Gebruikershandleiding. waterproefjes. voor open dagen

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Gebruikershandleiding. waterproefjes. voor open dagen"

Transcriptie

1 Gebruikershandleiding waterproefjes voor open dagen Samengesteld door: Marianne Greijdanus-Klaas, RWS-RIZA September 2005 Werkdocumentnummer: X

2 Voorwoord Voor het maken van dit document is gebruik gemaakt van verschillende bestaande lespakketten, met name AaKWA en WATCH en stichting Reinwater (zie literatuurlijst voor verwijzing). Ook zijn een aantal proeven zelf bedacht en is gebruik gemaakt van de zoekkaarten van de OVB. Om de proeven geschikt te maken voor gebruik op de open dag van Rijkswaterstaat 2005 zijn ze deels herschreven en opnieuw gelay-out. Bij het Mobilion zijn de proeven uitgetest en door de medewerkers van Mobilion zijn verbeteringen gesuggereerd waarvoor dank. Mocht je suggesties hebben die tot verbetering kunnen leiden van de instructiebladen of begeleidershandleiding dan horen we dat graag! Hiervoor kun je gebruik maken van het evaluatieformulier dat op pagina 19 staat. Veel plezier met de proefjes en alvast bedankt voor eventuele aanvullingen! 2

3 Inhoud: I. Inleiding 4 II. Materialen 5 III. Begeleidersinstructie 6 IV. Instructiebladen en antwoordblad Helderheidsproef Zuurgraadproef Visspel Loop over het water proef Waterzuiveringsproef 15 Antwoordblad 16 Evaluatieformulier begeleider 19 V. Bronnen en Literatuur 20 3

4 I. Inleiding Beste begeleider, Dit is de handleiding die bij de proeven hoort die op de open dag van Rijkswaterstaat ingezet kunnen worden. De eerste 3 proeven zijn standaard en daarvoor wordt een deel van de materialen door RIZA aangeleverd, proef 4 en 5 zijn aanvullend voor locaties waar geknoeid kan worden en men de ruimte heeft om proef 4 trilvrij uit te voeren. Er is al veel voorbereid maar er wordt ook wat creativiteit van jullie zelf en de bezoekers verwacht. Lees daarom de beschrijvingen goed door en bekijk de bijgeleverde materialen, voer alle proeven een keer zelf uit zodat je weet waar de bezoekers straks tegen aan gaan lopen en wat er klaargezet moet worden. Per proef is een instructieblad beschikbaar, deze begint met de benodigdheden gevolgd door de doe opdracht gevolgd door een uitleg waarom deze proef belangrijk is. Een aantal proeven komen ook voor in het lespakket van Watch, zij hebben een leuke website, deze kun je wellicht op een PC in de buurt van de proefjes laten draaien. Ook zijn er stikkervellen van Watch meegeleverd waarvan je gebruik kunt maken door elk kind dat de proefjes gedaan heeft een stikker te geven. De proeven hebben allemaal met het milieu te maken, werk dan ook zo milieuvriendelijk mogelijk door milieuvriendelijk materiaal te gebruiken (bijv. liefst kartonnen bekertjes) of materiaal dat meerdere malen ingezet kan worden (geplastificeerde instructiebladen). 4

5 II. Materialen Open dag RWS benodigdheden proefjes, de gemarkeerde benodigdheden zijn opgenomen in het standaard pakket wat geleverd wordt door RIZA, ongemarkeerde zaken moet je zelf aanschaffen. Als aardigheidje hebben we per locatie 1 00 stikkers van Watch bijgevoegd. Je kunt elk kind 1 stikker geven tot ze op zijn. In RIZA pakket Zelf kopen doen/maken 1. Helderheidsproef 6 potjes met deksel instructieblad met helderheidsschijf 2. Zuurgraadsproef ph papiertjes spuitfles instructieblad met ph kleurstrook 3. Visspel 2 emmers sheets met plaatjes geplastificeerde zoekkaarten planten dieren en vissen benodigdheden voor 2 hengeltjes instructieblad 4. Loop over het water instructieblad Bakje water proef (niet in standaard punaises open dag pakket) afwasmiddel 5. Waterzuiveringsproef (niet in standaard open dag pakket) Verschillende typen water van helder naar troebel bekertjes azijn vloeibare zeep in pompflesje plaatjes uitknippen en nietje erdoorheen hengeltjes in elkaar zetten instructieblad 3 koffiefilterhouders 3 grote plastic maatbekers koffiefilters Emmer zand lepel Zak watten bekertjes met water soorten vervuiling bijvoorbeeld (poeder)melk papiersnippers limonadesiroop cacaopoeder gras Waterverf Modderwater roerstaafjes 5

6 III. Begeleiders instructie per proef 1. Helderheidsproef, Leerdoel: Kinderen leren dat er verschil is in helderheid van verschillende soorten water en wat dat voor gevolgen heeft voor het leven op en rond het water. Materialen: dichte potjes met verschillende soorten water: kraanwater, troebel slootwater, helder slootwater, regenwater de helderheidschijf (staat afgebeeld op het instructieblad) instructieblad Voorbereiding: Zorg dat de potjes tot de helft met water van verschillende helderheid gevuld zijn (kraanwater, slootwater, water met een beetje modder, half slootwater half drinkwater, regenwater, water met een beetje (koffie)melk erin, afwaswater, kookvocht) NB!! Dit kun je natuurlijk faken door zelf wat mengsels te maken. Plak op het potje een etiket met daarop het soort water. Zet het geheel op een lage tafel neer of zorg voor een krukje/stoel want de kinderen moeten van bovenaf in de potjes kunnen kijken. Voer zelf de proef een keer uit om te zien of je inderdaad verschil ziet en pas zonodig de troebelheid aan door meer water of meer vervuiling toe te voegen. De helderheidschijf staat op het instructieblad met daarbij de legenda. Alternatief: 1. kopieer de helderheidschijf en plak deze onder de potjes dan kunnen meer kinderen tegelijk de proef doen 2. vraag kinderen zelf water te zoeken om in de potjes te doen (kan bij een klas bijvoorbeeld, onder begeleiding) Proef zelf: Activiteit: schud het potje voorzichtig, draai de dop eraf en zet het op de helderheidsschijf, hoe meer stippen je ziet hoe helderder het water is, schrijf per potje op hoeveel stippen je ziet Voor de begeleider: In principe moeten de kinderen die kunnen lezen dit zelf kunnen. Degenen die kunnen schrijven kunnen een antwoordblad invullen maar het hoeft niet. Opruimen: In principe kunnen de potjes een hele dag gebruikt worden, daarna gaat het stinken. Gooi de potjes aan het eind van de dag leeg en spoel ze om, maak de instructieblad schoon. 6

7 2. Zuurgraadproef Leerdoel: kinderen leren dat je de zuurgraad van het water kunt meten, dat de meeste dieren het liefst in neutraal (=ph 7 ) water leven maar dat er ook dieren/planten zijn die juist wel van een zure omgeving houden. Materialen a. ph papiertjes en controlestrook met kleurtjes (of een ph meter) b. bekertjes c. azijn d. vloeibare zeep (handigst is een potje met pompje zodat je met x drukken zeep toe kunt voegen) e. spuitfles voor de azijn Voorbereiding: Als er nog geen controlestrookje op het instructieblad zit plak deze er dan alsnog op. Doe de azijn in de spuitfles en schrijf op de fles dat er azijn in zit. Let op!! Een spuitfles kan uitnodigend zijn om elkaar ermee te gaan besproeien, als er weinig toezicht is is het wellicht beter de azijn in de fles te laten en ze daarmee te laten werken of al potjes klaar te zetten, 1 met azijnwater, 1 met zeepwater en de kinderen alleen maar laten meten. Voer zelf de proef uit om een beetje feeling te krijgen hoe het werkt. Proef zelf: Activiteit: doe water in een bekertje, voeg een paar druppen azijn toe. Roer dit met een ph papiertje om en vergelijk na 10 tellen de kleuren op het ph papier met de controlestrook. Voeg nu een beetje zeep toe en neem een nieuw ph papiertje om te zien hoe de ph verandert. Voor de begeleider: De kinderen kunnen zelf het strookje in het water steken en aflezen wat de ph is, ze kunnen dit invullen op het antwoordblad. Opleuken: je kunt deze proef opleuken door er 3 bakken snoep (of een citroen en een appel) bij te zetten, waar hou jij van??? Zure matten, zoete snoepjes of zoute drop? Zoete appels of zure citroenen?? Als ze de proef goed hebben gedaan een snoepje naar keuze. De strookjes mogen mee naar huis. Opruimen: Maak alles schoon en ruim de spullen op, kijk of er nog voldoende is en vul indien nodig aan. 7

