogenaamde graaddagen. 3 In 2007 en 2009 werd een andere indeling gebruikt waarbij RWZI geen aparte categorie was. 4 In 2007 en 2009 is in de sector overig een deel van het gemeten elektriciteitsverbruik opgenomen waarvan niet duidelijk is aan welke categorie die moet worden toegewezen. Ook komen in die categorie elektriciteitsaansluitingen terecht waarvan er maar 1 of enkele zijn en die anders niet meer anoniem zouden zijn. In 2011 en 2013 gaat het om hernieuwbaar warmtegebruik en een correctie om met de categorieën gebouwde omgeving, industrie, landbouw, verkeer en vervoer op het totaal bekende gebruik van de gemeente uit te komen. 13 november 2014 pagina 5 van 32

13 Wanneer we de ontwikkeling in het totale gebruik per gemeente bekijken (figuur 5), zien we een dalende trend. Alleen bij gemeente Oirschot blijft het gebruik ongeveer gelijk. In de bijlagen 4 tot en met 8 zijn de gemeentespecifieke cijfers opgenomen. Energiegebruik per gemeente PJ Bergeijk Bladel Eersel Oirschot Reusel-De Mierden Figuur 5 : Energiegebruik per gemeente 13 november 2014 pagina 6 van 32

14 3.2 Duurzame opwekking In 2013 werd in de Kempen 529 TJ duurzaam opgewekt, zie figuur 6. Dat komt overeen met 7,3% van het energiegebruik in 2013 van de Kempengemeenten. De Kempen lopen daarmee achter op het schema van de klimaatvisie, die als doel heeft om in ,5% van het energiegebruik, bijna 980 TJ, duurzaam op te wekken Duurzame opwekking Kempen schema klimaatvisie TJ Duurzame opwekking Figuur 6 : Duurzame opwekking Kempen De hoeveelheid opgewekte duurzame energie van 2013, 2011 en 2009 is gebaseerd op de methode van het Protocol Monitoring Hernieuwbare Energie Volgens dit protocol wordt de lokale (gemeentelijke) productie van hernieuwbare energie berekend. Dat betekent bijvoorbeeld voor de opwekking van energie uit biomassa dat de opwekking meetelt voor de gemeente op wiens grondgebied een biomassacentrale staat. Dat betekent dat bijvoorbeeld hout- en snoeiafval uit de Kempen dat in de centrale in Cuijk wordt meegestookt niet meetelt, maar dat in de reguliere brandstof bijgemengde biodiesel en bio-ethanol (verplichte bijmenging) wel meetelt. 13 november 2014 pagina 7 van 32

15 Het belangrijkste aandeel in de huidige duurzame opwekking heeft biomassa met 84%, zie figuur 7. Duurzame energie Kempen % 0% 6% 9% Waterkracht 0% Zon 6% Omgevingswarmte 9% Biomassa 84% Overig 1% 84% Figuur 7: Duurzame energie per opwekkingsvorm Kempen In tabel 3 en figuur 8 wordt de duurzame opwekking onderverdeeld in subcategorieën. Duurzame energie opwekking Kempen (TJ) 2013 Biogas covergisting (hernieuwbare elektriciteit) 56,0 Waterkracht 0,1 Zonnestroom 24,3 Buitenluchtwarmte 33,4 Houtketels bedrijven 9,9 Houtkachels woningen 271,6 Houtskool 1,4 Ondiepe bodemenergie 5,8 Overige biomassaverbranding (hernieuwbare warmte) 6,2 Warmte uit net gemolken melk 6,1 Zonnewarmte 6,6 Biobrandstoffen in verkeer 101,7 Hernieuwbare elektriciteit voor vervoer 6,2 Totaal 529,3 Tabel 3 Duurzame energie per opwekkingsvorm in subcategorieën 13 november 2014 pagina 8 van 32

16 1% 1% 1% 1% 0% Duurzame energie Kempen 2013, gespecificeerd Biogas covergisting (elektriciteit) 11% 19% 1% 11% 0% 5% 6% 2% Waterkracht 0% Zonnestroom 5% Buitenluchtwarmte 6% Houtketels bedrijven 2% Houtkachels woningen 51% Houtskool 0% Ondiepe bodemenergie 1% Ov. biomassaverbranding hern. warmte 1% Warmte uit net gemolken melk 1% 51% Zonnewarmte 1% Biobrandstoffen in verkeer 19% Hernieuwbare elektriciteit voor vervoer 1% Figuur 8: Duurzame energie per opwekkingsvorm in meer detail Kempen Biomassa De grootste bron van duurzame energie in de Kempen is momenteel biomassa. Onder biomassa verstaan we alle organische (plantaardige en dierlijke) reststromen, zoals hout, blad, maaisel, dierlijke mest en andere overschotten. Het belangrijkste aandeel in de duurzame energie opwekking van de Kempen, namelijk 51%, is afkomstig van houtkachels bij particulieren. Houtketels bij bedrijven zorgen voor 2% van de duurzame energieopwekking in de Kempen. Zo n 19% van de duurzame energieopwekking komt van biobrandstoffen in het verkeer. In 2011 wordt 4,25 % biobrandstoffen bijgemengd in de brandstoffen voor auto s. Dit aandeel wordt jaarlijks opgevoerd (4,5% in 2012, 5% in 2013 en 5,5% in 2014). Nederland werkt op deze wijze toe naar de Europese doelstelling van minimaal 10% hernieuwbare energie in het vervoer in (Die doelstelling wordt overigens niet alleen bereikt door biobrandstoffen bij te mengen; ook de inzet van duurzame elektriciteit en groen gas telt mee.) 11% van de duurzame energie opwekking komt via de elektriciteitsproductie met een zogenaamde covergistingsinstallatie van een varkensbedrijf in Oirschot. Mest uit de varkenshouderij wordt via vergisting omgezet in biogas, eventueel met toevoeging van andere reststromen zoals maïs. Met het biogas wordt warmte (voor de eigen bedrijfsvoering) en elektriciteit opgewekt. 13 november 2014 pagina 9 van 32

17 Ten slotte komt 1% van de duurzaam opgewekte warmte van verbranding van overige biomassa, dat is biomassa anders dan hout Omgevingswarmte Omgevingswarmte is warmte die is opgeslagen in water en lucht en die via warmtewisselaars overgedragen kan worden. Onder deze categorie vallen buitenluchtwarmte, ondiepe bodemenergie en warmte uit net gemolken melk. Buitenluchtwarmte levert 6% van de duurzame energie opwekking in de Kempen. Daarbij gaat het om luchtwater-warmtepompen die in woningen worden toegepast. Uit lucht wordt energie gewonnen die wordt gebruikt voor verwarming. Warmte teruggewonnen uit net gemolken melk en bodemenergie (WKO) zijn ieder goed voor 1% duurzame energie opwekking in de Kempen. Bij gebruik van bodemenergie wordt in de zomer warmte opgeslagen in de bodem, die in de winter weer wordt gebruikt voor verwarmen. In de monitoring zijn de grotere bodemenergiesystemen opgenomen waarvoor een provinciale vergunning nodig is. Onder de grotere systemen vallen een aantal varkenshouderijen in Oirschot, Bladel en Eersel, een pand van defensie in Oirschot, het gemeentehuis van Eersel en de Vencocampus in Eersel. Van de kleinere systemen is een beperkt aantal geregistreerd sinds de recente meldingsplicht. Deze leveren echter nog geen wezenlijke bijdrage aan de totale hoeveelheid duurzaam opgewekte energie Zon Zonnewarmte (met behulp van zonnecollectoren en zonneboilers) heeft een aandeel 1% in de duurzame energie opwekking in de Kempen. Zonnestroom (opwekking met behulp van photovoltaïsche panelen) draagt voor 5% bij. Hiervan komt ruim eenderde voor conto van de gemeente Eersel. In 2011 is daar de Vencocampus gerealiseerd waar zo n m2 zonnepanelen op het dak zijn aangebracht. Eersel heeft ook het op een na hoogste vermogen (kwp) per 1000 woningen van Nederland (eerste helft 2014). Ook Reusel-De Mierden doet het relatief goed ten opzichte van andere Nederlandse gemeenten wat betreft vermogen (kwp) per 1000 woningen Waterkracht De volmolen in Riethoven (gemeente Bergeijk) was voorheen een ambachtelijke molen voor olie en later graan. Nu is het een woonhuis en conferentiecentrum en produceert het sinds 2000 jaarlijks zo n 0,2 TJ aan elektriciteit met behulp van een stroomversnelling door een extra hoogteverschil in het riviertje de Dommel. Het gaat om twee raderen waarvan er een op Waalres en een op Bergeijks grondgebied staat. Daarom wordt de helft van de opgewekte energie aan Bergeijk toegerekend. Deze 0,1 TJ draagt voor minder dan 1% bij aan de duurzame opwekking in de Kempen. Er zijn plannen voor uitbreiding van de opwekcapaciteit. Het verdere potentieel voor waterkracht in de Kempen is klein en zal geen substantiële bijdrage leveren aan de vraag naar duurzame energie Wind Een groot deel van de in Nederland opgewekte duurzame energie is afkomstig van grote windturbines, met name in de kustprovincies. In de Kempen wordt in 2013 nog geen duurzame energie met grote windturbines geproduceerd. 13 november 2014 pagina 10 van 32

18 Kleinschalige windturbines kunnen op gebouwen of in het open land worden geplaatst. Er zijn veel verschillende typen met ook variërende prestaties. Er is geen overzicht van kleine windturbines in de Kempen, maar wel is bekend dat het aantal aangevraagde vergunningen hiervoor zeer beperkt is Overig Onder de categorie overig valt hernieuwbare elektriciteit voor vervoer. Hier gaat het om hernieuwbare energie ingezet in elektrisch vervoer, zoals elektrische auto s en de trein. Dit gaat in de Kempen om 1% van de opgewekte hernieuwbare energie Ontwikkelingen na 2013 In Reusel-De mierden is in 2014 een mestvergister in gebruik genomen. De installatie levert d.m.v. coververgisting (mestvergisting in combinatie met bijproducten) een vermogen van 600 KW elektrisch en 588 KW thermisch. Dit komt neer op een elektriciteitsproductie van 4,6 miljoen kwh per jaar, ofwel 16,6 TJ aan duurzame energie (zo n 3% t.o.v. de huidige opwekking van duurzame energie). Omdat de monitoring tot en met 2013 is, zal de opbrengst van deze installatie pas in een volgende periode van monitoring meetellen. In de Kempen lopen er twee initiatieven voor grote windturbines, in Reusel-De Mierden en langs de A58 tussen Oirschot en Oisterwijk. In Reusel-De Mierden wordt gebouwd aan windturbinepark Laarakkerdijk met 5 grote windturbines met een totaal opgesteld vermogen van 14,9 MW. In september 2014 is gestart met de fundering van de windturbines en medio november wordt gestart met de opbouw van de turbines. Langs de A58 zijn vier windturbines gepland van elk 2,4 MW waarvan twee op Oirschotse grond. De procedures zijn in vergevorderd stadium. Het geïnstalleerde vermogen komt daarbij voor Oirschot op circa 4,8 MW. Voor beide initiatieven samen komt dit overeen met een jaarlijkse opwekking van circa 170 TJ aan duurzame elektriciteit, waarmee de duurzame opwekking stijgt met ongeveer 30% t.o.v. nu. Dit is ongeveer 2% van het huidige energiegebruik binnen de Kempen. 13 november 2014 pagina 11 van 32

