1. BESLISPUNTEN DOEL NOTITIE WAAROM OPENBARE VERLICHTING?... 2

Transcriptie

1 INHOUDSOPGAVE 1. BESLISPUNTEN DOEL NOTITIE WAAROM OPENBARE VERLICHTING? VERKEERSVEILIGHEID Wegencategorisering Fietspaden Aansprakelijkheid SOCIALE VEILIGHEID Politiekeurmerk Veilig Wonen algemeen BEELDKWALITEIT STANDAARDISERING PER WEGCATEGORIE OF GEBRUIKSFUNCTIE NORMERING VERLICHTINGSNIVEAU MATERIALISERING FINANCIËLE ASPECTEN ZOEKEN NAAR BESPARINGEN BEGROTING 2005 EN VERDER Doorrekenen PKVW Beschikbare bedragen en werkelijke kosten Structurele plaats voor vervangingen OVERIGE BELEIDSKEUZES OPENBARE VERLICHTING BBO - OBB PLANRANDEN VERVOLG ACTIES BIJLAGEN: BIJLAGE 1: NORMERING OPENBARE VERLICHTING BIJLAGE 2 BEGROTING OPENBARE VERLICHTING BIJLAGE 3 WEGENCATEGORISERING BIJLAGE 4 VOORBEELDWIJK RIJPELBERG BIJLAGE 5 FOTO IMPRESSIE EN VOORBEELDEN 1

2 Beleidsnota Openbare Verlichting 1. Beslispunten Voorgesteld wordt om in te stemmen met: de beschrijving van de doelen die openbare verlichting nastreeft ( 3); het uitgangspunt dat de wegencategorisering maatgevend is voor de minimale eisen aan de openbare verlichting in standaard situaties. ( 4); het ontwikkelen van een standaard voor openbare verlichting per wegencategorie ( 4); de besparende maatregelen ( 5.1); het maken van een voorstel over de prioritering en de financiële gevolgen ( 5.2); de principes van beheerbewust ontwerpen en ontwerpbewust beheren ( 6.1); het beleid ten aanzien van de planranden ( 6.2); de vervolg acties ( 7). 2. Doel notitie Op dit moment zijn er veel verschillende typen masten en armaturen in gebruik. Dit leidt soms tot een inconsequent beeld en tot onnodig hoge kosten. Er wordt voortaan gestreefd naar een verdergaande standaardisering van het materiaal. Dit leidt tot kostenvermindering en tot een duidelijkere en meer herkenbare openbare ruimte. Er is behoefte aan een afwegingskader voor de keuze van het verlichtingsniveau en het materiaal. Daarvoor is het van belang dat er overeenstemming is over de te behalen doelen en over de te stellen eisen aan de openbare verlichting. Op basis hiervan kunnen uitspraken gedaan worden over de inrichting het onderhoudsniveau en de daaraan verbonden kosten. In deze nota worden de doelen van openbare verlichting toegelicht. Deze doelen te samen bepalen of en hoe een bepaald gebied belicht moet worden. Met deze doelen als achtergrond zal voor iedere wegcategorie een standaard verlichting worden bepaald. Dit zal gebeuren in een volgende fase van het besluitvormingstraject. 3. Waarom openbare verlichting? De openbare verlichting heeft als doel om het openbare leven bij duisternis zo goed mogelijk te laten functioneren. Zonder openbare verlichting is het gebruik van de openbare ruimte van de stad s avonds en s nachts niet goed denkbaar. Het hebben van openbare verlichting in de stad is voor de meeste mensen de gewoonste zaak van de wereld. We zijn er zo aan gewend, dat het ons vaak pas opvalt als de openbare verlichting niet werkt of zelfs helemaal afwezig is. Het verlichten van de openbare ruimte om zodoende deze te kunnen gebruiken is dus een puur functioneel doel. Hieraan gerelateerd zijn talloze zaken, zoals sfeer, sociale veiligheid, herkenbaarheid, verlichtingsniveau, uitstraling, beheerbaarheid etc. Drie zaken willen we speciaal uitlichten: Verkeersveiligheid Sociale veiligheid Beeldkwaliteit openbare ruimte 3.1. Verkeersveiligheid Wegencategorisering Voor de toepassing van de verlichting van de openbare ruimte wordt gekozen om de wegcategorisering als uitgangspunt te kiezen. Helmond kent de volgende categorieën van wegen: stroomweg gebiedsontsluitingsweg A gebiedsontsluitingsweg B erftoegangsweg 2