8 3. Visspel Leerdoel: de kinderen leren het onderwaterleven kennen en de wat oudere kinderen leren met een zoekkaart werken. Kinderen leren dat je aan de dieren en planten kunt zien hoe het met de waterkwaliteit gesteld is. Materialen: 2 emmers op sheet gekopieerde planten en diertjes en vissen van de zoekkaarten van de OVB NB!! Zelf uitknippen en een nietje erdoorheen slaan om ze met een magneet te kunnen vangen geplastificeerde zoekkaarten planten vissen en waterdiertjes 2 hengeltjes van bamboe plantenstokje met stukje touw en magneetje Voorbereiding: 1 e keer: knip de beesten en planten uit en sla er 1 of twee nietjes door, maak een hengeltje m.b.v. de bamboestokjes het touw en de magneetjes. Doe alle uitgeknipte spullen in een emmer (of verdeel het over 2 emmers) NB!! Er hoeft geen water bij!!!! Dan gaan de nietjes nl roesten. Leg de zoekkaarten klaar en probeer zelf de proef uit. Proef zelf: laat elk kind, afhankelijk van hoe druk het is één of meer keer vissen en opzoeken wat het heeft gevonden. In principe moeten ze het zelf kunnen. Opruimen: zet alles klaar voor de volgende dag 4. Loop over het water proef Leerdoel: de kinderen leren wat oppervlakte spanning is en hoe het gebruikt wordt door diertjes die over het water lopen. Ze leren dat vervuiling deze spanning kapot kan maken en dat daardoor bepaalde dieren niet meer kunnen leven. Ook leren de kinderen concentratie en voorzichtig handelen, het vergt een vaste hand om de punaise te laten drijven! Materialen 2 bakjes water punaise afwasmiddel Voorbereiding: Zet 1 bakje schoon water en 1 bakje met afwaswater (schuimvorming) klaar. Per keer is een schone punaise nodig, gebruikte punaises kunnen niet meer gebruikt 8

9 worden voor deze proef (omdat er resten afwasmiddel opzitten), ook het bakje voor het schone water moet goed schoon zijn. Proef zelf: Activiteit: zet de bakjes op een vlakke ondergrond en wacht totdat het water stil staat. Neem de prikker van de punaise tussen je vingers en probeer de vlakke kant zo op het schone water te leggen dat de punaise blijft drijven. Probeer het nu ook bij het bakje met vervuild water. Voor de begeleider: deze proef vereist nogal een vaste hand en trilvrije omgeving, als alternatief kan gekozen worden de proef door de begeleider uit te laten voeren (bijvoorbeeld elk (half) uur 1 keer) voor publiek. Leuker is het nog om een punaise te laten drijven op schoon water en dan een drup afwasmiddel toe te voegen zodat je de oppervlaktespanning als het ware ziet breken. Opruimen: Maak alles schoon en ruim de spullen op, kijk of er nog voldoende is en vul indien nodig aan. 5. Waterzuiveringsproef Leerdoel: Kinderen leren hoe een deel van het waterzuiveringsproces plaatsvindt dat het tijd kost om goed te zuiveren en dat je verschillende vervuilingen op verschillende manieren weg kunt vangen Materialen: 3 koffiefilterhouders 3 grote plastic maatbekers koffiefilters emmer zand lepel zak watten 6 bekertjes met water (poeder)melk papiersnippers limonadesiroop/cacaopoeder gras waterverf modderwater roerstaafjes 9

10 Voorbereiding: Zet de filteropstelling klaar zoals in de proef omschreven, plak eventueel een etiket met daarop zandfilter en wattenfilter op de betreffende filterhouders. Proef zelf: Laat de kinderen zelf mengsels maken van water met iets erbij in of bereid dit voor. Dit mag van alles zijn. Let bij het filteren op hoe lang het duurt en het verschil tussen het water wat je erin gegoten hebt, wat eruit komt en wat achterblijft op het filter, schrijf dit op het antwoordblad. Vervang het filter indien nodig. Alternatief: om het geknoei te beperken kan ook deze proef door de begeleider of een kind op vaste tijdstippen voor publiek gedaan worden. Opruimen: Maak alles schoon en ruim de spullen op, kijk of er nog voldoende is en vul indien nodig aan IV: Instructiebladen en antwoordblad Op de volgende bladzijden is per proef een instructieblad weergegeven voor de bezoekers, deze instructiebladen zitten ook geplastificeerd en wel in het pakket van de open dag RWS. De antwoordbladen zijn niet zozeer geschikt voor een open dag maar kunnen leuk zijn als de proeven gebruikt worden bij een waterles of bezoek van een school aan een locatie. Om de mogelijkheid te bieden een en ander aan te passen aan de plaatselijke situatie zijn de instructiebladen en het antwoordblad in dit document opgenomen zodat ze eventueel gewijzigd en opnieuw uitgeprint kunnen worden. Mocht u suggesties hebben die tot verbetering kunnen leiden van de instructiebladen of begeleidershandleiding dan horen we dat graag. Op pagina 19 is een evaluatieformulier opgenomen. Veel plezier met de proefjes en alvast bedankt voor eventuele aanvullingen! 10

11 1. Helderheidsproef Wat heb je nodig? Dichte potjes met verschillende soorten water: kraanwater, troebel slootwater, helder slootwater, regenwater Wat ga je doen? Schud het potje voorzichtig, draai de dop eraf en zet het op de helderheidsschijf die hieronder staat. Hoe meer stippen je ziet hoe helderder het water is, schrijf per potje op hoeveel stippen je ziet. 12 stippen zichtbaar => Zeer helder meer dan 8 stippen zichtbaar => Helder 8 of minder stippen zichtbaar => Troebel geen stippen zichtbaar => Zeer troebel Helderheidsschijf Wist je dat? Planten licht nodig hebben om energie van te maken en te groeien, hoe helderder het water hoe groter het gebied waarin planten kunnen groeien. Veel dieren leven tussen de planten of hebben de zuurstof nodig die de planten kunnen maken. De snoek heeft helder water nodig omdat het een zichtjager is, ook heeft de snoek planten nodig om tussen te schuilen. Vogels die op vis jagen zoals de reiger kunnen meer zien in helder water. Dus voor veel planten en dieren is het goed als het water helder is! 11

12 2. Zuurgraadproef Wat heb je nodig? a. ph papiertjes b. controlestrook met kleurtjes (hieronder) c. bekertjes d. azijn e. vloeibare zeep Wat ga je doen? Vul je bekertje met water en doe er een beetje azijn bij, roer het water tot het goed gemengd is. Doop de teststrook van de ph papiertjes in het water en beweeg deze voorzichtig heen en weer. Kijk na 10 tellen welke kleurcombinatie het best past bij het strookje, dit is de ph of zuurgraad van het water, hoe LAGER het getal hoe zuurder het water. Doe nu wat vloeibare zeep erbij, pak een nieuw ph papiertje en kijk wat de ph nu is. controlestrook Plak hier de kleurstrook uit het doosje ph papiertjes. Wist je dat? Als je in zuur of zepig water met open ogen zwemt prikt dat aan je ogen doordat het water een andere zuurgraad heeft dan je ogen. Ook de dieren en planten die in het water leven kunnen last hebben van een verkeerde ph van het water, ze gaan dood of worden ziek (bij zuur water krijgen dieren bijvoorbeeld eerder een schimmelinfectie). De slak kan bijvoorbeeld niet tegen zuur water omdat zijn huisje daarin oplost. De meeste dieren en platen leven het liefst in neutraal water met een ph van rond de 7 maar er zijn ook soorten die juist goed kunnen leven in een zuur vennetje. 12

