Bestuurs- en volkshuisvestingsverslag over het boekjaar 2016

Transcriptie

1 Bestuurs- en volkshuisvestingsverslag over het boekjaar 2016 Naam toegelaten instelling : Stichting R&B Wonen Gemeente waarin instelling is gevestigd : Gemeente Borsele Statutair werkgebied : De Bevelanden Primair werkgebied : Gemeenten Reimerswaal en Borsele Adres : Van der Biltplein AE Heinkenszand Postbus AA Heinkenszand Telefoonnummer : Faxnummer : Internet : adres : info@renbwonen.nl Datum en nummer koninklijk besluit toelating : 19 juni 1976, nr. 115 Datum en nummer van inschrijving in het Handelsregister : 5 oktober 1916, nr Instellingsnummer : L 0543 NRV-nummer : 15935

2 Inhoudsopgave Voorwoord Beleidsmatige beschouwing vooraf Kengetallen over de afgelopen vijf jaar Ondernemingsplan Voor nu en later Voldoende woningen met aanvaardbare woonlasten Wonen met zorg Kwaliteit en duurzaamheid Leefbare kernen Positie van de klant Over onze manier van werken Financiën Risicomanagement en verankering Bestuur en toezicht

3 Voorwoord Terugblik op 2016 In 2016 begon het derde jaar van ons nieuwe vierjarige ondernemingsplan Voor nu en later. In dat plan staan de ambities voor de periode In 2016 leverde R&B Wonen 60 nieuwbouwwoningen op. We verkochten 17 bestaande woningen en sloopten er 103. We leverden de complexen Kerkhoekstraat in s-gravenpolder, Mr. Dr. Meslaan in Heinkenszand, De Uitkijk in Kruiningen, Witte Dam/Rozenstraat in Kwadendamme en Borszeestraat in Borssele op. De oplevering van de acht geprefabriceerde Curaviewoningen in Kwadendamme kreeg volop belangstelling. In enkele dagen onderging het centrumgebied van dat dorp een ware metamorfose. Het experiment zorgde voor enige vertraging in het proces om verouderd bezit te slopen en vervangend nieuw te bouwen. De evaluatie van dat project gaf voldoende aanleiding om het concept voor te zetten. Het volledige transformatieopgave van ons ondernemingsplan realiseren we voor eind Ons centrale thema was 100 jaar R&B Wonen. Elders in dit verslag blikken we uitgebreider op dat thema terug. Gezamenlijk organiseerden we met onze medewerkers voor de verschillende doelgroepen een scala aan leuke activiteiten waar zowel de medewerkers als de bezoekers met veel plezier op terugkijken. In 2016 pasten we voor de vierde keer inkomensafhankelijke huurverhogingen toe. Huurders met een hoger inkomen kregen, afhankelijk van hun gezinsinkomen, een extra huurverhoging boven inflatie. De samenwerking met andere Zeeuwse corporaties werd onverminderd voortgezet. Terwijl de samenwerking met onze strategische partner Stadlander verder werd verdiept. Koepelorganisatie Aedes onderzocht in 2016 de bedrijfskosten en de klanttevredenheid onder woningcorporaties. R&B Wonen verkreeg wederom de zogenoemde AA-status en kwam uit in een groep van 24 koplopers die op beide onderdelen goed scoorden. Van alle corporaties kwamen we landelijk uit op een keurige zesde plaats. In 2016 werd de vierjaarlijkse visitatie afgerond. De volgende passages zijn letterlijk uit het visitatierapport geciteerd: - R&B Wonen is een anticiperende club, met een transparant beleid, een robuuste financiële positie, met betrokken medewerkers en een op participatie gerichte houding voor de huurders en overige belanghebbenden; - R&B Wonen weet waarvoor het staat en maakt daar met belanghebbenden duidelijke uitvoeringsafspraken over; - financieel gezien is er sprake van een gezonde onderneming, die voldoet aan de normen van de externe toezichthouders; - zij kan voldoen aan de opgave zonder dat de financiële continuïteit in gevaar komt. Ze hanteert daarbij heldere en scherpe financiële randvoorwaarden die zowel voor de binnenwereld als de buitenwereld duidelijk zijn; - zij doet dat bovendien met een efficiënte organisatie. Door samenwerking met andere corporaties wordt gewerkt aan verdere vergroting van de effectiviteit en efficiency; - R&B Wonen werkt langs heldere lijnen en binnen de kaders van wet- en regelgeving; - zij volgt de (spel)regels, de codes en kaders die door wetgever en branche zijn geformuleerd; - 3 -

4 De visitatiecommissie zag naast haar positieve beoordeling nog enkele verbeterpunten en deed daarvoor de volgende drie aanbevelingen: - streef naar meer evenwicht tussen de materiële kant van het (goede) functioneren enerzijds en de formele kant daarvan als het gaat om documenten als bijvoorbeeld verslagen, reglementen en statuten. Verbetering is mogelijk door het aanpassen van enkele documenten aan de bestaande handelswijze van R&B Wonen, aan wet- en regelgeving en door het (op de website) publiceren daarvan; - getuig expliciet van aandacht voor de risico s die samenhangen met duurzame samenwerking met ketenpartners en collega-corporaties; - waak voor het te snel en of te ver doorvoeren van digitale dienstverlening en houd het menselijk aspect daarbij in de gaten. Wij onderkennen deze aanbevelingen en gaan hiermee voortvarend aan de slag. Zaken die goed beoordeeld zijn, zetten we uiteraard onverminderd voort. Financiële resultaat 2016 De winst- en verliesrekening 2016 sluit met een batig saldo van 57,4 miljoen. Dat is een papieren winst, omdat onze woningen op basis van voorschriften hoger werden gewaardeerd. R&B Wonen is een sociale verhuurder die haar totale bezit niet verkoopt en daardoor die winst vrijwel nooit zal verzilveren. Vooruitblik In 2017 zetten we de transformatieopgave voort. We slopen oud bezit en vervangen dat door duurzame levensloopbestendige nieuwbouw afgestemd op de toekomstige behoefte. We blijven onderhoud uitvoeren en energiebesparende maatregelen treffen, maar doen dat voortaan nog meer in samenhang en minder onrendabel. Dankzij die maatregelen blijft ons bezit up to date en compenseren de lagere energielasten geheel of gedeeltelijk de hogere huur. Woningcorporaties moeten vanaf 2016 minstens 95% van de vrijkomende woningen passend toewijzen aan gegadigden die recht hebben op huurtoeslag. Passend toewijzen betekent een huur van maximaal 586,68 voor één- en tweepersoonshuishoudens en maximaal 628,76 voor huishoudens van drie of meer personen. We zetten alle zeilen bij om aan het energieconvenant te voldoen. Dat convenant heeft als doel om eind 2020 ons gehele woningbezit gemiddeld op energielabel B te hebben. Tussentijds zijn de spelregels veranderd. Daardoor ligt de lat van het nieuwe B-label nu hoger dan bij het oude B-label het geval was. Onze inspanningen richten zich in eerste instantie op het halen van de oorspronkelijke doelstelling. In 2017 stellen we een nieuw ondernemingsplan op voor de periode 2018 tot Daarvoor halen we informatie op bij onze belanghouders. Het nieuwe ondernemingsplan vormt de basis voor het maken van nieuwe prestatieafspraken met de gemeente Borsele en de gemeente Reimerswaal. Tot slot We danken onze medewerkers voor hun inzet en voor hun grote betrokkenheid bij de uitvoering van het ondernemingsplan. Onze belanghouders danken wij voor de prettige samenwerking in Vol vertrouwen gaan we verder op de ingeslagen weg om onze ambities waar te maken. Peter Bevers, directeur-bestuurder