3 Iedere categorie zowel binnen de bebouwde kom als buiten de bebouwde kom. Deze wegen categorisering biedt per soort weg een minimale verlichtingseis in verband met de verkeersveiligheid (zie hiervoor bijlage 1).Vanuit andere functies van openbare verlichting kan het zijn dat er aanvullende eisen gesteld worden. De categorisering is een leidraad voor het minimale verlichtingsniveau en bepaalt niet alleen de vormgeving of het toe te passen (standaard)armatuur. Wel moet worden gestreefd naar de herkenbaarheid van wegen en gebieden in het kader van het Duurzaam Veilig verkeer zodat een bepaalde uitstraling wordt bereikt. Bij erftoegangswegen wordt de categorisering genuanceerd toegepast om de eigenheid van de verschillende deelgebieden te behouden. Als basis voor de nuancering kan dienen de stedenbouwkundige structuur, de beleving van de wegenstructuur en de eigenheid van een wijk (bijv. Dierdonk) of een straat (bijv. Kaldersedijk) Fietspaden In het fietsbeleidsplan uit 2004 staat dat bij een primair fietspad, openbare verlichting dient te zijn aangebracht. Momenteel is dit voor bepaalde onderdelen nog niet altijd het geval, per fietspad zal een afweging moeten worden gemaakt of dit op korte termijn gedaan wordt. Voor het aanbrengen van verlichting aan bestaande primaire fietspaden zijn in het fietsbeleidsplan géén financiële middelen gereserveerd. Het aanbrengen zal dienen te worden gefinancierd uit andere middelen dan de beschikbare beheerbudgetten Aansprakelijkheid Op basis van het Burgerlijk Wetboek is de wegbeheerder eerder aansprakelijk voor schade. Als de openbare verlichting niet voldoet aan de eisen, die men daaraan in de gegeven omstandigheden mag stellen en daardoor personen of zaken schade oplopen kan de gemeente aansprakelijk worden gesteld Sociale Veiligheid Een goede openbare verlichting maakt mensen en voorwerpen op ruime afstand herkenbaar, en geeft een veilig gevoel. Van voetgangers is bekend dat zij zich onveilig voelen wanneer ze binnen een afstand van een paar meter geen gezichten van mensen kunnen waarnemen. Verlichting geeft niet alleen een gevoel van veiligheid, indien goed toegepast kan het ook daadwerkelijk helpen criminaliteit en vandalisme te laten afnemen Politiekeurmerk Veilig Wonen algemeen Zowel in de Nota wonen van 2002, als het Volkshuisvestingsplan is het toepassen van dit keurmerk als randvoorwaarde opgenomen. Daarnaast is het integraal toepassen van het PKVW op niveau van de woning, woonomgeving en openbaar gebied door de raad vastgesteld beleid. Inmiddels zijn circa 1400 woningen gecertificeerd en worden in de komende periode verschillende plannen gekeurd. Het keurmerk is een belangrijk onderdeel van het integraal veiligheidsbeleid. Het betreft daarbij niet alleen de woning maar ook de woonomgeving. Met name het verlichtingsniveau is daarbij een essentieel onderdeel. Het toegepast verlichtingsniveau in de openbare ruimte is een belangrijk criterium voor het toekennen van het certificaat verbonden aan het keurmerk Politiekeurmerk Veilig Wonen bij nieuwbouw Sedert 1998 wordt het Politiekeurmerk Veilig Wonen bij nieuwbouw woningen toegepast. Met de woningbouwcoöperaties en de in de stad actieve projectontwikkelaars wordt per locatie afgewogen of het te bouwen vastgoed moet voldoen aan de richtlijnen zoals beschreven in het Politiekeurmerk Veilig Wonen (PKVW). Dit betekend betekent dat bij nieuwe uitleg, transformatie- of herstructureringslocaties getracht wordt met deze partners een overeenkomst te sluiten. In deze overeenkomst zijn de wederzijdse verplichtingen opgenomen. Indien voor een dergelijke locatie een overeenkomst in het kader van PKVW is gesloten zal bij de exploitatieopzet rekening worden gehouden met de kosten die PKVW met zich meebrengt, zowel in aanleg als in beheer. Het PKVW wordt toegepast tenzij er zwaar wegende motieven zijn om hiervan genuanceerd af te wijken. 3