13 3. Visspel Wat heb je nodig? Emmer met planten diertjes en vissen geplastificeerde zoekkaarten planten vissen en waterdiertjes hengeltje Wat ga je doen? Vis met je hengeltje in de emmer en kijk wat je gevangen hebt, kijk op de zoekkaart of je de naam van het plantje de vis of het diertje kunt vinden. Wist je dat? Hoe schoner het water hoe meer verschillende planten en dieren je in het water kunt vinden. In heel smerig water vind je geen planten en alleen maar beestjes die tegen smerig water kunnen zoals wormen, bloedzuigers en pissebedden. In schoner water vind je ook vlokreeftjes en kokerjufferlarven en in het schoonste water libellen, schrijvertjes, kevertjes en veel verschillende soorten planten en vissen. 13

14 Loop over het water proef Wat heb je nodig? a. bakje schoon water b. bakje water met wat afwasmiddel erin c. SCHONE punaise d. Schone droge vingers Wat ga je doen?!! LET OP!!! Voor deze proef moet je een vaste hand hebben dus niet teveel bibberen, als het je zelf niet lukt vraag dan een ouder iemand je te helpen.!!! Wacht totdat het water in het bakje met schoon water echt goed stil staat. Neem de prikker van een nog niet eerder gebruikte punaise tussen je schone droge vingers en probeer de vlakke kant zo voorzichtig op het water te leggen dat de punaise blijft drijven. Probeer nu hetzelfde bij het bakje water met afwasmiddel erin. Lukt dat ook??? Gooi na de proef de gebruikte punaises weg. Wist je dat? Op het water leven kleine diertjes die over het water kunnen lopen doordat het water een dun vliesje vormt, dit wordt de oppervlaktespanning van het water genoemd. Als het water vervuild is breekt de oppervlaktespanning en kunnen de beestjes niet meer over het water lopen en verdrinken ze. Ga eens bij jou in de buurt op zoek naar water waar beestjes over het water lopen, vaak schrijven ze de prachtigste verhalen op het water, kijk maar goed!!! Wie weet hoe deze beestjes heten? 14

15 5. Waterzuiveringsproef Wat heb je nodig: 3 filteropstellingen bestaande uit: Maatbeker met koffiefilterhouder en koffiefilter met 1 alleen koffiefilter, 2 alleen zand, 3 alleen watten bekertjes met vervuild water bijvoorbeeld met papiersnippers limonadesiroop/melk gras waterverf modderwater Wat ga je doen? Voeg aan elk bekertje water een soort vervuiling toe (papier, limonadesiroop, gras, waterverf, modderwater) meng het goed en giet in alle drie filters een deel van het vervuilde water, kijk goed wat er gebeurt. Welke soorten vervuiling wordt het best weggevangen door welk filter??? Wist je dat? De meeste drinkwaterbedrijven een zandfilter gebruiken om een deel van het vuil uit het water te halen, sommige waterbedrijven slaan het water op in de duinen die ook als zandfilter werken. Wij van het drinkwaterbedrijf gebruiken zandfilters. Net als in de duinen sijpelt het water door een laag zand. De zandlaag vangt de nog overgebleven vuilvlokken op. 15

16 Dit antwoordblad is van.. ik ben jaar 1. Helderheidsproef, hoeveel stippen kon je nog zien?? potjenummer soort aantal stippen helderheid water 1 regenwater 12 Zeer helder Zuurgraadproef Hoe zuur was het water??? Soort water Zuurgraad (ph) Water met azijn Water met azijn en zeep Welk water was zuurder? Alleen met azijn of met azijn en zeep?? 16

17 3. Visspel Wat heb je gevangen????? Schrijf de naam op van de diertjes of plantjes of teken ze hieronder na. 17

18 4. Loop over het water proef Wat heb je gezien, wat gebeurde er??? Ken jij beestjes die over het water lopen?? Ja/nee Hoe heten ze en waar zag je ze???? Is dat water schoon of juist vies??? schoon/vies 5. Waterzuiveringsproef Wat heb je gezien??? soort filter Voorbeeld zandfilter soort vervuiling Voorbeeld modderwater Ik zag dat Ging het water snel/langzaam door het filter, werd het filter wel/niet vies, hoe zag het water eruit dat in de maatbeker kwam?? Vond je het leuk?? Kijk dan ook eens op en vraag op school of je mee mag doen met WATCH! 18

19 Evaluatieformulier begeleider Naam: Telno: Locatie: e- mail Heeft gewerkt met proef 1/2/3/4/5* *= doorhalen wat niet van toepassing is Algemene indruk: Tips ter verbetering: Graag retourneren aan RWS- RIZA, t. a. v. M. Greijdanus Postbus AA Lelystad Of via macrofauna@solcon. nl 19

20 Literatuurlijst Duizer P. en H. van Vliet i.s.m. IVN, 1999, Het Waterboek, uitgeverij Ploegsma IJsfontein en Delubas, 2004, Lespakket Aakwa in Waterland in opdracht van RWS-Zuid-Holland, Evides& Zuiveringschap Hollandse Eilanden en Waarden. Kroft, R van der, 1986, Droppie water in Schieland, de reis van regenwater. OVB, 1998, zoekkaarten 1, 2 en 3: vissen waterdiertjes en waterplanten. Reinwater, 1989, WATERWERK lespakket bovenbouw basisonderwijs, leerlingmateriaal WATCH: Het Watch-DoeBoek en de Handleiding bij het Watch doe boek uitgave van IVN Nederland en Scouting Nederland 20

1e klas. BiNaSch slootwateronderzoek. Deze reader is van: Scala Rietvelden Vakgroepen natuurkunde, scheikunde en biologie 1e klas. Klas:.

1e klas. BiNaSch slootwateronderzoek. Deze reader is van: Scala Rietvelden Vakgroepen natuurkunde, scheikunde en biologie 1e klas. Klas:. 1e klas BiNaSch slootwateronderzoek Deze reader is van: Klas:. Docent: Vakgroepen natuurkunde, scheikunde en biologie 1e klas Waterkwaliteit In deze lessencyclus ga je naar de kwaliteit van het water van

Nadere informatie

Waterproefjes. Drijvende punaise. Nodig schaal vloeipapier punaises met platte metalen kop afwaszeep

Waterproefjes. Drijvende punaise. Nodig schaal vloeipapier punaises met platte metalen kop afwaszeep Waterproefjes Zelf aan de slag met water? Hier staan een aantal waterproefjes die je thuis of in de klas kunt doen. Sommige natuur- en milieu-educatiecentra hebben ook kant en klare leskisten met waterproefjes.

Nadere informatie

Leg voorzichtig een vloeipapiertje op het water. wel of niet in het riool?

Leg voorzichtig een vloeipapiertje op het water. wel of niet in het riool? Waterproefjes Drijvende punaise Zelf aan de slag met water? Hier staan een aantal schaal waterproefjes die je thuis of in de klas kunt doen. vloeipapier Sommige natuur- en milieu-educatiecentra hebben

Nadere informatie

Voorbereiding post 3. Allemaal beestjes Groep

Voorbereiding post 3. Allemaal beestjes Groep Voorbereiding post 3 Allemaal beestjes Groep 4-5-6-7-8 Welkom bij IVN Valkenswaard-Waalre Dit is de digitale voorbereiding op post 3: Allemaal beestjes, voor groep 4, 5, 6, 7 en 8. Inhoud: Algemeen Verhaal

Nadere informatie

WATERKWALITEIT IN HET BEATRIXPARK

WATERKWALITEIT IN HET BEATRIXPARK Klas: Groep: Vijver: namen van de groepsleden 1 2 3 4 5 Opdracht: WATERKWALITEIT IN HET BEATRIXPARK Je gaat in het Beatrixpark de waterkwaliteit bepalen van 1 of meerdere vijvers. Die kwaliteit zal niet

Nadere informatie

lesbrieven vervuild water avonturenpakket de uitvinders en het werkbladen Lesbrief 2:

lesbrieven vervuild water avonturenpakket de uitvinders en het werkbladen Lesbrief 2: lesbrieven werkbladen Lesbrief 2: vervuild water avonturenpakket de uitvinders en het VERBORGEN OOG Copyright De Uitvinders Uitgave 2014 Versie 3.0 vervuild water WAter zuiveren Proef 1 Bezinken Materialen

Nadere informatie

Waterleven. Doel: Aan de hand van het determineren van de beestjes die in de sloot voorkomen conclusies trekken over de waterkwaliteit.