5 Beleidsmatige beschouwing vooraf In 2015 werd het bezit van R&B Wonen nog op bedrijfswaarde gewaardeerd. Vanaf 2016 moeten we op grond van de nieuwe Woningwet ons bezit waarderen op marktwaarde in verhuurde staat. Deze beschouwing gaat over het verschil in waardering tussen marktwaarde en bedrijfswaarde en de realiseerbaarheid van de waarde van de onroerende zaken in exploitatie. De marktwaarde is een optelsom van netto contant gemaakte toekomstige kasstromen. Terwijl de bedrijfswaarde is opgebouwd uit beleidsconforme kasstromen van de woningcorporatie, is de marktwaarde opgebouwd uit marktconforme kasstromen. Voor een woningcorporatie is dat uiteraard een wezenlijk verschil; het beleid van corporaties is immers niet geheel marktconform vanwege de taken in het sociale domein. Het verschil tussen de marktwaarde en bedrijfswaarde van het vastgoed in exploitatie bedraagt per ,1 miljoen. Dit verschil wordt onder andere verklaard door de volgende factoren: bij de berekening van de marktwaarde worden op complexniveau steeds twee scenario s berekend: het doorexploiteerscenario en het uitpondscenario. De marktwaarde is de hoogste van die twee scenario s. Bij BOG, MOG en intramuraal vastgoed is alleen het doorexploiteerscenario van toepassing. In de marktwaardeberekening wordt bij 108 van de 514 complexen uitgegaan van het uitpondscenario (21%), bij de bedrijfswaarde wordt slechts een heel beperkt deel per jaar verkocht (uitgepond): ca 20 woningverkopen per jaar; bij de marktwaardeberekening wordt een taxateur ingeschakeld om de waarde van BOG, MOG en intramuraal zorgvastgoed te bepalen. Dit maatwerk levert in de praktijk een hogere waarde van het vastgoed op dan de bedrijfswaardeberekening, die bij dit type vastgoed vooral gebaseerd wordt op de (vaak lagere) WOZ-waarden; bij de marktwaardeberekening wordt met de (vaak hogere) markthuur gerekend na afloop van het huidige huurcontract. Dit levert een hogere waarde op dan waardering volgens de bedrijfswaardeberekening, die gebaseerd is op het streefhuurbeleid (gemiddeld 75% van de maximale huur) van R&B Wonen. De omzetting van bedrijfswaarde naar marktwaarde in verhuurde staat heeft ertoe geleid dat de waarde op de balans meer dan verdubbeld is. Die waardesprong komt tot uitdrukking in een enorme toename van de ongerealiseerde herwaarderingsreserve op de balans. Het begrip ongerealiseerd moet in dit geval letterlijk worden genomen. Als sociale verhuurder is R&B Wonen niet van plan om haar totale bezit aan een belegger te verkopen. De herwaarderingsreserve zal normaal gesproken ook nooit gerealiseerd worden. Per 31 december 2016 is in totaal 134 miljoen aan ongerealiseerde herwaarderingen in het eigen vermogen begrepen (2015: 131 miljoen). Deze herwaardering vloeit direct voort uit de waardering van het vastgoed in exploitatie tegen marktwaarde in verhuurde staat. De waardering van dit vastgoed is in overeenstemming met het Handboek modelmatig waarderen bepaald en is daarmee conform de in de Woningwet voorgeschreven waarderingsgrondslag en daaruit afgeleide ministeriele besluiten zoals die golden ten tijde van het opmaken van de jaarverslaggeving. R&B Wonen heeft voorlopig gekozen voor de basisversie van waarderen voor het woningbezit en parkeergelegenheden. Hierdoor is er geen vrijheid om voor verschillende parameters af te wijken van de parameters in het handboek

6 Voor de waardering van het bedrijfsmatig- en maatschappelijk onroerend goed en het zorgvastgoed was R&B Wonen verplicht de fullversie toe te passen. In dat geval is inschakeling van een externe taxateur verplicht en is maatwerk op onderdelen in de waardering mogelijk. De realisatie van de ongerealiseerde herwaardering is sterk afhankelijk van het te voeren beleid van R&B Wonen. De mogelijkheden om vrijelijk door (complexgewijze) verkoop of huurstijgingen de marktwaarde in verhuurde staat van het DAEB bezit in exploitatie te realiseren zijn beperkt door wettelijke maatregelen en maatschappelijke ontwikkelingen zoals demografie en ontwikkeling van de behoefte aan sociale (DAEB) huurwoningen. R&B Wonen heeft een inschatting gemaakt van het gedeelte van de herwaarderingsreserve dat bij ongewijzigd beleid niet of eerst op zeer lange termijn realiseerbaar is. Deze schatting ligt in lijn met het verschil tussen de bedrijfswaarde van het DAEB bezit in exploitatie en de marktwaarde in verhuurde staat van dit bezit en bedraagt circa 268 miljoen. Dit impliceert dat circa 80% van het totale eigen vermogen niet of pas op zeer lange termijn realiseerbaar is. Dit vermogen ligt vast in onze stenen die we zullen blijven verhuren

7 1. Kengetallen over de afgelopen vijf jaar Kengetallen over de afgelopen 5 jaar Gegevens woningbezit Aantal verhuureenheden in exploitatie Zelfstandige woongelegenheden: Onzelfstandige woongelegenheden: Groepswonen ouderen Niet-woon. - overig_bedrijfsruimten/winkels: - Praktijk Kantoor Winkels Bedrijfsruimten Niet-woon. - overig_parkeervoorzieningen: - Garages Parkeerkeerplaatsen Niet-woon. - maatsch._onderwijs en opvoeding: - Kinderdagverblijf Niet-woon. - maatsch._wijk- en buurtvoorzieningen: - Ontmoetingscentrum Wijkgebouw Niet-woon. - maatsch._gezondheid en zorg: - Praktijkwoning Niet-woon. - maatsch._overig: - Kantoren Totaal - Woning/woongebouwen - Begeleid wonen Gemiddelde grondslag onroerende zaakbelasting per woning Mutaties in het woningbezit - Aantal nieuw opgeleverd Tijdelijke verhuur van koopwoningen Aantal aangekocht Terug in exploitatie, herzien beleid Aantal verkocht Aantal gesloopt Aantal uit exploitatie genomen Omzetting van woning naar sociaal vastgoed Aantal woningen naar huurprijsklasse - Goedkoop (2016: t/m 409,92 per maand) - Overig