19 4 Conclusies en aanbevelingen 4.1 Conclusies In onderstaande grafieken is weergegeven hoe het energiegebruik en de opwekking van duurzame energie zich hebben ontwikkeld van 2007 tot Energiegebruik Kempen schema klimaat visie Duurzame opwekking Kempen schema klimaatvisie TJ 4000 TJ Figuur 9: Conclusies energiegebruik en duurzame opwekking Kempen Uit de linker grafiek blijkt dat het energiegebruik in 2013 t.o.v is gedaald met 4%, terwijl een daling van 13,8% was beoogd. Uit de rechtergrafiek blijkt dat de duurzame opwekking weliswaar is toegenomen met ongeveer 7,9% maar ruim onder het schema van de klimaatvisie blijft. Ook wanneer de geplande windturbines gerealiseerd zouden zijn, zou de duurzame opwekking nog ruim achterblijven op het schema van de klimaatvisie. Op basis van deze cijfers kunnen we concluderen dat de Kempen achterblijft bij de doelstellingen van zowel energiebesparing als -opwekking en een flinke inhaalslag moet maken om op het schema voor energieneutraliteit in 2025 te raken. Het grootste energiegebruik binnen de Kempengemeenten wordt veroorzaakt door woningen, verkeer en vervoer en commerciële dienstverlening. In deze sectoren zal in absolute zin het meest bespaard kunnen worden. Wanneer de huidige opwekkingscapaciteit per vorm van duurzame energie wordt afgezet tegen de indicatieve doelstellingen per vorm uit de klimaatvisie (zie bijlage 1), ligt over de hele breedte nog veel 13 november 2014 pagina 12 van 32

20 ruimte om meer duurzame opwekking te realiseren. In absolute zin is met name bij biomassaverbranding en windenergie nog een onbenut potentieel. Overigens moet wel gezegd worden dat monitoring op gerealiseerde besparingen en hoeveelheid duurzame energie opwekking geen verband kan leggen tussen oorzaak en gevolg. (Zie ook paragraaf 4.3.) Uit deze monitor valt daarom niet te concluderen dat de gemeenten te weinig inspanningen hebben gedaan om energieneutraliteit te bereiken. Alle partijen in de Kempen zijn nodig om hun steentje bij te dragen aan deze transitie in de energievoorziening. 4.2 Aanbevelingen Uit de monitor blijkt dat realisatie van de klimaatvisie achter blijft op schema. Als in het huidige tempo wordt doorgegaan met energie besparen en realiseren van duurzame energie opwekking, dan wordt de ambitie van energieneutraliteit in 2025 niet gehaald. In de verschillende gemeenten zijn allerlei initiatieven ontplooid die bijdragen aan energiebesparing en duurzame energie opwekking. Ook werken de Kempengemeenten samen in klimaatbeleid en hebben een een gezamenlijk uitvoeringsprogramma voor Hierin is een aantal speerpunten benoemd waarop samenwerking nu en in de toekomst gewenst is. Ieder speerpunt is uitgewerkt in een projectplan. De uitvoering hiervan ligt bij het Huis van de Brabantse Kempen met ondersteuning van de vijf gemeenten. Begin 2013 is energiecoöperatie Kempenenergie opgericht door enthousiaste inwoners van de Kempen die zich met vrijwilligers en bedrijven inzetten om energie besparing en duurzame energie opwekking te realiseren. Aanbevolen wordt de energiecoöperatie te ondersteunen en ermee samen te werken, met name om verduurzaming van woningen en collectieve projecten te stimuleren. Deze monitoring laat duidelijk zien dat het nodig is om extra stappen te zetten om energieneutraliteit te bereiken. De afgelopen tijd zijn verschillende ontwikkelingen in gang gezet waarbij de Kempengemeenten meer samenwerken en er een grotere betrokkenheid is van allerlei partijen bij het realiseren van klimaatdoelstellingen. Hiermee zijn de condities geschapen om een versnelling in gang te zetten. Aanbevolen wordt met alle partijen hier hard aan te trekken om een versnelling in gang te zetten om energieneutraliteit in 2025 weer binnen bereik te krijgen. Een andere mogelijkheid is om de doelstelling bij te stellen. Dat is op dit moment nog niet aan te bevelen, omdat een hoge ambitie een signaal afgeeft aan partijen dat de Kempengemeenten energieneutraliteit belangrijk vinden en er werk van willen maken om dit doel te bereiken. De lat lager leggen zou juist een rem op de ontwikkelingen kunnen zetten. 4.3 Reflectie op de methode van monitoring In 2011 is het landelijke Monitoringprotocol definitief geworden. Hierin zijn afspraken vastgelegd over systeemgrenzen (wat al dan niet mee te rekenen bij een gemeente) en wijze van bepalen van cijfers. Via de Klimaatmonitordatabank zijn steeds meer gegevens op gemeenteniveau ter beschikking gekomen. Dat zijn voor grotendeels werkelijk gemeten energiegebruikscijfers. Maar daar waar deze er niet zijn wordt gerekend met kentallen of terugrekening vanuit landelijke cijfers. In 2014 zijn de cijfers in de klimaatmonitordatabank (2010 en later) aangepast en daarmee nog beter representatief voor het werkelijk 13 november 2014 pagina 13 van 32

21 gebruik. Daarom zijn in deze rapportage de cijfers van 2011 uit de eerdere monitoring met terugwerkende kracht aangepast. Op dit moment zijn de cijfers van 2012 (nagenoeg) compleet beschikbaar. De cijfers van 2013 slechts voor een deel. Daarom zijn aannames gedaan als cijfers ontbreken: de gegevens van het laatst bekende jaar zijn dan gebruikt. Dat betekent ook dat bij toekomstige monitoring naar verwachting weer met terugwerkende kracht bijgesteld zal moeten worden. Daarmee blijft monitoring een soort van groeimodel en wordt op een bepaald moment via de dan geldende inzichten een zo goed mogelijke stand van zaken bepaald. Dat betekent ook dat gerealiseerde besparingen of extra opwekking van duurzame energie kunnen wegvallen tegen de onnauwkeurigheid van de monitoring. De vraag kan terecht gesteld worden of het met veel onnauwkeurigheid zinvol is om te monitoren. Door nu te monitoren, krijgt men een idee van ordegroottes, van de voortgang ten opzichte van het doel, bijdragen van verschillende sectoren en een indicatie van mogelijke effecten. Dergelijke informatie helpt met het bepalen van plannen van aanpak en is daarmee noodzakelijk voor het bepalen en uitvoeren van klimaatbeleid. In de loop van de tijd kan de monitoring verder verfijnd worden en kunnen plannen van aanpak daarop worden bijgesteld. Monitoring op beleidsdoelstellingen, dus op gerealiseerde besparingen, gaat niet in op oorzaken en gevolgen. Verschillen over de jaren heen worden door diverse invloeden veroorzaakt. Er zijn naast de gemeentelijke uitvoeringsprogramma s ook diverse andere zaken die van invloed zijn op het gemeentelijke energiegebruik en opwekking van duurzame energie. Denk hierbij aan landelijke, provinciale of regionale activiteiten, maar ook aan particuliere en/of private initiatieven, of zelfs aan macro-economische ontwikkelingen zoals de kredietcrisis. Met monitoring op individuele projecten kunnen wel indicatieve effecten worden bepaald van beleidsinspanningen. Daarom kunnen deze twee vormen van monitoring elkaar goed aanvullen. 13 november 2014 pagina 14 van 32

22 Bijlage 1 Doelstellingen Duurzame Energie 2025 Bron: Klimaatvisie Kempengemeenten, 2007 Het potentieel aan duurzame energie in de Kempengemeenten, wordt bepaald door de beschikbaarheid van hernieuwbare bronnen en de mogelijkheid die om te zetten in bruikbare warmte of kracht. Op basis van inventarisaties in de vijf gemeenten (door middel van de zogenaamde DE-scan van SenterNovem) is het maximale potentieel bepaald. De volgende bronnen worden onderscheiden: Zon-thermisch: benutting zonnewarmte (warm water); Photo-voltaïsch (PV): omzetting licht in elektriciteit; Warmtepomp: benutting omgevingswarmte; Aquifer: benutting van warmte in een diepe waterlaag; Aardwarmte: benutting warmte in zeer diepe grondlagen; Windenergie: omzetting windkracht in elektriciteit; Bio-energie bij/meestook: meestook biomassa in kolencentrale voor warmte en elektriciteit; Bio-energie verbranding/vergassing: verbranding en/of vergassing biomassa voor warmte en/of elektriciteit; Bio-energie vergisten: omzetting biomassa in biogas. In onderstaande grafiek staat de verwachte verdeling van de bijdrage van duurzame bronnen in 2025 gebaseerd op het berekende maximale potentieel in de Kempen (m.b.v. de DE-scan). Duurzame Energie in De Kempen 2025 Zon Thermisch 4% Bio-energie Vergisten 7% PV 8% Warmtepomp 7% Aquifer 1% Bio-energie Verbranding / vergassen 43% Bio-energie Bijen meestook kolencentrale 4% Aardwarmte 1% Wind-energie 25% De totale benodigde hoeveelheid opgewekte duurzame energie in 2025 is berekend op 4,8 PJ (= 4,8 miljard MJ ofwel Mega Joule). Hier wordt voor 90 % van deze hoeveelheid, 4,3 PJ, afgeleid wat dit betekent voor de productie van energie uit hernieuwbare bronnen. Volgens de verdeling in bovenstaand taartdiagram komt dat neer op de hoeveelheden weergegeven in onderstaande tabel (in GJ en MWh 5 ). Om meer gevoel te 5 1 kwh = 3,6 MJ, 1 MWh = 3,6 GJ 13 november 2014 pagina 15 van 32

23 krijgen over wat dat betekent is deze jaarproductie grofweg vertaald naar concrete aantallen installaties, zoals het aantal zonnecollectoren bij huishoudens en het aantal vereiste windturbines. In de laatste twee kolommen is aangeven op welk energiegebruik of opwekking deze aantallen zijn gebaseerd. Opgemerkt moet worden dat het hier gaat om indicatieve waarden. Er is uitgegaan van gemiddelden en aannames over installatiegroottes. Als bijvoorbeeld niet wordt uitgegaan van de huidige 2 MW windturbines maar van de modernste die 4 MW piekvermogen hebben, zijn er naar schatting 35 à 40 turbines nodig in plaats van 67. Anderzijds zullen er waarschijnlijk geen 4 nieuwe verpleegtehuizen verrijzen, maar wellicht wel een ziekenhuis of andere utiliteitsgebouwen met vergelijkbare warmtebehoefte. Indicatieve vertaling DE opwekking naar aantallen installaties DE bron GJ/jaar MWh/jaar aandeel aantal soort kentallen eenheid Zon Thermisch % PV % Warmtepomp % Aquifer % 29 Aardwarmte % 4 Windenergie % 67 Bio-energie Bijen meestook kolencentrale % Zonnecollectoren op woningen en bedrijven 3000 MJ/6m 2 collector PV panelen op woningen en bedrijven 7200 MJ/16m 2 paneel huizen met MJ/jaar/woning warmtepompen m 3 aardgas kantoren met WKO (warmte en MJ/jaar/kantoor koeling) m 3 gas Verpleegtehuizen MJ/jaar/verpleeghuis m 3 op aardwarmte gas Windturbines MJ/jaar/2MW 0 turbine ton houtpellets MJ/ton houtpellets Bio-energie Verbranding / vergassen ton houtpellets middelgrote biocentrales % 4 (model Sittard) MJ/ton houtpellets Bio-energie Vergisten Grote mestvergisters MJ biogas /jaar/25.000m varkensmest 8% % 19 0 droge stof % 6 Dit is 90% van de benodigde hoeveelheid duurzame energie in november 2014 pagina 16 van 32