4 Politiekeurmerk Veilig Wonen bij bestaande bouw In bestaande situaties kan de wens bestaan om de openbare verlichting op het niveau te brengen van het keurmerk. In gebieden waar deze wens bestaat dienen na een integrale afweging eerst bindende afspraken met de participerende partijen te worden gemaakt. De integrale afweging is nodig, omdat het toepassen van PKVW ingrijpende gevolgen kan hebben voor de inrichting van de openbare ruimte. Hierin worden de voorwaarden opgenomen voor certificering door álle partijen. Dit houdt in dat eerst de civiele partijen fysieke maatregelen aan de woning en de directe woonomgeving dienen te nemen, zodat deze voldoen aan het keurmerk. Daarna zal de gemeente de openbare ruimte aanpassen volgens een gecertificeerd ontwerp. Het huidige beheersbudget is hier echter niet op afgestemd. Hiervoor zullen per project aanvullende financiële middelen voor inrichting en beheer beschikbaar moeten zijn, voordat de gemeente dergelijke afspraken kan aangaan. Er wordt bij vervanging van de verlichting niet standaard overgegaan tot PKVW. In overleg met de wijkraden en woning coöperaties wordt gezamenlijk gestreefd naar een veilige woonomgeving. Deze invulling van een norm is géén gevolg gestandaardiseerde beslis procedure, echter een praktische invulling per situatie. De Apostelwijk is op deze manier begin 2005 volgens het PKVW opgeleverd. 3.3 Beeldkwaliteit Verlichting gaat niet alleen over het tijdig inzien van verkeerssituaties en de (sociale) veiligheid van een plek. Het draagt in hoge mate bij aan de beleving van een ruimte. Bovendien gaat van het soort armatuur en licht dat gebruikt wordt een bepaalde uitstraling uit. Het gebruik en de aantrekkelijkheid van de openbare ruimte kan door de verlichting aanzienlijk beïnvloed worden. In belangrijke plekken van Helmond (bijvoorbeeld t centrum, bepaalde pleinen, parken en lanen, rond het kanaal, etc.) is de uitstraling en de sfeer belangrijker dan het voldoen aan standaardisering en het PKVW. Hier is daarom met betrekking tot verlichting maatwerk van toepassing. Veel verlichting is vanuit de beleving bezien lang niet altijd de beste oplossing. Iedereen kan eenvoudig een situatie aanhalen, waar er veel verlichting is, maar dat er juist daardoor een grimmige of onprettige sfeer hangt. Herkenbaarheid, levendigheid en sfeer kunnen bijdragen dat een locatie prettig en subjectief veilig aanvoelt. Dit kan betekenen dat ook in woonwijken de afstemming over de beeldkwaliteit reden is om de toepassing van politiekeurmerk nader te overwegen. 4. Standaardisering per wegcategorie of gebruiksfunctie Voor standaardisering van de openbare verlichting zijn een tweetal hoofdzaken te onderscheiden, namelijk de toe te passen norm voor het verlichtingsniveau bij een inrichting én de toe te passen materialen 4.1. Normering verlichtingsniveau Het bepalen van de aan te brengen mate van verlichting moét in een vroeg stadium van de ontwerpen voor inrichting worden gedaan. Het is belangrijk dat met het vaststellen van het niveau van de verlichting praktisch wordt omgegaan met de toepassing van de normen. Zo is het van belang te weten wat de functie van een ruimte is en alleen die ruimte extra te verlichten die daar om vraagt. Dat beetje extra kan voortvloeien uit gewenste (extra) sociale veiligheid, praktisch gebruik, dan wel uit het oogpunt van verkeersveiligheid. Het bepalen van het verlichtingsniveau is dan ook altijd maatwerk. Ook zal zorgvuldiger worden omgegaan met de duurzaamheid van het aan te brengen verlichtingsniveau. Het is niet nodig om in een nieuw in te richten ruimte de verlichting aan te brengen waar pas na 15 jaar het aangebracht niveau écht nodig is. Dit is vooral het geval daar waar jonge aanplant bomen is aangebracht die pas na langere periode een belemmering voor het verlichtingsniveau gaan vormen. 4