8 Kwaliteit - Aantal reparatieverzoeken - Aantal gevallen mutatieonderhoud - Aantal woningen groot onderhoud en woningverbetering - Kosten niet-planmatig onderhoud per woning - Kosten planmatig onderhoud per woning - Kosten groot onderhoud en woningverbetering per woning - Totaalkosten onderhoud per woning Prijs-kwaliteitverhouding - Gemiddeld aantal punten WWS - Gemiddelde nettohuurprijs per woning per maand Het verhuren van woningen - Mutatiegraad % - Huurachterstand in % van de jaarhuur huidige huurders - Huurderving in % van de jaarhuur 8,0 8,8 8,6 9,2 8,4* 1,59 1,15 0,97 0,73 0,89 0,66 1,07 0,97 1,09 1,29 *2012 naar definitie mutatiegraad CFV. De mutatiegraad wordt bepaald door het aantal nieuwe verhuringen van bestaande woongelegenheden uit te drukken in een percentage van het totaal aantal woongelegenheden exclusief de in het verslagjaar nieuw gebouwde of aangekochte woongelegenheden. Financiële continuïteit - Solvabiliteit - Liquiditeit - Rentabiliteit eigen vermogen - Rentabiliteit vreemd vermogen - Rentabiliteit totaal vermogen - Renteresultaat in % eigen vermogen - Cashflow per woning 65,81 62,33 29,88 27,47 36,79 1,35 2,27 2,15 1,53 1,55 17,16 3,00-11,26-2,20 22,92 33,01 4,96 4,06 3,93 3,89 11,29 1,87-0,16 1,77 10,98-1,81-2,26-8,45-9,16 6, Balans en winst- en verliesrekening - Eigen vermogen per woning - Voorzieningen nieuwbouw per woning - Totaal opbrengsten per woning - Overige bedrijfslasten per woning - Renteresultaat per woning - Saldo buitengewone baten en lasten per woning - Jaarresultaat per woning Personeelsbezetting Aantal formatieplaatsen per woningen gesplitst naar afdeling - Directie 0,24 0,24 0,24 0,24 0,24 - Controller 0,24 0, Klant en omgeving 2,98 2,99 2,92 3,93 4,04 - Financiën & Control 1,21 0,95 1,14 1,43 1,42 - Vastgoedontwikkeling en -beheer 2,18 2,14 2,39 2,60 2,85 - Beleids- en bestuursondersteuning 1,36 1,22 1,23 1,22 1,46 - Beheerorganisatie Zuidwestwonen 0,51 0, Totaal formatieplaatsen per woningen 8,73 8,22 7,93 9,42 10,00 - Werkelijk aantal personeelsleden per woningen 9,93 9,06 8,38 9,78 10,44-8 -

9 2. Ondernemingsplan Voor nu en later 2.1 Onze missie R&B Wonen is een maatschappelijk woonbedrijf met de focus op het verhuren van passende woningen aan de (primaire en secundaire) doelgroep. We hebben extra aandacht voor mensen met een noodgedwongen bijzondere woonbehoefte. Samen met bewoners en partners werken we voor nu en later aan leefbare kernen. 2.2 Onze visie Vanuit bovenstaande missie is onze visie voor de periode als volgt: 1. We zijn een woonbedrijf met de focus op het verhuren van woningen aan de primaire en secundaire doelgroep. We zien duurzaamheid als een middel voor het optimaliseren van woonlasten. 2. We staan ook voor wonen met zorg. 3. We zijn medeverantwoordelijk voor de leefbaarheid van onze kernen. 4. Onze huurders krijgen invloed op de dienstverlening en de woonsituatie. 5. We zijn flexibel en robuust. 6. We presteren naar vermogen. 7. We zijn professioneel en innovatief. 2.3 Onze kernwaarden (onze stijl) We zijn: - sociaal betrokken; - met het gezicht naar klant en maatschappij; - betrouwbaar, transparant en integer; - ondernemend, kostenbewust en professioneel; - innovatief. 2.4 Onze volkshuisvestelijke kerndoelen 1. We zorgen voor voldoende woningen met aanvaardbare woonlasten voor de primaire (verzamelinkomen tot ) en secundaire doelgroep (van tot ). In die volgorde. 2. We zorgen voor adequate huisvesting van mensen met een (toekomstige) zorgvraag. 3. Onze woningen hebben een goede basiskwaliteit en zijn duurzaam. 4. We nemen onze verantwoordelijkheid voor leefbare kernen. 5. We kennen onze klant en geven de klant een sterkere positie bij nieuwbouw en vernieuwing. In de volgende hoofdstukken staan de uitwerkingen van deze volkshuisvestelijke doelen centraal

10 3. Voldoende woningen met aanvaardbare woonlasten We zorgen voor voldoende woningen met aanvaardbare woonlasten voor de primaire (verzamelinkomen tot ) en secundaire doelgroep (van tot ). In die volgorde (normen 2016). 3.1 Verhuurbeleid Algemeen Voor de verdeling van vrijkomende woonruimten hanteren wij het aanbodmodel. Woningzoekenden schrijven zich in en kunnen reageren op het aanbod van vrijkomende woningen dat vanaf 1 juni 2015 via de website van Zuidwestwonen wordt gepubliceerd. Vanaf 2016 bieden elf woningcorporaties in Zeeland en westelijk Noord-Brabant hun vrijkomende woningen via dat platform aan. Dit betekent dat huurders zelf de regie krijgen over het gehele proces om passende woonruimte te vinden. Het toewijzingsproces fungeert daarmee grotendeels digitaal. In toenemende mate verschuift het belang van huurlasten naar woonlasten. Onze maatregelen om woningen energiezuiniger te maken helpen mee om een deel van de hogere huur te compenseren door een besparing op energielasten. Het toewijzingsbeleid De selectie van woningzoekenden aan wie de woning wordt aangeboden gebeurt op basis van vooraf vastgestelde criteria: In 2016 waren wij verplicht om minstens 80% van onze vrijkomende woningen met een huurprijs lager dan 710,68 toe te wijzen aan gegadigden met een huishoudinkomen lager dan De ruimte van 20% benutten wij om ook woningen aan hogere inkomens toe te wijzen. Voor die hogere inkomens rekenen wij een inkomensafhankelijke toeslag. Voor inkomens hoger dan wordt altijd een huur + toeslag berekend die samen hoger is dan de liberalisatiegrens van 710,68 per maand. Wij kozen voor dit beleid, omdat wij de enige aanbieder van sociale huurwoningen in ons werkgebied zijn en om te voorkomen dat een groep gegadigden tussen de wal en het schip valt. In 2016 wezen we 91,6% van onze vrijgekomen woningen toe aan gegadigden met een huishoudinkomen lager dan Hierdoor voldeden wij ruimschoots aan de eis van 80%. Naast deze verplichting is per 1 januari 2016 ook de verplichting om vrijkomende woningen passend toe te wijzen. Passend toewijzen heeft gevolgen voor de hoogte van de huur als een huurder in aanmerking komt voor huurtoeslag. Als gevolg hiervan zien we dat de reactiegraad op woningen in de prijsklasse tot de eerste aftoppingsgrens ( 586,68 is passendheidnorm voor één- en tweepersoonhuishoudens) is toegenomen van 11,2 in 2015 naar 13,7 in De reactiegraad op woningen die niet passend kunnen worden toegewezen is door deze verplichting sterk afgenomen van 8,0% in 2015 naar 2% in Om het aanbod van woningen in deze categorie meer onder de aandacht van de doelgroep te brengen is de programmatuur van Zuidwestwonen aangepast. 3.2 Het verhuren van het woningbezit De woningmarkt De woningmarkt kan onder andere worden gemeten aan de hand van de mutatiegraad van bestaande huurwoningen en de reactiegraad van aangeboden huurwoningen. De mutatiegraad nam af van 8,8% in 2015 naar 8,1% in De belangstelling voor onze huurwoningen nam in 2016 af van 17 reacties in 2015 naar 14,5 reacties in