24 Bijlage 2 Methode van monitoring Monitoring in deze rapportage is uitgevoerd conform het landelijke monitoringsprotocol (Handboek Monitoring broeikasgasemissies en hernieuwbare energie bij lokale overheden). Hierin zijn afspraken vastgelegd over systeemgrenzen (wat al dan niet mee te rekenen bij een gemeente) en wijze van bepalen van cijfers. In dit protocol gaat men uit van het principe dat de gegevens waar mogelijk zijn gebaseerd op daadwerkelijke metingen (zoals het gas- en elektriciteitsverbruik van huishoudens). Als die niet beschikbaar zijn wordt gewerkt met kentallen (bijvoorbeeld het opgesteld vermogen van een installatie, vermenigvuldigd met een kengetal voor de opbrengst). En als ook dat niet mogelijk is, wordt gebruik gemaakt van landelijke totalen, die via een verdeelmodel/verdeelsleutels worden verdeeld over gemeenten (bijvoorbeeld de verdeling van de Nederlandse emissies van wegverkeer o.b.v. een verkeersmodel met verkeersintensiteiten). Energiegebruik: Bron: dit gaat om gemeten gebruikscijfers, behalve: Op modelmatige verdeling gebaseerde gegevens m.b.t. het energiegebruik als gevolg van stadsverwarming m.b.t. woningen (extrapolatie o.b.v. gasgebruik woningen); Op registratie gebaseerde gegevens m.b.t. het energiegebruik als gevolg ingezameld huishoudelijk afval (bottom up); Op modelmatige verdeling gebaseerde gegevens m.b.t. energiegebruik als gevolg van verkeer en vervoer (top down verdeling nationale totalen); Aannames: Energiegebruik =2008 =2012 In de monitor van 2011 zijn de energieverbruiken uit de klimaatmonitordatabank gehaald die gebaseerd zijn op gegevens van Energie In Beeld (van de netbeerders). Sinds mei 2014 zijn cijfers beschikbaar gekomen van het CBS die de cijfers van Energie In Beeld vervangen. Er zijn enkele belangrijke verschillen tussen de CBS-cijfers en die uit Energie in Beeld: - De CBS-cijfers zijn compleet: alle gas- en elektriciteitsgebruiken zijn erin verwerkt; - De CBS-cijfers zijn beter toegedeeld naar branches. CBS heeft heel gedegen uitgezocht welk soort bedrijf hoort bij elke gas- en elektriciteitsmeter; - De CBS-cijfers betreffen werkelijke gebruiken, geen standaardjaarverbruiken; - De CBS-cijfers sluiten naadloos aan op de nationale totalen: alle gemeentelijke gegevens opgeteld resulteren in het nationale totaal; Daardoor zijn er verschillen in de energieverbruiken van 2011 in deze monitor vergeleken met de vorige monitor. In deze rapportage zijn de cijfers van 2011 met terugwerkende kracht hierop bijgesteld. Die van 2007 en 2009 niet, omdat de CBS cijfers uit die tijd via de klimaatmonitordatabank niet beschikbaar zijn. 13 november 2014 pagina 17 van 32

25 Duurzame energie: Systeemgrenzen: Opwekking van duurzame energie kan worden ingedeeld in zogenaamde scopes: - scope 1: Duurzame Energie wordt opgewekt op het grondgebied van de gemeente - scope 2: Duurzame Energie wordt ingekocht, bv. groene stroom - scope 3: Duurzame Energie wordt opgewekt in de keten, bv. deze biomassa die elders wordt opgewekt. Om een idee te krijgen van hoe de scopes geïnterpreteerd worden, volgt een voorbeeld voor biomassa. Hout- en snoeiafval uit de Kempen is scope 3 duurzame energie. Diezelfde duurzame energie is in de gemeente waar de biomassa verwerkt wordt scope 1 duurzame energie, en als de elektriciteit geleverd wordt aan een andere gemeente is dat dan weer ingekochte scope 2 duurzame energie. Dat kan in theorie ook weer de gemeente zijn waar die biomassa vandaan kwam. Zo rekenen we de bijgemengde biobrandstof mee in de gemeente waar de auto rijdt, en dus waar deze verbrand wordt. Niet waar deze getankt of geraffineerd wordt. In het huidige monitoring protocol wordt alleen scope 1 beschreven, omdat de landelijke doelstelling ook gaat over duurzame energie opwekking. Er worden overigens nog nadere afspraken gemaakt over de scopes en monitoring van duurzame energie, dus dit standpunt zou nog kunnen wijzigen. De keuze om over scope 1 te rapporteren is praktisch gezien een logische keuze. Houtkachels vormen bijvoorbeeld in veel gemeenten de grootste bron van duurzame energie. Het gestookte hout komt vaak uit andere gemeenten, de gemeente waar het vandaan komt weet daar dan niks van. In kaart brengen waar de houtkachels staan is wellicht mogelijk, maar waar al het hout vandaan komt niet. Bron: gemeten cijfers opgevraagd bij de eigenaar van de installatie en geregistreerde onttrekkingen opgevraagd via de Provincie Noord-Brabant. Hernieuwbare Energie-optie Verdeelsleutel per gemeente Bron Biogas covergisting hernieuwbare elektriciteit Waterkracht hernieuwbare elektriciteit genormaliseerd Zonnestroom Buitenluchtwarmte - Eigenaar - In 2009 Eigenaar 2011 en later: opgesteld elektrisch vermogen waterkracht Vermogen PV-panelen op bekende adressen/lokaties Aantal via SDW-regeling gesubsidieerde lucht-waterwarmtepompen (cumulatief) Aantal nieuwbouwwoningen sinds 2000 Nationale PV subsidieregelingen, Productie Installatie Register netbeheerders SDW-regeling Agentschap NL CBS Houtketels bedrijven hernieuwbare warmte Houtkachels woningen hernieuwbare warmte CO 2 -emissie houtindustrie, landbouw en handel Aantal vrijstaande woningen (vraag) Emissieregistratie CBS 13 november 2014 pagina 18 van 32

26 oppervlakte bos (aanbod) Houtskool hernieuwbare warmte Aantal inwoners (houtskool wordt Ondiepe bodemenergie hernieuwbare warmte (WP, WKO) gebruikt voor barbecue) CBS Grondwateronttrekkingen provincie Noord-Brabant Overige biomassaverbranding hernieuwbare warmte Warmte uit net gemolken melk (wtw) Zonnewarmte Biobrandstoffen in verkeer (bijmenging) Hernieuwbare elektriciteit voor vervoer, excl. wegvervoer Hernieuwbare elektriciteit voor wegvervoer Opgesteld thermisch vermogen overige biomassaverbranding Aantal melkkoeien Vermogen via SDW-regeling gesubsidieerde zonneboilers (cumulatief) Aantal nieuwbouwwoningen sinds 2000 CO 2 -uitstoot verkeer Treinreizigerskilometers inwoners gebaseerd op meerjarig provinciaal gemiddelde CO 2 -uitstoot wegverkeer Monitoring Bio-energie RVO CBS SDW-regeling Agentschap NL CBS Emissieregistratie CBS Emissieregistratie Aannames: Duurzame energie opwekking totaal voor 2007 overgenomen uit monitoring rapportage Duurzame energie Aanname Buitenluchtwarmte 2013 en 2011 zijn gelijk aan 2010 Houtketels bedrijven 2013 is gelijk aan 2011 Zonnewarmte 2013 is gelijk aan 2012 Biobrandstoffen in verkeer 2013 is gelijk aan 2012 Hernieuwbare elektriciteit voor vervoer 2013 is gelijk aan 2012 Ondiepe bodemenergie Bij de WKO s waar onttrekkingscijfers ontbreken zijn de laatst wel bekende cijfers gebruikt CO2 uitstoot: Bron: De gebruikte gegevens zijn voor 2011 en 2013 (aanname=2012): Op metingen gebaseerde gegevens m.b.t. de CO 2 -uitstoot als gevolg van gas- en elektriciteitsgebruik (bottom up); Op modelmatige verdeling gebaseerde gegevens m.b.t. de CO 2 -uitstoot als gevolg van stadsverwarming m.b.t. woningen (extrapolatie o.b.v. gasgebruik woningen); 13 november 2014 pagina 19 van 32

27 Op registratie gebaseerde gegevens m.b.t. de CO 2 -uitstoot als gevolg ingezameld huishoudelijk afval (bottom up); Op modelmatige verdeling gebaseerde gegevens m.b.t. CO 2 -uitstoot als gevolg van verkeer en vervoer (top down verdeling nationale totalen); Op individuele rapportages gebaseerde gegevens m.b.t. de CO 2 -uitstoot van ETS-bedrijven (bottom up) en 2009 zijn overgenomen uit de rapportage Aannames: CO 2 =2008 en bij industrie ook deels 2009 =2012 Een groot deel van de CO 2 uitstoot wordt berekend aan de hand van gemeten energiegebruiken. In de monitor van 2011 waren die gegevens gebaseerd op gegevens van Energie In Beeld (van de netbeerders). Sinds mei 2014 zijn cijfers beschikbaar gekomen van het CBS die de cijfers van Energie In Beeld vervangen. Er zijn enkele belangrijke verschillen tussen de CBS-cijfers en die uit Energie in Beeld: - De CBS-cijfers zijn compleet: alle gas- en elektriciteitsgebruiken zijn erin verwerkt; - De CBS-cijfers betreffen werkelijke gebruiken, geen standaardjaarverbruiken; - De CBS-cijfers sluiten naadloos aan op de nationale totalen: alle gemeentelijke gegevens opgeteld resulteren in het nationale totaal; Daardoor zijn er verschillen in de CO 2 uitstoot van 2011 in deze monitor vergeleken met de vorige monitor. In deze rapportage zijn de cijfers van 2011 met terugwerkende kracht hierop bijgesteld. Die van 2007 en 2009 niet, omdat de CBS cijfers uit die tijd via de klimaatmonitordatabank niet beschikbaar zijn. 13 november 2014 pagina 20 van 32