Waterleven. Doel: Aan de hand van het determineren van de beestjes die in de sloot voorkomen conclusies trekken over de waterkwaliteit. Waterleven Doel: Aan de hand van het determineren van de beestjes die in de sloot voorkomen conclusies trekken over de waterkwaliteit. Tijd: In het veld : 60 minuten Uitwerking : 30 minuten Benodigdheden:

Nadere informatie

Water & waterzuivering. Inlage

Water & waterzuivering. Inlage Water & waterzuiv waterzuiv Inlage Water & waterzuiv Proef 1 Ik en water - 2x Werkblad 1 - Schaar Dit is een memoryspel. Je speelt dit dus minstens met zijn tweeën. Het gaat over dingen die je niet kunt

Nadere informatie

Doe- pad Watertorenweg. Achtergrond informatie voor de begeleider. Groep 5-6

Doe- pad Watertorenweg. Achtergrond informatie voor de begeleider. Groep 5-6 Doe- pad Watertorenweg Achtergrond informatie voor de begeleider. Groep 5-6 Colofon Deze lesbrief in opgesteld door De Hortus, Centrum voor Natuur en Mileu, in opdracht van de Gemeente Harderwijk. Wij

Nadere informatie

Doe- pad Watertorenweg

Doe- pad Watertorenweg Doe- pad Watertorenweg Achtergrond informatie voor de begeleider. Groep 7-8 Colofon Deze lesbrief in opgesteld door De Hortus, Centrum voor Natuur en Mileu, in opdracht van de Gemeente Harderwijk. Wij

Nadere informatie

Opdrachtenboekje. Waterkant

Opdrachtenboekje. Waterkant enboekje Dit boekje is van Naam:... School:... Groep:... Waterkant - 1 - Dit heb je nodig Lichtgrensmeter 2 loeppotjes aquariumbakje plastic lepel of klein schepnetje groot schepnet zoekkaart waterdiertjes

Nadere informatie

Lesbrief Techniek. Een schone vijver

Lesbrief Techniek. Een schone vijver Lesbrief Techniek Een schone vijver Doelgroep leerlingen van groep 6-7 - 8 Leergebied Inhoud Werkvormen Lesduur Nodig techniekonderwijs ontwerpen van een apparaat waarmee een vervuilde vijver kan worden

Nadere informatie

Diertjes vangen en bekijken

Diertjes vangen en bekijken Hossebos wateropdracht 1 Diertjes vangen en bekijken Zoek een plekje aan de waterkant, waar je goed bij het water kunt. Leg alle materialen klaar. Vul het aquarium half met water en zet het op een plekje

Nadere informatie

Inleiding Doelgroep Opzet van de lescyclus Algemeen doel Doelstellingen... 4

Inleiding Doelgroep Opzet van de lescyclus Algemeen doel Doelstellingen... 4 1 Inhoudsopgave Inleiding... 3 1. Doelgroep... 4 2. Opzet van de lescyclus... 4 2.1. Algemeen doel... 4 2.2. Doelstellingen... 4 3. Relatie met de kerndoelen & natuurmethoden... 5 4. Voorbereidende activiteit

Nadere informatie

werken met water - waterbladen

werken met water - waterbladen werken met water - waterbladen inhoud inhoud VVaterblad 1 Waterblad 2 Waterblad 3 Waterblad 4 Waterblad 5 Waterblad 6 Waterblad 7 Een boot laden De stevigheid van het wateroppervlak Een gat in de waterleiding

Nadere informatie

In het water. Allemaal beestjes. Onderzoeken. Scheppen. Dit heb je nodig: Schepnetje. Dit heb je nodig: Petrischaaltje Zoekkaart Waterdiertjes Loep

In het water. Allemaal beestjes. Onderzoeken. Scheppen. Dit heb je nodig: Schepnetje. Dit heb je nodig: Petrischaaltje Zoekkaart Waterdiertjes Loep In het water 1 Allemaal beestjes In sloten en plassen leven veel waterdiertjes zoals libellen, kikkers en visjes. In schoon water hebben deze waterbewoners het meer naar hun zin dan in vies water. In vies

Nadere informatie

Subtopic: Natuur. Met wie? Je gaat deze opdracht in een groepje van twee óf drie leerlingen uitvoeren.

Subtopic: Natuur. Met wie? Je gaat deze opdracht in een groepje van twee óf drie leerlingen uitvoeren. In dit subtopic ga je de kwaliteit van het water van twee sloten/plassen/vijvers rondom de school bekijken. in sloten vijvers of plassen kan door vele oorzaken vervuilen. In dit subtopic ga je onderzoeken

Nadere informatie

Voorbereiding post 4. Mondjes open mondjes dicht Groep 5-6

Voorbereiding post 4. Mondjes open mondjes dicht Groep 5-6 Voorbereiding post 4 Mondjes open mondjes dicht Groep 5-6 Welkom bij IVN Valkenswaard-Waalre Dit is de digitale voorbereiding op post 4: Mondjes open mondjes dicht, voor groep 5 en 6. Inhoud: Algemeen

Nadere informatie

Ga je mee op watersafari?

Ga je mee op watersafari? Informatie en reserveringen voor het Nationaal Park Weerribben-Wieden: www.np-weerribbenwieden.nl Beulakerpad 1 8326 AH Sint Jansklooster t 0527-246196 / 06-12890380 e n.vanderlaan@ivn.nl Ga je mee op

Nadere informatie

Lespakket Water. Instructieblad groep 5-8. Inhoud pakket: Lessuggesties: Achtergrondinformatie Instructieblad groep 5-8

Lespakket Water. Instructieblad groep 5-8. Inhoud pakket: Lessuggesties: Achtergrondinformatie Instructieblad groep 5-8 Lespakket Water Instructieblad groep 5-8 Inhoud pakket: Achtergrondinformatie Instructieblad groep 5-8 Materialen van het pakket: * 2 plastic potten * 1 potje melk * 1 potje met thee * 1 potje met broodkorstjes/

Nadere informatie

onderzoek water opdrachtkaart Onderdeel A les 5-6.6

onderzoek water opdrachtkaart Onderdeel A les 5-6.6 Onderdeel A 1. 2. 3. 4. 5. Lees de opdracht. Noteer de verwachting. Voer het onderzoek uit. Noteer het resultaat. Noteer de verklaring. - twee glazen - bol dikke wol - schaar - liniaal - viltstift, donkere

Nadere informatie

Voorbereiding post 4. Mondjes open mondjes dicht Groep 7-8

Voorbereiding post 4. Mondjes open mondjes dicht Groep 7-8 Voorbereiding post 4 Mondjes open mondjes dicht Groep 7-8 Welkom bij IVN Valkenswaard-Waalre Dit is de digitale voorbereiding op post 4: Mondjes open mondjes dicht, voor groep 7 en 8. Inhoud: Algemeen

Nadere informatie

Lespakket Water. Instructieblad groep 3 & 4. Inhoud pakket - Achtergrondinformatie. Lessuggesties:

Lespakket Water. Instructieblad groep 3 & 4. Inhoud pakket - Achtergrondinformatie. Lessuggesties: Lespakket Water Instructieblad groep 3 & 4 Inhoud pakket - Achtergrondinformatie - Instructieblad groep 3 & 4 - Materialen van het pakket * 2 plastic potten * 1 potje melk * 1 potje met thee * 1 potje