11 De marktsituatie per dorp kent onderling grote verschillen. De vraag naar woningen in de kernen Heinkenszand, s-gravenpolder en Yerseke is traditioneel groter dan in de overige kernen. Het kost veel moeite om het appartementencomplex in Borssele en de twee nieuw gebouwde appartementencomplexen in Nieuwdorp en Ovezande te verhuren. De verwachting is dat die verhuurbaarheid door de toenemende vergrijzing zal verbeteren. De verhuur In 2016 hebben we 398 woning toegewezen. We onderscheiden drie verschillende huurcategorieën. Daarmee sluiten we aan bij het onderscheid dat met ingang van 2011 door de Europamaatregel is gemaakt. In 2016 werden de woningen als volgt toegewezen: woningen met een maandhuur lager dan 710,68 aan gegadigden met een huishoudinkomen lager dan ; woningen met een maandhuur lager dan 710,68 aan gegadigden met een huishoudinkomen hoger dan maar lager dan ; woning met een maandhuur lager dan 710,68 aan gegadigden met een huishoudinkomen hoger dan ; 4. 7 woningen met een maandhuur hoger dan 710,68. Daarvan werden er vijf toegewezen aan gegadigden met een huishoudinkomen lager dan en twee aan gegadigden met een huishoudinkomen hoger dan DAEB woningtoewijzingen Niet-DAEB woningtoewijzingen Eindtotaal 80% 10% > % > Totaal Indeling < < DAEB Totaal niet-daeb Goedkoop Betaalbaar Duur tot huurtoeslag Duur Eindtotaal Leegstand De totale huurderving was Dit is 0,66% van de totale huursom. In 2015 was dat 1,07%. Dankzij het woonruimteverdeelsysteem Zuidwestwonen worden vrijkomende woningen sneller toegewezen. Onze nieuwbouw wordt ook sneller na oplevering verhuurd. Huuropzeggingen Aantal huuropzeggingen Aantal woningen op 1 januari Huuropzeggingen in % 9,9% 10,2% 10,0% 10,3% 10,0% Reactiegraad Reactiegraad Aantal geadverteerde woningen Aantal reacties Gemiddeld aantal reacties

12 Huurtoewijzingen bestaand bezit Aantal woningen R&B Wonen eind 2015 Aantal huurtoewijzingen in 2016 Mutatiegraad 2016 in % Ter vergelijking: Mutatiegraad 2015 in % Kern Baarland ,8 5,9 Borssele ,4 5,2 Driewegen ,3 8,7 Ellewoutsdijk ,2 15,4 Hansweert ,8 8,4 Heinkenszand ,2 7,4 Hoedekenskerke ,0 12,0 Krabbendijke ,4 9,4 Kruiningen ,4 9,4 Kwadendamme ,8 5,8 Lewedorp ,0 11,6 Nieuwdorp ,8 7,9 Nisse ,3 8,3 Oostdijk ,3 9,1 Oudelande ,4 14,8 Ovezande ,3 12,0 Rilland ,9 10,8 's-gravenpolder ,8 6,1 s-heer Abtskerke ,8 11,1 's-heerenhoek ,0 9,0 Waarde ,1 5,5 Yerseke ,8 9,6 Totaal ,1 8,8 Huurperiode van opgezegde huurovereenkomsten In 2016 werden 417 huurovereenkomsten voor woningen opgezegd. De huurperiode van die opgezegde huurovereenkomsten was als volgt: Van tot Jaar Opzeggingen Van tot jaar Opzeggingen 0 1 jaar Jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar

13 13 14 jaar jaar jaar jaar jaar 4 >55 jaar 2 Totaal 417 De gemiddelde huurperiode van de 417 huurcontracten die in 2016 werden opgezegd bedroeg 10 jaar en 7 maanden. De gemiddelde huurperiode van de huurcontracten die in 2015 werden opgezegd bedroeg 8 jaar en 8 maanden. De ontwikkelingen Met het nieuw bouwen van appartementen, curaviewoningen en kleine woningaanpassingen verbeteren we de kwaliteit van woningen voor senioren en stemmen we ons woningaanbod af op de (toekomstige) woningbehoefte. Die nieuwbouw beperkt de uitstroom van deze doelgroep naar omliggende gemeenten. We volgen de ontwikkelingen op de voet en anticiperen op veranderingen in de woningmarkt. Een extern bureau werkt aan een visie op de kernen in ons werkgebied. Dat rapport biedt ons ook de noodzakelijke gegevens voor ons nieuwe ondernemingsplan. Huurprijsbeleid We streven naar een evenwichtige en gunstige verhouding tussen prijs en kwaliteit binnen ons woningbezit. Het huurprijsbeleid is het belangrijkste instrument om dit te realiseren. a. De jaarlijkse huuraanpassing van 1 juli 2016 In het huurprijsbeleid van 2016 hanteerden we de volgende uitgangspunten: voldoende omvang van de voorraad betaalbare woningen; waarborg van de financiële continuïteit van de organisatie; evenwichtige verhouding tussen prijs en kwaliteit; hogere individuele huurverhogingen boven op de inflatie op basis van de inkomenscategorieën die door de overheid zijn vastgesteld. Dit resulteerde in de volgende huurverhoging per 1 juli Categorie Inkomen (toetsjaar 2014) Huurprijs Huurverhoging Aantal Woningen 1a tot en met tot 409,92 2,1% 621 1b tot en met van 409,92 tot 586,68 1,4% c tot en met vanaf 586,68 0,6% van tot alle huren 2,6% hoger dan alle huren 4,6% 419 Enkele complexen kregen in 2016 geen huurverhoging in verband met de slechte verhuurbaarheid en een onevenwichtige prijs/kwaliteitverhouding. De maximaal toegestane verhoging is nimmer overschreden. b. Bij comfortverbeteringen Bij het aanbrengen van comfortverbeteringen streven we naar een harmonisatie tot een streefhuur die past bij woningen met een gelijkwaardig comfortniveau en een vergelijkbare marktpositie. De energiebesparende maatregelen die in 2016 zijn getroffen zijn aan de zittende huurders voor 50% in de huur doorberekend. Als na een huuropzegging de woning opnieuw wordt toegewezen wordt de verbetering van het EPA-label voor (gemiddeld) 75% aan de nieuwe huurder doorberekend. c. Bij mutatie Bij mutatie wordt de huurprijs ineens aangepast (geharmoniseerd) naar het prijskwaliteitsniveau van de productgroep waartoe de woning behoort. Hierdoor verminderen eventuele verschillen binnen de productgroep