28 Bijlage 3 CO2 uitstoot De doelstelling van de Kempische Klimaatvisie is evenwicht in het energiegebruik en (lokale) duurzame opwekking. In 2025 zou er (netto) geen fossiel energiegebruik meer moeten zijn in de Kempen en daarmee zou ook de (netto) uitstoot van het broeikasgas CO 2 gelijk worden aan nul. Op basis van deze redenatie is CO 2 -uitstoot een indicator voor het bereiken van energieneutraliteit in de Kempen. In onderstaande tabel en figuur zijn de cijfers per gemeente per jaar weergegeven. CO2-uitstoot (ton) Bergeijk Bladel Eersel Oirschot Reusel-De Mierden Totaal Kempen Tabel CO 2 -uitstoot per gemeente per jaar (bron 2007 en 2009: rapportage 2011; bron 2011 en 2013: Te zien is dat de CO 2 uitstoot tussen 2011 en 2013 stijgt, terwijl het energiegebruik wel daalt. Daar zijn de volgende verklaringen voor te geven: - Een groot deel van de CO 2 uitstoot wordt berekend aan de hand van gemeten energiegebruiken, waarbij een CO 2 emissiefactor wordt gebruikt. Deze is de laatste tijd gedaald, maar van 2011 naar 2012 (aanname =2013) weer gestegen, ofwel opwekking met meer kolen en minder biomassa. Tot 2011 versterkte deze trend een eventueel dalend elektriciteitsgebruik, sinds de trendbreuk gaat hij er tegen in. Dit geldt voor alle elektriciteitsgebruiken, van alle sectoren, een negatief effect van bijna 7 % die een licht dalen de trend in gebruik kan ombuigen naar een stijgende trend in CO 2. Als het daarnaast ook nog zo is dat gasgebruik relatief harder daalt dan elektriciteitsgebruik, dan tikt deze factor relatief harder aan. Voor woningen is dat bij de Kempen zo. Dus de invloed van elektriciteit in de CO 2 -emissie is t.o.v. het gasaandeel een stuk zwaarder geworden, en die invloed moet je dus ook nog eens met een zwaarder getal (de emissiefactor) vermenigvuldigen. - Verder zijn er nog wat verschillen tussen enerzijds de energiegebruiken en anderzijds de CO 2 - uitstoot, die zijn niet 1 op 1 gerelateerd. In het energiegebruik totaal is ook Hernieuwbare Warmte opgenomen, maar in de CO 2 -uitstoot is deze niet opgenomen. Een ander verschil is dat in de CO 2 - uitstoot van Industrie en Energie ook de CO 2 -uitstoot van Huishoudelijk afval is opgenomen. - Bij verkeer en vervoer bestaat het energiegebruik uit een mix van energiedragers (voornamelijk benzine, diesel, LPG), die samen de CO 2 -uitstoot bepalen. Daarbij geldt, dat de energie-inhoud van die energiedragers zich niet identiek aan elkaar verhoudt als de CO 2 -emissiefactor. Met andere woorden, een bepaalde mix aan energiedragers kan een bepaalde trend in hoeveelheid energie vertegenwoordigen, maar een andere trend in CO 2 -uitstoot. 13 november 2014 pagina 21 van 32

29 Bijlage 4 Gemeente Bergeijk Energiegebruik: Energiegebruik Bergeijk (TJ) Woningen Commerciële dienstverlening Publieke dienstverlening RWZI Industrie Bouwnijverheid Landbouw Verkeer en vervoer Overig Totaal Energiegebruik Bergeijk TJ november 2014 pagina 22 van 32

30 Duurzame energie opwekking: Duurzame energie opwekking Bergeijk(TJ) 2013 Biogas covergisting (hernieuwbare elektriciteit) - Waterkracht 0,1 Zonnestroom 2,9 Buitenluchtwarmte 7,2 Houtketels bedrijven 0,6 Houtkachels woningen 66,2 Houtskool 0,3 Ondiepe bodemenergie - Overige biomassaverbranding (hernieuwbare warmte) 0,7 Warmte uit net gemolken melk 1,4 Zonnewarmte 1,4 Biobrandstoffen in verkeer 25,8 Hernieuwbare elektriciteit voor vervoer 1,3 Totaal 107,9 1% 1% 1% 0% 0% 24% Duurzame energie Bergeijk % 0% 0% 3% 1% 7% 61% Biogas covergisting (elektriciteit) 0% Waterkracht 0% Zonnestroom 3% Buitenluchtwarmte 7% Houtketels bedrijven 1% Houtkachels woningen 61% Houtskool 0% Ondiepe bodemenergie 0% Ov. biomassaverbranding hern. warmte 1% Warmte uit net gemolken melk 1% Zonnewarmte 1% Biobrandstoffen in verkeer 24% Hernieuwbare elektriciteit voor vervoer 1% In 2013 wordt in Bergeijk 6,9% van het energiegebruik duurzaam opgewekt. CO2 uitstoot: CO2-uitstoot (ton) Bergeijk november 2014 pagina 23 van 32

31 Bijlage 5 Gemeente Bladel Energiegebruik: Energiegebruik Bladel (TJ) Woningen Commerciële dienstverlening Publieke dienstverlening RWZI Industrie Bouwnijverheid Landbouw Verkeer en vervoer Overig Totaal Energiegebruik Bladel TJ november 2014 pagina 24 van 32

32 Duurzame energie opwekking: Duurzame energie opwekking Bladel (TJ) 2013 Biogas covergisting (hernieuwbare elektriciteit) - Waterkracht - Zonnestroom 4,0 Buitenluchtwarmte 10,9 Houtketels bedrijven 1,9 Houtkachels woningen 48,1 Houtskool 0,3 Ondiepe bodemenergie 0,0 Overige biomassaverbranding (hernieuwbare warmte) - Warmte uit net gemolken melk 1,1 Zonnewarmte 1,8 Biobrandstoffen in verkeer 19,5 Hernieuwbare elektriciteit voor vervoer 1,4 Totaal 89,0 2% Duurzame energie Bladel 2013 Biogas covergisting (elektriciteit) 0% 0% 0% Waterkracht 0% 4% Zonnestroom 4% 22% 12% 2% Buitenluchtwarmte 12% Houtketels bedrijven 2% Houtkachels woningen 54% 1% 2% 0% Houtskool 0% Ondiepe bodemenergie 0% 0% 0% 54% Ov. biomassaverbranding hern. warmte 0% Warmte uit net gemolken melk 1% Zonnewarmte 2% Biobrandstoffen in verkeer 22% Hernieuwbare elektriciteit voor vervoer 2% In 2013 wordt in Bladel 5,5% van het energiegebruik duurzaam opgewekt. CO2 uitstoot: CO2-uitstoot (ton) Bladel november 2014 pagina 25 van 32

33 Bijlage 6 Gemeente Eersel Energiegebruik: Energiegebruik Eersel (TJ) Woningen Commerciële dienstverlening Publieke dienstverlening RWZI Industrie Bouwnijverheid Landbouw Verkeer en vervoer Overig Totaal Energiegebruik Eersel TJ november 2014 pagina 26 van 32

34 Duurzame energie opwekking: Duurzame energie opwekking Eersel (TJ) 2013 Biogas covergisting (hernieuwbare elektriciteit) - Waterkracht - Zonnestroom 9,7 Buitenluchtwarmte 7,4 Houtketels bedrijven 1,0 Houtkachels woningen 51,9 Houtskool 0,3 Ondiepe bodemenergie 2,2 Overige biomassaverbranding (hernieuwbare warmte) - Warmte uit net gemolken melk 1,4 Zonnewarmte 1,6 Biobrandstoffen in verkeer 22,9 Hernieuwbare elektriciteit voor vervoer 1,3 Totaal 99,7 1% 2% 0% 2% 0% 23% Duurzame energie Eersel % Biogas covergisting (elektriciteit) 0% 1% 0% Waterkracht 0% 10% Zonnestroom 10% 7% 1% Buitenluchtwarmte 7% Houtketels bedrijven 1% Houtkachels woningen 52% Houtskool 0% Ondiepe bodemenergie 2% Ov. biomassaverbranding hern. warmte 0% Warmte uit net gemolken melk 1% Zonnewarmte 2% 52% Biobrandstoffen in verkeer 23% Hernieuwbare elektriciteit voor vervoer 1% In 2013 wordt in Eersel 7,1% van het energiegebruik duurzaam opgewekt. CO2 uitstoot: CO2-uitstoot (ton) Eersel november 2014 pagina 27 van 32

35 Bijlage 7 Energiegebruik: Gemeente Oirschot Energiegebruik Oirschot (TJ) Woningen Commerciële dienstverlening Publieke dienstverlening RWZI Industrie Bouwnijverheid Landbouw Verkeer en vervoer Overig Totaal Energiegebruik Oirschot TJ november 2014 pagina 28 van 32

36 Duurzame energie opwekking: Duurzame energie opwekking Oirschot (TJ) 2013 Biogas covergisting (hernieuwbare elektriciteit) 56,0 Waterkracht - Zonnestroom 3,4 Buitenluchtwarmte 0,8 Houtketels bedrijven 5,2 Houtkachels woningen 56,8 Houtskool 0,3 Ondiepe bodemenergie 3,6 Overige biomassaverbranding (hernieuwbare warmte) 4,8 Warmte uit net gemolken melk 1,3 Zonnewarmte 0,6 Biobrandstoffen in verkeer 21,8 Hernieuwbare elektriciteit voor vervoer 1,3 Totaal 155,9 0% 14% 3% 1% 0% 2% 36% Duurzame energie Oirschot % 3% 36% 0% 2% 1% Biogas covergisting (elektriciteit) 36% Waterkracht 0% Zonnestroom 2% Buitenluchtwarmte 1% Houtketels bedrijven 3% Houtkachels woningen 36% Houtskool 0% Ondiepe bodemenergie 2% Ov. biomassaverbranding hern. warmte 3% Warmte uit net gemolken melk 1% Zonnewarmte 0% Biobrandstoffen in verkeer 14% Hernieuwbare elektriciteit voor vervoer 1% In 2013 wordt in Oirschot 8,8% van het energiegebruik duurzaam opgewekt. CO2 uitstoot: CO2-uitstoot (ton) Oirschot november 2014 pagina 29 van 32

37 Bijlage 8 Gemeente Reusel-De Mierden Energiegebruik: Energiegebruik Reusel-De Mierden (TJ) Woningen Commerciële dienstverlening Publieke dienstverlening RWZI Industrie Bouwnijverheid Landbouw Verkeer en vervoer Overig Totaal Energiegebruik Reusel-De Mierden TJ november 2014 pagina 30 van 32

38 Duurzame energie opwekking: Duurzame energie opwekking Reusel-De Mierden 2013 (TJ) Biogas covergisting (hernieuwbare elektriciteit) - Waterkracht - Zonnestroom 4,3 Buitenluchtwarmte 7,1 Houtketels bedrijven 1,2 Houtkachels woningen 48,6 Houtskool 0,2 Ondiepe bodemenergie - Overige biomassaverbranding (hernieuwbare warmte) 0,7 Warmte uit net gemolken melk 0,9 Zonnewarmte 1,2 Biobrandstoffen in verkeer 11,7 Hernieuwbare elektriciteit voor vervoer 0,9 Totaal 76,8 0% Duurzame energie Reusel-De Mierden % 0% 0% 6% 2% 15% 9% 2% 1% 0% 1% 63% Biogas covergisting (elektriciteit) 0% Waterkracht 0% Zonnestroom 6% Buitenluchtwarmte 9% Houtketels bedrijven 2% Houtkachels woningen 63% Houtskool 0% Ondiepe bodemenergie 0% Ov. biomassaverbranding hern. warmte 1% Warmte uit net gemolken melk 1% Zonnewarmte 2% Biobrandstoffen in verkeer 15% Hernieuwbare elektriciteit voor vervoer 1% In 2013 wordt in Reusel-De Mierden 8,6% van het energiegebruik duurzaam opgewekt. CO2 uitstoot: CO2-uitstoot (ton) Reusel-De Mierden november 2014 pagina 31 van 32