Nadere informatie

Kaas maken. Handleiding leskist

Kaas maken. Handleiding leskist Kaas maken Handleiding leskist Deze leskist is ontwikkeld door Het Groene Wiel Hendrikweg 14b 6703 AW Wageningen 0317 422 041 www.groenewiel.nl info@groenewiel.nl 2 I. IN HET KORT Met deze leskist kunt

Nadere informatie

Voorbereiding post 4. Mondjes open mondjes dicht Groep 1-2

Voorbereiding post 4. Mondjes open mondjes dicht Groep 1-2 Voorbereiding post 4 Mondjes open mondjes dicht Groep 1-2 Welkom bij IVN Valkenswaard-Waalre Dit is de digitale voorbereiding op post 4: Mondjes open mondjes dicht, voor groep 1 en 2. Inhoud: Algemeen

Nadere informatie

Voorbereiding post 2. Hap, ik heb je! Groep 4-5-6

Voorbereiding post 2. Hap, ik heb je! Groep 4-5-6 Voorbereiding post 2 Hap, ik heb je! Groep 4-5-6 Welkom bij IVN Valkenswaard-Waalre Dit is de digitale voorbereiding op post 2: Hap, ik heb je! voor groep 4, 5 en 6. Inhoud: Algemeen Verhaal Spel Werkvel

Nadere informatie

Laat de kinderen ook opzoeken in een woordenboek en/of spreekwoorden boek

Laat de kinderen ook opzoeken in een woordenboek en/of spreekwoorden boek Voorbereiding: Materialen verzamelen Voor de les alles al klaarzetten. De tafels in groepjes van vier zetten zodat je elk proefje eventueel twee keer kan klaar leggen. De werkbladen kopiëren De opdrachtvellen

Nadere informatie

De proefjeskist. Wat moet er voor de les gebeuren:

De proefjeskist. Wat moet er voor de les gebeuren: De proefjeskist De proefjeskist is een kist waarin alle benodigdheden zitten om zes scheikundige/biologische proefjes te doen. De proefjes worden door groepjes in circuit vorm uitgevoerd. De kist is bedoeld

Nadere informatie

Voorbereiding post 4. Mondjes open mondjes dicht Groep 3-4

Voorbereiding post 4. Mondjes open mondjes dicht Groep 3-4 Voorbereiding post 4 Mondjes open mondjes dicht Groep 3-4 Welkom bij IVN Valkenswaard-Waalre Dit is de digitale voorbereiding op post 4: Mondjes open mondjes dicht, voor groep 3 en 4. Inhoud: Algemeen

Nadere informatie

Je onderzoekt de zuurgraad van de grond of het water in jouw buurt. Citroenen en frisdranken zijn zuur, dat kun je proeven.

Je onderzoekt de zuurgraad van de grond of het water in jouw buurt. Citroenen en frisdranken zijn zuur, dat kun je proeven. Hoe schoon is de lucht die je inademt? Is zwemwater hetzelfde als drinkwater? Zitten er veel of weinig microben in de grond? En wat betekent dat? Ontdek hoe gezond jouw buurt is en wat je zelf kan doen

Nadere informatie

neutraal 13 geel vergelijk jouw data Hortensia ph-waarde

neutraal 13 geel vergelijk jouw data Hortensia ph-waarde ph-waarde vergelijk jouw data kraanwater Zuur is slecht voor je tanden. Het maakt je tandglazuur zacht... en dat harde glazuur beschermt nu juist tegen gaatjes. melk citroensap koffie frisdrank neutraal

Nadere informatie

Werkbeschrijvingen werkjes VBW 2013. Kleuters: Herinneringsdoosje Midden: Memobord. Dag 2: Kleuters en midden: Slingerballetje

Werkbeschrijvingen werkjes VBW 2013. Kleuters: Herinneringsdoosje Midden: Memobord. Dag 2: Kleuters en midden: Slingerballetje Werkbeschrijvingen werkjes VBW 2013 Dag 1: Kleuters: Herinneringsdoosje Midden: Memobord Dag 2: Kleuters en midden: Slingerballetje Dag 3: Dag 4: Kleuters: Tien gebodenzuil Midden: Tien geboden in klei

Nadere informatie

Het kiemen van zaden

Het kiemen van zaden Het kiemen van zaden Dit Werkblad is van... Bij deze opdrachten gaan we in een aantal weken het ontkiemen van zaden volgen. We hebben daarvoor bonen uitgekozen, omdat dit zaden zijn, waarbij de ontkieming

Nadere informatie

Sheet 2: Bekijk met de kinderen de tussenstand van Afval the Game op Instagram en/of Facebook. Hoe gaat het bij de kinderen met inzamelen?

Sheet 2: Bekijk met de kinderen de tussenstand van Afval the Game op Instagram en/of Facebook. Hoe gaat het bij de kinderen met inzamelen? Afval the Game Docentenhandleiding les 2 Duur Voor deze les hebt u ongeveer 80 minuten nodig. Leerdoelen De kinderen hebben in de vorige les geleerd dat het belangrijk is om plastic te scheiden, zodat

Nadere informatie

Visje,visje, in de sloot. Waterdiertjes vangen en bekijken

Visje,visje, in de sloot. Waterdiertjes vangen en bekijken Water 1 en 2 5 Visje,visje, in de sloot Waterdiertjes vangen en bekijken Doelen Begrippen Materialen Duur Inleiding (10 minuten) De leerlingen: ontdekken dat er in de sloot behalve eenden ook andere dieren

Nadere informatie

Mr Finney. Lesbrief Een tuin onder water. Deze lesbrief is een uitgave van Hogeschool Utrecht 1

Mr Finney. Lesbrief Een tuin onder water. Deze lesbrief is een uitgave van Hogeschool Utrecht 1 Mr Finney Lesbrief Een tuin onder water Deze lesbrief is een uitgave van Hogeschool Utrecht 1 Voor je ligt de lesbrief die ontwikkeld is bij het hoofdstuk Een tuin onder water uit het boek Mr Finney en

Nadere informatie

Voorbereiding post 3. Met het water mee Groep 1-2-3

Voorbereiding post 3. Met het water mee Groep 1-2-3 Voorbereiding post 3 Met het water mee Groep 1-2-3 Welkom bij IVN Valkenswaard-Waalre Dit is de digitale voorbereiding op post 3: Met het water mee, voor groep 1, 2 en 3. Inhoud: Algemeen Verhaal Spel

Nadere informatie

Voorbereiding post 2. Hap, ik heb je! Groep 7-8

Voorbereiding post 2. Hap, ik heb je! Groep 7-8 Voorbereiding post 2 Hap, ik heb je! Groep 7-8 Welkom bij IVN Valkenswaard-Waalre Dit is de digitale voorbereiding op post 2: Hap, ik heb je! voor groep 7 en 8. Inhoud: Algemeen Verhaal Spel Werkvel Opruimen

Nadere informatie

Voorbereiding post 4. Mondjes open mondjes dicht Groep 7-8

Voorbereiding post 4. Mondjes open mondjes dicht Groep 7-8 Voorbereiding post 4 Mondjes open mondjes dicht Groep 7-8 Welkom bij IVN Valkenswaard-Waalre Dit is de digitale voorbereiding op post 4: Mondjes open mondjes dicht, voor groep 7 en 8. Inhoud: Algemeen

Nadere informatie

Kopieerblad 2. Lekker eten uit de Schijf van Vijf

Kopieerblad 2. Lekker eten uit de Schijf van Vijf Kopieerblad 2 21 Kopieerblad 3 Wat heb je ongeveer nodig? Voor kinderen van 9 en 10 jaar: Volkorenbrood 4-6 sneetjes Volkoren graanproducten of aardappelen 3-5 stuks (of opscheplepels) Groente 3-4 opscheplepels

Nadere informatie

Werkblad Waterrapport 1 - Kleur van het water

Werkblad Waterrapport 1 - Kleur van het water Werkblad Waterrapport - Kleur van het water Water in sloten, plassen, meren en rivieren kan allerlei verschillende kleuren hebben door de stoffen die erin opgelost zijn. Meestal betekent helder en lichtgekleurd