5 Het toe te passen verlichtingsniveau moet zijn afgestemd op het gebruik, functie en sociale veiligheid van de ruimte die moet worden verlicht. Het verlichtingsniveau moet op belangrijke plekken zijn afgestemd op de gewenste sfeer in de ruimt. Sfeerbeleving van de gebruiker gaat boven de koude norm. Norm PKVW wordt alleen bij bestuurlijk besluit toegekend Niet meer de regel de zwaarste eis geldt voor de gehele weg hanteren, maar afstemmen op de functionaliteit van een wegvak Materialisering Momenteel geldt voor de toegepaste verlichting in het algemeen wel een soort standaard per gebied. Toch zijn in relatief kleine inrichtingsplannen veel afwijkende modellen terug te vinden. Door te komen tot een beperkter aantal verschillende armaturen en door slim te kiezen kan een kostenbesparing worden gerealiseerd. Daarnaast zal een veel herkenbaarder en consistenter beeld kunnen ontstaan. Per wegcategorie zal door de afdelingen ROV, BOR, IBH en GZ gezamenlijk een keuze van de toe te passen mast armatuur combinatie worden opgesteld. Deze toewijzing heeft nog niet plaatsgevonden voor geheel Helmond. Dit is een vervolgproduct van deze nota en is momenteel in voorbereiding. De keuze van het materiaal dient te voldoen aan de wegcategorisering ten behoeve van het beleid duurzaam veilig verkeer. Het vaststellen van een standaard zal niet tot gevolg hebben dat alle verlichting vervangen dient te worden. Voor nieuwe ontwikkelingen en reguliere vervangingen zal de standaard toegepast worden. Er wordt niet onnodig vervangen. Verder lenen niet alle gebieden zich voor standaardisering. Op bijzondere plekken, waar sfeer en beeldkwaliteit belangrijk zijn, dient er maatwerk geleverd te worden (bijvoorbeeld in t centrum, op pleinen, in parken en lanen, rond het kanaal, etc.). Bovendien is niet helder hoe er omgegaan moet worden met sfeerverlichting, het aanlichten van gebouwen, privé verlichting, reclame, neon, etc.. Eén van de basisuitgangspunten is dat de functionaliteit van de toegepaste materialen moet prevaleren boven de esthetiek. Zo zal de basisvoorwaarde voor een armatuur voor functionele verlichting zijn dat dit armatuur de gebruiksruimte (op de straat) verlicht. Er zal altijd een optimum gezocht moeten worden tussen functionaliteit en esthetiek. In de operationele plannen zal hier nader op ingegaan worden. 5. Financiële aspecten 5.1. Zoeken naar besparingen Om beheerstaken voor openbare verlichting uit te voeren binnen de beschikbare middelen worden de volgende leidraden gehanteerd: Het beleid om zoveel mogelijk masten te hergebruiken op andere locaties wordt voortgezet. Er wordt actie ondernomen om de levensduur van lichtmasten te verlengen. Bij het vervangen van materialen heeft toepassing van een lamp met lange levensduur de voorkeur. Er wordt doorgegaan met het beleid om zo min mogelijk verschillende masten te plaatsen. Er wordt gestreefd om zo min mogelijk masten te plaatsen. Door de combinatie van meerdere functies op één paal en te kiezen voor de maximale afstand tussen twee palen, is dit mogelijk. Dit kan zonder concessies te doen aan de vereiste lichtintensiteit. Er wordt voortaan met één hoofdkleur van het licht gewerkt, wit. Alleen sfeerverlichting en verlichting op rotondes kunnen afwijken. Onderzoeken te plegen of een eigen ondergronds netwerk voordelen heeft. Deze maatregelen verminderen de benodigde investeringen om de openbare verlichting op termijn op niveau te houden. 5

6 5.2. Begroting 2005 en verder Als een van de vervolgstappen op deze nota zal er een voorstel worden gemaakt waarin de financiële gevolgen voor de openbare verlichting worden toegelicht. Onderdeel daarvan zal zijn een andere manier om de totale kosten van de openbare verlichting inzichtelijk te maken. Hiervoor zijn een aantal redenen: Doorrekenen PKVW Het oppervlak van de gemeente waar PKVW van toepassing is zal gestaag groeien. Dit heeft behoorlijke financiële consequenties. Om dit inzichtelijk te maken is het voorstel om meerdere extrapolaties voor de toekomst te maken en ook de overige consequenties van het PKVW in kaart te brengen. Toepassing van PKVW heeft flinke consequenties op de inrichting van de openbare ruimte. Op basis van dit onderzoek kan er een meer genuanceerde en afgewogen keuze rond de toepassing van het PKVW gemaakt worden Beschikbare bedragen en werkelijke kosten De beschikbare middelen voor de openbare verlichting zijn grofweg in tweeën te delen. Enerzijds zijn er de jaarlijkse