Stand van zaken Kempische Klimaatvisie

Stand van zaken Kempische Klimaatvisie Stand van zaken Kempische Klimaatvisie Energiemonitor 2009-2011 -2- Stand van zaken Kempische Klimaatvisie Energiemonitor 2009-2011 In opdracht van Opgesteld door Auteur De gemeenten: Bergeijk Bladel Eersel

Nadere informatie

Regionale energiemonitoring 2010

Regionale energiemonitoring 2010 17-12-12-2 - Regionale energiemonitoring 2010 In opdracht van Opgesteld door Auteur SRE SRE Milieudienst Keizer Karel V Singel 8 Postbus 435 5600 AK Eindhoven 040 2594605 Ir. E. Derijcke Versienummer 1

Nadere informatie

Inventaris hernieuwbare energie in Vlaanderen 2016

Inventaris hernieuwbare energie in Vlaanderen 2016 1 Beknopte samenvatting van de Inventaris hernieuwbare energiebronnen Vlaanderen 2005-2016, Vito, oktober 2017 1 Het aandeel hernieuwbare energie in 2016 bedraagt 6,4% Figuur 1 groene stroom uit bio-energie

Nadere informatie

Inventaris hernieuwbare energie in Vlaanderen 2015

Inventaris hernieuwbare energie in Vlaanderen 2015 1 Beknopte samenvatting van de Inventaris hernieuwbare energiebronnen Vlaanderen 2005-2015, Vito, september 2016 1 Het aandeel hernieuwbare energie in 2015 bedraagt 6,0 % Figuur 1 groene stroom uit bio-energie

Nadere informatie

Inventaris hernieuwbare energie in Vlaanderen 2014

Inventaris hernieuwbare energie in Vlaanderen 2014 1 Beknopte samenvatting van de Inventaris hernieuwbare energiebronnen Vlaanderen 2005-2014, Vito, januari 2016 1 Het aandeel hernieuwbare energie in 2014 bedraagt 5,7 % Figuur 1 groene stroom uit bio-energie

Nadere informatie

Westvoorne CO 2 - uitstoot

Westvoorne CO 2 - uitstoot Westvoorne CO 2 - uitstoot De grafiek geeft de CO 2-uitstoot verdeeld over de hoofdsectoren over de jaren 2010 tot en met 2013. Cijfers zijn afkomstig uit de Klimaatmonitor van RWS. Cijfers over 2014 zijn

Nadere informatie

EfficiEncy Duurzaam. EnErgiEbEsparing. Warmte en koude. KEnnis industrie. energie financiering. instrumenten. GebouwDe omgeving

EfficiEncy Duurzaam. EnErgiEbEsparing. Warmte en koude. KEnnis industrie. energie financiering. instrumenten. GebouwDe omgeving Warmte en koude Kennis, advies, instrumenten en financiële steun EfficiEncy Duurzaam GebouwDe omgeving energie financiering KEnnis industrie instrumenten EnErgiEbEsparing De Nederlandse overheid streeft

Nadere informatie

Inventaris hernieuwbare energie in Vlaanderen 2013

Inventaris hernieuwbare energie in Vlaanderen 2013 1 Beknopte samenvatting van de Inventaris duurzame energie in Vlaanderen 2013, Deel I: hernieuwbare energie, Vito, september 2014 1 Het aandeel hernieuwbare energie in 2013 bedraagt 5,9% Figuur 1 bio-elektriciteit

Nadere informatie

Gemeente Bergen. Ontwikkelingen energiegebruik en duurzame energieproductie tot Mark Valkering en Herman Verhagen 14 oktober 2016

Gemeente Bergen. Ontwikkelingen energiegebruik en duurzame energieproductie tot Mark Valkering en Herman Verhagen 14 oktober 2016 Gemeente Bergen Ontwikkelingen energiegebruik en duurzame energieproductie tot 2020 Mark Valkering en Herman Verhagen 14 oktober 2016 Energiegebruik 2010-2015 Energiegebruik Bergen (NH. (GWh) 2010 2011

Nadere informatie

CO2-uitstoot Regio Noord-Veluwe

CO2-uitstoot Regio Noord-Veluwe CO2-uitstoot Regio Noord-Veluwe 1 CO2-uitstoot hoofdsectoren 1.1 Inleiding In deze rapportage wordt de CO2-uitstoot van uw gemeente weergegeven, voorzover de daarvoor benodigde gegevens beschikbaar zijn.

Nadere informatie

Duurzame energie Fryslân Quickscan 2020 & 2025

Duurzame energie Fryslân Quickscan 2020 & 2025 Duurzame energie Fryslân Quickscan 2020 & 2025 Willemien Veele Cor Kamminga 08-04-16 www.rijksmonumenten.nl Achtergrond en aanleiding Ambitie om in 2020 16% van de energie duurzaam op te wekken in Fryslân

Nadere informatie

Inventaris hernieuwbare energie in Vlaanderen 2013

Inventaris hernieuwbare energie in Vlaanderen 2013 1 Beknopte samenvatting van de Inventaris duurzame energie in Vlaanderen 2013, Deel I: hernieuwbare energie, Vito, februari 2015 1 1 Het aandeel hernieuwbare energie in 2013 bedraagt 5,8 % Figuur 1 zon-elektriciteit

Nadere informatie

Notitie Duurzame energie per kern in de gemeente Utrechtse Heuvelrug

Notitie Duurzame energie per kern in de gemeente Utrechtse Heuvelrug Notitie Duurzame energie per kern in de gemeente Utrechtse Heuvelrug CONCEPT Omgevingsdienst regio Utrecht Mei 2015 opgesteld door Erwin Mikkers Duurzame energie per Kern in gemeente Utrechtse Heuvelrug

Nadere informatie

Energie in de provincie Utrecht. Een inventarisatie van het energiegebruik en het duurzaam energie potentieel

Energie in de provincie Utrecht. Een inventarisatie van het energiegebruik en het duurzaam energie potentieel Energie in de provincie Utrecht Een inventarisatie van het energiegebruik en het duurzaam energie potentieel Doel van Onderzoek Dit onderzoek dient om: 1. Een nieuw overzicht samen te stellen van het energiegebruik

Nadere informatie

CO 2 -uitstootrapportage 2011

CO 2 -uitstootrapportage 2011 Programmabureau Klimaat en Energie CO 2 -uitstootrapportage 2011 Auteurs: Frank Diependaal en Theun Koelemij Databewerking: CE Delft, Cor Leguijt en Lonneke Wielders Inhoud 1 Samenvatting 3 2 Inleiding

Nadere informatie

Betekenis Energieakkoord voor Duurzame Groei voor de Installatiebranche. Teun Bokhoven Duurzame Energie Koepel 3 februari 2014 / VSK beurs

Betekenis Energieakkoord voor Duurzame Groei voor de Installatiebranche. Teun Bokhoven Duurzame Energie Koepel 3 februari 2014 / VSK beurs Betekenis Energieakkoord voor Duurzame Groei voor de Installatiebranche Teun Bokhoven Duurzame Energie Koepel 3 februari 2014 / VSK beurs Inhoud Introductie Duurzame Energie Koepel en Sector beschrijving

Nadere informatie

ECN-N Energiescenario s Drenthe 2030

ECN-N Energiescenario s Drenthe 2030 December 2016 ECN-N--16-031 Energiescenario s Drenthe 2030 Gerdes, J. Gewijzigd op: 16-12-2016 13:20 2 Inhoud 1 Context van de energiescenario s voor 2030 4 2 Uitgangspunten voor drie scenario s 5 3 Ontwikkelingen

Nadere informatie

Monitor energie en emissies Drenthe

Monitor energie en emissies Drenthe Monitor energie en emissies Drenthe 2012-2015 - november 2017 www.ecn.nl Monitor energie en emissies Drenthe 2012-2015 Deze monitor sluit aan op de notitie Energie en emissies Drenthe 2020, 2023 en 2030

Nadere informatie

Kernenergie. kernenergie01 (1 min, 22 sec)

Kernenergie. kernenergie01 (1 min, 22 sec) Kernenergie En dan is er nog de kernenergie! Kernenergie is energie opgewekt door kernreacties, de reacties waarbij atoomkernen zijn betrokken. In een kerncentrale splitst men uraniumkernen in kleinere

Nadere informatie

Tussenevaluatie Zutphen energieneutraal anno 2012 Forum 23 april 2012

Tussenevaluatie Zutphen energieneutraal anno 2012 Forum 23 april 2012 Tussenevaluatie Zutphen energieneutraal anno 2012 Forum 23 april 2012 Sabine van Galen-Avegaart Agenda 1. De opgave Zutphen energieneutraal 2. Resultaat van ons beleid in cijfers 3. Wat hebben we in 2010-2011

Nadere informatie

de slimme weg energietransitie 12 december 2017 Pieter van der Ploeg Alliander Strategie

de slimme weg energietransitie 12 december 2017 Pieter van der Ploeg Alliander Strategie de slimme weg energietransitie 12 december 2017 Pieter van der Ploeg Alliander Strategie 1 Alliander is van jou Wij staan voor een energievoorziening die iedereen onder gelijke condities toegang geeft

Nadere informatie

Energie nulmeting. Regio Amstelland-Meerlanden. Bosch & Van Rijn Consultants in renewable energy & planning. Twynstra Gudde Adviseurs en Managers

Energie nulmeting. Regio Amstelland-Meerlanden. Bosch & Van Rijn Consultants in renewable energy & planning. Twynstra Gudde Adviseurs en Managers Energie nulmeting Regio Amstelland-Meerlanden Concept 22 oktober 2008 Opdrachtgever: Twynstra Gudde Adviseurs en Managers Opgesteld door: Bosch & Van Rijn Drs. G. Bosch Ing. J. Dooper Inhoudsopgave 1.

Nadere informatie

1. CO2-uitstoot Nederland

1. CO2-uitstoot Nederland 1. CO-uitstoot Nederland 1. CO-uitstoot globaal 1.1 Inleiding In het Handboek Monitoring broeikasgasemissies en hernieuwbare energie lokale overheden wordt beschreven hoe de broeikasgasemissies van gemeenten

Nadere informatie

Gemeente Ede energieneutraal 2050

Gemeente Ede energieneutraal 2050 De gemeente Ede wil uiterlijk in 2050 energieneutraal zijn. Dit betekent dat we alle energie die in onze gemeente wordt gebruikt op een schone (hernieuwbare) manier willen opwekken. Dat doen we het liefst

Nadere informatie

Verbruik van duurzame energie,

Verbruik van duurzame energie, Indicator 28 april 2009 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Het aandeel duurzaam in het binnenlandse

Nadere informatie

Energiemonitor 2016 Gemeente Alblasserdam. HVC Lokale Energie

Energiemonitor 2016 Gemeente Alblasserdam. HVC Lokale Energie Energiemonitor 2016 Gemeente Alblasserdam HVC Lokale Energie Mei 2016 Energiemonitor 2016 Gemeente Alblasserdam Inhoudsopgave Inhoudsopgave... 1 Samenvatting... 3 1. Inleiding... 7 1.1. Achtergrond...