Nadere informatie

Lespakket Strandvondsten

Lespakket Strandvondsten Lespakket Strandvondsten Instructieblad groep 1 & 2 Inhoud pakket - Achtergrondinformatie vindt u op www.rotterdam.nl/lesmateriaalnatuuronderwijs - Instructieblad groep 1 & 2 - Materialen van het pakket:

Nadere informatie

HET GROTE WELPEN DOEBOEK SCOUTING HEIDEPARK

HET GROTE WELPEN DOEBOEK SCOUTING HEIDEPARK HET GROTE WELPEN DOEBOEK SCOUTING HEIDEPARK 2018-2019 ERWIN DE SWART Scouting Heidepark Het Grote Welpen Doeboek 2018-2019 Bladzijde 1 Het Avontuur Begint Hier Elk weekend gaan de Welpen (6-11 jaar) van

Nadere informatie

AVONTURENPAKKET DE UITVINDERS

AVONTURENPAKKET DE UITVINDERS LESBRIEVEN LEERLINGENBESTAND LESBRIEF 1: WATER VERZAMELEN Verhaal: De Uitvinders en De Verdronken Rivier Opdracht 1: Opdracht 2: Opdracht 3: Opdracht 4: Brainstorm over water Bouw een water-takel-kraan

Nadere informatie

Opdrachten thema. Veluwe

Opdrachten thema. Veluwe Opdrachten thema Schema groepjes en opdrachten bij vorm 2: elke opdracht vaste begeleider Groepje 1: schaatsenrijders Groepje 2: beekprikken Groepje 3: schrijvertjes Groepje 4: bloedzuigers Groepje 5:

Nadere informatie

Bekers vastzuigen met koffiefilter

Bekers vastzuigen met koffiefilter A1 1 Bekers vastzuigen met koffiefilter 2 bekers 1 koffiefilter 1 schaar 1 waxinekaarsje Lucifers Waarom gaat het kaarsje uit? Hoe kan het dat je de onderste beker op kunt tillen zonder deze aan te raken

Nadere informatie

Opdrachtkaarten Lente

Opdrachtkaarten Lente Zandspoor Opdrachtkaarten Lente Zandspoor Opdrachtkaarten Lente Je onderzoekt straks in het duingebied allerlei dingen die met zand te maken hebben. De materialen die daarvoor nodig zijn, zitten in de

Nadere informatie

2. Maak met de 4 buizen een vierkant op de grond. Dit is het zoekraam.

2. Maak met de 4 buizen een vierkant op de grond. Dit is het zoekraam. Opdracht 1. Gebruik je ogen goed. In het bos kun je van alles ontdekken! Komen er onder de bomen verschillende soorten insecten en of bodemdiertjes voor? Het beste bos 1. Materiaal tas 1: zoekraam, 1 schepje,

Nadere informatie

BIOLOGIE Bovenbouw P.O. Fris viswater

BIOLOGIE Bovenbouw P.O. Fris viswater BIOLOGIE Bovenbouw P.O. Fris viswater x www.dlwbiologie.wordpress.com Oriëntatiefase Het voorkomen van organismen in het oppervlaktewater heeft een directe relatie met de kwaliteit van water. Elk ecosysteem

Nadere informatie

lesbrieven water verzamelen avonturenpakket de uitvinders en de verdronken rivier leerlingen werkblad Lesbrief 1:

lesbrieven water verzamelen avonturenpakket de uitvinders en de verdronken rivier leerlingen werkblad Lesbrief 1: lesbrieven leerlingen werkblad Lesbrief 1: water verzamelen Verhaal: De Uitvinders en De Verdronken Rivier Opdracht 1: Opdracht 2: Opdracht 3: Opdracht 4: Brainstorm over water Bouw een water-takel-kraan

Nadere informatie

Voer deze proefjes alleen uit met je juf of meester erbij.

Voer deze proefjes alleen uit met je juf of meester erbij. Voer deze proefjes alleen uit met je juf of meester erbij. Waxinelichtje en een glas - Een waxinelichtje - Een schoteltje - Een lucifer - Een glas Zet in het midden van de kring een schoteltje neer met

Nadere informatie

De bliksem. Doel. In deze hoek leer je hoe de bliksem ontstaat. Materiaal. Opdracht. Stap 2: Zet het vergiet boven op het glas.

De bliksem. Doel. In deze hoek leer je hoe de bliksem ontstaat. Materiaal. Opdracht. Stap 2: Zet het vergiet boven op het glas. De bliksem Doel In deze hoek leer je hoe de bliksem ontstaat. Een vergiet Een ballon Een droog glas Een wollen trui Materiaal Opdracht Stap 1: Ga met je begeleider en met de rest van je groep naar buiten.

Nadere informatie

Onderzoeksformulier KRENTEN

Onderzoeksformulier KRENTEN 1.2 Onderzoeksvraag Waardoor bewegen krenten op en neer in een mengsel van water, azijn en soda? 2.1 Materiaallijst Voor dit onderzoek heb je nodig: o twee bekerglazen o 300 ml water o 100 ml azijn o een

Nadere informatie

Piramidetocht. Namen: Colofon. Uitgave 2015 Nationaal Park Weerribben-Wieden Veldopdrachten:

Piramidetocht. Namen: Colofon. Uitgave 2015 Nationaal Park Weerribben-Wieden  Veldopdrachten: Colofon Uitgave 2015 Nationaal Park Weerribben-Wieden www.np-weerribbenwieden.nl Piramidetocht Veldopdrachten: Life & Nature centrum de RietNymf Illustraties: Femke van Gent Vormgeving: Ontwerpbureau Lood

Nadere informatie

Talent4U 3. Lessenserie voor het vmbo. Bodemonderzoek. Inhoud. Talent4U. Het milieulaboratorium

Talent4U 3. Lessenserie voor het vmbo. Bodemonderzoek. Inhoud. Talent4U. Het milieulaboratorium 3 Het milieulaboratorium 1 Lessenserie voor het vmbo Bodemonderzoek Inhoud Introductie... 2 Opdracht 1 Practicum... 3 Opdracht 2 Het echte werk.... 8 Opdracht 3 Werken als chemisch analist... 9 Opdracht

Nadere informatie

Lesbrief bij meedoe-voorstelling De Rattenvangster.

Lesbrief bij meedoe-voorstelling De Rattenvangster. Lesbrief bij meedoe-voorstelling De Rattenvangster. Binnenkort gaat u met uw leerlingen naar de meedoe-voorstelling van Poppentheater Peterselie. deze lesbrief is bedoeld om samen met uw leerlingen vooraf

Nadere informatie

DOCENT. Thema: Water BEESTJES IN DE SLOOT. groep 1 en 2. Stadshagen

DOCENT. Thema: Water BEESTJES IN DE SLOOT. groep 1 en 2. Stadshagen In en rondom is veel water te vinden, zoals slootjes, weteringen maar ook het Zwarte Water en de Millingerplas. In het thema water gaan de kleuters onderzoeken welke dieren er in en rondom het water bij

Nadere informatie

De TOA heeft een aantal potjes klaargezet. In sommige potjes zit een oplossing, in andere potjes zit een vaste stof.

De TOA heeft een aantal potjes klaargezet. In sommige potjes zit een oplossing, in andere potjes zit een vaste stof. OPDRACHT 9 Practicum Om je kennis van de scheidingsmethoden en oplosbaarheid te vergroten volgen hieronder een aantal proeven. Ook krijg je een proef over indicatoren / reagens. Met behulp daarvan kun

Nadere informatie

Als de rodekoolsap roder is gekleurd betekend dit dat de stof die je erin hebt gedaan zuur is. Hoe zuurder, hoe roder!