14 Ons woningbezit had op 31 december 2016 gemiddeld 155 woningwaarderingspunten. Dat gemiddeld aantal punten correspondeert met een maximale maandhuur van 764,50. Onze huren bedroegen op 31 december 2016 gemiddeld 515,64. Dat is 67% van de maximaal toegestane huur. Dat is nog ruim onder de streefgrens van 75% die in ons ondernemingsplan wordt genoemd. Huurachterstanden Wij voeren bij huurachterstanden een actief beleid met als doel de achterstand zo laag mogelijk te houden. Door tijdig te signaleren, automatisch te herinneren en voor beide partijen een acceptabele regeling te treffen, proberen we zoveel mogelijk gerechtelijke invorderingen te voorkomen. In de meeste gevallen leidt het uit handen geven van huurvorderingen tot een procedure bij de kantonrechter, waarna alsnog betaling plaatsvindt. In 2016 is 40 keer de ontruiming van een woning aangezegd. In negen gevallen is de woning daadwerkelijk ontruimd. Vergeleken met 2015, met 23 aanzeggingen en 7 ontruimingen, zijn deze aantallen sterk toegenomen. Onze medewerkers onderhouden veel contact met hun sociale netwerk om daadwerkelijke ontruimingen zoveel mogelijk te voorkomen. Alle ontruimingen zijn op basis van huurachterstand uitgevoerd Aangezegd Uitgevoerd Regionale klachtencommissie Wij nemen deel aan een regionale klachtencommissie. Dat doen wij samen met RWS partner in wonen te Goes. Er is een folder over de regionale klachtencommissie beschikbaar. Ook op onze website zijn de gegevens over de commissie te vinden. In 2016 hoefde de regionale klachtencommissie geen enkele klacht tegen R&B Wonen te behandelen. Door het inwerking treden van het Besluit Toegelaten Instellingen Volkshuisvesting zal in de loop van 2017 het reglement, waarin de werkwijze en bezetting van de klachtencommissie is geregeld, worden herzien. 3.3 Nieuwbouw en projectontwikkeling In 2016 zetten wij onze activiteiten voor nieuwbouw en projectontwikkeling voort. We leverden in Curaviewoningen en 12 appartementen op. Beide woningtypes gaven verdere invulling aan onze ambitie om het aantal nultredenwoningen in ons werkgebied te vergroten. In hoofdstuk 5 Duurzame woonontwikkeling lichten we de opgeleverde projecten, de projecten in uitvoering en voorbereiding toe. De mutaties in de voorraad huurwoningen in 2016 staan in onderstaand overzicht. Overzicht aantal huurwoningen Totaal Borsele Reimerswaal Aantal woningen begin van het jaar Toename door nieuwbouw: - Kerkhoekstraat, s-gravenpolder Witte Dam/Rozenstraat, Kwadendamme Burg. Elenbaasstraat, Kruiningen Mr. Dr. Meslaan, Heinkenszand Borszeestraat, Borssele 4 4 Totale toename

15 Afname door: - Verkoop aan particulieren Sloop Mr. Dr. Meslaan, Heinkenszand Sloop Julianastraat, Waarde Sloop Huize De Vliedberg, Rilland Sloop Prinses Beatrixstraat, Nieuwdorp Sloop Kerkhoekstraat, s-gravenpolder Sloop Marijkelaan, Yerseke Sloop Nieulandestraat, Krabbendijke Sloop Rozenstraat, Kwadendamme Sloop Everingestraat, Borssele Sloop Westerstraat, Heinkenszand Overheveling naar zorg-onroerendgoed 8 8 Totale afname Aantal woningen eind van het jaar Van de woningen op 31 december 2016 behoren er tot de daeb-categorie en 47 tot de niet-daeb-categorie, uitgaande van de huur per balansdatum. 3.4 Overige activiteiten Beheer VvE (vereniging van eigenaren) Voor twaalf verenigingen van eigenaren hebben we in 2016 de administratie en het technisch beheer en in sommige gevallen de bestuurlijke taken uitgevoerd. Dat doen we alleen voor die verenigingen waarin R&B Wonen zelf met sociaal woningbezit participeert. Bij de verenigingen zijn (indien van toepassing) in de voorjaarsvergadering de jaarrekening 2015 en in de najaarsvergadering de begroting 2017 vastgesteld. Met onze strategische partner Stadlander hebben we een gezamenlijke functionaris die het beheer uitvoert voor de VvE s. Dit heeft er toe geleid dat enkele VvE s zelf de bestuurlijke taken van de VvE uitvoeren. Eén VvE heeft er voor gekozen om het beheer door een extern bureau uit te laten voeren. Doel KSF Pi/norm Norm Eigenaar Voortgang 1.Aanvaardbare woonlasten 1.1 Voldoende bereikbare woningen voor de doelgroep Voldoende sociale huurwoningen Aantal woningen tot de huurtoeslaggrens => 95% van het totale woningbezit 99,4% van ons bezit is een DAEB woning. Voldoende woningen tot de kwaliteitskortingsgrens en tot de aftoppingsgrenzen Te bepalen in het streefhuurbeleid Streefhuurbeleid gereed januari 2014 Gereed. In 2015 aangepast in verband met de invoering van een nieuw woningwaarderingsstelsel Een beperkt aanbod geliberaliseerde woningen voor de secundaire doelgroep Aandeel woningen boven de huurtoeslaggrens Maximaal wettelijke toegestane percentage In 2016 zijn zeven woningen in de vrije sectorhuur toegewezen