Nadere informatie

Provinciaal klimaat- en energiebeleid: doelen, emissies, maatregelen. Robert Koelemeijer - PBL

Provinciaal klimaat- en energiebeleid: doelen, emissies, maatregelen. Robert Koelemeijer - PBL Provinciaal klimaat- en energiebeleid: doelen, emissies, maatregelen. Robert Koelemeijer - PBL Doelstellingen - Mondiaal Parijs-akkoord: Well below 2 degrees. Mondiaal circa 50% emissiereductie nodig in

Nadere informatie

edup 2015 Overzicht monitoringinstrumenten planet -onderdelen (onderdeel II) Gemeente Zuidhorn januari 2016

edup 2015 Overzicht monitoringinstrumenten planet -onderdelen (onderdeel II) Gemeente Zuidhorn januari 2016 1 edup 2015 Overzicht monitoringinstrumenten planet -onderdelen (onderdeel II) Gemeente Zuidhorn januari 2016 2 Inleiding Voor u ligt het de evaluatie van het Duurzaamheidsuitvoeringsplan 2015: het edup

Nadere informatie

1.1/2.1 De zonne-energieinstallaties dragen bij aan het halen van de doelstellingen uit de Klimaatvisie Kempengemeenten.

1.1/2.1 De zonne-energieinstallaties dragen bij aan het halen van de doelstellingen uit de Klimaatvisie Kempengemeenten. Raadsvoorstel Bevoegdheid Raad Vergadering Gemeenteraad Oirschot Vergaderdatum: 25 oktober 2011 Registratienummer: 2011/66 Agendapunt nummer: 7 Onderwerp Besparing met zonne-energie Inleiding/aanleiding

Nadere informatie

CO2-monitor 2013 s-hertogenbosch

CO2-monitor 2013 s-hertogenbosch CO2-monitor 2013 s-hertogenbosch Afdeling Onderzoek & Statistiek Maart 2013 2 Samenvatting In deze monitor staat de CO2-uitstoot beschreven in de gemeente s-hertogenbosch. Een gebruikelijke manier om de

Nadere informatie

Energiemonitor 2016 Gemeente Hendrik-Ido- Ambacht. HVC Lokale Energie

Energiemonitor 2016 Gemeente Hendrik-Ido- Ambacht. HVC Lokale Energie Energiemonitor 2016 Gemeente Hendrik-Ido- Ambacht HVC Lokale Energie Mei 2016 Energiemonitor 2016 Gemeente Hendrik-Ido-Ambacht Inhoudsopgave Inhoudsopgave... 1 Samenvatting... 3 1. Inleiding... 7 1.1.

Nadere informatie

Energie en emissies Drenthe 2020, 2023 en 2030

Energie en emissies Drenthe 2020, 2023 en 2030 Juni 2015 ECN-N--15-013 Energie en emissies Drenthe 2020, 2023 en 2030 Gerdes, J. 2 Inhoud 1 Samenvattende inleiding dichter bij emissiedoel 2020 5 2 Geraamd energieverbruik en emissies Drenthe 2020 gedaald

Nadere informatie

Bijlage 2 Potentieelberekening energiestrategie 1/5

Bijlage 2 Potentieelberekening energiestrategie 1/5 Bijlage 2 Potentieelberekening energiestrategie 1/5 Bijlage 2 Potentieelberekening energiestrategie 2/5 Toelichting bij scenario-analyse energiebeleid Beesel Venlo Venray Deze toelichting beschrijft wat

Nadere informatie

Inhoudsopgave. 1. Samenvatting en conclusies. 2. Bebouwde Omgeving. 3. Bedrijven & Industrie (inclusief Utiliteitsbouw) 4.

Inhoudsopgave. 1. Samenvatting en conclusies. 2. Bebouwde Omgeving. 3. Bedrijven & Industrie (inclusief Utiliteitsbouw) 4. CO 2 -monitor Haarlem 2013 De CO 2 -monitor heeft sinds 2012 heeft een andere opzet dan voorgaande jaren. Er is nu een management samenvatting waarin de grote lijnen en hoofdconclusies worden weergegeven

Nadere informatie

STRATEGIE DUURZAME ENERGIETRANSITIE GEMEENTE BREDA

STRATEGIE DUURZAME ENERGIETRANSITIE GEMEENTE BREDA STRATEGIE DUURZAME ENERGIETRANSITIE GEMEENTE BREDA UPDATE 2016 SAMENVATTING STRATEGIE DUURZAME ENERGIETRANSITIE GEMEENTE BREDA Opdrachtgever Gemeente Breda Afdeling Mobiliteit en Milieu Opdrachtnemer Evert

Nadere informatie

Monitor klimaatbeleid. Gemeente Hunsum (fictief)

Monitor klimaatbeleid. Gemeente Hunsum (fictief) Inleiding Behaalt uw gemeente de klimaatdoelstellingen? Wilt u weten hoeveel duurzame energie in uw gemeente wordt geproduceerd of energie wordt bespaard? Zoekt u inzicht in welke maatregelen succesvol

Nadere informatie

Energiemonitor 2016 Gemeente Sliedrecht. HVC Lokale Energie

Energiemonitor 2016 Gemeente Sliedrecht. HVC Lokale Energie Energiemonitor 2016 Gemeente Sliedrecht HVC Lokale Energie Mei 2016 Inhoudsopgave Inhoudsopgave... 1 Samenvatting... 3 1. Inleiding... 7 1.1. Achtergrond... 7 1.2. Opzet van de monitoring... 7 1.3. Algemene

Nadere informatie

Tool Burgemeestersconvenant Actualisatie nulmeting 2011 & inventaris 2012

Tool Burgemeestersconvenant Actualisatie nulmeting 2011 & inventaris 2012 17/11/2014 Tool Burgemeestersconvenant Actualisatie nulmeting 2011 & inventaris 2012 Kadering» VITO actualiseert jaarlijks, in opdracht van LNE, CO 2 -inventaris gemeenten» Taken voorzien in actualisatie

Nadere informatie

Compensatie CO 2 -emissie gemeentelijke organisatie Den Haag over 2013

Compensatie CO 2 -emissie gemeentelijke organisatie Den Haag over 2013 Compensatie CO 2 -emissie gemeentelijke organisatie Den Haag over 2013 Inhoud 1 Aanleiding 1 2 Werkwijze 2 2.1. Bronnen 2 2.2. Kentallen 2 3 CO 2 -emissie gemeentelijke organisatie 3 4 Ontwikkeling 5 5

Nadere informatie

Energiemonitor 2016 Gemeente Zwijndrecht. HVC Lokale Energie

Energiemonitor 2016 Gemeente Zwijndrecht. HVC Lokale Energie Energiemonitor 2016 Gemeente Zwijndrecht HVC Lokale Energie Mei 2016 Energiemonitor 2016 Gemeente Zwijndrecht Inhoudsopgave Inhoudsopgave... 1 Samenvatting... 3 1. Inleiding... 7 1.1. Achtergrond... 7

Nadere informatie

Energiemonitor 2016 Gemeente Papendrecht. HVC Lokale Energie

Energiemonitor 2016 Gemeente Papendrecht. HVC Lokale Energie Energiemonitor 2016 Gemeente Papendrecht HVC Lokale Energie Mei 2016 Energiemonitor 2016 Gemeente Papendrecht Inhoudsopgave Inhoudsopgave... 1 Samenvatting... 3 1. Inleiding... 7 1.1. Achtergrond... 7

Nadere informatie

kwantitatieve evaluatie Amstelland-Meerlanden energieneutraal 2040

kwantitatieve evaluatie Amstelland-Meerlanden energieneutraal 2040 144851047213drs. J. van der HeideRegioconsulent Zuid6 mei 2015kwantitatieve evaluatie Amstelland-Meerlanden energieneutraal 2040 kwantitatieve evaluatie Amstelland-Meerlanden energieneutraal 2040 Inhoudsopgave

Nadere informatie

Voortgangsrapportage CO 2 emissies ProRail Scope 1 en 2, eigen energiegebruik

Voortgangsrapportage CO 2 emissies ProRail Scope 1 en 2, eigen energiegebruik Voortgangsrapportage CO 2 emissies ProRail Scope 1 en 2, eigen energiegebruik Rapportage 1 e half jaar 2017 en prognose CO 2 voetafdruk 2017 Autorisatie paraaf datum gecontroleerd prl Projectleider Van

Nadere informatie

Productie van hernieuwbare energie in de woning/wijk

Productie van hernieuwbare energie in de woning/wijk Productie van hernieuwbare energie in de woning/wijk Energiebehoefte van woningen/woonwijken Huidige gemiddelde energievraag van een woning 1. Warmte aardgas 1400 m3 2. Licht & kracht elektriciteit 3000

Nadere informatie

Energievisie Borne 22 september 2011. Michel Leermakers Linda Rutgers Twence. Co Kuip HVC. www.twence.nl

Energievisie Borne 22 september 2011. Michel Leermakers Linda Rutgers Twence. Co Kuip HVC. www.twence.nl Energievisie Borne 22 september 2011 Michel Leermakers Linda Rutgers Twence Co Kuip HVC Inhoud van vanochtend Gemeente Borne Visie Twence Werkwijze Energievisie Resultaten Huidige energieconsumptie Bronpotentieel

Nadere informatie

Gemeente Bladel III II. Economisch hart van de Kempen II. Aan de raad

Gemeente Bladel III II. Economisch hart van de Kempen II. Aan de raad Gemeente Bladel İ Economisch hart van de Kempen II III II Nummer : R2015.055 Onderwerp : Evaluatie klimaatvisie en Notitie Energie Aan de raad iniîëgiüteêtr Samenvatting In juni 2009 heeft uw raad de Kempische

Nadere informatie

Rapportage monitoring CO2 emissie en Energiebesparing gemeente Kerkrade 2012. CO2 emissie gemeente Kerkrade

Rapportage monitoring CO2 emissie en Energiebesparing gemeente Kerkrade 2012. CO2 emissie gemeente Kerkrade Rapportage monitoring CO2 emissie en Energiebesparing gemeente Kerkrade 2012 CO2 emissie gemeente Kerkrade Afdeling Milieu en Bouwen gemeente Kerkrade januari 2013 INHOUDSOPGAVE: Inhoud 1. Inleiding...