Als de rodekoolsap roder is gekleurd betekend dit dat de stof die je erin hebt gedaan zuur is. Hoe zuurder, hoe roder! Opdracht 2; Bij deze opdracht is rodekoolsap nodig. Deze zit in de 6 potjes die op tafel staan. Druppel in elk glas één van de volgende stoffen. Doe dit om de beurt. Zet een kring om de stoffen die de

Nadere informatie

Lesmateriaal op school

Lesmateriaal op school Lesmateriaal op school Instructieblad groep 1 & 2 Inhoud pakket - Achtergrondinformatie - Instructieblad groep 1 & 2 - Materialen van het pakket: * memoryspel water * zout * 1 praatplaat het meer * 1 praatplaat

Nadere informatie

Ter voorbereiding. Lente 2 De Groene Kracht januari 2017

Ter voorbereiding. Lente 2 De Groene Kracht januari 2017 1 Ter voorbereiding 1. de POWERPOINT behandelt: - vragen om over na te denken - begrip windbestuiving - begrip zaden en kiemen - instructie hoe de leerlingen in de natuurtuin gaan werken 2. ZADEN en KIEMEN

Nadere informatie

Handleiding lagers schoonmaken

Handleiding lagers schoonmaken Handleiding lagers schoonmaken * De foto's kun je aanklikken om naar het betreffende product in de webshop te gaan. Stap 1: Haal je lagers uit je wielen, gebruik daarvoor de Bones Bearing Tool. Hiermee

Nadere informatie

Kwelder. Planten en zout water. Proefje. VO onderbouw

Kwelder. Planten en zout water. Proefje. VO onderbouw Kwelder Proefje Doel: Materialen: Leerlingen weten dat alleen speciale planten tegen zout water kunnen. De leerlingen weten dat zout, water aantrekt. Hierdoor gaan de meeste planten door uitdroging dood

Nadere informatie

Op de website smartkidslab.nl vind je de meetinstrumenten en uitleg hoe je aan de slag kunt.

Op de website smartkidslab.nl vind je de meetinstrumenten en uitleg hoe je aan de slag kunt. Hoe schoon is de lucht die je inademt? Is zwemwater hetzelfde als drinkwater? Zitten er veel of weinig microben in de grond? En wat betekent dat? Ontdek hoe gezond jouw buurt is en wat je zelf kan doen

Nadere informatie

Te veel UV-straling verbrandt je huid, op zonnige dagen gaat dat heel snel! Misschien wel net zo snel als een groentenschotel onder de grill?

Te veel UV-straling verbrandt je huid, op zonnige dagen gaat dat heel snel! Misschien wel net zo snel als een groentenschotel onder de grill? vergelijk jouw data Sneeuw reftecteert tot 80 % van UV-straling. Dan verbrand je dus extra snel, van alle kanten! Goed Insmeren met zonnebrandcrème tijdens de wintersport! De meeste UV-straling vangen

Nadere informatie

Voorbereiding post 3. Met het water mee Groep 4

Voorbereiding post 3. Met het water mee Groep 4 Voorbereiding post 3 Met het water mee Groep 4 Welkom bij IVN Valkenswaard-Waalre Dit is de digitale voorbereiding op post 3: Met het water mee, voor groep 4. Inhoud: Algemeen Infoborden Spel Werkblad

Nadere informatie

Het Beverpad. Handleiding voor ouders/begeleiders

Het Beverpad. Handleiding voor ouders/begeleiders Het Beverpad Handleiding voor ouders/begeleiders INLEIDING Enkele weken voor het bezoek aan de Biesbosch hebben de kinderen een brief gekregen van de familie Bever uit Duitsland. In de brief werd verteld

Nadere informatie

Voorbereiding post 3. Met het water mee Groep 5-6-7-8

Voorbereiding post 3. Met het water mee Groep 5-6-7-8 Voorbereiding post 3 Met het water mee Groep 5-6-7-8 Welkom bij IVN Valkenswaard-Waalre Dit is de digitale voorbereiding op post 3: Met het water mee, voor groep 5, 6, 7 en 8. Inhoud: Algemeen Infoborden

Nadere informatie

Opdrachtkaarten Herfst

Opdrachtkaarten Herfst Zandspoor Opdrachtkaarten Herfst Zandspoor Opdrachtkaarten Herfst Je gaat in het duingebied onderzoek doen naar allerlei dingen die met zand te maken hebben. De materialen die daarvoor nodig zijn, zitten

Nadere informatie

1. Eendje naar de overkant In een vijver zie je bijna altijd eenden. Opdracht: spel in tweetallen; blaas de eendjes zo snel mogelijk naar de overkant

1. Eendje naar de overkant In een vijver zie je bijna altijd eenden. Opdracht: spel in tweetallen; blaas de eendjes zo snel mogelijk naar de overkant 1. Eendje naar de overkant In een vijver zie je bijna altijd eenden. Opdracht: spel in tweetallen; blaas de eendjes zo snel mogelijk naar de overkant toe. Materiaal: kleine badeendjes, watertafel 2. Slakkenloop

Nadere informatie

Logboek bacteriën-onderzoek. Namen:...

Logboek bacteriën-onderzoek. Namen:... Logboek bacteriën-onderzoek Namen:... 1 Bacteriën verzamelen Nog kort de uitleg van het filmpje: Stap 1: Jullie gaan de potjes goed schoonmaken, jullie maken de potjes steriel. Dit gebeurd met behulp van

Nadere informatie

Natuurtentoonstelling

Natuurtentoonstelling Natuurtentoonstelling We gaan schilderijlijstjes maken. Knip elk een rechthoekige lijst uit een vel A4-papier. Daarna mag je jouw lijst versieren met kleurpotloden, verf, wascokrijt of ander materiaal.

Nadere informatie

Oude bomen. Opdracht 1 - Bijzondere bomen. Opdracht 2 De leeftijd van een boom meten. Benodigdheden

Oude bomen. Opdracht 1 - Bijzondere bomen. Opdracht 2 De leeftijd van een boom meten. Benodigdheden Oude bomen meetlint In Amsterdam staan veel bomen. Sommige van die bomen zijn al heel oud en hebben veel meegemaakt. Bomen kunnen veel betekenen voor mensen. Denk bijvoorbeeld aan de kastanjeboom in de

Nadere informatie

HANDIG HET TROPISCH ZOETWATER- AQUARIUM

HANDIG HET TROPISCH ZOETWATER- AQUARIUM HANDIG HET TROPISCH ZOETWATER- AQUARIUM l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN HIER LEES JE HANDIGE INFORMATIE OVER HET INRICHTEN

Nadere informatie

Voorbereiding post 1. De kringloop van het water Groep 6-7-8

Voorbereiding post 1. De kringloop van het water Groep 6-7-8 Voorbereiding post 1 De kringloop van het water Groep 6-7-8 Welkom bij IVN Valkenswaard-Waalre Dit is de digitale voorbereiding op post 1: De kringloop van het water, voor groep 6, 7 en 8. Inhoud: Algemeen

Nadere informatie

sportdag groep 1 en 2 in de vijver Naam:

sportdag groep 1 en 2 in de vijver Naam: sportdag groep 1 en 2 in de vijver Naam: 1. Eendje naar de overkant In een vijver zie je bijna altijd eenden. Opdracht: spel in tweetallen; blaas de eendjes zo snel mogelijk naar de overkant toe. Materiaal:

Nadere informatie

LESBRIEF ONDERBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - HAVO - NATUURKUNDE OPDRACHTEN

LESBRIEF ONDERBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - HAVO - NATUURKUNDE OPDRACHTEN ZAND BOVEN WATER LESBRIEF ONDERBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - HAVO - NATUURKUNDE Rotterdam is een van de grootste havens in de wereld en de belangrijkste haven van Europa. Steeds meer spullen reizen via Rotterdam.

Nadere informatie

Zelf papier maken!? Hoe doe je dat?

Zelf papier maken!? Hoe doe je dat? Zelf papier maken!? Hoe doe je dat? Hoe belangrijk is papier? Wat voor heb je papier nodig? Met papier kan je bijvoorbeeld: schrijven, tekenen of boeken maken. Van oud papier zoals kranten, kun je zelf

Nadere informatie

In de troebele sloot kunnen daarentegen geen boten varen en deze zal dus, volgens ons, veel minder vervuild zijn.