16 Doel KSF Pi/norm Norm Eigenaar Voortgang 1.2 Voldoende passende woningen beschikbaar Voldoende vrijkomend aanbod voor woningzoekenden Wachttijd / zoektijd Gemiddeld maximaal 12 maanden Gemiddeld is de wachttijd 4,4 maanden. Dit is bepaald door het verschil tussen eerste reactiedatum en ingangsdatum huurovereenkomst. De gemiddelde inschrijftijd is 20,6 maanden. De primaire doelgroep heeft prioriteit bij toewijzing van sociale huurwoningen Aandeel toewijzingen aan de doelgroep Ten minste 90% van de DAEB-woningen In 2016 is 91,6% toegewezen aan deze doelgroep. Zo min mogelijk belemmeringen in de spelregels voor onze woningzoekenden. Slaagkans minima => 90% van de toewijzingen van DAEB-woningen Wordt aan voldaan. Met ingang van 2016 wordt voldaan aan de eis om minstens 95% passend toe te wijzen Toewijzingsregels Alle regels helder beargumenteerd De website van Zuidwestwonen voorziet in een uitgebreide toelichting voor woning-zoekenden en wordt beoordeeld met een 7,6 voor duidelijkheid Woningzoekenden vinden de woning passend Verhuurbaarheid Norm conform SVBbeleid dat in 2014 is vastgesteld Degenen die in 2016 een woning hebben betrokken, waardeerden dat aanbod met een 8,2 Tevredenheid na nieuwe verhuur Uitslag enquêtes, minimaal eens per jaar, => 95% vanaf 2014 Score in 2016: 8,2 Inzicht in de vraag van (potentiële) woningzoekenden Periodiek woningmarktonderzoek In overleg met gemeenten en provincie (indien aansluiting bij WoON elke drie jaar) R&B Wonen deed in 2016 mee met een gezamenlijk woonmarktonderzo ek (de Bevelanden, West-Brabant en Tholen). In 2017 komt er nog een verdieping op kernniveau. Registratie en analyse woonruimteverdeelgegevens Methode gereed op 1 augustus 2014 Wordt aan voldaan

17 Doel KSF Pi/norm Norm Eigenaar Voortgang 1.3 Een goede prijs/kwaliteit verhouding Onze woningen hebben een goede prijskwaliteitverhouding Netto huur/woz-waarde Gevarieerd per kern, uit te werken in streefhuurbeleid, gebruik makend van de visie op de kernen Wordt aan voldaan door weging 25% WOZ in woningwaardering vanaf 1 oktober 2015 % van maximaal redelijke huur, uitgaande van WWS met (extra) oog voor ligging en energiekwaliteit Gemiddeld maximaal 75% Eind 2016 is het gemiddelde 66% Definiëren basiskwaliteit en keuzeopties Gereed op 1 augustus 2014 Basiskwaliteit is vastgesteld in een programma van eisen. Keuzeopties zijn hierin duidelijk (curavieconcept) 1.4 Gematigde woonlasten. Woningzoekende heeft inzicht in de woonlasten van de beschikbare huurwoningen Informatie over huur, servicekosten en (naar label gestandaardiseerde) energielasten Informatie bij elke advertentie met ingang van 1 augustus 2014 Vanaf 1 juni 2015 geregeld via advertenties in ZWW Huurders hebben inzicht in de mogelijkheden voor het verkrijgen van huurtoeslag Bij nieuwe verhuur specifieke informatie Iedere nieuwe huurder inlichten De website van Zuidwestwonen voorziet in de informatie over huurtoeslag Periodiek info op website (algemene informatie) Jaarlijks en bij wijzigingen In de brief bij de huurverhoging 2016 zijn al onze huurders hierover geïnformeerd Vroegtijdig signaleren van mogelijke betaalbaarheidsproblemen Doorgeven signalen aan gemeente en participeren in maatschappelijk overleg Deelname maatschappelijk overleg Maandelijks worden op rayonniveau de huurachterstanden bewaakt door MKO-er Beperken huurachterstanden Niveau 2013 minstens consolideren De MKO er neemt gericht actie

18 4 Wonen met zorg We zorgen voor adequate huisvesting van mensen met een (toekomstige) zorgvraag. Wij hechten grote waarde aan de beschikbaarheid en betaalbaarheid van wonen in en om complexen met goed georganiseerde zorg en welzijnsactiviteiten. Senioren en mensen met een functiebeperking vormen daarbij de doelgroep. 4.1 Samenwerkingspartners R&B Wonen onderhoudt met zorgaanbieders contacten om betrouwbare en betaalbare zorg aan haar klanten te kunnen aanbieden. Bij de zorginstellingen ligt het accent op het bieden van passende zorg, bij ons op de huisvesting. Wij werken met de volgende zorginstellingen samen: SVRZ, verpleeghuiszorg voor groepswonen in Heinkenszand, s-gravenpolder, s-heerenhoek, Lewedorp en Ovezande; Zorggroep Ter Weel, zorgpartner en verpleeghuisplaatsen in Krabbendijke, Kruiningen, Yerseke en Rilland; Stichting Siloah zorgt, vanuit reformatorische achtergrond, voor mensen met een (soms meervoudige) handicap; deconcentratie van gezinsvervangend tehuis; Stichting GORS, verleent geïndiceerde zorg en diensten, op alle levensgebieden, aan kinderen, adolescenten en volwassen met een verstandelijke en/of lichamelijke functiebeperking; Stichting KIO, dagbesteding en logeerfaciliteit voor meervoudig gehandicapten; Stichting Philadelphia Zorg Zeeland, huisvesting en begeleiding voor jongeren met een handicap; Allévo Thuiszorg; leveren van thuiszorg onder meer aan huurders van diverse woonvormen. Stichting Zeeuwse Gronden; het bieden van wonen met zorg voor mensen met een langdurige psychiatrische aandoening. 4.2 Bijzondere doelgroepen Vergunninghouders In het kader van de taakstelling vergunninghouders hebben wij voldoende woningen beschikbaar gesteld aan de gemeenten Borsele en Reimerswaal. Vergunninghouders zijn niet langer vrij om een woning te weigeren. Dit was een reactie op de praktijk waarbij vergunninghouders regelmatig een aanbod in een kleinere kern weigerden. De samenwerking tussen de beide gemeenten en R&B Wonen verliep ook op dit gebied in 2016 uitstekend. Dak- en thuislozen en een nieuwe kans We onderhouden goede contacten met de Stichting Maatschappelijk Werk en Welzijn Oosterschelderegio en Emergis om op passende momenten en op geschikte locaties een oplossing te bieden voor huisvesting van cliënten. Woonherkansen Woon(her)kansen is een samenwerkingsproject van SMWO, Emergis, GGD, gemeenten en woningcorporaties in de Oosterschelderegio. Als iemand op een bepaald moment de grip op het leven kwijt raakt en de problemen zo hoog oplopen dat zelfs uit huiszetting dreigt, biedt Woon(her)kansen een laatste kans. Gespecialiseerde hulpverleners gaan samen met cliënten aan de slag. Zij geven een intensieve hulpverlening. Het resultaat van de gezamenlijk inspanning moet zijn dat er geen uit huiszetting meer dreigt, eventuele overlast is weggenomen en dat de bewoner, alleen of met beperkte hulp van anderen, weer grip heeft op zijn leven. Op 31 december 2016 begeleidde SMWO nog 3 huurders van R&B Wonen. Over 2016 gaven we voor dit project uit