Nadere informatie

ENERGIEMONITOR Uitgeest

ENERGIEMONITOR Uitgeest ENERGIEMONITOR 2018 Uitgeest Energiemonitor 2018 Uitgeest, pagina 2/25 Inhoud Inleiding 3 Beleidscontext 4 Energiegebruik 6 CO2-uitstoot 8 Duurzame energieproductie 10 Conclusies 14 Bijlagen A Overzicht

Nadere informatie

Elektrificeren van erfwerkzaamheden op een melkveebedrijf

Elektrificeren van erfwerkzaamheden op een melkveebedrijf Elektrificeren van erfwerkzaamheden op een melkveebedrijf Hoeveel CO 2 bespaar je hiermee? 1 Elektrificeren van erfwerkzaamheden op een melkveebedrijf; hoeveel CO2 bespaar je hiermee? Erfwerkzaamheden

Nadere informatie

Verbruik van duurzame energie,

Verbruik van duurzame energie, Indicator 15 december 2009 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Het aandeel duurzaam in het

Nadere informatie

De Kromme Rijnstreek Off Grid in Hoe kan dat eruit zien?

De Kromme Rijnstreek Off Grid in Hoe kan dat eruit zien? De Kromme Rijnstreek Off Grid in 00. Hoe kan dat eruit zien? De gemeenten Houten, Wijk bij Duurstede en Bunnik op weg naar energieneutraal in 00 Exact bepalen hoe het energiesysteem van de toekomst er uit

Nadere informatie

Energiemonitor 2016 Gemeente Alblasserdam. HVC Lokale Energie

Energiemonitor 2016 Gemeente Alblasserdam. HVC Lokale Energie Energiemonitor 2016 Gemeente Alblasserdam HVC Lokale Energie Mei 2016 Inhoudsopgave Inhoudsopgave... 1 Samenvatting... 3 1. Inleiding... 7 1.1. Achtergrond... 7 1.2. Opzet van de monitoring... 7 1.3.

Nadere informatie

Samenva ng Monitoring Rapportage Nulme ng + 3 jaar (T 0+3 )

Samenva ng Monitoring Rapportage Nulme ng + 3 jaar (T 0+3 ) Samenva ng Monitoring Rapportage Nulme ng + 3 jaar (T 0+3 ) GEA Regio Noord-Veluwe Juni 2019 In opdracht van de Tafel Monitoring Uitgevoerd door: Alliander Klimaatverbond Nederland Rijkswaterstaat Overzichtskaart

Nadere informatie

Klimaat & CO 2, Parijs, Polen Wereldwijde doelen, NL-doelen Energie in de gemeente Wierden Opties duurzame opwek:

Klimaat & CO 2, Parijs, Polen Wereldwijde doelen, NL-doelen Energie in de gemeente Wierden Opties duurzame opwek: Scenario s Jaap de Boer Energy Watch Klimaat & CO 2, Parijs, Polen Wereldwijde doelen, NL-doelen Energie in de gemeente Wierden Opties duurzame opwek: Twence Zon (particulier, bedrijven, zonneparken) Wind

Nadere informatie

Hernieuwbare elektriciteit,

Hernieuwbare elektriciteit, Indicator 17 juli 2013 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. De productie van hernieuwbare elektriciteit

Nadere informatie

Verbruik van hernieuwbare energie

Verbruik van hernieuwbare energie Indicator 11 juli 2017 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Het aandeel hernieuwbare energie

Nadere informatie

Notitie. Feiten en cijfers Energiehuishouding gemeente Heumen

Notitie. Feiten en cijfers Energiehuishouding gemeente Heumen Notitie HaskoningDHV Nederland B.V. Planning & Strategy Aan: Els Rademacher, Walter van Doesem van de gemeente Heumen Van: Edward Pfeiffer, Ralf Speek, Claudia Algra Datum: 19 november 2015 Kopie: -- Ons

Nadere informatie

Contactpersonen: Mevr. M. (Maud) Wolf Eusebiusbuitensingel 53, 6828 HZ, Arnhem Telefoon: Datum: 17 juni 2017

Contactpersonen: Mevr. M. (Maud) Wolf Eusebiusbuitensingel 53, 6828 HZ, Arnhem Telefoon: Datum: 17 juni 2017 In opdracht van: Gemeente Arnhem Contactpersonen: Mevr. M. (Maud) Wolf Adres: Eusebiusbuitensingel 53, 6828 HZ, Arnhem Telefoon: 0900-1809 E-mail: maud.wolf@arnhem.nl Datum: 17 juni 2017 Projectnummer:

Nadere informatie

Inleiding Basisbegrippen Energie Materialen Vormgeving Bruikbaarheid Binnenklimaat Kosten

Inleiding Basisbegrippen Energie Materialen Vormgeving Bruikbaarheid Binnenklimaat Kosten Bruikbaarheid Binnenklimaat Kosten Wat kan er gebeuren in de wereld als de productie niet kan voldoen aan de stijgende vraag? Fossiele brandstof en delfstoffen zijn eindig. Probleemstelling is dus eenvoudig

Nadere informatie

ENERGIEMONITOR Heerhugowaard

ENERGIEMONITOR Heerhugowaard ENERGIEMONITOR 2018 Heerhugowaard Energiemonitor 2018 Heerhugowaard, pagina 2/24 Inhoud Inleiding 3 Beleidscontext 4 Energiegebruik 6 CO2-uitstoot 8 Duurzame energieproductie 10 Conclusies 13 Bijlagen

Nadere informatie

CO2-Prestatieladder Carbon Footprint rapportage ISO Wepro Group B.V.

CO2-Prestatieladder Carbon Footprint rapportage ISO Wepro Group B.V. CO2-Prestatieladder Carbon Footprint rapportage ISO 14064-1 Wepro Group B.V. Titel Pagina 4.1 Beschrijving van de rapporterende organisatie 3 4.2 Documentatie van de organisatiegrenzen 3 4.3 Emissie inventaris

Nadere informatie

edup 2016 Overzicht monitoringinstrumenten planet -onderdelen (onderdeel II) Gemeente Zuidhorn februari 2017

edup 2016 Overzicht monitoringinstrumenten planet -onderdelen (onderdeel II) Gemeente Zuidhorn februari 2017 1 edup 2016 Overzicht monitoringinstrumenten planet -onderdelen (onderdeel II) Gemeente Zuidhorn februari 2017 2 Inleiding Voor u ligt het de evaluatie van het Duurzaamheidsuitvoeringsplan 2016: het edup

Nadere informatie

Uitkomsten Landbouwtelling en vergelijking met informatiebronnen uit de statistiek Hernieuwbare energie

Uitkomsten Landbouwtelling en vergelijking met informatiebronnen uit de statistiek Hernieuwbare energie Hernieuwbare energie bij landbouwbedrijven: discussie uitkomsten Landbouwtelling 2010 Reinoud Segers Inleiding Om de paar jaar wordt de deelnemende bedrijven in de Landbouwtelling gevraagd of ze installaties

Nadere informatie

Halfjaarlijkse CO 2 rapportage 2015

Halfjaarlijkse CO 2 rapportage 2015 Halfjaarlijkse CO 2 rapportage 2015 Status: Definitief Datum van uitgifte: 16-08-2015 Datum van ingang: 07-09-2015 Versienummer: 1.0 Inhoud 1. INLEIDING... 3 2. CO 2 EMISSIES 1E HALFJAAR 2015... 4 2.1

Nadere informatie

Duorsume enerzjy yn Fryslân. Energiegebruik en productie van duurzame energie

Duorsume enerzjy yn Fryslân. Energiegebruik en productie van duurzame energie Duorsume enerzjy yn Fryslân Energiegebruik en productie van duurzame energie 1 15 11 oktober 1 Inhoud Management Essay...3 1 Management Essay De conclusies op één A4 De provincie Fryslân heeft hoge ambities

Nadere informatie

Voortgangsrapportage over 2018 CO 2 -Prestatieladder

Voortgangsrapportage over 2018 CO 2 -Prestatieladder Voortgangsrapportage over 2018 CO 2 -Prestatieladder Barendrecht, 1 juli 2019 Geaccordeerd door: L.A. Droog Edwin Oudshoorn Directeur MVO verantwoordelijk CO2 prestatieladder voortgangsrapportage over

Nadere informatie

Verbruik van hernieuwbare energie,

Verbruik van hernieuwbare energie, Indicator 20 december 2010 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Het aandeel hernieuwbare energie

Nadere informatie

Milieubarometerrapport 2017

Milieubarometerrapport 2017 Milieubarometerrapport 2017 VINCI Energies Netherlands BV Samengesteld op 18 november 2018 Milieubarometer - 2017 VINCI Energies Netherlands BV Inhoud De Milieubarometer vertaalt gegevens zoals elektriciteitsverbruik

Nadere informatie

Carbon footprint 2013

Carbon footprint 2013 PAGINA i van 13 Carbon footprint 2013 Opdrachtgever: Stuurgroep MVO Besteknummer: - Projectnummer: 511133 Documentnummer: 511133_Rapportage_Carbon_footprint_2013_2.0 Versie: 2.0 Status: Def Uitgegeven

Nadere informatie

Tabellenbijlage. Michiel Hekkenberg (ECN) Martijn Verdonk (PBL) (projectcoördinatie) Oktober 2014 ECN-O--14-052

Tabellenbijlage. Michiel Hekkenberg (ECN) Martijn Verdonk (PBL) (projectcoördinatie) Oktober 2014 ECN-O--14-052 Tabellenbijlage Michiel Hekkenberg (ECN) Martijn Verdonk (PBL) (projectcoördinatie) Oktober 2014 ECN-O--14-052 Verantwoording Dit rapport is de tabellenbijlage bij de Nationale Energieverkenning 2014 verschenen

Nadere informatie

Nije enerzjy foar Fryslân. september 2013

Nije enerzjy foar Fryslân. september 2013 Nije enerzjy foar Fryslân september 2013 Inleiding Nije enerzjy foar Fryslân - 1 Nije enerzjy foar Fryslân Nije enerzjy foar Fryslân geeft een beeld van feiten en cijfers op het gebied van duurzame energie.