beheerlasten, anderzijds de investeringen. In de begroting zijn budgetten opgenomen voor het jaarlijks terugkerend onderhoud van de openbare verlichting, o.m. het leveren van energie, de uitgaven van het netwerkbeheer, het oplossen van storingen, uitgaven i.v.m. schade en vandalisme, etc. Verder is er van oudsher in deze budgetten een bedrag opgenomen voor incidentele verbetering en vervanging. Jaarlijks wordt dit bedrag besteed voor o.a. gebiedsgerichte vervanging (investering)van de openbare verlichting. Voor wat betreft de investeringen zijn er in de programmabegroting, het investeringsprogramma jaarschijf 2005 e.v., geen middelen opgenomen voor vervanging van de openbare verlichting. Uitzondering hier op is de armatuurvervanging in Dierdonk Structurele plaats voor vervangingen Binnen de begroting is tot op heden geen rekening gehouden met het vervangen van lichtmasten. Momenteel worden de vervangingen betaald uit het reguliere budget voor het beheer aan de openbare verlichting. In volgende jaren zou het verstanding zijn om de kosten van vervangingen structureel op te nemen in de begroting. De voorschriften (BBV) Besluit Begroting en Verantwoording schrijven voor de bedragen voor vervanging van de openbare verlichting structureel op te nemen in de begroting, onderdeel investeringsprogramma Hiervoor zullen voorstellen worden gedaan voor verdere financiële uitwerking. Doel van het voorstel is om duidelijke prioriteiten vast te leggen voor de openbare verlichting. De financiële consequenties van deze keuzes worden inzichtelijk gemaakt (voor een overzicht van de huidige situatie zie bijlage 2). 6. Overige beleidskeuzes openbare verlichting 6.1. BBO - OBB BBO - OBB staat voor beheer bewust ontwerpen en ontwerp bewust beheren. Dit houdt in dat bij het maken van het ontwerp al rekening wordt gehouden met de manier waarop de openbare ruimte beheerd gaat worden en in de beheersfase zal rekening gehouden worden met de uitgangspunten van het ontwerp (via de plantoelichting). Om dit te bereiken is gesteld dat al tijdens het ontwerpproces de afdeling Beheer Openbare Ruimte aan tafel zit om de ontwerper van adviezen te voorzien en om de achtergronden van het ontwerp mee te krijgen. In de beheerparagraaf, die tegenwoordig ieder plan zal hebben, worden de consequenties die het ontwerp beheertechnisch heeft duidelijk gemaakt, zowel financieel als anderszins. Op deze manier kan het bestuur een weloverwogen keuze maken. Is het ontwerp duurder dan gebruikelijk in beheer, dan is dit nu bij voorbaat duidelijk en kan hiervoor extra budget geregeld worden. In de (werk)afspraken in het kader van project matig werken S+B is bovenstaande verankerd. 6

7 6.2. Planranden Bij het aanpassen van het verlichtingsniveau op een bepaalde locatie dient er rekening mee te worden gehouden dat deze locatie ook relaties heeft met zijn omgeving. Het is onwenselijk dat bij het verlaten of betreden van een gebied een groot verschil in lichtniveau waarneembaar is. Daarom worden bij aanpassingen, indien nodig, ook de planranden meegenomen opdat er geleidelijke overgangen ontstaan. De kosten (vervangen en vroegtijdige afschrijving) die hiermee verbonden zijn komen ten laste van het project zelf. In het geval van het betreden of verlaten van een stroomweg (die veelal intenser verlicht zal zijn), wordt een verschil in lichtniveau overigens juist wel gewenst, om zodoende een helder onderscheid te maken tussen woonomgeving en de hoofdinfrastructuur. 7. Vervolg acties Deze nota is een onderdeel in een traject dat moet leiden tot een duidelijker afwegingskader voor het ontwerpen en beheren van openbare verlichting. Na vaststelling van deze nota zullen de volgende acties ondernomen worden: Ontwikkelen standaarden voor openbare verlichting; Opstellen van een integrale visie op verlichting; Voorstel voor prioritering en financiële gevolgen naar college (incl. toepassing PKVW); Opstellen operationeel beleid openbare verlichting. 7