19 Doel KSF Pi/norm norm Eigenaar Voortgang 2.Wonen met zorg 2.1 Voldoende geschikte woningen voor mensen met een variabele zorgvraag Inzicht in vraag (omvang, variatie, eisen) Inzicht omvang en ontwikkeling op hoofdlijnen Gereed in december 2014 Voor een gegadigden met een zorgindicatie wordt in overleg een passende woning gezocht. In dat geval wordt de woning niet aan derden aangeboden Inzicht variatie en eisen (in overleg met zorgaanbieders) Gereed in maart 2014 Is afgestemd met zorgpartijen Voldoende nultredenwoningen Aandeel sociale huurwoningen dat een nultredenwoning is Ten minste 26% is eind 2017 nultredenwoning VOB Het percentage nultredenwoningen is eind %. PvE voor nultredenwoningen April 2014 Het PvE is gereed en wordt (bijvoorbeeld) al toegepast bij de curaviewoning Voldoende woningen geschikt voor zorg Aandeel sociale huurwoningen dat geschikt is voor zorg Ten minste 20%. Uit te werken in de kernvisies. VOB Dankzij de transformatieopgave lopen we met woningen geschikt voor zorg voor op de planning PvE voor basisniveau woning geschikt voor zorg April 2014 Het PvE is gereed en wordt (bijvoorbeeld) al toegepast bij de curaviewoning Innovaties t.b.v. optimalisering zorgverlening in woning 90% van ZZP 1 t/m 3 kan in 2017 in onze woningen wonen VOB Deze gegadigden krijgen bij voorrang een passende woning aangeboden Extra zorgopties in een woning geschikt voor zorg Definiëren en uitwerken opties, in samenspraak met zorgaanbieders April 2014 Het PvE is gereed en wordt (bijvoorbeeld) al toegepast bij de curaviewoning Tijdig kunnen aanbrengen van zorgopties binnen een maand na verzoek VOB R&B Wonen levert de basisopties. De plusopties worden bekostigd vanuit de WMO Afspraken met gemeenten over aanbrengen aanpassingen die onder de Wmo vallen Opnemen in prestatieafspraken 2014 Is specifiek opgenomen in prestatieafspraken

20 Doel KSF Pi/norm norm Eigenaar Voortgang 2.2 Beschikbaarheid geschikte woningen Voldoende vrijkomende nultreden- en zorgwoningen voor woningzoekenden met een indicatie Wachttijd op een nultredenwoning of woning geschikt voor zorg 6 maanden voor ZZP 1 en 2 Als een gegadigden met een zorgindicatie zich meldt wordt er in overleg naar een passende woning gezocht. In dat geval wordt de desbetreffende woning niet aan derden aangeboden 3 maanden voor ZZP 3 en deels 4 Idem 2.3 Specifiek zorgvastgoed op aanvraag en wanneer langdurig noodzakelijk Voldoende aanbod voor specifieke groepen die zorg of begeleiding nodig hebben Uitwerken voorwaarden en mogelijkheden December 2014 Het complex Zeeuwse Gronden in Ovezande is in juni 2015 opgeleverd. Er loopt een nieuw initiatief voor Yerseke en voor Kruiningen Communiceren dat R&B Wonen open staat voor vragen Vanaf 2014 Er worden intensieve contacten met zorgpartijen in de regio onderhouden Maatwerk op verzoek van klanten of zorgaanbieders Conform desbetreffende businesscase Wordt aan voldaan 2.4 Afstemming met zorgaanbieders over de beschikbaarheid van zorg Zekerheid dat thuiszorg geleverd kan worden Afspraken met alle (thuiszorg)partijen over het leveren van zorg in huurwoningen 2014, vervolgens jaarlijks actualiseren Er is een gestructureerd periodiek overleg met de betrokken zorgpartijen Verkennen verdere samenwerking op strategisch niveau Samenwerkingsovereenkomst met zorgaanbieders Uiterlijk in 2015 een beleidskader over samenwerking met zorgaanbieders Met Ter Weel en SVRZ zijn er al afspraken voor meerdere locaties. Allévo levert desgewenst zorg in al onze kernen

21 5 Kwaliteit en duurzaamheid Onze woningen hebben een goede basiskwaliteit en zijn duurzaam. 5.1 Strategisch Voorraadbeleid In ons ondernemingsplan staan onze ambities. Het strategisch voorraadbeleid vertaalt die ambities door naar ons woningbezit. Om de woningvoorraad in de toekomst op de wensen van de verschillende doelgroepen af te stemmen, is het zaak om aan de kwaliteitsvraag te blijven voldoen. Doel is het vertalen van marktontwikkelingen, het ondernemingsplan en mogelijke toekomstige politieke en maatschappelijke ontwikkelingen naar een doelportefeuille die aansluit bij de toekomstige vraag. Door de huidige portefeuille te vergelijken met de doelportefeuille ontstaat een beeld van de opgave voor R&B Wonen. 5.2 Grondbank In de grondbank administreren we de grondposities voor onze toekomstige huur- en koopprojecten. Uitgaven die te maken hebben met de aankoop van de grond (eventueel inclusief bestaand pand) tot en met het bouwrijp maken van de grond worden binnen de grondbank verantwoord. Uitname van grond gebeurt na vaststelling van een businesscase voor een nieuw project voor maximaal per nieuw te bouwen verhuureenheid. Op 31 december 2015 was de totale grondvoorraad in de grondbank: m² Correcties van voorgaande jaren (tot en met 2015): m² Op 1 januari was de totale grondvoorraad in de grondbank: m² Mutaties in grondbank in 2016: Aankoop van grond: - m² Interne inbreng gronden na beëindiging van opstalexploitatie: m² Overboeking van grond naar projectadministratie: m² Verkoop van twee kavels grond (Lancaster): 278 m² Op 31 december 2016 was de grondvoorraad: m² De gronden zijn in vier categorieën ingedeeld. De agrarische grond heeft een boekwaarde van 7,50 per m². In de categorie gronden voor herstructurering zijn enkele kavels die niet binnen afzienbare tijd worden bebouwd. Daarom hebben we die boekwaarde afgewaardeerd naar 0,00 en die gronden overgeheveld naar de categorie grond zonder boekwaarde. In de categorie gronden bestemd voor bouwen in de vrije sector hebben we gronden afgewaardeerd als de boekwaarde hoger uitkwam dan de taxatiewaarde. Op 31 december 2016 waren de uitkomsten als volgt: Grondposities per categorie Boekwaarde m per m2 Agrarische gronden ,50 Gronden zonder boekwaarde Herstructuringsgronden ,46 Gronden bestemd voor de vrije sector ,62 Totaal