Nadere informatie

Milieubarometerrapport 2018

Milieubarometerrapport 2018 Milieubarometerrapport 2018 VINCI Energies Netherlands BV Samengesteld op 5 april 2019 Milieubarometer - 2018 VINCI Energies Netherlands BV Inhoud De Milieubarometer vertaalt gegevens zoals elektriciteitsverbruik

Nadere informatie

Compensatie CO 2 -emissie gemeentelijke organisatie Den Haag over 2011

Compensatie CO 2 -emissie gemeentelijke organisatie Den Haag over 2011 Compensatie CO 2 -emissie gemeentelijke organisatie Den Haag over 2011 Dienst Stadsbeheer Milieu en Vergunningen Juni 2012 2 Aanleiding De gemeente Den Haag wil in 2040 een klimaatneutrale en -bestendige

Nadere informatie

Onderzoek. Wie is de grootste producent van duurzame elektriciteit in Nederland 2012. Auteur: C. J. Arthers, afd. Corporate Responsibility, Essent

Onderzoek. Wie is de grootste producent van duurzame elektriciteit in Nederland 2012. Auteur: C. J. Arthers, afd. Corporate Responsibility, Essent Onderzoek Wie is de grootste producent van duurzame elektriciteit in Nederland 2012 Auteur: C. J. Arthers, afd. Corporate Responsibility, Essent Datum: 9 september 2013 Vragen of reacties kunt u sturen

Nadere informatie

Les Biomassa LESSENSERIE ENERGIETRANSITIE. Werkblad. Les Biomassa Werkblad. Over biomassa. Generaties biobrandstoffen

Les Biomassa LESSENSERIE ENERGIETRANSITIE. Werkblad. Les Biomassa Werkblad. Over biomassa. Generaties biobrandstoffen LESSENSERIE ENERGIETRANSITIE Les Biomassa Werkblad Les Biomassa Werkblad Niet windenergie, niet zonne- energie maar biomassa is de belangrijkste bron van hernieuwbare energie in Nederland. Meer dan 50%

Nadere informatie

Verbruik van hernieuwbare energie

Verbruik van hernieuwbare energie Indicator 17 juli 2014 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Het belang van hernieuwbare energie

Nadere informatie

Milieubarometerrapport 2016

Milieubarometerrapport 2016 Milieubarometerrapport 2016 VINCI Energies Netherlands BV Milieubarometer - 2016 VINCI Energies Netherlands BV Inhoud De Milieubarometer vertaalt gegevens zoals elektriciteitsverbruik en afvalproductie

Nadere informatie

Les Biomassa. Werkblad

Les Biomassa. Werkblad LESSENSERIE ENERGIETRANSITIE Les Biomassa Werkblad Les Biomassa Werkblad Niet windenergie, niet zonne-energie maar biomassa is de belangrijkste bron van hernieuwbare energie in Nederland. Meer dan 50%

Nadere informatie

Warmte in Nederland. Onze warmtebehoefte kost veel energie: grote besparingen zijn mogelijk

Warmte in Nederland. Onze warmtebehoefte kost veel energie: grote besparingen zijn mogelijk Warmte in Nederland Onze warmtebehoefte kost veel energie: grote besparingen zijn mogelijk Warmte kost veel energie Warmtevoorziening is verantwoordelijk voor bijna 40% van het energiegebruik in Nederland.

Nadere informatie

Duurzame energieopties gemeente Woudrichem

Duurzame energieopties gemeente Woudrichem Duurzame energieopties gemeente Woudrichem Inleiding Er bestaan verschillende vormen van duurzame energie. Deze worden onderverdeeld in: Gebouwgebonden opties (zonne-energie, warmtepompen) Geothermische

Nadere informatie

Carbon footprint BT Nederland NV 2014

Carbon footprint BT Nederland NV 2014 Carbon footprint BT Nederland NV 2014 1 Inleiding Ten behoeve van het behalen van niveau 3 van de CO 2 Prestatieladder heeft BT Nederland N.V. (hierna BT Nederland) haar CO 2-uitstoot (scope 1 & 2 emissies)

Nadere informatie

Voortgangsrapportage CO 2 reductie 1 e helft 2014

Voortgangsrapportage CO 2 reductie 1 e helft 2014 Voortgangsrapportage CO 2 reductie 1 e helft 2014 CO 2 Prestatieladder - Niveau 3 Datum: 1 november 2014 Versie: 1 Inhoudsopgave 1. Inleiding... 1 2. Basisgegevens... 2 2.1 Beschrijving van de organisatie...

Nadere informatie

Voortgangsrapportage. Scope 1 en 2 CO2 emissies. Tweede halfjaar 2013

Voortgangsrapportage. Scope 1 en 2 CO2 emissies. Tweede halfjaar 2013 Voortgangsrapportage Scope 1 en 2 CO2 emissies Tweede halfjaar 2013 Wijzigingsblad Versie Datum Auteur Wijzigingen 0.1 04-12-2013 F. Wuts Draft 0.2 1-2-2014 F. Wuts Aanpassing naar aanleiding van Audit

Nadere informatie

Voortgangsrapportage

Voortgangsrapportage Projectomschrijving : Voortgangsrapportage Voortgangsrapportage Opdrachtgever Auteur : Remmits Groep : R. van Eummelen Voor akkoord versie: 1.0 d.d.: 12-01-2019 Autorisatie: Auteur: Projectleider: Directeur:

Nadere informatie

CARBON FOOTPRINT 2014

CARBON FOOTPRINT 2014 CARBON FOOTPRINT 2014 HOGESCHOOL UTRECHT 16 april 2015 078353524:A - Definitief C05013.000012.0500 Inhoud 1 Uitgangspunten... 3 1.1 Boundaries... 3 1.2 Scope definitie... 3 1.3 Gehanteerde uitgangspunten...

Nadere informatie

Compensatie CO 2 - emissie gemeentelijke organisatie Den Haag over 2012

Compensatie CO 2 - emissie gemeentelijke organisatie Den Haag over 2012 Compensatie CO 2 - emissie gemeentelijke organisatie Den Haag over 2012 Inhoud 1 Aanleiding 1 2 Werkwijze 2 2.1. Bronnen 2 2.2. Kentallen 2 3 CO 2 -emissie gemeentelijke organisatie 3 4 Ontwikkeling 5

Nadere informatie

CO2 scope 3 verborgen Netto CO2-uitstoot 216 ton CO2 Tabel 1: CO 2-footprint Waalpartners 2016

CO2 scope 3 verborgen Netto CO2-uitstoot 216 ton CO2 Tabel 1: CO 2-footprint Waalpartners 2016 Projectgegevens Opdrachtgever Waalpartners bv Projectnaam Energie en CO2 management Projectnummer 9031.17 Memonummer Me01CvH9031.17 Onderwerp Energie- en CO2 beoordelingsrapportage 2016 Auteur Cisca van

Nadere informatie

Review CO2 reductiedoelstellingenvoestalpine WBN. Conform niveau 5 op de CO2-prestatieladder 2.1

Review CO2 reductiedoelstellingenvoestalpine WBN. Conform niveau 5 op de CO2-prestatieladder 2.1 Review CO2 reductiedoelstellingenvoestalpine WBN Conform niveau 5 op de CO2-prestatieladder 2.1 Inhoudsopgave 1 Inleiding 3 2 Voortgang subdoelstellingen 4 2.1. Voortgang subdoelstelling kantoren 4 2.2.

Nadere informatie

Energiemonitor Zuid-Holland 2009. CO 2 en duurzame energie

Energiemonitor Zuid-Holland 2009. CO 2 en duurzame energie Energiemonitor Zuid-Holland 2009 CO 2 en duurzame energie Energiemonitor Zuid- Holland 2009 uitstoot CO 2 en duurzame energie Auteur :L.F. (Koldo) Verheij Documentnummer :21119863 Afdeling :Expertisecentrum

Nadere informatie

Regio West-Brabant. Regionale duurzame energiedoelstelling in termen van bruto eindverbruik

Regio West-Brabant. Regionale duurzame energiedoelstelling in termen van bruto eindverbruik Regio West-Brabant Regionale duurzame energiedoelstelling in termen van bruto eindverbruik Opdrachtgever Regio West-Brabant Kristie van Damme Postbus 503 4870 AM Etten-Leur Uitgebracht door INNAX bouwkundig

Nadere informatie

referentiejaar Emissies aantal FTE 29,5125

referentiejaar Emissies aantal FTE 29,5125 Pagina 1 van 6 Inleiding Dit jaar is Speer Groep gestart met het monitoren en analyseren van haar energie-efficiency. In het kader hiervan is dit haar eerste halfjaarrapportage Energie-Efficiency. Doel

Nadere informatie

Revisie Hernieuwbare Energie 2015

Revisie Hernieuwbare Energie 2015 Paper Revisie Hernieuwbare Energie 2015 Reinoud Segers Juni 2015 CBS Centraal Bureau voor de Statistiek Revisie Hernieuwbare Energie 2015, 1 Samenvatting De cijfers voor het eindverbruik van hernieuwbare

Nadere informatie

P. DE BOORDER & ZOON B.V.

P. DE BOORDER & ZOON B.V. Footprint 2013 Wapeningscentrale P. DE BOORDER & ZOON B.V. Dit document is opgesteld volgens ISO 14064-1 Datum Versie Opsteller Gezien 31 maart 2014 Definitief Dhr. S.G. Jonker Dhr. K. De Boorder 2 Inhoudsopgave

Nadere informatie

Verbruik van hernieuwbare energie

Verbruik van hernieuwbare energie Indicator 1 oktober 2015 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Het aandeel hernieuwbare energie

Nadere informatie

Energiemonitor 2016 Gemeente Dordrecht. HVC Lokale Energie

Energiemonitor 2016 Gemeente Dordrecht. HVC Lokale Energie Energiemonitor 2016 Gemeente Dordrecht HVC Lokale Energie Maart 2016 Energiemonitor 2016 Gemeente Dordrecht Inhoudsopgave Inhoudsopgave... 1 Samenvatting... 3 1. Inleiding... 7 1.1. Achtergrond... 7 1.2.

Nadere informatie

Feiten en Cijfers Energie Gemeente Berg en Dal

Feiten en Cijfers Energie Gemeente Berg en Dal Feiten en Cijfers Energie Gemeente Berg en Dal Raadsbijeenkomst Edward Pfeiffer, Claudia Algra 7 april 2016 Gemeente Berg en Dal Programma Tijd Onderwerp Verantwoordelijke 21:30 21:35 Opening Wethouder

Nadere informatie

Emissie-inventaris 2018

Emissie-inventaris 2018 Emissie-inventaris 2018 Onderdeel: CO2-Prestatieladder norm 3.A.1 Opdrachtgever: Waalpartners bv Inhoudsopgave 1 Organisatorische grens (GHG-Protocol methode 1 top down, 4.1.-7.3)... 1 1.1 Verantwoordelijken...

Nadere informatie

Opdrachtgever: Directie HKV lijn in water. 3.A.1 CO 2 -emissie inventaris eerste helft 2015. ten behoeve van de CO 2 -Prestatieladder

Opdrachtgever: Directie HKV lijn in water. 3.A.1 CO 2 -emissie inventaris eerste helft 2015. ten behoeve van de CO 2 -Prestatieladder Opdrachtgever: Directie HKV lijn in water 3.A.1 CO 2 -emissie inventaris eerste helft 2015 ten behoeve van de CO 2 -Prestatieladder Titel: CO 2 -emissie inventaris eerste helft 2015 Auteurs: R. Hurkmans

Nadere informatie

Gemeente Reusel-De Mierden. Stand van zaken Klimaatvisie

Gemeente Reusel-De Mierden. Stand van zaken Klimaatvisie Gemeente Reusel-De Mierden Stand van zaken Klimaatvisie 20 juni 2017 Inhoudsopgave 1. Opening door wethouder 2. Tot stand koming Klimaatvisie 3. Wat is er bereikt? 4. Wat is er nog nodig? 5. Wat is de

Nadere informatie

Warmte in Nederland. Onze warmtebehoefte kost veel energie: grote besparingen zijn mogelijk

Warmte in Nederland. Onze warmtebehoefte kost veel energie: grote besparingen zijn mogelijk Nationaal Expertisecentrum Warmte maakt duurzame warmte en koude mogelijk Warmte in Nederland Onze warmtebehoefte kost veel energie: grote besparingen zijn mogelijk In opdracht van 1 Warmte kost veel energie

Nadere informatie