In de troebele sloot kunnen daarentegen geen boten varen en deze zal dus, volgens ons, veel minder vervuild zijn. Verslag door een scholier 1793 woorden 30 mei 2017 7,4 7 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Helderheid en waterdieren Namen: Rosa van den Hoeven, Laila Vogel en Aryanne Abma Klas: G3A

Nadere informatie

Proeven AC7: Afvalwaterzuivering

Proeven AC7: Afvalwaterzuivering Proeven AC7: Afvalwaterzuivering 1 De vetvang Kernwoorden: waterzuivering-vetvang Glazen bokaal met deksel water olijfolie rietje Vul de bokaal met water. Giet olijfolie op het water. De olijfolie drijft

Nadere informatie

Voorbereiding post 3. Allemaal beestjes Groep 1-2-3

Voorbereiding post 3. Allemaal beestjes Groep 1-2-3 Voorbereiding post 3 Allemaal beestjes Groep 1-2-3 Welkom bij IVN Valkenswaard-Waalre Dit is de digitale voorbereiding op post 3: Allemaal beestjes, voor groep 1, 2 en 3. Inhoud: Algemeen Verhaal Spel

Nadere informatie

lesbrieven werkbladen Lesbrief 3: avonturenpakket de uitvinders en het

lesbrieven werkbladen Lesbrief 3: avonturenpakket de uitvinders en het lesbrieven werkbladen Lesbrief 3: GELUIDSGOLVEN avonturenpakket de uitvinders en het VERBORGEN OOG Copyright De Uitvinders Uitgave 2014 Versie 3.0 geluidsgolven Geluid Proef 1 Geluid door je vingers en

Nadere informatie

Spinners. Veel plezier! Juf Els en juf Anke

Spinners. Veel plezier! Juf Els en juf Anke Spinners Een nieuwe rage: spinners! Heb jij ze al gespot in jouw klas? Vervelend, al dat speelgoed op school, of handig! spinners in de klas, daar kun je leuke, leerzame activiteiten mee doen! Wij bedachten

Nadere informatie

Bronnen. Meer info. Naam: Co-wetenschapp(st)er: Klas:

Bronnen. Meer info. Naam: Co-wetenschapp(st)er: Klas: Bronnen - Het grote experimenteerboek, uitgeverij Deltas, 2003 - Aan de slag met Findus, uitgeverij Davidsfonds/Infodok, 2000 - Grasspriet Themadossier 4 Tuinbouw, Plattelandsklassen vzw Meer info Telefoon:

Nadere informatie

Ik laat je ontdekken hoe de mensen hier vroeger leefden. En je leert over de omgeving; over de grond, de bomen en de beestjes.

Ik laat je ontdekken hoe de mensen hier vroeger leefden. En je leert over de omgeving; over de grond, de bomen en de beestjes. HALLO! IK BEN EDDY DE EGEL. VANDAAG NEEM IK JE MEE OP ONTDEKKING IN DE SPITKEET! WIJ EGELS SCHARRELEN AL HEEL LANG TUSSEN DE MENSEN. MEESTAL ZIE JE ONS NIET MAAR WIJ ZIEN VAN ALLES! Ik laat je ontdekken

Nadere informatie

DIGIPRENTSERIE: DE SNOEPSLANG

DIGIPRENTSERIE: DE SNOEPSLANG DIGIPRENTSERIE: DE SNOEPSLANG Toelichting Bedankt voor het downloaden van het pakket De Snoepslang. Deze werkbladen zijn bedoeld om te gebruiken naar aanleiding van het verhaal De Snoepslang. Je vindt

Nadere informatie

Rivierenhof. Ontdekkingstocht voor gezinnen

Rivierenhof. Ontdekkingstocht voor gezinnen Rivierenhof Ontdekkingstocht voor gezinnen t pech s e d e i k k a j T e lente ontdekt d INLEIDING TJAKKIE LENTE Tjakkie de specht voor gezinnen is een ontdekkingstocht met een bewegwijzerde route doorheen

Nadere informatie

Ontdekdoos Drijven en zinken

Ontdekdoos Drijven en zinken Ontdekdoos Drijven en zinken groep 6 en 7 handleiding Uitgave: Amsterdams NME Centrum Ontdekdoos Drijven en zinken Docentenhandleiding Het lesmateriaal mag vrij gekopieerd worden voor gebruik op school

Nadere informatie

Natuurschatten SPEELNATUUR

Natuurschatten SPEELNATUUR Naam: Natuurschatten SPEELNATUUR Groep: LES 10 - WERKBLAD 1 Bekijk het clipje: Speelnatuur a) Als je thuis buiten gaat spelen, waar speel je dan? b) Is er natuur waar jij buitenspeelt? Zo ja, waar speel

Nadere informatie

vergelijk blije vissen helder water HEEL HELDER 100 KRAAKHELDER!

vergelijk blije vissen helder water HEEL HELDER 100 KRAAKHELDER! Zonlicht is niet alleen fijn voor het leven op het land... ook voor de planten en dieren onderwater is het heel belangrijk! lichtgrens in cm diepte vergelijk jouw data 10 20 HEEL TROEBEL! kortademige vis

Nadere informatie

Op de website smartkidslab.nl vind je de meetinstrumenten en uitleg hoe je aan de slag kunt.

Op de website smartkidslab.nl vind je de meetinstrumenten en uitleg hoe je aan de slag kunt. Hoe schoon is de lucht die je inademt? Is zwemwater hetzelfde als drinkwater? Zitten er veel of weinig microben in de grond? En wat betekent dat? Ontdek hoe gezond jouw buurt is en wat je zelf kan doen

Nadere informatie

Voorbereiding post 1. De kringloop van het water Groep 4-5

Voorbereiding post 1. De kringloop van het water Groep 4-5 Voorbereiding post 1 De kringloop van het water Groep 4-5 Welkom bij IVN Valkenswaard-Waalre Dit is de digitale voorbereiding op post 1: De kringloop van het water, voor groep 4 en 5. Inhoud: Algemeen

Nadere informatie

Doe- pad Watertorenweg

Doe- pad Watertorenweg Doe- pad Watertorenweg Achtergrond informatie voor de begeleider. Groep 3-4 Colofon Deze lesbrief in opgesteld door De Hortus, Centrum voor Natuur en Mileu, in opdracht van de Gemeente Harderwijk. Wij

Nadere informatie

Paddenstoelen kweken in de klas

Paddenstoelen kweken in de klas Paddenstoelen kweken in de klas Werkbladen 1. Woordweb 2. Hoe groeien onze paddenstoelen? Werkbladen groep 5 t/m 8 3. Hoe ziet mijn paddenstoel eruit? Versie: groep 5/6 en versie: groep 7/8 4. Recept:

Nadere informatie

Je onderzoekt de grond in jouw buurt. In de grond zitten miljoenen micro-organismen. Bijvoorbeeld

Je onderzoekt de grond in jouw buurt. In de grond zitten miljoenen micro-organismen. Bijvoorbeeld Hoe schoon is de lucht die je inademt? Is zwemwater hetzelfde als drinkwater? Zitten er veel of weinig microben in de grond? En wat betekent dat? Ontdek hoe gezond jouw buurt is en wat je zelf kan doen

Nadere informatie

weinig microben vergelijk jouw data

weinig microben vergelijk jouw data vergelijk jouw data veel microben Microben zijn de allerkleinste levende wezentjes op aarde die je niet zomaar kunt zien. Bacteriën, micro-algen en schimmels zijn bijvoorbeeld zulke micro-organismen. In

Nadere informatie

Lekker stel + + Kleur & vorm. Schaapje Slaaaaa

Lekker stel + + Kleur & vorm. Schaapje Slaaaaa Over de Tong Bekijk voordat je begint deel 1 van de film. Op heel veel scholen ga ik smaakproeven doen. Ook op jullie school! En jullie kunnen me daarbij helpen door aan mijn experimenten mee te doen.

Nadere informatie