22 5.3 Nieuwbouwprojecten Onze afdeling vastgoedontwikkeling en -beheer houdt zich ondermeer bezig met het ontwikkelen van nieuwbouwprojecten in de diverse kernen van ons werkgebied. In 2016 hadden wij diverse projecten in portefeuille variërend van projecten in voorbereiding tot projecten in uitvoering. De projecten die in 2016 zijn opgeleverd of in uitvoering zijn, lichten we volledig toe. Van de projecten die in voorbereiding zijn, worden de belangrijkste toegelicht. Opgeleverde projecten In 2016 zijn de volgende projecten opgeleverd: Projectnaam Kern Specificatie De Uitkijk Kruiningen 12 huurappartementen Mr. Dr. Meslaan, fase 2 Heinkenszand 18 seniorenappartementen Schoolstraat / Kerkhoekstraat, s-gravenpolder 18 seniorenappartementen fase 2 en 3 Witte Dam Kwadendamme 8 nultreden woningen Curavie Borszeestraat Borssele 4 nultreden woningen Curavie De Uitkijk, Kruiningen Op de locatie van de voormalige Zeeuwsche Paerel is medio 2016 het appartementencomplex De Uitkijk opgeleverd. Het project is in nauw overleg met de gemeente en omgeving ontwikkeld. Zes van de twaalf appartementen worden verhuurd in de vrije sector. Met het project is de kwaliteit van de locatie (en de entree van Kruiningen) sterk verbeterd. Mr. Dr. Meslaan, Heinkenszand, fase 2 Na oplevering van de eerste fase in 2015 zijn diverse bewoners van de resterende verouderde appartementen verhuisd naar de nieuwbouw, waardoor de tweede fase gesloopt en herbouwd kon worden. Het project is hiermee afgerond. Schoolstraat / Kerkhoekstraat, s-gravenpolder, fase 2 en 3 De opgave in s-gravenpolder is gelijk aan de opgave in Heinkenszand. Ook dit project is gefaseerd uitgevoerd om de huidige bewoners goed te kunnen herhuisvesten. Het project is afgerond. Centrumgebied Kwadendamme In maart 2016 is in het centrumgebied in Kwadendamme de eerste serie geprefabriceerde woningen gerealiseerd. De woningelementen zijn in een fabriekshal in Terneuzen gebouwd en vervolgens gemonteerd op de bouwplaats in Kwadendamme. We hebben met dit project invulling gegeven aan het verder industrialiseren van de bouw. Het resultaat is door de betrokkenen positief ontvangen en huurders wonen er naar tevredenheid. Op basis van de ervaringen in Kwadendamme zijn optimalisaties doorgevoerd die leiden tot een lagere prijs, verdere industrialisatie van het productieproces en een betere verplaatsbaarheid van de woning. Met dit verbeterde concept wordt de verdere transformatieopgave in 2017 gerealiseerd. Borszeestraat Borssele Op basis van het woningconcept zoals dat in Kwadendamme is gerealiseerd zijn ook nog vier woningen aan de Borszeestraat geplaatst. In vervolg hierop zal met het verbeterde concept de resterende opgave in Borssele gerealiseerd worden

23 In uitvoering zijnde projecten Projectnaam Kern Specificatie Maartenbroersweg Hansweert 18 seniorenappartementen Nieulandestraat Krabbendijke 5 Curaviewoningen Rozenstraat Kwadendamme 3 Curaviewoningen Maartenbroersweg, Hansweert Op basis van de appartementen in s-gravenpolder en Heinkenszand worden 18 appartementen gerealiseerd. Na de realisatie van deze appartementen in het eerste kwartaal 2017 wordt het nabij gelegen complex Sluisburg gesloopt. Op deze locatie worden 10 Curaviewoningen geplaatst en wordt de openbare ruimte opnieuw ingericht. Nieulandestraat in Krabbendijke en de Rozenstraat te Kwadendamme De Curaviewoningen in Krabbendijke en Kwadendamme zijn net voor de kerstperiode geplaatst en worden begin januari 2017 opgeleverd als vervanging voor de eerdere gedateerde woningen. Projecten in voorbereiding Projectnaam Kern Specificatie Transformatieopgave diversen Nultredenwoningen Wooncomplex Bosburg Yerseke 16 studio s voor Zeeuwse Gronden en 14 eenpersoonsappartementen Curaviewoning, diverse kernen Om de transformatieopgave van het ondernemingsplan te realiseren is voor diverse locaties (Borssele, Heinkenszand, Krabbendijke, Hansweert, Kruiningen, Yerseke) de opdracht verstrekt de bestaande woningen te slopen en te vervangen voor de conceptuele Curaviewoning. De opgave zal in 2017 volledig gerealiseerd worden. Wooncomplex Bosburg, Yerseke De planologische procedure voor het realiseren van 14 appartementen voor eenpersoonshuishoudens en 16 studio s voor Stichting Zeeuwse Gronden loopt. Er zijn een aantal zienswijzen ingediend op het plan. Het is nog onduidelijk of dit leidt tot verdere bezwaren in de procedure. 5.4 Onderhoud en wijzigingen/verbeteringen aan woningen Aan onderhoud is in uitgegeven. Hiervan kwam ten laste van de exploitatie en is bijgeschreven op de boekwaarde van de complexen. Die bijschrijving is gerechtvaardigd, omdat de getroffen voorzieningen een verlenging van de levensduur van de verbeterde woningen rechtvaardigen

24 Overzicht van de begrote en de gerealiseerde bedragen voor de verschillende soorten onderhoud: Soort onderhoud Begroot Gerealiseerd Verschil Duurzaamheid/energiebesparing Planmatig onderhoud Mutatieonderhoud Klachtenonderhoud Serviceonderhoud riolering + goten Serviceonderhoud glasschades Totaal De overschrijding wordt hoofdzakelijk veroorzaakt door de intensivering van de investeringen in duurzaamheid/energiebesparing. Gemiddeld komen we uit op 2 miljoen per jaar gedurende de looptijd van ons ondernemingsplan en zoals is vastgelegd in de prestatieafspraken met de gemeenten. In 2016 zijn ook veel kozijnen vernieuwd. Die uitgaven zijn geboekt op planmatig onderhoud. Verhuis- en herinrichtingskostenregeling Na een gedwongen verhuizing naar een andere woning en na grondige renovatie van de huurwoning komt een huurder op grond van het sociaal plan in aanmerking voor een bijdrage in de noodzakelijk te maken kosten. R&B Wonen bepaalt de hoogte van de vergoeding aan de hand van de ministeriële richtlijnen. In 2016 werd aan vergoedingen voor verhuis- en herinrichtingskosten verstrekt. Klachten- & mutatieonderhoud Werkelijk 2016 Werkelijk 2015 Kosten mutatieopdrachten Aantal mutaties Kosten per mutatieopdracht Kosten klachtenonderhoud Aantal klachten Kosten per klacht Planmatig- en grootonderhoud In 2016 voerden we de werkzaamheden voor het planmatig onderhoud en groot onderhoud conform de planning uit. In 2016 is projectmatig geen groot onderhoud uitgevoerd. Wel is bij een aantal mutatiewoningen grootonderhoud uitgevoerd. Grootonderhoud Aantal woningen Diverse kernen, mutatiewoningen 39 Werkzaamheden planmatig onderhoud Aantal woningen Vernieuwen CV ketels 216 Inspectie en schoonmaak CV-ketels 2037 Schilderen woningen incl. houtrot herstel en cleaning 696 Vernieuwen keukens 84 Vernieuwen goten en hemelwaterafvoeren 123 Vernieuwen dakramen 61 Herstellen voegwerk woningen/bergingen 106 Vervangen asbesthoudende golfplaten bergingen